Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 98/13
POSTANOWIENIE
Dnia 9 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z powództwa Stowarzyszenia Obrony Interesów Mieszkańców "J." w S.
przeciwko Zakładowi Administracji Budynków i Obiektów Budowlanych "T." Spółce
z ograniczoną odpowiedzialnością w S.
z udziałem interwenienta ubocznego Spółki Restrukturyzacji Kopalń S.A. w B.
o rozwiązanie umowy i ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 stycznia 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 września 2012 r.
1) odrzuca skargę kasacyjną,
2) nie obciąża powoda kosztami postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Stowarzyszenie Obrony Interesów Mieszkańców „J.” w S. wystąpiło
przeciwko Kopalni Węgla Kamiennego „S.” ZG „R.” sp. z o.o. w S. w upadłości
i Zakładowi Administracji Budynków i Obiektów Budowlanych „T.” sp. z o.o. w S. z
powództwem o rozwiązanie zawartej pomiędzy pozwanymi w dniu 21 grudnia 1998
r. umowy nieodpłatnego przeniesienia prawa użytkowania wieczystego i własności
budynków. Interwencję uboczną po stronie pozwanej zgłosiła Spółka
Restrukturyzacji Kopalń S.A. w B. Jako podstawę prawną żądania powód wskazał
przepisy ustawy z dnia 21 czerwca 1990 r. o zwrocie korzyści uzyskanych
niesłusznie kosztem Skarbu Państwa lub innych państwowych osób prawnych.
Po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa powód wniósł o orzeczenie,
że pozwana spółka „T.” uzyskała, na skutek umowy, niesłuszną korzyść kosztem
pozwanego ad 1, o rozwiązanie tej umowy, ewentualnie o zobowiązanie spółki „T.”
do wyrównania strat poprzez zbycie własności lokali znajdujących się w przejętych
budynkach, na ich wniosek.
Postępowanie w stosunku do pozwanego ad 1 zostało umorzone wobec
utraty bytu prawnego po wykreśleniu tego podmiotu z Krajowego Rejestru
Sądowego.
Wyrokiem z dnia 14 września 2011 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił powództwo.
Z ustaleń wynika, że w dniu 21 grudnia 1998 r. została pomiędzy pozwanymi
zawarta, w formie aktu notarialnego, umowa nieodpłatnego przeniesienia prawa
użytkowania wieczystego i własności budynków, w których znajdowały się lokale
mieszkalne. Umowa została zawarta na podstawie przepisów ustawy z dnia 12
października 1994 r. o zasadach przekazywania zakładowych budynków
mieszkalnych (Dz. U. Nr 119, poz. 567) oraz ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o
restrukturyzacji finansowej jednostek górnictwa węgla kamiennego oraz
o wprowadzeniu opłaty węglowej (Dz. U. Nr 113, poz. 735) W odrębnej umowie
przejmujący zobowiązał się do zawarcia umów najmu lokali z zajmującymi je
mieszkańcami, a także umów sprzedaży lokali na wniosek najemców. Do
sprzedaży nie doszło, bowiem żaden z najemców nie zadeklarował chęci wykupu.
3
Sąd Okręgowy uznał, że skoro umowa z dnia 21 grudnia 1998 r. została
zawarta zgodnie z obowiązującymi przepisami, nie może być mowy o niesłusznym
uzyskaniu korzyści kosztem Skarbu Państwa lub innej państwowej osoby prawnej,
co skutkowało oddaleniem zgłaszanych przez powoda roszczeń.
Wyrokiem z dnia 27 września 2012 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
powoda od powyższego wyroku, podzielając poczynione ustalenia faktyczne i
ocenę prawną. Podzielił w szczególności ocenę, że powołana przez powoda
ustawa nie może stanowić podstawy prawnej zgłoszonych przez powoda roszczeń,
bowiem umowa z dnia 21 grudnia 1998 r. została zawarta zgodnie
z obowiązującym prawem.
W skardze kasacyjnej opartej na podstawach naruszenia przepisów
postępowania (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) oraz naruszenia prawa materialnego (art.
3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), powód, zaskarżając wyrok Sądu Apelacyjnego w całości
zarzucił:
a) naruszenie prawa materialnego poprzez jego błędną wykładnię,
a w szczególności art. 1 ust. 1 oraz art. 2 ust. 1 pkt. 6 ustawy
z dnia 21 czerwca 1990 r. o zwrocie korzyści uzyskanych
niesłusznym kosztem Skarbu Państwa lub innych państwowych
osób prawnych w związku z art. 5 k.c., poprzez ich niewłaściwe
zastosowanie – uznanie, że ustalony stan faktyczny nie mieści się
w hipotezie powyższego przepisu, ponieważ może on być
stosowany wyłącznie do czynności prawnych odpłatnych;
b) naruszenie przepisów prawa postępowania, mogące mieć istotny
wpływ na wynik sprawy, a to art. 233 § 1 k.p.c. poprzez
nieuwzględnienie przy wyrokowaniu wszystkich okoliczności
istotnych dla sprawy, m.in. nieuwzględnienie całokształtu kwestii
ekonomiczno – prawnych w zakresie tzw. „byłych mieszkań
zakładowych”.
W konkluzji wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
4
W odpowiedzi strona pozwana domagała się odmowy przyjęcia skargi
kasacyjnej do rozpoznania, ewentualnie jej oddalenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Rozważenia w pierwszej kolejności wymagała kwestia istnienia zdolności
prawnej, której atrybutem jest zdolność sądowa i procesowa, po stronie powoda.
Powód jest organizacją społeczną działającą w formie stowarzyszenia. Podstawę
prawną jego działalności stanowi ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r.- Prawo
o stowarzyszeniach (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r., Nr 79, poz. 855; dalej: pr. stow.).
Ustawa ta wyróżnia stowarzyszenia i stowarzyszenia zwykłe. Pierwsze uzyskują
osobowość prawną i mogą rozpocząć działalność z chwilą wpisania do Krajowego
Rejestru Sądowego (art. 17 ust. 1 pr. stow.). Drugie, stanowiące uproszczoną
formę stowarzyszenia, nie posiadają osobowości prawnej i nie podlegają wpisowi
do Krajowego Rejestru Sądowego (art. 40 ust. 1 pr. stow.). Stosuje się do nich
odpowiednio przepisy ustawy, jednak tylko w sprawach nieuregulowanych
odmiennie (art. 43 pr. stow.). Stowarzyszenie Obrony Interesów Mieszkańców „J.”
w S. jest stowarzyszeniem zwykłym, nieposiadającym osobowości prawnej.
Podmioty nieposiadające osobowości prawnej nie są też wyposażone w zdolność
do czynności prawnych, a zdolność sądową, czyli zdolność do występowania w
procesie jako strona mają tylko wtedy, jeśli ustawa przyznaje im zdolność prawną
(art. 64 k.p.c.).
Powód ma status organizacji społecznej. Organizacje społeczne, choćby nie
posiadały zdolności prawnej, miały, na podstawie art. 64 § 2 k.p.c., zdolność
sądową, jeżeli były dopuszczone do działania na podstawie obowiązujących
przepisów. Powodowe Stowarzyszenie jest dopuszczone do działania na podstawie
obowiązujących przepisów, zatem w dacie wniesienia pozwu miało niewątpliwie
zdolność sądową. Stan prawny uległ jednak zmianie. W dniu 3 maja 2012 r. weszła
w życie ustawa z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233,
poz. 1381), którą został uchylony § 2 art. 64 k.p.c. Uchylenie tego przepisu oznacza,
że organizacje pozarządowe, określane dotąd jako organizacje społeczne, uzyskują
przymiot zdolności sądowej tylko wtedy, gdy ustawa przyznaje im zdolność prawną.
5
Wynika to wyraźnie z art. 64 § 11
k.p.c. Powodowe Stowarzyszenie mogłoby zatem
zachować przymiot strony w postępowaniu tylko wtedy, gdy konkretna ustawa
przyznała mu zdolność prawną.
Podstawę prawną udziału organizacji społecznej (obecnie określanej jako
organizacja pozarządowa) w procesie o rozwiązanie umowy, na podstawie której
uzyskana została niesłusznie korzyść kosztem Skarbu Państwa lub innej osoby
prawnej, stanowi art. 2 ust. 6 lit. b ustawy z dnia 21 czerwca 1990 r. (Dz. U. Nr 44,
poz. 255). Przepis ten jednak, czego nie dostrzega skarżący, przyznaje organizacji
społecznej zdolność sądową jedynie w sprawach dotyczących sprzedaży budynków
i lokali mieszkalnych. Dochodzone w pozwie roszczenia zostały natomiast
zgłoszone w sprawie dotyczącej nieodpłatnego przeniesienia użytkowania
wieczystego gruntu i własności budynków, a więc nie w sprawie dotyczącej
sprzedaży. Jest to zatem istotna różnica, której sens wyjaśnił Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 23 czerwca 2010 r., II CSK 659/09 (Biul. SN z 2010 r., Nr 9,
poz. 12). Nieodpłatność bowiem, należąca do istoty zawieranej zgodnie z ustawą
umowy, wyklucza możliwość uznania nabytego nieodpłatnie prawa za niesłusznie
uzyskaną korzyść skutkiem tej umowy. Z ustaleń wynika niepodważalnie,
że umowa z dnia 21 grudnia 1998 r. została zawarta na podstawie obowiązujących
przepisów dwóch wymienionych w niej ustaw. Nie można zatem twierdzić,
że pozwany ad 2 uzyskał korzyść niesłusznie. W razie niewłaściwego
zastosowania tych ustaw rozważać można, czy umowa została zawarta ważnie
i ewentualnie żądać uznania jej za nieważną. Takiego roszczenia w sprawie nie
zgłoszono, a nawet gdyby strona powodowa w taki sposób je sformułowała, to i tak
nadal nie mogłaby z nim wystąpić do sądu wobec braku zdolności sądowej, skoro
ustawa z dnia 21 czerwca 1990 r. przyznała organizacji społecznej zdolność
sądową tylko w sprawach dotyczących sprzedaży, a nie nieodpłatnego przekazania.
Nie można też twierdzić, że skoro zdolność prawna istnieje w sprawach
dotyczących sprzedaży budynków i lokali mieszkalnych, to tym bardziej powinna
być uznawana w sprawach dotyczących nieodpłatnego nabycia. Udział organizacji
społecznej (pozarządowej) nieposiadającej osobowości prawnej w procesie ma
charakter wyjątkowy i jest możliwy tylko wtedy, gdy ustawa przyznaje im zdolność
sądową. Przepis zawierający taki wyjątek nie podlega wykładni rozszerzającej.
6
Skoro zatem wyjątkowa regulacja odnosi się jedynie do sprawa dotyczących
sprzedaży budynków i lokali mieszkalnych, to nie można jej rozciągać na sprawy
dotyczące nieodpłatnego ich przekazania.
Skoro zatem w chwili wniesienia skargi kasacyjnej skarżący nie miał
zdolności prawnej, należało skargę odrzucić, o czym Sąd Najwyższy orzekł jak
w sentencji na podstawie art. 3986
§ 3 k.p.c.