Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 66/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 grudnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska - Marzec
w sprawie z powództwa K. K.
przeciwko Gimnazjum Publicznemu w N.
o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 grudnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w T.
z dnia 25 października 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w T. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
K. K. od dnia 10 października 2011 r. do dnia 9 października 2012 r.
korzystał z urlopu dla poratowania zdrowia. W dniu 31 maja 2012 r. powód otrzymał
2
pismo wypowiadające stosunek pracy na podstawie art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 26
stycznia 1982 roku - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97 poz. 674), z
zachowaniem 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia. Jako przyczynę
wypowiedzenia pozwany wskazał zmiany organizacyjne polegające na
zmniejszeniu liczby oddziałów w szkole.
Wyrokiem z dnia 25 października 2012 r. Sąd Rejonowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w T. w sprawie z powództwa K. K. przeciwko
Gimnazjum Publicznemu w N., uznał wypowiedzenie stosunku pracy powoda za
bezskuteczne. Podstawą rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji było ustalenie, że
przepis art. 41 k.p.- ma zastosowanie również do nauczycieli mianowanych.
Pozwany dokonał wypowiedzenia z powołaniem się na sytuację ujętą w art. 20 ust.
1 pkt 2 KN, gdy tymczasem jedynie w razie całkowitej likwidacji szkoły (art. 20 ust.
1 pkt 1 KN) możliwe stawało się wypowiedzenie nauczycielowi stosunku pracy w
okresie korzystania przez niego z urlopu dla poratowania zdrowia (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 19 września 1996 r., I PRN 70/96, OSNAP 1997/7/113).
Zachodziła zatem potrzeba udzielenia powodowi ochrony prawnej przewidzianej w
przepisie art. 45 § 1 k.p., umożliwiającym w takiej sytuacji żądanie uznania
wypowiedzenia za bezskuteczne.
Od wyroku Sądu pierwszej instancji apelację wniósł pozwany ,wskazując na
rozstrzygnięcie przedmiotowej kwestii przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7
grudnia 2006 roku, I PZP 4/06 (OSNP 2007/7-8/89) w której orzekł, że: „w
przypadku istnienia podstaw do rozwiązania stosunku pracy z mianowanym
nauczycielem z przyczyn wskazanych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty nauczyciela - nie
stosuje się przepisu art. 41 kodeksu pracy”.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w T. wyrokiem z
dnia 25 października 2012 r., oddalił apelację pozwanego.
W uzasadnieniu orzeczenia Sąd negatywnie odniósł się do powołanego
wyżej orzeczenia Sądu Najwyższego - nie uznając jego rozstrzygnięcia i stwierdził,
że Sąd pierwszej instancji wydał prawidłowe rozstrzygnięcie.
Skargę kasacyjną na powyższe rozstrzygnięcie wniósł pozwany - Gimnazjum
Publiczne w N., zaskarżając wyrok Sądu Okręgowego w całości, powołując w
skardze naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe
3
zastosowanie art. 20 i art. 91 c ustawy Karta Nauczyciela - poprzez przyjęcie przez
Sąd Okręgowy w T., że do wypowiedzenia stosunku pracy nauczycielowi
mianowanemu na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela ma
zastosowanie przepis art. 41 Kodeksu pracy, wskazujący na ochronę pracownika
przed rozwiązaniem umowy o pracę w trakcie usprawiedliwionej nieobecności w
pracy, a tym samym przyjęcie, że przepisy Karty Nauczyciela dotyczące
rozwiązania stosunków pracy z nauczycielami mianowanymi z przyczyn
określonych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela nie zawierają zupełnej i
wyczerpującej regulacji w zakresie rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących
wyłącznie po stronie pozwanego pracodawcy, pomimo zastosowania obiektywnych
kryteriów doboru pracownika do zwolnienia. W skardze zarzucono także naruszenie
przepisu art. 45 § 2 k.p. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że
to na stronie pozwanej ciążył obowiązek podniesienia zarzutu dotyczącego
niecelowości lub niemożliwości uznania za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o
pracę, co w konsekwencji doprowadziło do niezastosowania powołanego przepisu,
pomimo, że z materiału zgromadzonego w przedmiotowej sprawie w postaci
dokumentów oraz z tez dowodowych zawnioskowanych świadków w niniejszej
sprawie, w sposób jednoznaczny wynikała możliwość i celowość ustalenia przez
Sąd zastosowania powyższej regulacji. Skarga oparta została także na drugiej
podstawie (art. 3983
§ 1 pkt 2 Kodeksu postępowania cywilnego) tj. na naruszeniu
przepisu art. 386 § 4 k.p.c. Skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego
w T. w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
temu sądowi o kosztach procesu według norm przepisanych z uwzględnieniem
kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się uzasadniona. Art. 20 Karty Nauczyciela
uprawnia dyrektora szkoły do rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem w razie
całkowitej lub częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych
powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania
uniemożliwiających dalsze jego zatrudnianie – niezależnie od podstawy nawiązania
4
stosunku pracy. Komentowany przepis zezwala na rozwiązanie stosunku pracy z
nauczycielem mianowanym jak również zatrudnionym na podstawie umowy o pracę
z uwagi na tożsame przyczyny (ust. 1) oraz ustanawia jednakowy jego tryb (ust. 3 –
7 ). Sytuację obu tych grup nauczycieli różnicuje jedynie wysokość odprawy (ust. 2).
Cel tego uregulowania jest więc taki sam jak ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844 ze zm.; dalej jako
ustawa o zwolnieniach grupowych), która – co wymaga podkreślenia – uchyla
ochronę wynikającą między innymi z art. 41 k.p. tak w przypadku zwolnień
grupowych (art. 5 ust. 1), jak i indywidualnych (art. 10 ust. 2) - w okresie urlopu
trwającego co najmniej 3 miesiące oraz w czasie innej usprawiedliwionej
nieobecności pracownika w pracy, jeżeli upłynął już okres uprawniający
pracodawcę do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Na funkcjonalne
podobieństwo obu tych ustaw wskazuje zresztą wprost ust. 2 art. 20 Karty
Nauczyciela, przyznający nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie umowy o
pracę prawo do świadczeń określonych w przepisach ustawy o zwolnieniach
grupowych. Daje to podstawę do sformułowania wniosku, że art. 20 Karty
Nauczyciela jest szczególnym i odrębnym od kodeksowego unormowaniem
stosowanym wobec wszystkich nauczycieli (niezależnie od podstawy nawiązania
stosunku pracy), pozwalającym na dostosowanie stanu zatrudnienia do aktualnego
rozmiaru zadań szkoły przez dopuszczenie możliwości rozwiązania stosunków
pracy z nauczycielami w zamian za rekompensatę za utratę pracy czy to w postaci
odprawy, czy przeniesienia w stan nieczynny z zachowaniem prawa do
wynagrodzenia. Tak też przyjął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 listopada
2008 r., I PK 79/08 (OSNP 2010, nr 9-10, poz. 111). Stosownie do treści art. 20 ust.
3 Karty Nauczyciela, co do zasady rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn
określonych w jego ust. 1 następuje z końcem roku szkolnego po uprzednim
trzymiesięcznym wypowiedzeniu. Przepis ten przewiduje „sztywny” termin
składania przez dyrektora szkoły oświadczenia o rozwiązaniu stosunku pracy na
podstawie omawianego przepisu. Jest on powiązany z terminem opracowania
przez dyrektora szkoły arkusza organizacji szkoły uwzględniającego szkolny plan
nauczania, został więc określony w ten sposób także w interesie nauczycieli,
5
zwiększając ich szanse na podjęcie pracy w innej szkole od początku roku
szkolnego. Dokonywanie takich redukcji w drodze wypowiedzenia jest możliwe
tylko raz do roku ze skutkiem rozwiązującym nauczycielskie stosunki pracy z
końcem roku szkolnego (art. 20 ust. 3 Karty Nauczyciela). Obiektywny brak
możliwości dalszego zatrudnienia nauczycieli w pełnym wymiarze zajęć w kolejnym
roku szkolnym wymusza i uzasadnia korzystanie przez dyrektorów szkół z
kompetencji przewidzianych w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, tj. rozwiązywania
stosunków pracy lub przenoszenia nauczycieli za ich zgodą w stan nieczynny, bez
względu na zakazy wypowiadania stosunków pracy, które nie obowiązują w
okolicznościach wyczerpująco uregulowanych w art. 20 lub 22 Karty Nauczyciela
(por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2006 r., I PZP 4/06). Obecność
lub nieobecność nauczyciela w pracy w terminach dokonywania wypowiedzeń
nauczycielskich stosunków pracy z przyczyn wymuszających zwolnienia z pracy,
określonych w art. 20 ust. 1 pkt 1 lub 2 Karty Nauczyciela, nie jest
usprawiedliwionym kryterium wyboru nauczycieli do zwolnienia z pracy, które
miałoby zależeć wyłącznie od obecności lub nieobecności w pracy w terminach
dokonywania koniecznych wypowiedzeń stosunków pracy (najpóźniej do końca
maja danego roku kalendarzowego), ze względu na wymagany trzymiesięczny
okres wypowiedzenia stosunku pracy (art. 20 ust. 3 Karty Nauczyciela). W tym
miejscu zaakcentować należy, że obrona przed wymuszonymi zwolnieniami z pracy
z przyczyn określonych art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela przez korzystanie ze
zwolnień lekarskich lub składanie wniosków o urlopy dla poratowania zdrowia na
podstawie zaświadczeń lekarza pierwszego kontaktu, uzyskiwanych w okresie lub
przed upływem możliwego jedynie z końcem roku szkolnego wypowiadania
nauczycielskich stosunków pracy, doprowadziłaby do paraliżu organizacji pracy
szkół, zmuszonych do przywracania do pracy w pełnym rozmiarze obowiązkowych
zajęć nauczycieli, którzy powoływaliby się na zakazy wypowiadania stosunków
pracy w okresach usprawiedliwionych nieobecności w pracy spowodowanych
chorobą lub korzystaniem z urlopów dla poratowania zdrowia. Takim nauczycielom
szkoły i tak nie byłyby w stanie obiektywnie zapewnić pełnego zatrudnienia lub co
najmniej nie niższego niż połowa obowiązkowego wymiaru zajęć - ze względu na
konieczne zmniejszenie liczby oddziałów szkolnych lub zmian planów nauczania,
6
wymuszających redukcję liczby godzin nauczania określonych przedmiotów i
zmniejszenie stanu nauczycielskiego zatrudnienia. Ponadto zapłata
nauczycielskiego wynagrodzenia za okresy, w których szkoły nie mają
obiektywnych możliwości zapewnienia nauczycielom zajęć dydaktycznych, nie ma
uzasadnionej podstawy prawnej ze względu na nieświadczenie pracy oraz
naruszałaby dyscyplinę finansową budżetów samorządowych, z których takie
wynagrodzenia są wypłacane.
Dokonując zestawienia art. 20 Karty Nauczyciela z art. 73 Karty Nauczyciela
ustalającego prawo nauczyciela do urlopu dla poratowania zdrowia, a w
konsekwencji także prawo nauczyciela do przywrócenia pełnej zdolności do pracy -
przez powstrzymanie się od wykonywania obowiązków pracowniczych z
zachowaniem prawa do wynagrodzenia, zdaniem Sądu Najwyższego orzekającego
w niniejszej sprawie nie może naruszać ustawowego obowiązku dyrektora szkoły
dostosowania stanu zatrudnienia do aktualnego rozmiaru zadań szkoły,
wynikającego wprost z treści art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela. Rozwijając powyższe
stanowisko podnieść należy, że na tle regulacji z art. 73 Karty Nauczyciela
ujawniają się w istocie dwa funkcjonalne aspekty urlopu. Z jednej strony służy on
indywidualnemu pracownikowi w celu regeneracji zdrowia utraconego w pracy. Z
drugiej strony służy pracodawcy, gwarantując odzyskanie pełnej sprawności do
dalszego nauczania przez członka kadry pedagogicznej. Jeśli akcentować pierwszą
z wymienionych funkcji, urlop dla poratowania zdrowia stanowi jednocześnie
swoistą odpłatę za wykonaną już pracę i ma wymiar socjalny. Ocena roli urlopu dla
poratowania zdrowia przedstawia się odmiennie z perspektywy pracodawcy.
Zgodnie z treścią art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela, prawo do urlopu dla poratowania
zdrowia przysługuje nauczycielowi zatrudnionemu na czas nieokreślony, a więc
takiemu, który powróci do wykonywania obowiązków w szkole udzielającej tego
urlopu. Udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia ma zapewnić przydatność
nauczyciela do pracy w określonej placówce w przyszłości (np. zapobiec przyszłym
absencjom chorobowym dezorganizującym proces kształcenia i wychowywania
dzieci oraz młodzieży). Ostatecznie zatem urlop dla poratowania zdrowia udzielany
jest nie tylko w interesie nauczyciela, ale także i szkoły, która, ponosząc koszty
tego urlopu, uzyskuje w zamian gwarancję posiadania kadry nauczycielskiej w pełni
7
zdolnej do wykonywania nałożonych na nią zadań. Nie spełnia się więc jedna z
funkcji urlopu dla poratowania zdrowia, jeśli na skutek zmiany organizacji szkoły nie
ma zapotrzebowania na pracę nauczyciela po zakończeniu przez niego urlopu dla
poratowania zdrowia. To zaś przemawia za dopuszczalnością rozwiązania
stosunku pracy nawet w trakcie tego urlopu, tj. w momencie, kiedy okazuje się, że
jego dalsze trwanie jest uzasadnione wyłącznie interesem nauczyciela. Co więcej,
przyjęcie poglądu, że art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela przekreśla zezwolenie na
rozwiązanie stosunku pracy w trybie jej art. 20 ust. 1 w rzeczywistości prowadzi do
zachowania stosunku pracy nie tylko w czasie trwania urlopu dla poratowania
zdrowia, ale i w dalszym okresie - z uwagi na uwarunkowania związane z
dopuszczalnym terminem wypowiadania nauczycielskich stosunków pracy.
Również zatem względy aksjologiczne przemawiają za tym, że prawo podmiotowe
pracownika (do przeprowadzenia zaleconego leczenia) nie może być chronione w
takim stopniu, aby wymuszać na szkole dalsze (po ustaniu urlopu) zatrudnianie
nauczyciela mimo braku takiej potrzeby, związane z ponoszeniem z tego tytułu
nieuzasadnionych żadnymi względami niemałych kosztów. Warto przy tym
zauważyć, że sam ustawodawca nie zaakcentował nadrzędnego charakteru dobra
chronionego art. 73 Karty Nauczyciela, choć nic nie stało na przeszkodzie, aby
uczynił to w podobny sposób jak w odniesieniu do ochrony macierzyństwa. W tym
bowiem przypadku ochrona stosunku pracy podczas korzystania z urlopu
macierzyńskiego i urlopu wychowawczego, wyrażająca się co do zasady zakazem
wypowiadania i rozwiązywania umów o pracę przez pracodawcę, sformułowana
została expressis verbis - odpowiednio w art. 177 k.p. i art. 1861
k.p. Ta konstatacja
wzmacnia argumentację, że prawo nauczyciela do urlopu dla poratowania zdrowia
nie jest dobrem bezwzględnie chronionym w przypadku kolizji z inną wartością.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy nie podziela stanowiska Sądu
drugiej instancji, że do wypowiedzenia stosunku pracy nauczycielowi
mianowanemu na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela ma
zastosowanie przepis art. 41 Kodeksu pracy, wskazujący na ochronę pracownika
przed rozwiązaniem umowy o pracę w trakcie usprawiedliwionej nieobecności w
pracy.
8
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.