Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 7 grudnia 2006 r.
I PZP 4/06
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Beata Gudowska, Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 grudnia 2006 r. sprawy
z powództwa Danuty D. przeciwko Gimnazjum [...] w K. o zapłatę, na skutek zagad-
nienia prawnego przekazanego przez Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Krakowie z dnia 24 sierpnia 2006 r. [...]
„Czy w przypadku istnienia podstaw do rozwiązania stosunku pracy z nauczy-
cielem mianowanym z przyczyn wskazanych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela
znajduje zastosowanie art. 41 Kodeksu Pracy ?”
p o d j ą ł uchwałę:
W przypadku istnienia podstaw do rozwiązania stosunku pracy z miano-
wanym nauczycielem z przyczyn wskazanych w art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z
dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr
97, poz. 674 z zm.) nie stosuje się art. 41 Kodeksu pracy.
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
ujawniło się w następującym stanie faktycznym. Powódka Danuta D. była nauczy-
cielem dyplomowanym matematyki zatrudnionym od dnia 1 września 2001 r. na pod-
stawie mianowania w Gimnazjum [...] Zespole Szkół Ogólnokształcących [...] w K.
Pismem z dnia 27 maja 2003 r. otrzymała wypowiedzenie rozwiązujące stosunek
pracy z dniem 31 sierpnia 2003 r. Jako przyczynę wypowiedzenia wskazano zmiany
organizacyjne w szkole powodujące zmniejszenie liczby oddziałów klasowych i
zmianę planu nauczania, uniemożliwiające zatrudnienie powódki w pełnym wymiarze
zajęć (art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, jed-
2
nolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm., powoływanej dalej jako Karta
Nauczyciela). W okresie od dnia 3 sierpnia 2002 r. do dnia 2 sierpnia 2003 r. powód-
ka przebywała na płatnym urlopie dla poratowania zdrowia. Jej wynagrodzenie mie-
sięczne wynosiło 2.329,20 zł brutto. Arkusz organizacyjny w swej pierwotnej wersji
zakładał mniejszą liczbę oddziałów w roku szkolnym 2003/2004 niż w roku szkolnym
2002/2003. W związku z zastrzeżeniami jakie rodzice nauczanych przez powódkę
dzieci mieli do prowadzonych przez nią lekcji w roku szkolnym 2001/2002, wystąpili
oni do dyrekcji szkoły żądając reakcji na niepedagogiczne zachowania powódki oraz
zmiany nauczyciela matematyki. Uchwałą rady pedagogicznej z dnia 30 sierpnia
2001 r. powódka wraz z dwojgiem innych nauczycieli została jednogłośnie pozytyw-
nie zaopiniowana do pełnienia dodatkowych czynności określonych jako funkcja
społecznego inspektora pracy.
Zmiany organizacyjne będące przyczyną wypowiedzenia powódce stosunku
pracy polegały na zmniejszeniu liczby oddziałów w Zespole Szkół Ogólnokształcą-
cych w roku szkolnym 2003/2004. W pozwanym Gimnazjum zmniejszenie nastąpiło
o trzy oddziały, a w szkole podstawowej o jeden. Zmniejszeniu uległa także liczba
godzin matematyki. Nauczycieli posiadających kwalifikacje do nauczania matematyki
oprócz powódki było czworo. Powodem wytypowania powódki do zwolnienia był jej
staż pracy, a w szczególności okoliczność, iż aktywnie nauczała tylko przez jeden
miesiąc. Arkusz organizacyjny musi zostać sporządzony na dzień 31 kwietnia roku
poprzedzającego nowy rok szkolny. Z tą datą w 2003 roku zgłoszonych było 48
uczniów, a zatem możliwe było zaplanowanie tylko dwóch oddziałów w I klasie. Na
dzień 26 maja 2003 r. liczba uczniów wynosiła 93, co oznaczało możliwość utworze-
nia jeszcze jednego oddziału, przy czym liczba ta była i tak mniejsza od liczby od-
działów w poprzednim roku szkolnym. Zgodnie z uchwałą [...] Rady Miasta K. z dnia
25 lutego 2004 r., z dniem 31 sierpnia 2004 r. doszło do „wygaszenia” Szkoły Pod-
stawowej [...] wchodzącej w skład Zespołu Szkół Ogólnokształcących [...]. Zespół ten
został rozwiązany, a Gimnazjum [...] stało się stroną stosunku pracy dla zatrudnio-
nych w Zespole pracowników.
Sąd Rejonowy uznał, że roszczenie powódki zasługuje na uwzględnienie. W
rozpoznawanej sprawie zachodziły podstawy do rozwiązania z nią stosunku pracy w
trybie art. 20 Karty Nauczyciela. Powódka, wbrew swoim twierdzeniom, nie była
uprawniona do korzystania ze szczególnej ochrony przed rozwiązaniem stosunku
pracy w związku z powierzeniem jej pełnienia funkcji społecznego inspektora pracy,
3
ponieważ rada pedagogiczna w dniu 30 sierpnia 2001 r. jedynie zaopiniowała pozy-
tywnie do pełnienia tej funkcji trzy osoby, a ponadto powódka nie pełniła de facto
funkcji społecznego inspektora pracy. Jednakże, w ocenie Sądu pierwszej instancji,
wypowiedzenie stosunku pracy zostało dokonane z naruszeniem przepisów o wypo-
wiadaniu i rozwiązywaniu z pracownikami umów o pracę, ponieważ w chwili złożenia
powódce oświadczenia o wypowiedzeniu stosunku pracy przebywała ona na płatnym
urlopie dla poratowania zdrowia. Powołując się na orzeczenie Sądu Najwyższego z
dnia 21 października 2003 r., I PK 519/02 (OSNP 2004 nr 19, poz. 337), Sąd Rejo-
nowy uznał, że pracodawca naruszył art. 41 k.p., który znajduje zastosowanie rów-
nież w przypadku rozwiązywania stosunku pracy z nauczycielem na podstawie art.
20 Karty Nauczyciela.
W apelacji od powyższego wyroku strona pozwana podniosła zarzut narusze-
nia prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 20 i art. 91c Karty Nauczy-
ciela, polegającą na przyjęciu, że do wypowiedzenia stosunku pracy nauczycielowi
mianowanemu na podstawie art. 20 Karty Nauczyciela stosuje się ochronę przed
rozwiązaniem umowy o pracę przewidzianą w art. 41 k.p, a tym samym przyjęcie, że
przepisy Karty Nauczyciela dotyczące rozwiązywania stosunków pracy z nauczycie-
lami z przyczyn określonych w jej art. 20 nie zawierają zupełnej i wyczerpującej re-
gulacji. Powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, strona pozwana wska-
zała, że przepisy Karty Nauczyciela w zakresie rozwiązania stosunku pracy z nau-
czycielem mianowanym, w trybie art. 20 Karty Nauczyciela, zawierają pełną regula-
cję prawną i w związku z powyższym do rozwiązania stosunku pracy w tym trybie nie
stosuje się art. 41 k.p. Równocześnie stanowisko prezentowane w przytoczonym
przez Sąd Rejonowy wyroku Sądu Najwyższego było odosobnione, w konsekwencji
pogląd o zupełnym unormowaniu rozwiązania z nauczycielem mianowanym stosun-
ku pracy przepisami Karty Nauczyciela należy uznać za ugruntowany na gruncie licz-
nych pozostałych orzeczeń Sądu Najwyższego. Dodatkowym argumentem przema-
wiającym za tym, że do rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem mianowanym w
trybie art. 20 Karty Nauczyciela nie stosuje się art. 41 k.p. jest to, iż żadne przepisy
szczególne, z wyjątkiem właśnie przepisów Karty Nauczyciela, nie ograniczają moż-
liwości wypowiedzenia stosunku pracy tylko do „jednego razu” w roku i w to w okre-
ślonym ustawowo terminie - co jest podyktowane specyfiką zawodu nauczyciela i
specyfiką pracy szkoły. W tym stanie rzeczy nieobecność w pracy nauczyciela w
okresie, w którym dyrektor szkoły jest zobowiązany do dokonywania wypowiedzeń,
4
uniemożliwiałoby pracodawcy dokonanie prawidłowego wyboru nauczycieli do zwol-
nienia, bo jedynym kryterium, jakie decydowałoby o tym wyborze, byłaby obecność
lub nieobecność nauczycieli w tym okresie w pracy. Prowadziłoby to do obniżenia
poziomu nauczania, a nauczyciel nieobecny przewidziany do zwolnienia uzyskiwałby
dodatkową roczną (lub dłuższą) ochronę przed wypowiedzeniem stosunku pracy, co
w ocenie pozwanego mogłoby prowadzić do nadużywania prawa. Powołując się na
pozakodeksowe, szczególne przepisy ograniczające swobodę rozwiązywania sto-
sunku pracy w innych zawodach, pozwany twierdził, że zredagowanie przepisów
Karty Nauczyciela prowadzi do wniosku, że jest to regulacja zupełna i art. 41 k.p.
przy rozwiązywaniu stosunku pracy w trybie art. 20 Karty Nauczyciela nie znajduje
zastosowania. Gdyby ustawodawca miał zamiar zastosować taką ochronę z Kodeksu
pracy, to wyraźnie by na to wskazał poprzez użycie analogicznego sformułowania jak
w przepisach ustawy o pracownikach samorządowych, o pracownikach urzędów
państwowych, czy też w ustawie o służbie cywilnej. W ocenie apelującego, jedna z
ostatnich nowelizacji Karty Nauczyciela, dotycząca konsultacji z organizacją związ-
kową zamiaru wypowiedzenia stosunku pracy, a w szczególności sposób zredago-
wania w związku z tą zmianą przepisów, wskazuje na to, że art. 41 k.p. nie ma za-
stosowania przy dokonywaniu wypowiedzeń na podstawie art. 20 Karty Nauczyciela.
W odpowiedzi na apelację powódka twierdziła, że Sąd Rejonowy prawidłowo
zastosował art. 41 k.p., powołała się na uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 10 lutego 2005 r., II PK 71/04, którym wprawdzie oddalono kasację pracownika -
nauczyciela, jednakże tylko z przyczyn formalnych. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd
Najwyższy wyraził pogląd, iż nie ma żadnych podstaw do tego, aby urlop dla porato-
wania zdrowia traktować inaczej niż zwykły urlop, a co za tym idzie, że w stosunku
do nauczycieli przebywających na urlopie dla poratowania zdrowia znajduje odpo-
wiednie zastosowanie przepis art. 41 k.p.
Sąd Okręgowy w Krakowie powziął wątpliwości, czy w przypadku istnienia
podstaw do rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem mianowanym z przyczyn
wskazanych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, znajduje zastosowanie art. 41
k.p. Rozstrzygnięcie tych wątpliwości ma, zdaniem tego Sądu, podstawowe znacze-
nie dla oceny zasadności apelacji strony pozwanej i w konsekwencji merytorycznej
zasadności roszczenia powódki o odszkodowanie za niezgodne z prawem wypowie-
dzenie stosunku pracy. Argumentem przemawiającym za zasadnością stosowania
art. 41 k.p. przy wypowiadaniu stosunku pracy nauczycielowi mianowanemu w przy-
5
padkach określonych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela jest literalne brzmienie
art. 5 k.p. oraz brak w Karcie Nauczyciela uregulowań, które wprost wyłączałyby sto-
sowanie tego przepisu do opisanej grupy pracowników. Wyłączenie stosowania art.
41 k.p. musiałoby zatem mieć uzasadnienie w takiej wykładni przepisów, która wska-
załaby na jednoznaczną wolę ustawodawcy całościowego i zupełnego uregulowania
kwestii związanych z rozwiązaniem stosunku pracy nauczycieli mianowanych w
Karcie Nauczyciela.
W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażane były w tej
kwestii rozbieżne stanowiska. Pogląd, iż regulacja ta nie jest wyczerpująca wyraził
Sąd Najwyższy w powołanym przez Sąd Rejonowy wyroku z dnia 21 października
2003 r., I PK 519/02 (OSNP 2004 nr 19, poz. 337). W jego uzasadnieniu Sąd Naj-
wyższy wskazał, że po zmianie treści art. 20 Karty Nauczyciela, wprowadzonej art. 1
pkt 15 ustawy z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela (Dz.U.
Nr 87, poz. 396) nie jest dopuszczalna interpretacja, zgodnie z którą regulacja roz-
wiązania stosunku pracy z nauczycielem mianowanym zawarta w Karcie Nauczyciela
jest wyczerpująca. Uznał więc, że do wypowiedzenia stosunku pracy nauczycielowi
mianowanemu na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela stosuje się zarów-
no tryb konsultacji określony w art. 38 k.p., jak również ochronę przed rozwiązaniem
stosunku pracy w okresie niezdolności do pracy z powodu choroby z art. 41 k.p. Za
poglądem, że regulacje zawarte w Karcie Nauczyciela dotyczące rozwiązania sto-
sunku pracy nie są wyczerpujące przemawia analiza regulacji statusu prawnego pra-
cowników mianowanych przyjętych w innych ustawach. Skoro ustawy o pracowni-
kach urzędów państwowych oraz o pracownikach samorządowych, określające prze-
słanki rozwiązania stosunku pracy znacznie precyzyjniej niż Karta Nauczyciela, do-
puszczają konsultację związkową oraz ochronę szczególną przed wypowiedzeniem i
rozwiązaniem stosunku pracy, to tym bardziej instytucje te powinny znajdować za-
stosowanie do wypowiedzenia stosunku pracy nauczycielowi mianowanemu na pod-
stawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela.
Sąd Okręgowy wskazał jednak, że w wyrokach Sądu Najwyższego, które za-
padły po zmianie treści art. 20 Karty Nauczyciela wprowadzonej ustawą z dnia 14
czerwca 1996 r., Sąd Najwyższy konsekwentnie wyrażał pogląd, iż rozwiązanie sto-
sunku pracy z nauczycielami mianowanymi zostało uregulowane w Karcie Nauczy-
ciela w sposób całościowy i wyczerpujący. Pogląd taki został przedstawiony zarówno
w wyroku z dnia 16 kwietnia 2003 r., I PK 91/02, jak również w wyrokach: z dnia 25
6
stycznia 2001 r., I PKN 215/00 (OSNAPiUS 2002 nr 20, poz. 482), z dnia 11 kwietnia
2001 r., I PKN 343/00 (OSNP 2003 nr 2, poz. 34) oraz z dnia 17 grudnia 2001 r., I
PKN 752/00 (OSNP 2003 nr 24, poz.52). Chociaż te trzy ostatnie orzeczenia dotyczą
stanów faktycznych związanych z przeniesieniem nauczyciela w stan nieczynny, to
jednak w uzasadnieniach tych wyroków przedstawiony został szerszy pogląd prawny
niż konieczny do rozstrzygnięcia tych spraw. Zgodnie z tym poglądem, przepis art.
41 k.p. nie ma w ogóle zastosowania do nauczycieli mianowanych, gdyż rozwiąza-
nie, zmiany, a także nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem mianowanym unor-
mowane zostały w Karcie Nauczyciela w sposób zupełny. Za taką argumentacją
przemawia okoliczność, że stosunki pracy nauczycieli mianowanych należą do
szczególnych stosunków pracy uregulowanych odrębnym aktami zwanymi pragma-
tykami służbowymi. Wykładnia celowościowa art. 20 ust. 1 pkt. 2 Karty Nauczyciela,
który ogranicza możliwość rozwiązania stosunku pracy z przyczyn określonych w tym
przepisie tylko z końcem roku szkolnego, w sytuacji kiedy plany organizacyjne szkół
sporządzane są dopiero na przełomie kwietnia i maja, również przemawia za inter-
pretacją, iż regulacja ta jest wyczerpująca. Ochrona trwałości stosunku pracy nau-
czyciela mianowanego, która jest dużo szersza niż ochrona trwałości umownego sto-
sunku pracy, uzasadnia interpretację, zgodnie z którą ograniczenia dopuszczalności
lub zmiany tego stosunku mogą być w pewnych sytuacjach mniej rygorystyczne, niż
w przypadku umownego stosunku pracy. Na tej płaszczyźnie rozważań istotne wy-
dają się argumenty strony pozwanej przedstawione w apelacji, iż w sytuacji gdy nau-
czyciel, „który w niezwykle krótkim okresie kiedy może dojść do wypowiedzenia mu
stosunku pracy w trybie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela będzie z przyczyn
usprawiedliwionych nieobecny w pracy, zyskuje ochronę przed rozwiązaniem sto-
sunku pracy na dalszy i to co najmniej roczny okres, a niezbędne i uzasadnione re-
dukcje zatrudnienia dotyczą wyłącznie tych nauczycieli, którzy są w pracy obecni i
którzy przy uwzględnieniu jednolitych kryteriów doboru do zwolnienia mogliby pozo-
stać nadal w zatrudnieniu, gdyby tylko nauczyciel nieobecny świadczył pracę”. Sąd
Okręgowy zaznaczył także, że z treści art. 41 k.p. wynika, iż dotyczy on tylko umów o
pracę, a zatem nie powinien mieć zastosowania do pracowników zatrudnionych na
podstawie mianowania, jeśli nie został przeniesiony na płaszczyznę właściwej dla
nich pragmatyki służbowej. Ponadto jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wy-
roku z dnia 11 kwietnia 2001 r., analiza szczególnych (pozakodeksowych) przepisów
ograniczających swobodę rozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę prowadzi
7
do wniosku, że ilekroć przepisy te mają być odnoszone do innych niż umowny stosu-
nek pracy, ustawodawca werbalizuje swój zamiar używając sformułowania „rozwią-
zanie (lub wypowiedzenie) stosunku pracy", nie zaś „rozwiązanie (lub wypowiedze-
nie) umowy o pracę". Również fakt i zakres nowelizacji Karty Nauczyciela, polegają-
cy na dodaniu z dniem 31 sierpnia 2004 r. do jej art. 20 ust. 5, przewidującego obo-
wiązek konsultacji rozwiązania stosunku pracy z organizacją związkową, może
wskazywać, że regulacja rozwiązania, nawiązania i zmiany stosunku pracy nauczy-
ciela mianowanego jest w Karcie Nauczyciela zupełna. Konsultacja ta została bo-
wiem wprowadzona tylko w przypadku rozwiązania stosunku pracy za wypowiedze-
niem z przyczyn określonych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela i reguluje tryb
jej przeprowadzania wyczerpująco, a także nieco inaczej niż w art. 38 k.p. Dopusz-
czalny jest jednak również inny pogląd, zgodnie z którym brak tej regulacji w po-
przednim stanie prawnym nie był wynikiem przemyślanego wyłączenia stosowania
przepisów Kodeksu pracy, a powyższa zmiana ma na celu usunięcie wątpliwości
związanych z interpretacją Karty Nauczyciela. W takiej jednak sytuacji należałoby
przypuszczać, że racjonalny ustawodawca dokonując nowelizacji Karty Nauczyciela
uregulowałby precyzyjniej zasady stosowania przepisów Kodeksu pracy - w tym
również art. 41 - do stosunków pracy nauczycieli mianowanych, którego stosowanie
wielokrotnie budziło w orzecznictwie wątpliwości. Przy ocenie omawianego zagad-
nienia należy również brać pod uwagę rozważania Sądu Najwyższego zawarte w
uzasadnieniu do wyroku z dnia 21 lutego 2002 r. (I PKN 963/00), w którym Sąd Naj-
wyższy dopuścił możliwość przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny z przyczyn
określonych w art. 20 ust. 1 Karta Nauczyciela z pominięciem zastosowania art. 177
k.p., co nie dotyczyło wprawdzie rozwiązania za wypowiedzeniem stosunku pracy z
nauczycielem mianowanym, jednakże dotykało ważkiej kwestii związanej z ochroną
trwałości stosunku pracy kobiet w ciąży. Konsekwencją przeniesienia w stan nie-
czynny jest bowiem ustanie stosunku pracy. Skoro w tak istotnej kwestii Sąd Najwyż-
szy wyłączył spod ochrony przewidzianej w art. 177 k.p. nauczycielkę w ciąży, to
należałoby przyjąć, iż Karta Nauczyciela reguluje wyczerpująco materię dotyczącą
ustania stosunku pracy z nauczycielem mianowanym.
W końcowej części rozważań Sąd Okręgowy powołał również wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 19 września 1996 r., I PRN 70/96 (OSNAPiUS 1997 nr 7, poz.
113), stwierdzający, że z uwagi na cel urlopu dla poratowania zdrowia, w trakcie
trwania tego urlopu nie jest dopuszczalne rozwiązanie z nauczycielem stosunku
8
pracy, o ile nie zachodzi całkowita likwidacja szkoły. Podkreślił jednak, że w stanie
faktycznym rozpoznawanej sprawy rozwiązanie stosunku pracy z powódką nastąpiło
blisko miesiąc po zakończeniu urlopu dla poratowania zdrowia, a w jego trakcie zło-
żono jej jedynie oświadczenie o wypowiedzeniu stosunku pracy, co jednak związane
jest ze specyfiką możliwości rozwiązania stosunku pracy w trybie art. 20 ust. 1 pkt 2
Karty Nauczyciela. Cel urlopu, na którym przebywała powódka nie został zatem na-
ruszony ani nawet zagrożony. W tej sytuacji, w przypadku dokonania interpretacji,
zgodnie z którą Karta Nauczyciela nie reguluje wyczerpująco rozwiązania stosunku
pracy z nauczycielem mianowanym, powstaje wątpliwość, czy i ewentualnie w jakim
zakresie może znajdować zastosowanie art. 41 k.p., w przypadku rozwiązywania z
takim nauczycielem stosunku pracy w sytuacji określonej w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wykładnia gramatyczna art. 41 k.p., który stanowi, iż pracodawca nie może
wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu pracownika, a także w czasie innej
usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli nie upłynął jeszcze okres
uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, nie pozostawia
wątpliwości, że przewidziane w tym przepisie zakazy dotyczą wypowiadania umów o
pracę, a zatem nie dotyczą wypowiadania stosunków pracy opartych na innych niż
umowa o pracę podstawach nawiązania i realizowania takich stosunków prawnych.
Oznacza to, że zakazy wypowiadania umów o pracę zawarte w art. 41 k.p. nie mają
waloru zasady generalnej oddziałującej normatywnie na pozaumowne stosunki
pracy. Już z tej przyczyny trudno byłoby zakładać lub usprawiedliwiać zastosowanie
zakazów wypowiadania umów o pracę do zakazu wypowiadania pozaumownych
stosunków pracy, w tym stosunków pracy z mianowania regulowanych przepisami
szczególnymi pragmatyk służbowych, do których przepisy Kodeksu pracy stosuje się
wyłącznie w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami szczególnymi (art. 5 k.p. i w
szczególności art. 91c Karty Nauczyciela). To, że przepisy Karty Nauczyciela nie za-
wierają unormowania wyłączającego wprost stosowanie art. 41 k.p. do stosunków
pracy mianowanych nauczycieli, nie sprawia, że zakazy wypowiadania umów o pracę
mogą być rozszerzająco rozumiane oraz interpretowane także jako zakazy wypowia-
dania pozaumownych stosunków pracy, w tym stosunku pracy z nominacji, zważyw-
9
szy że w istotnych zakresach dotyczących bytu i trwałości stosunków pracy z miano-
wania szczegółowa materia normatywna pragmatyk służbowych ma charakter zupeł-
ny i wyczerpujący, a Karta Nauczyciela jedynie wyjątkowo i w sposób wyraźny (po-
zytywny) odsyła do stosowania niektórych konkretnie wskazanych przepisów Kodek-
su pracy.
Na takie uwarunkowania (adekwatne w rozpoznawanej sprawie) zwrócił
uwagę Sąd Okręgowy, który trafnie wskazał na dodanie ust. 5 do art. 20 Karty Nau-
czyciela, przewidującego obowiązek konsultacji zamiaru wypowiedzenia nauczycie-
lowi stosunku pracy wyłącznie z przyczyn określonych w art. 20 ust. 1 pkt 2, co
przemawiało za zamierzoną konkretną interwencją ustawodawcy zmierzającą do
usunięcia pojawiających się niekiedy w orzecznictwie wątpliwości co do obowiązy-
wania konsultacji związkowej zamiaru rozwiązania stosunku pracy z mianowanym
nauczycielem, która w zakresie koniecznego wyboru konkretnego nauczyciela do
zwolnienia z pracy z przyczyn wskazanych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela
wywodzona była z racjonalnej potrzeby zapewnienia udziału czynnika społecznego
„w procesie oceny zasadności rozwiązania stosunku pracy na podstawie tego prze-
pisu” (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2003 r., I
PK 519/02, OSNP 2004 nr 19, poz. 337). Ponadto w rozważanym kontekście do-
strzega się również to, że ilekroć przepisy prawa pracy mają być odnoszone do in-
nych niż umowne stosunki pracy, to ustawodawca werbalizuje taki cel lub zamiar
używając zwrotu „rozwiązanie (lub wypowiedzenie) stosunku pracy”, nie zaś „rozwią-
zanie (lub wypowiedzenie) umowy o pracę” (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyż-
szego z dnia 11 kwietnia 2001 r., I PKN 343/00, OSNAPiUS 2003 nr 3, poz. 24) i w
tym rozumieniu zakazy z art. 41 k.p. dotyczą wyłącznie wypowiadania umów o pracę.
Powyższe okoliczności sprawiały, że Sąd Najwyższy przychylił się do poglą-
dów, że regulacja sposobów i trybu rozwiązania, zmiany lub rozwiązania stosunku
pracy mianowanego nauczyciela jest w Karcie Nauczyciela wyczerpująca i zupełna,
co prowadzi do uznania, iż art. 41 k.p. reguluje wyłącznie zakazy wypowiadania
umów o pracę, a zatem nie można go odnosić do zakazu wypowiadania pozaumow-
nych stosunków pracy z nominacji ani wprost, ani odpowiednio, ani per analogiam, a
przeto niedopuszczalne jest jego zastosowanie ani na podstawie art. 5 k.p., ani art.
91c Karty Nauczyciela (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25 stycznia 2001 r., I
PKN 215/00, OSNAPiUS 2002 nr 20, poz. 482, z dnia 11 kwietnia 2001 r., I PKN
343/00, OSNP 2003 nr 2, poz. 34 oraz z dnia 17 grudnia 2001 r., I PKN 752/00,
10
OSNP 2003 nr 24, poz. 52). Oznacza to, że przepis art. 41 k.p. nie znajduje w ogóle
zastosowania do nauczycieli mianowanych, w tym w szczególności do rozwiązania
stosunku pracy z mianowanym nauczycielem z przyczyn wskazanych w art. 20 ust. 1
Karty Nauczyciela, które w przypadku całkowitej likwidacji szkoły (pkt 1) bądź czę-
ściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniej-
szenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dal-
sze zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć (pkt 2) wymuszają obowiązek
zwolnienia wszystkich nauczycieli, bądź usprawiedliwiają redukcję zatrudnienia nau-
czycieli, którzy nie mogą być dalej zatrudnieni w pełnym wymiarze zajęć. Okoliczno-
ści wskazane w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela wymuszają zatem rozwiązanie sto-
sunku pracy, które następuje z końcem roku szkolnego po uprzednim trzymiesięcz-
nym wypowiedzeniu (art. 20 ust. 3 Karty Nauczyciela), a zatem sprawiają, że rozwią-
zanie stosunków pracy z przyczyn wskazanych w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela
jest dopuszczalne tylko raz w roku z końcem roku szkolnego. Z tego istotnego dla
sprawy powodu, okolicznościowa usprawiedliwiona nieobecność nauczyciela w pracy
w okresie podejmowania decyzji o zwolnieniu wszystkich nauczycieli w przypadku
całkowitej likwidacji szkoły (pkt 1) bądź wymuszonej obiektywnej redukcji zatrudnie-
nia - w razie częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powo-
dujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania unie-
możliwiających dalsze zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć (pkt 2) -
nie może być przeszkodą do rozwiązania stosunków pracy w trybie analizowanego
przepisu.
Równocześnie nie budzi astrzeżeń stanowisko, że wybór nauczyciela do
zwolnienia z pracy w razie częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organiza-
cyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu na-
uczania uniemożliwiających dalsze zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze
zajęć (art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela) nie może być dowolny oraz nie powinien
naruszać zasady równego traktowania pracowników (nauczycieli) lub zakazu dys-
kryminacji (art. 112
i 183a
k.p. w związku z art. 91c Karty Nauczyciela). W razie wy-
muszonej obiektywnie potrzeby redukcji zatrudnienia zwolnienie konkretnego nau-
czyciela z pracy powinno opierać się zatem na jednolitych dla wszystkich zatrudnio-
nych kryteriach pozostawienia w zatrudnieniu nauczycieli o wyższych walorach za-
wodowo-dydaktycznych, co prowadzi do usprawiedliwionego rozwiązywania stosun-
ków pracy z nauczycielami o niższych kwalifikacjach lub obniżonej sprawności czy
11
przydatności zawodowej lub dydaktycznej, a nawet zdrowotnej (np. nauczycieli czę-
ściej korzystających ze zwolnień lekarskich). Przy uwarunkowaniach dopuszczają-
cych zwolnienie tylko raz w roku (z końcem roku szkolnego) nauczycieli z przyczyn
określonych w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela (z zastrzeżeniem ust. 4), uznanie
obowiązywania zakazów wypowiadania stosunków pracy w okolicznościach określo-
nych w art. 41 k.p. mogłoby prowadzić do łamania lub pogwałcenia wymagań obiek-
tywnego wyboru do zwolnienia z pracy nauczycieli mniej przydatnych kosztem nau-
czycieli o wyższych kwalifikacjach zawodowych tylko dlatego, że ci pierwsi w okresie
możliwego wypowiadania stosunków pracy okolicznościowo korzystali z usprawiedli-
wionej nieobecności w pracy. Inaczej rzecz ujmując, obecność w pracy nauczycieli z
wyższymi kwalifikacjami lub walorami zawodowymi w okresie wymuszonego obiek-
tywnymi przyczynami organizacyjnymi szkoły rozwiązywania stosunków pracy byłaby
oczywiście dyskryminującym, a przeto niedopuszczalnym kryterium ograniczającym
możliwości dokonywania wyboru do zwolnienia z pracy tylko spośród obecnych nau-
czycieli w pracy, zamiast spośród wszystkich nauczycieli, a zatem obejmujących
także nauczycieli potencjalnie mniej przydatnych zawodowo, tylko dlatego, że ci
ostatni w okresie dokonywania wypowiedzeń korzystali z usprawiedliwionej nieobec-
ności w pracy.
Powyższe rozważania prowadziły do przyjęcia, że art. 20 Karty Nauczyciela
zawiera regulacje wyczerpujące i zupełne dotyczące przyczyn oraz trybu rozwiązy-
wania stosunków pracy z mianowanymi nauczycielami, a jego prawidłowa wykładnia
nie może niweczyć lub ograniczać wynikającej z tego przepisu kompetencji dyrektora
szkoły do redukcji zatrudnienia wymuszonej obiektywnymi względami organizacyj-
nymi. Takie ograniczenia przez zakazy z art. 41 k.p. mogłyby prowadzić do nieza-
pewnienia nauczycielom dalszego zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć w kolej-
nych latach szkolnych. W konsekwencji, reguły całościowej wykładni językowej, lo-
gicznej, celowościowej i systemowej sprzeciwiają się stosowaniu art. 41 k.p. do roz-
wiązywania stosunków pracy z mianowanymi nauczycielami z przyczyn wskazanych
w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela (podobnie - przepis ten nie ma zastosowania do
alternatywnego przeniesienia mianowanego nauczyciela w stan nieczynny - por. wy-
roki Sądu Najwyższego: z dnia 25 stycznia 2001 r., I PKN 215/00, OSNAPiUS 2002
nr 20, poz. 482 lub powołany już wcześniej wyrok z dnia 17 grudnia 2001 r., I PKN
752/00). Z tych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął o przedstawionym zagadnie-
niu prawnym jak w sentencji.
12
========================================