Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CNP 35/13
POSTANOWIENIE
Dnia 19 grudnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Anna Kozłowska (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 grudnia 2013 r.,
skargi A. L.
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
postanowienia Sądu Okręgowego w P.
z dnia 19 maja 2011 r., wydanego
w sprawie z wniosku Z. L.
przy uczestnictwie A. L.
o podział majątku wspólnego,
1. stwierdza, że postanowienie Sądu Okręgowego
w P. z dnia 19 maja 2011r., sygn. akt II Ca …/11, w części
przyznającej wnioskodawcy i uczestniczce po 1/2 części nakłady
opisane w punkcie 1.2 postanowienia Sądu Rejonowego w B. z
dnia 17 lutego 2011r., sygn. akt I Ns …/08 (pkt 1 d zaskarżonego
postanowienia) oraz w części uwzględniającej w zasądzonej od
A. L. na rzecz Z. L. dopłacie w wysokości 42 306 zł połowę
wartości nakładów w kwocie 12 902 (dwanaście tysięcy
dziewięćset dwa) zł (pkt 1 e zaskarżonego postanowienia) - jest
niezgodne z prawem,
2
2. zasądza od Z. L. na rzecz A. L. kwotę 1 800 (jeden tysiąc
osiemset) zł tytułem kosztów postępowania wywołanego
wniesieniem skargi.
3
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 17 lutego 2011 r. Sąd Rejonowy w B. w sprawie z
wniosku Z. L. z udziałem A. L. o podział majątku wspólnego ustalił, że w skład tego
majątku wchodzą: lokal mieszkalny w B. (pkt I.1), nakłady na nieruchomość
położoną w K. w wysokości 25 804 zł (pkt I.2), samochód osobowy marki Renault
Laguna (pkt I.3), kwoty pieniężne w łącznej wysokości 80 670,29 zł (pkt I.4-9),
meble oraz urządzenia domowe (pkt I.10 a-m). Ponadto Sąd Rejonowy ustalił,
że udziały byłych małżonków w majątku wspólnym są równe i wynoszą po ½ części
(pkt II). Sąd Rejonowy dokonał podziału majątku wspólnego Z. L. i A. L. w ten
sposób, że nakłady na nieruchomość położoną w K. w wysokości 25 804 zł,
samochód, kwotę 79 790,29 zł, a także część mebli i urządzeń domowych, to jest
składniki majątku wspólnego o łącznej wartości 111 299,69 zł przyznał Z. L.; A. L.
przyznał natomiast lokal mieszkalny w B., kwotę 880 zł, a także część mebli i
urządzenia domowego, to jest składniki majątku wspólnego o łącznej wartości
135 001,00 zł (pkt III). Następnie Sąd Rejonowy zasądził od A. L. na rzecz Z. L.
kwotę 11 850,65 zł płatną w terminie jednego miesiąca od dnia uprawomocnienia
się orzeczenia (pkt IV), ustalił wartość majątku wspólnego na kwotę 246 300,69 zł
(pkt V) oraz orzekł o kosztach postępowania.
Sąd Rejonowy dokonując ustaleń faktycznych przyjął, na podstawie
dokumentów złożonych do akt sprawy, że nieruchomość położona w K. stanowi
majątek osobisty Z. L. Wnioskodawca i uczestniczka w trakcie małżeństwa
wyremontowali ze wspólnych środków budynek położony na tej nieruchomości;
łączna kwota poczynionych nakładów wyniosła 25 804 zł.
Wnioskodawca w apelacji od postanowienia Sądu Rejonowego zarzucił m.in.
naruszenie art. 43 § 1 w związku z art. 45 § 1 k.r.o. przez zawyżenie wartości
nakładów poczynionych z majątku wspólnego na nieruchomość położoną w K.
Sąd Okręgowy w P., uwzględniając częściowo tę apelację, postanowieniem
z dnia 19 maja 2011 r. zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w ten sposób, iż
obniżył wartość niektórych składników majątku wspólnego (pkt 1a-b), wyeliminował
jako składnik majątku wspólnego kwotę 24 837,40 zł (pkt 1c), przyznał
wnioskodawcy i uczestniczce „po ½ nakładów” poczynionych z majątku wspólnego
4
na nieruchomość położoną w K. (pkt 1d), podwyższył kwotę zasądzoną od
uczestniczki na rzecz wnioskodawcy z 11 850,65 zł do kwoty 42 306 zł (pkt 1e),
ustalił, że wartość majątku wspólnego wynosi 211 194 zł (pkt 1f), oddalił apelację w
pozostałej części oraz orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego. Z
uzasadnienia postanowienia, w zakresie rozstrzygnięcia o nakładach poczynionych
na nieruchomość położoną w K. wynika, że Sąd Okręgowy uznał – nie podając
przyczyn takiego wnioskowania – iż nieruchomość ta stanowi własność syna stron.
W skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 19 maja 2011 r., w części przyznającej
wnioskodawcy i uczestniczce po ½ części nakłady na nieruchomość położoną w K.
(pkt 1d zaskarżonego postanowienia) oraz w części uwzględniającej w zasądzonej
od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy dopłacie w wysokości 42 306 zł połowę
wartości nakładów na w/w nieruchomość, w kwocie 12 902 zł (pkt 1e zaskarżonego
postanowienia), A. L. zarzuciła naruszenie przez zaskarżone postanowienie art. 45
§ 1 i § 2 k.r.o. przez ich błędną wykładnię polegającą na przyznaniu jej i
wnioskodawcy po ½ nakładów, które były nakładami na majątek osobisty
wnioskodawcy. Zarzut naruszenia przepisów postępowania dotyczył natomiast art.
567 § 1 k.p.c., przez jego niezastosowanie polegające na nierozstrzygnięciu, że
nakłady te podlegają zwrotowi na rzecz uczestniczki w połowie ich wartości oraz art.
378 § 1 k.p.c. przez jego niezastosowanie i rozpoznanie sprawy poza granicami
apelacji, polegające na przyznaniu wnioskodawcy i uczestniczce po ½ nakładów w
sytuacji, gdy wnioskodawca w apelacji podnosił jedynie, że wartość nakładu
przyjęta do rozliczenia została zawyżona.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. przez jego niezastosowanie
i rozpoznanie sprawy poza granicami apelacji jest nieuzasadniony. Uwzględnić
bowiem należy, że sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie
jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa
materialnego (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6, poz. 55). Sąd odwoławczy ma
5
zawsze obowiązek dokonania ustaleń faktycznych, co umożliwia temu sądowi –
stając się zarazem jego obowiązkiem – ustalenie podstawy prawnej wyroku, a więc
dobór właściwego przepisu prawa materialnego, jego wykładnię oraz podjęcie aktu
subsumpcji. Sąd odwoławczy - bez względu na stanowisko stron oraz zakres
zarzutów – powinien zastosować właściwe przepisy prawa materialnego, a więc
także usunąć ewentualne błędy prawne sądu pierwszej instancji, niezależnie
od tego, czy zostały wytknięte w apelacji. Wypada zatem zaznaczyć, iż dokonanie
przez Sąd Okręgowy ustalenia - nawet wbrew stanowiskom samych stron -
że nieruchomość, na którą strony poczyniły nakłady z majątku wspólnego stanowi
własność osoby trzeciej (syna stron), a nie - jak ustalił Sąd Rejonowy -
wnioskodawcy i uwzględnienie tego ustalenia przy podziale majątku mogło służyć
poprawnemu zastosowaniu przepisów prawa materialnego i dlatego nie stanowiło
wykroczenia - z naruszeniem art. 378 § 1 k.p.c. - poza granice apelacji.
Rzecz jednak w tym, że z motywów rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego nie wynika,
aby Sąd ten miał zamiar dokonywać - w tym zakresie - odmiennych ustaleń aniżeli
Sąd Rejonowy.
Przed przystąpieniem zatem do oceny zasadności pozostałych zarzutów
zawartych w skardze, należy zwrócić uwagę, że w orzecznictwie powszechnie
przyjęto, że w przypadku zmiany zaskarżonego orzeczenia, wydanego
na podstawie materiału zebranego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, sąd
odwoławczy powinien poczynić własne ustalenia faktyczne oraz wskazać
na jakich dowodach się oparł, z jakich przyczyn innym dowodom odmówił
wiarygodności, gdyż art 328 § 2 k.p.c. znajduje odpowiednie zastosowanie
w postępowaniu apelacyjnym, przez odesłanie zawarte w art. 391 § 1 k.p.c.
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN 792/98,
OSNC 1999, nr 4, poz. 83 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego
2013 r., IV CSK 463/12, nie publ.). Rola uzasadnienia orzeczenia nie ogranicza się
jedynie do przekonania stron co do słuszności stanowiska sądu i zgodności
z prawem orzeczenia, a także umożliwienia kontroli instancyjnej. Uzasadnienie
spełnia także funkcję porządkującą, obligując stosujący prawo sąd do prawidłowej
i pełnej rekonstrukcji stanu faktycznego i jego subsumpcji do miarodajnej normy
prawa materialnego, w następstwie czego dochodzi do jej konkretyzacji w sentencji
6
wyroku. Dlatego też dwie podstawy rozstrzygnięcia: faktyczna i prawna powinny
być spójne tworząc logiczną całość (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego
2013 r., I CSK 314/12, nie publ.).
Stanowisko, jakie zajął Sąd Okręgowy, byłoby uzasadnione, gdyby nakłady
z majątku wspólnego były dokonane na nieruchomość będącą własnością osoby
trzeciej (syna stron), w takim bowiem wypadku wierzytelność z tytułu nakładów
przysługiwałaby obojgu byłym małżonkom w stosunku do tej osoby trzeciej,
po połowie. Podkreślenia jednak wymaga, że Sąd Okręgowy nie wyjaśnił, dlaczego
przyjął - odmiennie niż Sąd Rejonowy, wbrew zgodnym, w tym zakresie,
stanowiskom stron a także, wbrew treści dokumentów urzędowych znajdujących się
w aktach sprawy - że nieruchomość, na którą poczyniono nakłady, nie wchodzi
w skład majątku osobistego wnioskodawcy, lecz jest własnością jego syna.
Brak odniesienia się Sądu Okręgowego do zgromadzonego w sprawie materiału
dowodowego jest nie tylko mankamentem uzasadnienia, ale także usprawiedliwia
materialnoprawne zarzuty skargi. Nie jest bowiem możliwe prawidłowe
zastosowanie prawa materialnego bez zgodnego z prawem procesowym ustalenia
podstawy faktycznej rozstrzygnięcia (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego
z 11 kwietnia 2006 r., I PK 164/05, M.P. Pr. 2006/10/541; z 26 lipca 2007 r., V CSK
115/07, M. Prawn. 2007/17/930; z 11 stycznia 2008 r., V CSK 240/07, nie. publ.).
Nie może przy tym budzić wątpliwości, że pierwszorzędne znaczenie przy ustalaniu
właściciela nieruchomości pełnią dostępne dokumenty urzędowe, a nie arbitralna
ocena Sądu. W tych warunkach ustalenie, że w/w nieruchomość stanowi własność
syna stron, dokonane bez uzasadnienia, bez powołania się na jakiekolwiek dowody,
musi być uznane za dowolne i dokonane z naruszeniem przepisów postępowania,
jako że nastąpiło z pominięciem materiału dowodowego zebranego
w postępowaniu pierwszoinstancyjnym.
Powyższe uchybienia skutkowały wydaniem orzeczenia, które - w części
przyznającej nakłady na nieruchomość wchodzącą w skład majątku osobistego
wnioskodawcy i uczestniczce - po ½ części, tj. w pkt 1d - w sposób oczywisty
narusza art. 45 § 1 k.r.o., zgodnie z którym każdy małżonek powinien zwrócić
wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty.
Konsekwencją stwierdzenia, iż Sąd Okręgowy dokonał w sposób oczywiście
7
nieprawidłowy podziału majątku wspólnego jest uznanie, że zaskarżone orzeczenie
jest sprzeczne z prawem również w części, w której Sąd rozstrzygnął
o wzajemnych rozliczeniach byłych małżonków (tj. w pkt 1e). Zasądzona bowiem
od skarżącej na rzecz wnioskodawcy dopłata w wysokości 42.306 zł została tym
samym zawyżona o kwotę 12. 902 zł, to jest połowę wartości tych nakładów,
co nastąpiło z rażącym naruszeniem art. 45 § 2 k.r.o. oraz art. 567 § 1 k.p.c.
Z tych względów na podstawie art. 42411
§ 2 k.p.c. Sąd Najwyższy stwierdził,
że zaskarżone postanowienie jest niezgodne z prawem w zakresie wskazanym
w sentencji postanowienia oraz rozstrzygnął o kosztach postępowania wywołanego
skargą na podstawie art. 42412
, art. 520 § 3 w związku z art. 391 § 1, art. 13 § 2, art.
39821
k.p.c. oraz § 6 pkt 5 i § 13 ust. 5 pkt 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 461).
jw