Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KO 94/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 grudnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tomasz Grzegorczyk (przewodniczący)
SSN Rafał Malarski (sprawozdawca)
SSN Eugeniusz Wildowicz
Protokolant Dorota Szczerbiak
w sprawie A. J.
skazanego z art. 258 § 1 kk i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 11 grudnia 2013 r.,
z urzędu kwestii wznowienia postępowania sądowego zakończonego
wyrokiem Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 kwietnia 2013 r.,
utrzymującym w mocy wyrok Sądu Okręgowego w K.
z dnia 15 listopada 2012 r.,
I. wznawia postępowanie w zakresie skazania za przestępstwo
skarbowe;
II. uchyla zaskarżony wyrok i utrzymany nim w mocy wyrok
pierwszoinstancyjny w zakresie dotyczącym skazania A. J. z art.
55 § 1 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s. i - na podstawie art. 113 § 1
k.k.s. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. w zw. z art. 44 § 1 pkt 1 i § 3
2
k.k.s. - umarza postępowanie w tej części, obciążając kosztami
procesu Skarb Państwa;
III. nie wznawia postępowania z urzędu odnośnie skazania A.
J. w pozostałym zakresie, obciążając Skarb Państwa wydatkami
związanymi z tą kwestią.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w K., wyrokiem z 15 listopada 2012 r., skazał A. J. za trzy
przestępstwa, w tym jedno skarbowe, popełnione w okresach od 2000 r. do
kwietnia 2002 r., na kary jednostkowe pozbawienia wolności: roku za przestępstwo
z art. 258 § 1 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k., 2 lat za przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. w
zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i art. 65 § 1 k.k. i 6 miesięcy za
przestępstwo skarbowe z art. 55 § 1 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s.; orzekł karę
łączną 2 lat pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawiesił na okres 5
lat próby, oddając oskarżonego pod dozór kuratora sądowego; na podstawie art. 33
§ 2 k.k. w zw. z art. 33 § 1 i 3 k.k. wymierzył oskarżonemu grzywnę w ilości 300
stawek dziennych, każda w wysokości 100 zł. Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu w
dniu 18 kwietnia 2013 r. apelacji obrońcy, utrzymał w mocy pierwszoinstancyjny
wyrok, uznając złożony środek odwoławczy za oczywiście bezzasadny
(uzasadnienie drugoinstancyjnego wyroku nie zostało sporządzone).
Z inspiracji A. J., który w piśmie z 22 października 2013 r. utrzymywał, że w
zakresie czynów uznanych za firmanctwo (art. 55 § 1 k.k.s.) i za branie udziału w
zorganizowanej grupie przestępczej (art. 258 § 1 k.k.) wystąpiła przed
uprawomocnieniem się wyroku negatywna przesłanka procesowa w postaci
przedawnienia karalności, doszło wskutek skierowania sprawy na posiedzenie do
wszczęcia postępowania o wznowienie procesu z urzędu. W zarządzeniu o
wyznaczeniu posiedzenia nie wskazano wprawdzie zakresu badania, ale nie ulega
wątpliwości, że objąć nim należało całość rozstrzygnięcia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
1. Teza o upływie terminu przedawnienia karalności przestępstwa skarbowego
przed zapadnięciem wyroku w drugiej instancji okazała się trafna.
3
Przestępstwo skarbowe z art. 55 § 1 k.k.s. zagrożone jest karą do 3 lat
pozbawienia wolności, a zatem jego karalność ustaje po upływie 5 lat od czasu jego
popełnienia (art. 44 § 1 pkt 1 k.k.s.). Zgodnie z art. 26 ustawy z 8 stycznia 1993 r. o
podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 11, poz. 50 ze
zm.), który obowiązywał tempore criminis, termin płatności VAT (narażenie tego
podatku na uszczuplenie miało miejsce wszak w niniejszej sprawie) za kwiecień
2002 r. upłynął w dniu 25 maja 2002 r. (zob. wyrok NSA z 14 marca 2002 r., III SA
2307/00, RPP 2003/3/32). Dlatego – w myśl art. 44 § 3 k.k.s. – początek biegu
terminu przedawnienia przypadł na dzień 31 grudnia 2002 r. Odnotować trzeba, że
nie ma tu zastosowania art. 44 § 4 k.k.s., jako że nie chodzi w tym przepisie o
czyny polegające na narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej w
rozumieniu art. 44 § 3 k.k.s. (zob. wyrok SN z 26 stycznia 2011 r., II KK 214/10,
OSNKW z. 4, poz. 34). Ponieważ w podanym wyżej okresie 5 lat, liczonym od
końca roku 2002, wszczęto postępowanie przeciwko A. J. (wystarczy podać, że
pierwszy wyrok w konkretnej sprawie zapadł 5 sierpnia 2005 r.), karalność
popełninego przez niego przestępstwa skarbowego firmanctwa uległa przedłużeniu
o dalsze 5 lat (art. 44 § 5 k.k.s.).
Należało zatem stwierdzić, że karalność przestępstwa skarbowego
zarzucanego oskarżonemu ustała w dniu 31 grudnia 2012 r. Okoliczność ta,
stanowiąca bezwzględny powód odwoławczy uwzględniany z urzędu, uszła uwagi
Sądu Apelacyjnego, który w czasie wyrokowania w dniu 18 kwietnia 2013 r.
powinien był ją dostrzec i właściwie zareagować. Tego nie uczynił, wskutek czego
doszło do wystąpienia uchybienia z art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6
k.p.k. w zw. z art. 113 § 1 k.k.s.
2. Zdecydowanie krytycznie wypadało natomiast podejść do sugestii o upływie
terminu przedawnienia karalności w stosunku do przestępstwa z art. 258 § 1 k.k.,
zagrożonego karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Uwzględniając, że
karalność przestępstwa obwarowanego taką sankcją ustaje z upływem 10 lat od
czasu jego popełnienia (art. 101 § 1 pkt 3 k.k.) i że wszczęcie w tym okresie
postępowania przeciwko oskarżonemu spowodowało przedłużenie karalności o
dalsze 10 lat (art. 102 k.k.), upływ terminu przedawnienia tego przestępstwa
mógłby nastąpić dopiero na koniec kwietnia 2022 r. Przedstawione wyżej
4
rozważania mają pełne odniesienie do skazania A. J. z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art.
294 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i w zw. z art. 65 § 1 k.k.
Bez znaczenia pozostaje, że przestępstwo z art. 258 § 1 k.k. do dnia 1 maja
2004 r., od kiedy zaczęła obowiązywać ustawa z 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 93,
poz. 889), zagrożone było karą pozbawienia wolności do lat 3 i że przepisy art. 101
i 102 k.k. miały inne brzmienie do 3 sierpnia 2005 r., kiedy to weszła w życie
ustawa nowelizacyjna z 3 czerwca 2005 r. (Dz. U. Nr 132, poz. 1109). Istotne jest to,
że na podstawie dotychczasowych przepisów, czyli funkcjonujących do 3 sierpnia
2005 r., nie doszło w niniejszej sprawie do przedawnienia karalności przestępstwa
z art. 258 § 1 k.k., mimo iż jeszcze wtedy wchodził w rachubę 5-letni termin z art.
101 § 1 pkt 4 k.k. W tym układzie kwestię przedawnienia karalności należało zatem
oceniać według art. 101 i 102 k.k. – w brzmieniu obowiązującym aktualnie, to jest
od 3 sierpnia 2005 r., w oderwaniu od reguły kolizyjnej określonej w art. 4 § 1 k.k.
(zob. wyrok SN z 9 listopada 2005 r., V KK 300/05, LEX nr 164314).
3. Trudno na zakończenie powstrzymać się od wytknięcia Sądowi
odwoławczemu, że zaakceptował błędne powołanie przez Sąd a quo w kwalifikacji
przestępstwa brania udziału w zorganizowanej grupie przestępczej art. 65 § 1 k.k.
Skoro w przepisie tym jest mowa o nadzwyczajnym zaostrzeniu kary w stosunku do
sprawcy, który m.in. „popełnia przestępstwo działając w zorganizowanej grupie lub
związku mającym na celu popełnienie przestępstwa”, to jasne jest, że chodzi tu o
skazanie za przestępstwo inne niż udział w udział w zorganizowanej grupie lub
związku mających na celu popełnienie przestępstwa. Odmienne podejście
oznaczałoby osobliwe i nie wytrzymujące z punktu widzenia zasad prawidłowego
rozumowania (logiki) przypisanie osobie oskarżonej tego, że „brała udział w
zorganizowanej grupie przestępczej działając w zorganizowanej grupie
przestępczej”. Taki lub zbliżony opis czynu należałoby niewątpliwie określić jako
kuriozalny. Sumując: w kwalifikacjach prawnych przestępstw stypizowanych w
art. 258 k.k. nie należy powoływać art. 65 § 1 k.k.
Wadliwym postąpieniem Sądu a quo, zaaprobowanym przez Sąd
odwoławczy, było również niepowiązanie orzeczenia o grzywnie ze skazaniem za
dane przestępstwo, co pozostawało w sprzeczności z dyspozycją art. 413 § 2 k.p.k.
Zaakcentować warto, że ustawodawca co do zasady nie dopuszcza wymierzenia
5
kary inaczej, jak tylko za popełnienie konkretnego przestępstwa. Niemniej skoro w
podstawie prawnej orzeczenia o grzywnie powołano tylko przepisy Kodeksu
karnego, których nawet odpowiednie stosowanie przy przestępstwach skarbowych
zostało wyłączone (art. 20 § 2 k.k.s.), to wolno założyć, że grzywna in concreto z
całą pewnością nie została wymierzona za przestępstwo skarbowe.
Wskazanych nieprawidłowości nie można było usunąć w ramach
postępowania wznowieniowego ex officio.
4. W konsekwencji Sąd Najwyższy wznowił proces z urzędu tylko w części
dotyczącej skazania za przestępstwo skarbowe (art. 542 § 3 k.p.k. w zw. z art. 439
§ 1 pkt 9 k.p.k.), uchylił w tym zakresie orzeczenie Sądów obu instancji (art. 547 § 3
k.p.k.) i wydał orzeczenie następcze w postaci umorzenia postępowania (art. 113 §
1 k.k.s. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. w zw. z art. 44 § 1 pkt 1 i § 3 k.k.s.),
obciążając Skarb Państwa kosztami procesu (art. 632 pkt 2 k.p.k.).
Dostrzegając brak podstaw do wznowienia postępowania z urzędu w pozostałym
zakresie, Sąd Najwyższy stwierdził, że nie wznawia z urzędu procesu w tej części
(zob. postanowienie SN z 23 lutego 2010 r., V KO 115/09, R-OSNKW 2010, poz.
389). Wydatkami związanymi z postępowaniem wznowieniowym z urzędu w tej
kwestii obciążył Skarb Państwa po myśli art. 638 k.p.k.