Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 67/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 grudnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z powództwa M. K.
przeciwko Przedsiębiorstwu Komunikacji Samochodowej Spółce Akcyjnej w L.
o uznanie wypowiedzenia warunków umowy o pracę za bezskuteczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 grudnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w L.
z dnia 15 listopada 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną i nie obciąża powoda kosztami
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 16 lipca 2012 r. Sąd Rejonowy w L. uznał za bezskuteczne
wypowiedzenie powodowi M. K. warunków pracy i płacy dokonane przez stronę
pozwaną Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej Spółkę Akcyjną w L.
pismem z dnia 19 kwietnia 2012 r. Powyższe rozstrzygnięcie powziął po ustaleniu,
2
że powód M. K. był zatrudniony u strony pozwanej od 19 stycznia 1987 r., a od
lutego 1987 r. na stanowisku Kierownika Placówki w C. Wynagrodzenie miesięczne
powoda liczone jak ekwiwalent za urlop wypoczynkowy wynosiło 3.832,44 zł brutto.
Sąd Rejonowy ustalił, że zgodnie z § 12 Statutu Spółki Akcyjnej obowiązującego u
strony pozwanej „Akcjonariuszom wymienionym w § 8 ust. 1 w poz. od 1 do 256
przyznaje się osobiste uprawnienie do dobrowolnego kontynuowania zatrudnienia
w przedsiębiorstwie spółki, do osiągnięcia wieku emerytalnego, do dnia przyznania
uprawnień emerytalnych z zastrzeżeniem, że uprawnienie to wygasa przed tym
terminem z następujących przyczyn: rozwiązanie umowy o pracę przez
akcjonariusza za porozumieniem stron i za wypowiedzeniem złożonym przez
akcjonariusza z dniem rozwiązania umowy o pracę; ciężkiego naruszenia przez
akcjonariusza obowiązków pracowniczych kwalifikujących do rozwiązania z nim
umowy przez pracodawcę w trybie art. 52 k.p. (...); rozwiązania, likwidacji i
upadłości spółki (...); zbycia przez akcjonariusza akcji w spółce innej osobie (...).
Powód jest akcjonariuszem Spółki wpisanym w § 8 pod poz. 82. Pismem z dnia 19
kwietnia 2012 r. strona pozwana wypowiedziała powodowi warunki pracy i płacy z
zachowaniem 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia, który miał upłynąć z dniem
31 lipca 2012 r. W miejsce stanowiska Kierownika Placówki w C. za
wynagrodzeniem miesięcznym 2.500 zł brutto plus dodatek funkcyjny w wysokości
700zł zaproponowano powodowi stanowisko Dyżurnego Ruchu - Dyspozytora w
Dziale Przewozów L. za wynagrodzeniem miesięcznym brutto 1800 zł.
Zaproponowana praca odbywać się miała w systemie 3-zmianowym. Jako
przyczynę wypowiedzenia dotychczasowych warunków pracy wskazano redukcję
zatrudnienia w grupie administracyjnej w Placówce w C. w związku z reorganizacją
placówki i wprowadzeniem nowego schematu organizacyjnego w przedsiębiorstwie.
W związku z tym pełnienie obowiązków Kierownika Placówki powierzono
dodatkowo brygadziście – J. H. Przed wypowiedzeniem powodowi warunków pracy
i płacy, pismem z 30 stycznia 2012 r., pracodawca zawiadomił o tym fakcie
organizację związkową - NSZZ Pracowników PKS. Sąd pierwszej instancji ustalił
nadto, że Uchwałą nr 1/I/2012r. z 20 stycznia 2012 r. Rada Nadzorcza uchwaliła
program naprawczo-oszczędnościowy strony pozwanej. Wskazała w nim, że
zmiana Regulaminu Organizacyjnego Spółki powinna przynieść efektywniejszą
3
organizację pracy, łączenie stanowisk pracy, likwidację stanowisk pracy,
zmniejszenie ogólnych kosztów Spółki itp. Mocą Uchwały nr 2/I/2012r. Rada
Nadzorcza ustaliła i zatwierdziła nowy Regulamin Organizacyjny Spółki. W
schemacie organizacyjnym placówki w C. występują następujące stanowiska:
Brygadzista P.O. Kierownika Placówki, Dyspozytor, Mechanik, Kierowca. Na dzień
31 grudnia 2011 r. w Spółce odnotowano spadek przychodów, niebezpieczeństwo
utraty płynności finansowej Spółki, duże zadłużenie.
Mając powyższe na uwadze Sąd uznał, że powództwo zasługiwało na
uwzględnienie. W ocenie Sądu, Statut Spółki gwarantuje pracownikom zatrudnienie
u strony pozwanej do osiągnięcia uprawnień emerytalnych poza przypadkami
wprost przewidzianymi w § 12, ale nie gwarantuje niezmienności warunków
zatrudnienia, w tym zajmowanych stanowisk pracy. Interpretacja zawartego w
Statucie sformułowania „przyznaje się osobiste uprawnienie do dobrowolnego
kontynuowania zatrudnienia w Spółce” nie mogła być - zdaniem Sądu Rejonowego
- interpretowana rozszerzająco i przesądzać, że pracownicy Spółki mają prawo do
zatrudnienia w Spółce na wybranych przez siebie stanowiskach pracy, w
konsekwencji powyższego Sąd przyjął, że wypowiedzenie zmieniające złożone
powodowi, nie stało w sprzeczności z § 12 Statutu, jednakże było ono niezasadne z
innych względów. Oceniając prawdziwość wskazanej przez pracodawcę przyczyny
wypowiedzenia Sąd Rejonowy wskazał, że z nowego schematu organizacyjnego
nie wynikało, aby likwidacji uległo stanowisko „Kierownika Placówki w C.”, skoro w
strukturze organizacyjnej jest stanowisko „p.o. Kierownika Placówki”. Bezsporne w
sprawie było, że strona pozwana powierzyła obowiązki kierownika
dotychczasowemu pracownikowi placówki - brygadziście. Powyższa okoliczność,
zdaniem tego Sądu, wskazywała na pozorność przyczyny wypowiedzenia
powodowi warunków pracy, zwłaszcza w zestawieniu z bliską odległością czasową
pomiędzy przywróceniem powoda do pracy na skutek prawomocnego wyroku tut.
Sądu (sygn. akt IVP …10 - uprawomocnienie się wyroku nastąpiło 27 stycznia 2012
r.), gdzie pracodawca kwestionował kompetencje powoda do zajmowania
kierowniczego stanowiska, a złożeniem mu wypowiedzenia zmieniającego. Sąd
wskazał dodatkowo, że pracodawca nie wykazał degradując powoda i powierzając
jego obowiązki brygadziście, że kierował się obiektywnymi przesłankami. Sąd
4
Rejonowy zwrócił uwagę, że oszczędność dla Spółki wynikająca z połączenia tych
stanowisk, na co wskazywał Prezes Spółki, w dwóch wariantach, tj. zarówno
powierzenia obowiązków kierownika brygadziście i odwrotnie - kierownikowi
obowiązków brygadzisty, byłaby zbliżona. Mając na uwadze powyższe, Sąd uznał,
że wypowiedzenie warunków pracy i płacy złożone powodowi jest nieuzasadnione i
orzekł o jego bezskuteczności.
Apelację od powyższego wyroku złożyła strona pozwana zaskarżając wyrok
Sądu pierwszej instancji w całości.
Wyrokiem z dnia 15 listopada 2012 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w L. zmienił zaskarżony wyrok w całości w ten sposób,
że powództwo oddalił. Sąd Okręgowy wskazał, że przy wypowiedzeniu
zmieniającym istotne znaczenie mają okoliczności związane z likwidacją
stanowiska pracy, ale wyłącznie pod kątem ewentualnej pozorności takiego
działania, wynikającej z próby obejścia przepisów o ochronie trwałości stosunku
pracy. Natomiast nie jest rzeczą sądu badanie zasadności (potrzeby)
funkcjonowania w strukturze zakładu pracy likwidowanego stanowiska, gdyż
podejmowane przez pracodawcę zmiany organizacyjne i ekonomiczne stanowią
autonomiczną decyzję tego podmiotu. Mając powyższe na względzie, Sąd nie
oceniał, czy dokonane w zakładzie pracy zmiany organizacyjne były uzasadnione,
w tym czy przyniosły oczekiwane oszczędności. Jest to sfera działalności
pracodawcy, która nie podlega ocenie w przedmiocie zasadności wypowiedzenia
pracownikowi warunków pracy i płacy. Ocenie podlega jedynie kwestia
prawdziwości, czy też pozorności likwidacji stanowiska, jako bezpośredniej
przyczyny takiego wypowiedzenia. W ocenie Sądu Okręgowego wskazane przez
pracodawcę przyczyny wypowiedzenia były prawdziwe, brak było podstaw do
przyjęcia, że miała miejsce jedynie pozorna likwidacja stanowiska zajmowanego
dotychczas przez powoda. Sąd drugiej instancji stwierdził, że dotychczasowe
obowiązki powoda nie zostały przekazane w całości innej osobie, zaś J. H. przejął
jedynie ich część (w zakresie nadzoru nad podległymi pracownikami i podległym
majątkiem), zaś pozostałe, tj. wszystkie działania o charakterze strategicznym i
operacyjnym zostały przekazane do odpowiednich działów w siedzibie spółki w L.
Taka sama zmiana nastąpiła w innej placówce strony pozwanej (w C.). Pozwana
5
spółka nie pozostawiła stanowiska (samodzielnego etatu) Kierownika Placówki
terenowej w C., a więc w istocie doszło do jego likwidacji i już na tej podstawie
podana przyczyna wypowiedzenia była uzasadniona. Sąd Okręgowy uznał, że
zasadne były twierdzenia zawarte w apelacji strony pozwanej, że przyczyna
wypowiedzenia powodowi warunków pracy i płacy dotyczyła wyłącznie pracodawcy,
wdrożenia planu oszczędnościowo-naprawczego, pogarszającej się sytuacji spółki,
konieczności likwidacji lub łączenia stanowisk. Ponadto M. K., wobec zlikwidowania
stanowiska Kierownika Placówki w C. poprzez przekazanie części jego obowiązków
do siedziby spółki w L. z pozostawieniem tylko niewielkiej części jego obowiązków
w Placówce, nie mógł pełnić równocześnie obowiązków kierownika oraz
obowiązków na stanowisku mechanika - brygadzisty, gdyż nie posiadał w tym
zakresie kwalifikacji. W ocenie Sądu Okręgowego, strona pozwana w sposób
niebudzący wątpliwości wykazała, że zakwalifikowanie właśnie powoda do
wypowiedzenia mu warunków pracy i płacy było jak najbardziej uzasadnione i
usprawiedliwione, a wskazana w wypowiedzeniu przyczyna była prawdziwa,
rzeczywista i bezpośrednia. Sąd Okręgowy wskazał również, że nieuzasadnione
były zarzuty powoda, odnoszące się do wykładni zapisu § 12 statutu spółki akcyjnej.
W tym zakresie Sąd Okręgowy w pełni zgodził się z oceną Sądu pierwszej instancji
w zakresie dokonanej analizy § 12 tego statutu i przyznania stronie pozwanej
możliwości zastosowania w niniejszej sprawie instytucji prawnej wypowiedzenia
zmieniającego z art. 42 k.p. Mając powyższe na uwadze Sąd na podstawie art. 386
§ 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że powództwo oddalił.
Na powyższe orzeczenie powód wniósł skargę kasacyjną domagając się w
niej uchylenia wyroku Sądu drugiej instancji w całości i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania - ewentualnie - w przypadku zaistnienia przesłanek
określonych w art. 39816
k.p.c. - uchylenie wyroku, oddalenie apelacji pozwanej
oraz przywrócenie powoda do pracy na poprzednich warunkach. Wyrokowi zarzucił
oczywiste i rażące naruszenie: - art. 42 § 1 k.p. w związku z art. 45 § 1 k.p. w
związku § 12 Statutu pozwanej w związku z art. 65 k.c. w związku z art. 300 k.p.,
poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że złożone powodowi przez
pozwaną wypowiedzenie nie naruszało przepisów prawa pracy o wypowiadaniu
umów o pracę, podczas gdy wykładnia językowa § 12 Statutu Pozwanej (będącego
6
źródłem prawa pracy) przemawia prima facie jednoznacznie za przyjęciem, że
przepis ten zakazuje pozwanej zarówno wypowiadania powodowi umowy o pracę
jaki i wypowiadania powodowi warunków pracy i płacy; - art. 42 § 1 k.p. w związku z
art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 8 k.p. w związku z art. 58 § 2 k.c. w związku z
art. 300 k.p. w związku z art. 382 k.p.c., poprzez błędną wykładnię polegającą na
przyjęciu, że złożone powodowi przez pozwaną wypowiedzenie nie naruszało
przepisów prawa pracy o wypowiadaniu umów o pracę oraz było uzasadnione
podczas gdy w świetle materiału dowodowego zgromadzonego w przedmiotowej
sprawie, a zwłaszcza części pominiętej przez Sąd drugiej instancji jest prima facie
oczywiste i niewątpliwe, że czynność prawna jaką jest wypowiedzenie jest
sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, a co za tym idzie nieważna, co
oznacza, że wypowiedzenie narusza przepisy prawa pracy o wypowiadaniu umów
o pracę i jest nieuzasadnione; - art. 42 § 1 k.p. w związku z art. 45 § 1 k.p. w
związku z art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. poprzez błędną wykładnię
polegającą na przyjęciu, że złożone powodowi przez pozwaną wypowiedzenie nie
naruszało przepisów prawa pracy o wypowiadaniu umów o pracę oraz było
uzasadnione, podczas gdy w świetle materiału dowodowego zgromadzonego w
przedmiotowej sprawie jest prima facie oczywiste i niewątpliwe, że czynność
prawna jaką jest wypowiedzenie miała na celu obejście art. 45 § 1 k.p. i § 12
Statutu pozwanej poprzez rzekomą likwidację stanowiska zajmowanego przez
powoda, do której w przedmiotowej sprawie nie doszło, w celu pozbycia się powoda
z pracy.
Ponadto w skardze wskazano naruszenie art. 382 k.p.c. i art. 316 § 1 k.p.c.
poprzez pominięcie przez Sąd drugiej instancji istotnej części materiału
dowodowego znajdującego się w aktach sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest bezzasadna i podlega oddaleniu. Sąd Najwyższy
rozpoznaje bowiem sprawę w granicach skargi, wyznaczonych przede wszystkim
przez przytoczenie podstaw oraz ich uzasadnienie, a z urzędu bierze pod rozwagę
jedynie nieważność postępowania. Wobec niestwierdzenia przesłanek
powodujących nieważność postępowania, przedmiotowa skarga może być badana
7
jedynie w świetle rzeczywiście postawionych w niej zarzutów, których przedmiotem
jest błędna wykładnia przepisów -art. 42 § 1 k.p. w związku z art. 45 § 1 k.p.
Pozwany dokonując wypowiedzenia zmieniającego powodowi umowy o
pracę jako przyczynę wypowiedzenia dotychczasowych warunków pracy wskazał
redukcję zatrudnienia w grupie administracyjnej w Placówce w C. w związku z
reorganizacją placówki i wprowadzeniem nowego schematu organizacyjnego w
przedsiębiorstwie.
Postępowanie dowodowe przeprowadzone w sprawie potwierdziło
wystąpienie tych przyczyn. Tak więc pozwany pracodawca nie dokonywał bliżej
nieokreślonej „reorganizacji”, wręcz przeciwnie była ona transparentna, jawna, i
dotyczyła całej struktury organizacyjnej spółki. W placówce w C. program tej
reorganizacji polegał na kumulacji stanowisk pracowniczych, co w ocenie Sądu
Najwyższego jest w pełni racjonalne. W razie kumulacji dwóch stanowisk pracy,
obsada jednego z nich staje się dla pracodawcy zbędna. W realiach niniejszej
sprawy dotychczasowe obowiązki powoda na stanowisku Kierownika Placówki w C.
nie zostały przekazane w całości innej osobie w tej placówce. Jedynie część
uprawnień kierowniczych - w zakresie nadzoru nad podległymi pracownikami i
podległym majątkiem – została przekazana innemu pracownikowi, natomiast
pozostałe obowiązki, tj. wszystkie działania o charakterze strategicznym i
operacyjnym zostały przekazane do odpowiednich działów w siedzibie spółki w L.
Sąd ustalił także, że taka sama zmiana nastąpiła w innej placówce strony pozwanej
(w C.).
W niniejszej sprawie nie doszło do pozornej likwidacji stanowiska Kierownika
Placówki w C. W jego miejsce nie zostało stworzone inne stanowisko pracy (o innej
nazwie), które w istotnych elementach nie różniło się od zlikwidowanego. Treść
stosunku pracy (warunki pracy i płacy) pracownika zatrudnionego na nowym
(formalnie) stanowisku różniła się w istotnych elementach (takich, których zmiana
wymagała wypowiedzenia) od treści stosunku pracy pracownika zatrudnionego na
stanowisku zlikwidowanym (formalnie). Sąd drugiej instancji dokonał oceny, czy
wystąpiła pozorna likwidacja stanowiska. Dokonał porównania warunków
zatrudnienia (treści stosunku pracy) na nowym stanowisku - Brygadzisty P.O.
Kierownika Placówki z tymi warunkami na zlikwidowanym stanowisku Kierownika
8
Placówki. Ponadto przekazanie części obowiązków kierownika do centrali spółki z
równoczesnym połączeniem w placówce pozostałych obowiązków kierownika z
obowiązkami brygadzisty miało ten skutek, że w oddziale spółki w C. doszło do
zmniejszenia zatrudnienia o jedną osobę. Podkreślić należy także, że dopuszczalne
niczym nieograniczone jest prawo pracodawcy, do podjęcia decyzji o tym, że
czynności wykonywane przez pracownika na likwidowanym stanowisku mogą być
powierzane innym pracownikom (na innych stanowiskach pracy), a nawet osobom
(podmiotom) nie pozostającym z pracodawcą w stosunku pracy. Dochodzi
wówczas do likwidacji stanowiska pracy, mimo że nadal określone zadania są
wykonywane na rzecz pracodawcy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca
2001 r., I PKN 541/00, OSNP 2003, nr 11, poz. 269 oraz z dnia 12 grudnia 2001 r.,
I PKN 733/00, OSNP 2003, nr 23, poz. 569).
Mając powyższe na uwadze, zasadnie Sąd drugiej instancji stwierdził, że
doszło do faktycznej likwidacji stanowiska Kierownika Placówki w C. poprzez
przekazanie części jego obowiązków do siedziby spółki w L. z pozostawieniem
tylko niewielkiej części jego obowiązków w Placówce, które zostały włączone do
zadań na istniejącym stanowisku mechanika – brygadzisty. Powodowi
zaproponowano stanowisko dyspozytora bowiem nie mógł pełnić równocześnie
obowiązków kierownika oraz obowiązków na stanowisku mechanika - brygadzisty,
gdyż nie posiadał w tym zakresie kwalifikacji. W takim stanie faktycznym naturalną
koleją rzeczy było powierzenie obowiązków na stanowisku dotychczasowego
kierownika w zakresie nadzoru nad podległymi pracownikami i podległym
majątkiem, innemu pracownikowi, który do tej pory zatrudniony był na stanowisku
brygadzisty. Ocena zasadności i celowości takiego wyboru nie podlegała kontroli
sądu, skoro swoboda tego wyboru, jako przejawu ogólniejszej i chronionej przez
art. 20 i 22 Konstytucji RP swobody prowadzenia działalności gospodarczej, może
być pracodawcy ograniczona tylko na podstawie ustawy.
Nie stanowi też usprawiedliwionej podstawy skargi zarzut naruszenia art. 8
k.p. Powód nie podnosi żadnych argumentów, z których mogłoby wynikać, że
wypowiedzenie umowy o pracę było niezgodne ze społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem prawa. Niezasadna jest natomiast argumentacja zmierzająca do
wykazania, że wypowiedzenie było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
9
Nie ma bowiem zasady współżycia społecznego, zgodnie z którą pracodawca
obowiązany jest zachować dotychczasowe warunki pracy i płacy pracowników, w
sytuacji, gdy po reorganizacji nie istniej już takie stanowisko pracy, na którym
pracownik bez zmiany tych warunków mógłby taką pracę świadczyć.
Zarzuty skarżącego, odnoszące się do wykładni zapisu § 12 statutu spółki
akcyjnej, były już przedmiotem rozważań Sądu drugiej instancji i są jedynie
polemiką z tym stanowiskiem. W tym zakresie Sąd Najwyższy w pełni zgodził się z
oceną dokonaną przez sądy orzekające w niniejszej sprawie. Analiza § 12 tego
statutu prowadzi do wniosku, że strona pozwana miała możliwości zastosowania w
niniejszej sprawie instytucji prawnej wypowiedzenia zmieniającego z art. 42 k.p.
Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy uznał skargę kasacyjną za
niezasadną i na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł o jej oddaleniu.