Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 stycznia 2001 r.
I PKN 215/00
Do przeniesienia nauczyciela mianowanego w stan nieczynny (art. 20
ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, jednolity tekst:
Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.) nie ma zastosowania art. 41 KP.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Roman Kuczyński, Walerian Sanetra
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 25 stycznia 2001 r. sprawy z po-
wództwa Bożeny S. przeciwko Szkole Podstawowej w S. o stwierdzenie bezskutecz-
ności przeniesienia w stan nieczynny, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie
z dnia 9 grudnia 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Bochni wyrokiem z 21 września 1999 r. oddalił
powództwo Bożeny S. przeciwko Szkole Podstawowej w S. o stwierdzenie bezsku-
teczności przeniesienia powódki w stan nieczynny.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka pracowała w pozwanej Szkole od 1982 r., z
tym że od 1 kwietnia 1986 r. jako nauczyciel mianowany. W czerwcu 1989 r. ukoń-
czyła Studium Nauczycielskie w T., uzyskując przygotowanie do zawodu nauczyciela
w szkole podstawowej o specjalności nauczanie początkowe. W pozwanej Szkole
uczyła wychowania plastycznego w klasach I-III oraz wychowania fizycznego w kla-
sach IV-VIII (przez pół roku od września 1997 r. do lutego 1998 r.). W czasie pracy w
pozwanej Szkole powódka (absolwentka Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych)
była kilkakrotnie kierowana na obowiązkowe doskonalenie zawodowe w celu ukoń-
czenia studiów wyższych i uzyskania tytułu magistra, jednak nie wykorzystała tej
szansy. W maju 1987 r. powódka rozpoczęła wyższe studia zaoczne w Wyższej
2
Szkole Pedagogicznej w C. na kierunku matematyka, jednak przerwała je po zalicze-
niu drugiego roku. Pismem z 25 maja 1999 r. dyrektor pozwanej Szkoły przeniósł
powódkę w stan nieczynny, uzasadniając swoją decyzję zmianami organizacyjnymi,
w wyniku których zmniejszyła się liczba oddziałów w pozwanej Szkole. W roku szkol-
nym 1999/2000 w związku ze zmianami organizacyjnymi pracę straciło, łącznie z
powódką, siedmiu nauczycieli. W chwili doręczenia powódce decyzji dyrektora po-
wódka przebywała od 18 lutego 1999 r. na zwolnieniu lekarskim. Wcześniej, przez
prawie rok - od 24 lutego 1998 r. do 18 lutego 1999 r. - korzystała z urlopu dla po-
ratowania zdrowia. Sąd Rejonowy ocenił, że zaistniały przesłanki do przeniesienia
powódki w stan nieczynny na podstawie art. 20 Karty Nauczyciela, ponieważ w poz-
wanej Szkole, w związku z reformą oświaty, doszło do zmniejszenia ilości oddziałów.
O wyborze powódki do przeniesienia w stan nieczynny zadecydowały jej niższe od
innych nauczycieli kwalifikacje zawodowe, albowiem w pozwanej Szkole w roku
szkolnym 1999/2000 nauczania początkowego w klasach I-III uczyć miało trzech
nauczycieli, przy czym ci trzej pozostali mieli wyższe wykształcenie, podczas gdy
powódka tylko średnie oraz Studium Nauczycielskie. Również przedłużająca się nie-
obecność powódki w pracy spowodowana urlopem dla poratowania zdrowia, a na-
stępnie długotrwałym zwolnieniem lekarskim, wpłynęła na decyzję dyrektora Szkoły,
ponieważ jej absencja powodowała dezorganizację pracy. Sąd Rejonowy ocenił, że
przeniesieniu powódki w stan nieczynny nie stało na przeszkodzie korzystanie przez
nią ze zwolnienia lekarskiego, ponieważ do nauczyciela mianowanego nie mają za-
stosowania przepisy Kodeksu pracy o zakazie wypowiadania umów o pracę w czasie
urlopu pracownika lub innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy, na przykład
spowodowanej chorobą (zwłaszcza art. 41 KP). Przeniesienie w stan nieczynny jest
wyczerpująco uregulowane w art. 20 Karty Nauczyciela i nie może być traktowane
jako swojego rodzaju wypowiedzenie zmieniające warunki pracy i płacy nauczyciela
(art. 42 KP), do którego powinno się stosować przepisy Kodeksu pracy (w tym art. 41
KP).
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem z
dnia 9 grudnia 1999 r. oddalił apelację powódki. W apelacji powódka zarzuciła naru-
szenie art. 41 i 42 KP oraz art. 20 i 91c Karty Nauczyciela w związku z przeniesie-
niem jej w stan nieczynny, a więc dokonaniem zmiany warunków jej pracy w czasie,
gdy przebywała na zwolnieniu lekarskim. W uzasadnieniu apelacji powódka przed-
stawiła pogląd, że w rozpoznawanej sprawie ma zastosowanie art. 91c Karty Nau-
3
czyciela, który w sprawach nieuregulowanych Kartą odsyła do przepisów Kodeksu
pracy. Zdaniem powódki, skoro art. 20 Karty Nauczyciela nie precyzuje sposobu do-
konywania przeniesienia w stan nieczynny, to należy zastosować procedurę wska-
zaną w art. 42 KP, a to oznacza również zastosowanie art. 41 KP.
Sąd Okręgowy nie podzielił poglądu powódki, że czynność przeniesienia nau-
czyciela w stan nieczynny jest analogiczna do wypowiedzenia warunków pracy i
płacy (wypowiedzenia zmieniającego) przy umowie o pracę, na które nałożone są w
Kodeksie pracy określone wymagania co do trybu i formy zawarte w art. 41 i 42 KP.
Sąd Okręgowy powołał się przy tym na pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 12 stycznia 1998 r., I PKN 467/97, OSNAPiUS 1998 nr 23, poz. 678,
zgodnie z którym przeniesienie w stan nieczynny jest innego rodzaju czynnością
prawną (w szerokim rozumieniu) niż wypowiedzenie umowy o pracę lub warunków
pracy i płacy. Świadczy o tym cel przeniesienia w stan nieczynny, które nie ma pro-
wadzić do rozwiązania stosunku pracy nauczyciela, lecz stworzenie mu możliwości
„przeczekania” okresu wynikającego z braku zapotrzebowania na jego pracę w danej
szkole. Przeniesienie w stan nieczynny nie powoduje rozwiązania stosunku pracy
przez pracodawcę, lecz wygaśnięcie stosunku pracy ex lege po upływie sześciomie-
sięcznego pozostawania w stanie nieczynnym. Skoro przeniesienie w stan nieczynny
nie jest wypowiedzeniem zmieniającym warunki pracy, to nie doszło do naruszenia
art. 41 i 42 KP w związku z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela. Sąd Okręgowy stwier-
dził również, że przeniesienie powódki w stan nieczynny nie naruszyło art. 8 KP, al-
bowiem dyrektor Szkoły nie naruszył prawa, a długotrwała nieobecność powódki w
pracy, chociaż usprawiedliwiona, dezorganizowała pracę w Szkole. Doświadczenie
zawodowe, na które powołuje się powódka, nie może zrekompensować jej nieobec-
ności w pracy ani niższego od innych nauczycieli wykształcenia. Okoliczność, że po-
wódka rozpoczęła studia wyższe jest bez znaczenia, skoro ich nie ukończyła, a na-
wet ich nie kontynuuje. Dyrektor Szkoły miał prawo tak dobrać kadrę nauczycielską,
aby była ona jak najlepiej wykształcona.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego wniosła powódka, zaskarżając go w
całości. Jako podstawę kasacyjną skarżąca wskazała naruszenie prawa materialne-
go, a to art. 8, art. 41 i art. 42 KP oraz art. 20 i art. 91c Karty Nauczyciela, przez
uznanie, że przeniesienie powódki w stan nieczynny, a więc dokonanie zmiany jej
warunków pracy, w czasie gdy znajdowała się na zwolnieniu lekarskim, było zgodne
z prawem. Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzające-
4
go go wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpo-
znania Sądowi Rejonowemu. W uzasadnieniu kasacji skarżąca podniosła, że pomi-
mo dyspozycji art. 5 KP, do nauczycieli przenoszonych w stan nieczynny należy sto-
sować Kodeks pracy, co wynika z art. 91c Karty Nauczyciela. Ponieważ art. 20 Karty
Nauczyciela reguluje jedynie kwestie merytoryczne, a nie mówi nic na temat proce-
dury, w szczególności tego, kiedy i jak należy wręczyć nauczycielowi decyzję o prze-
niesieniu w stan nieczynny, przepisy Kodeksu pracy oraz zasady współżycia spo-
łecznego nakazują zastosować tutaj odpowiednie procedury przewidziane w Kodek-
sie pracy - w związku z tym, że każdy nauczyciel jest także pracownikiem. Przenie-
sienie w stan nieczynny należy uznać za zmianę warunków pracy, a tym samym po-
winno się stosować do tej instytucji art. 41 i 42 KP. Pozwany nie mógł wręczyć po-
wódce decyzji o przeniesieniu jej w stan nieczynny w czasie, gdy korzystała ze zwol-
nienia lekarskiego. Brak jest podstaw do tego, aby nauczyciel przebywał jednocze-
śnie na zwolnieniu lekarskim i w stanie nieczynnym, albowiem nie może pobierać
jednocześnie wynagrodzenia z dwóch źródeł. Przeniesienie w stan nieczynny nau-
czyciela przebywającego na zwolnieniu lekarskim kłóci się z jego powinnością ciągłej
gotowości do pracy, skoro pracodawca powinien mieć możliwość powierzenia mu w
każdym czasie innej pracy. Przeniesienie w stan nieczynny wiąże się, co prawda, z
zachowaniem dotychczas przysługujących nauczycielowi świadczeń, ale jest to in-
stytucja zmierzająca do rozwiązania stosunku pracy, co również przekonuje o ko-
nieczności stosowania do niej przepisów Kodeksu pracy, w przeciwnym razie nau-
czyciel jako pracownik pozostanie bez ochrony prawnej. Skarżąca powołała się w
kasacji na wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kra-
kowie w sprawie VI Pa 365/99, w którym wyrażony został pogląd, że w czasie uspra-
wiedliwionej nieobecności w pracy, gdy nauczyciel korzysta z urlopu dla poratowania
zdrowia, nie można dokonać przeniesienia go w stan nieczynny.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw. Przeniesienie nauczyciela mia-
nowanego w stan nieczynny na podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela nie może
być identyfikowane ani traktowane jako czynność analogiczna do wypowiedzenia
umowy o pracę albo do wypowiedzenia zmieniającego treść takiej umowy (pogląd
taki wyraził Sąd Najwyższy w przywołanym przez Sąd Okręgowy wyroku z 12 stycz-
5
nia 1998 r., I PKN 467/97, OSNAPiUS 1998 nr 23, poz. 678, którego tezę i argu-
mentacje prawną Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę w ca-
łości podziela). Tylko przy takim założeniu, że przeniesienie w stan nieczynny jest
analogiczne do wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy i płacy możliwe byłoby
pomocnicze (na podstawie art. 91c Karty Nauczyciela) stosowanie do przeniesienia
nauczyciela mianowanego w stan nieczynny przepisu art. 41 KP, gdyż dotyczy on
jedynie zakazu wypowiedzenia przez pracodawcę umowy o pracę w czasie urlopu
pracownika lub innej jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy, spowodowanej na
przykład chorobą. Przeniesienie w stan nieczynny nie jest jednak wypowiedzeniem
umowy o pracę lub wypowiedzeniem warunków pracy i płacy, lecz innego rodzaju
czynnością prawną pracodawcy, różniącą się w istotny sposób od wypowiedzenia
umowy o pracę. Świadczy o tym między innymi to, że - w odróżnieniu od wypowie-
dzenia - jego celem nie jest rozwiązanie stosunku pracy, lecz stworzenie nauczycie-
lowi szansy (możliwości) pozostawania w stosunku zatrudnienia w okresie braku za-
potrzebowania na jego pracę, z założeniem, że może takie zapotrzebowanie pojawi
się w przyszłości. Celem przeniesienia w stan nieczynny nie jest też doprowadzenie
do trwałej zmiany warunków pracy lub płacy. Przeniesienie takie nie powoduje roz-
wiązania, lecz wygaśnięcie z mocy prawa stosunku pracy nauczyciela (art. 20 ust. 6
Karty Nauczyciela) po upływie sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie
nieczynnym. Za nieuzasadniony należy zatem uznać zarzut kasacji dotyczący naru-
szenia art. 41 i art. 42 KP w związku z art. 91c Karty Nauczyciela, skoro instytucja
przeniesienia nauczyciela mianowanego w stan nieczynny nie da się funkcjonalnie
porównać z wypowiedzeniem pracownikowi umowy o pracę.
Przeniesienie w stan nieczynny jest jednostronnie dokonaną przez pracodaw-
cę (reprezentowanego przez dyrektora szkoły) czynnością prawną powodującą
zmianę na niekorzyść sytuacji pracowniczej nauczyciela mianowanego, która dla
swej skuteczności prawnej nie wymaga wypowiedzenia (por. wyrok Sądu Najwyż-
szego z dnia 17 listopada 1998 r., I PKN 438/98, OSNAPiUS 2000 nr 1, poz. 10).
Nauczyciel pozbawiony zostaje stabilizacji zatrudnienia, staje przed realną perspek-
tywą jego utraty, otrzymuje zmniejszone wynagrodzenie, ograniczone do wynagro-
dzenia zasadniczego (art. 20 ust. 6 Karty Nauczyciela). Jednocześnie nauczyciel taki
ma pierwszeństwo przywrócenia go do pracy w razie powstania możliwości zatrud-
nienia go (art. 20 ust. 7 Karty Nauczyciela). Zmianą na niekorzyść jest również pozo-
stawanie nauczyciela w przymusowej bezczynności ze względu na brak zapotrzebo-
6
wania na jego pracę. Nie jest to jednak czynność pracodawcy wypowiadająca lub
rozwiązująca stosunek pracy nauczyciela i dlatego nie znajdują do niej zastosowania
- poprzez art. 91c Karty Nauczyciela - przepisy art. 41 i 42 KP.
Ochrona przewidziana w art. 41 KP dotyczy jedynie wypowiedzenia umowy o
pracę, nie dotyczy natomiast innych sposobów rozwiązania stosunku pracy (np. roz-
wiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia) ani innych stosunków pracy niż wyni-
kające z umowy o pracę jako źródła jego nawiązania (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 27 września 1983 r., I PRN 108/83, nie publikowany, zgodnie z którym w cza-
sie urlopu lub innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy można rozwiązać
umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika na podstawie art. 52 KP oraz
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 1994 r., I PZP 60/93, PiZS 1994, nr 7,
s. 78, zgodnie z którą do stosunku pracy z wyboru nie stosuje się art. 41 KP).
Niezrozumiałe są wyrażone w kasacji obawy co do tego, że przebywanie nau-
czyciela jednocześnie na zwolnieniu lekarskim oraz w stanie nieczynnym będzie po-
wodowało możliwość pobierania przez niego wynagrodzenia z dwóch źródeł - raz
świadczeń z tytułu choroby, drugi raz wynagrodzenia za przebywanie w stanie nie-
czynnym. Obaw tych nie można podzielić, albowiem oczywiste jest, że w takiej sytua-
cji nauczyciel - pozostając ciągle w stosunku zatrudnienia - będzie miał uprawnienie
tylko do jednego świadczenia z tytułu choroby.
Nieuzasadniony jest zarzut naruszenia art. 8 KP. W postawieniu tego zarzutu
zawarta jest sprzeczność, gdyż albo dyrektor Szkoły naruszył prawo, przenosząc
powódkę w stan nieczynny wbrew wymaganiom przewidzianym w art. 20 ust. 1 Karty
Nauczyciela oraz art. 41 i 42 KP w związku z art. 91c Karty Nauczyciela, albo też
działając w granicach przysługującego mu prawa, nadużył tego prawa podmiotowego
korzystając z niego w sposób sprzeczny z jego społeczno-gospodarczym przezna-
czeniem lub zasadami współżycia społecznego. W kasacji brak jest uzasadnienia
twierdzenia, że w stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy doszło do nadużycia
prawa w wyniku uczynienia przez dyrektora Szkoły użytku z przysługującego mu
prawa w sposób sprzeczny ze społeczno-gospodarczym jego przeznaczeniem lub z
zasadami współżycia społecznego. Za takie uzasadnienie nie może być uznane sta-
nowisko powódki prezentowane w kasacji, że przeniesienie w stan nieczynny jest
instytucją zmierzającą do rozwiązania stosunku pracy, a zatem odmowa przyznania
nauczycielowi jako pracownikowi ochrony przed rozwiązaniem tego stosunku byłaby
sprzeczna z prawem i zasadami współżycia społecznego. Tak skonstruowany zarzut
7
jest w istocie skierowany w stosunku do ustawodawcy, a nie pracodawcy. Nie można
też przyjąć, że sprzeczność ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa lub
z zasadami współżycia społecznego polega na zachowaniu pracodawcy naruszają-
cym art. 20 Karty Nauczyciela oraz art. 41 i 42 KP. Czym innym jest bowiem naru-
szenie prawa (przedmiotowego), a czym innym nadużycie prawa (podmiotowego).
Skoro kasacja nie podaje uzasadnienia do tezy, że doszło do naruszenia art. 8 KP, to
zarzut ten jest gołosłowny i w związku z tym nie zasługuje na uwzględnienie.
Pogląd wyrażony przez Sąd Okręgowy w Krakowie w wyroku wydanym w
sprawie VI Pa 365/99, na który powołuje się skarżąca, nie jest wiążący dla Sądu
Najwyższego w postępowaniu kasacyjnym - pomijając to, że dotyczy innych stron, a
ponadto odnosi się do przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny w czasie jego
przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia, nie zaś na zwolnieniu lekarskim. Z
kolei odwołanie się przez powódkę do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada
1995 r., I PRN 83/95 (OSNAPiUS 1996 nr 12, poz. 169), w celu wykazania, że do
przeniesienia w stan nieczynny stosuje się art. 41 KP, jest pozbawione racji, gdyż
wyrok ten dotyczy innej kwestii, a stosowanie „per analogiam” poglądu w nim wyra-
żonego do rozpoznawanej sprawy jest niemożliwe ze względu na odmienność stanu
faktycznego.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na pod-
stawie art. 39312
KPC.
========================================