Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt WK 17/13
POSTANOWIENIE
Dnia 9 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
Prezes SN Janusz Godyń (przewodniczący)
SSN Marian Buliński
SSN Krzysztof Cesarz
SSN Edward Matwijów
SSN Marek Pietruszyński (sprawozdawca)
SSN Jacek Sobczak
SSN Andrzej Tomczyk
Protokolant : Anna Krawiec
przy udziale prokuratora Naczelnej Prokuratury Wojskowej płk. Zbigniewa
Badelskiego
w sprawie mjr. O. C. w przedmiocie zadośćuczynienia za krzywdę wynikłą z
niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania, po rozpoznaniu w Izbie
Wojskowej na rozprawie w dniu 9 stycznia 2014 r. kasacji, wniesionej przez
pełnomocnika wnioskodawcy, od wyroku Sądu Najwyższego - Izby Wojskowej z
dnia 27 sierpnia 2013 r., sygn. akt: WA 19/13, zmieniającego wyrok Wojskowego
Sądu Okręgowego w W. z dnia 21 czerwca 2013 r.
p o s t a n o w i ł:
1. oddalić kasację,
2. kosztami sądowymi postępowania kasacyjnego obciążyć
wnioskodawcę.
2
UZASADNIENIE
Sąd Najwyższy – Izba Wojskowa wyrokiem z dnia 14 marca 2012 r., sygn.
akt: WA 39/11, utrzymał w mocy wyrok Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z
dnia 1 czerwca 2011 r., mocą którego mjr. O. C. został uniewinniony od popełnienia
zarzucanego czynu określonego w art. 18§1 k.k. w zw. z art. 123§1 pkt 4 k.k. w zb.
z art. 123§2 k.k. w z. z art. 122§1 k.k.
Takie rozstrzygnięcie dało pełnomocnikowi mjr. O. C. podstawę do
wystąpienia do Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z wnioskiem o zasądzenie
118.700,00 zł tytułem odszkodowania i 700.000 zł tytułem zadośćuczynienia za
szkody materialne i krzywdy wynikające z niewątpliwe niesłusznego tymczasowego
aresztowania.
Wojskowy Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 21 czerwca 2013 r.,
zasądził od Skarbu Państwa na rzecz mjr. O. C. kwotę 3.900 zł tytułem
odszkodowania za poniesioną szkodę oraz 500.000 zł tytułem zadośćuczynienia za
doznaną krzywdę, tj. łącznie 503.900 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia
prawomocności wyroku, a w pozostałym zakresie wniosek oddalił.
Od tego wyroku apelację wniósł prokurator i podnosząc zarzut błędu w
ustaleniach faktycznych, polegający na dokonaniu przez sąd dowolnej oceny
ustalonych faktów przez nadanie zbyt dużego znaczenia subiektywnym odczuciom
wnioskodawcy, co do przebiegu tymczasowego aresztowania oraz skutków jakie
ono wywołało, który to błąd skutkował zasądzeniem zadośćuczynienia w wysokości
rażąco wygórowanej wobec realnej krzywdy doznanej przez wnioskodawcę i wniósł
o zmianę wyroku przez zasądzenie na rzecz wnioskodawcy zadośćuczynienia w
kwocie 70.000 zł.
Sąd Najwyższy – Izba Wojskowa wyrokiem z dnia 27 sierpnia 2013 r., sygn.
akt: WA 19/13, zmienił zaskarżony wyrok przez obniżenie zasądzonego
zadośćuczynienia do kwoty 150.000 zł.
Od tego wyroku kasację wniósł pełnomocnik wnioskodawcy i zaskarżając wyrok w
całości zarzucił mu: 1) rażące, a przy tym mające istotny wpływ na treść orzeczenia,
naruszenie prawa materialnego, tj. art. 445§1 i 2 k.c. w zw. z art. 558 k.p.k. przez
naruszenie w sposób rażący i oczywisty zasad ustalania wysokości
zadośćuczynienia, a to miarkowanie tego świadczenia ze względu na sytuację
3
gospodarczą kraju, przejawiającą się w częstym ograniczaniu wydatków, również
na ważne cele społeczne oraz aktualną sytuację socjalną i finansową
społeczeństwa zwłaszcza wobec istotnego w swoim rozmiarze bezrobocia, co
skutkowało drastycznym obniżeniem kwoty zadośćuczynienia zasądzonego przez
Sąd pierwszej instancji, 2) rażące, a przy tym mające istotny wpływ na treść
orzeczenia, naruszenie prawa materialnego, tj. art. 481§1 i 2 k.c. w zw. z art. 558
k.p.k. przez pominięcie w części dyspozytywnej wyroku rozstrzygnięcia o należnych
odsetkach od należności głównej, skutkiem czego wnioskodawcy wypłacono tylko
należność główną bez ustawowych odsetek, pomimo tego, że zapłata nastąpiła z
prawie tygodniowym opóźnieniem.
W konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie
sprawy Sądowi Najwyższemu – Izbie Wojskowej do ponownego rozpoznania.
Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej w odpowiedzi na kasację
wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarżący w pierwszym zarzucie kasacji zarzucił naruszenie prawa
materialnego przez niesłuszne uwzględnienie przy ustalaniu wysokości
zadośćuczynienia za krzywdę wynikłą z niewątpliwie niesłusznego tymczasowego
aresztowania sytuacji finansowej państwa i przyznanie nadmiernego znaczenia
wysokości stopy życiowej społeczeństwa. W jego przekonaniu to właśnie
uwzględnienie przez Sąd odwoławczy tych okoliczności skutkowało drastycznym
obniżeniem wysokości zadośćuczynienia zasądzonego przez Sąd pierwszej
instancji do kwoty symbolicznej.
Analiza tego zarzutu kasacji i argumentacji jemu poświęconej pozwoliła na
stwierdzenie zasadności wywodu skarżącego kwestionującego możliwość
miarkowania zadośćuczynienia ze względu na sytuację finansową Państwa. Taki
pogląd, wedle którego przy ustalaniu wysokości odszkodowania za niesłuszne
tymczasowe aresztowanie (zarówno za szkodę materialną jak i krzywdę moralną)
należało uwzględniać aktualną sytuację finansową Państwa wyrażony został w
wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawie stosowania
przepisów art. 510-516 k.p.k.(uchwała ZO SN z 7 lipca 1958 r., Prez. 729/58,
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej i Karnej 1958, z. 4, poz. 34) na
4
gruncie zupełnie odmiennej sytuacji politycznej, gospodarczej i społecznej. Pogląd
ten nie może być dzisiaj akceptowany, gdyż byłby nie do pogodzenia z
konstytucyjną zasadą demokratycznego państwa prawnego (por. J. Bratoszewski i
in. Kodeks postępowania karnego, komentarz, t. III, s. 770, Warszawa 2004). Taki
tok rozumowania znajduje wsparcie w judykatach Sądu Najwyższego
przytoczonych w uzasadnieniu kasacji. Przedstawiona argumentacja znajduje także
podstawę w treści art. 440 k.c. (argumentum a contrario) wskazującej, że w sytuacji
odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną osobie fizycznej nie
jest możliwe ograniczenia zakresu zadośćuczynienia z uwagi na stan majątkowy
podmiotu odpowiedzialnego za szkodę. W kontekście tego ostatniego stwierdzenia
podnieść jedynie należało, że zarówno w orzecznictwie, jak i piśmiennictwie nie
budzi wątpliwości, iż w kwestiach z zakresu prawa materialnego, nieuregulowanych
w rozdziale 58 kodeksu postępowania karnego, mają wprost zastosowanie przepisy
kodeksu cywilnego dotyczące zwłaszcza zagadnienia określania wysokości
zadośćuczynienia (J. Grajewski, L.K. Paprzycki, S. Steinborn Kodeks postępowania
karnego, komentarz, Zakamycze 2006, t. II, s. 401 oraz powołane tam
orzecznictwo).
W ramach prowadzonej analizy należało również odnotować zbieżność
poglądów skarżącego i Sądu Najwyższego co do zakresu uwzględnienia przy
ustalaniu kwoty zadośćuczynienia wysokości stopy życiowej społeczeństwa, w
celu urzeczywistnienia zasady sprawiedliwości społecznej.
Czy jednak podzielenie wywodów skarżącego powinno prowadzić do
uznania trafności zarzutu kasacji podnoszącego niesłuszność przyjęcia dla
ustalenia wysokości zadośćuczynienia za krzywdę sytuacji finansowej Państwa i
nadmierność akcentowania przy tym ustaleniu przeciętnej stopy życiowej
społeczeństwa, co skutkowało - zdaniem skarżącego - drastycznym obniżeniem
wysokości zasądzonego zadośćuczynienia do kwoty symbolicznej ? W przekonaniu
Sądu Najwyższego, nie.
Prześledzenie rozważań Sądu odwoławczego, a zwłaszcza kolejności
prezentowanych argumentów na poparcie przyjętego rozstrzygnięcia, pozwoliło na
stwierdzenie, że omawiane okoliczności nie miały pierwszoplanowego znaczenia
dla ukształtowania wysokości zadośćuczynienia i odgrywały jedynie rolę
5
uzupełniającą. Zasadnicze znaczenie dla określenia nowej wysokości
zadośćuczynienia miały rozważania Sądu odwoławczego, w których
zakwestionowane zostały przyjęte przez Sąd pierwszej instancji okoliczności
dotyczące zakresu i podstaw faktycznych dochodzonego roszczenia. Dopiero w
uzupełnieniu tych wywodów, w końcu uzasadnienia, wskazano jako podstawę
wyroku kwestionowane przez skarżącego okoliczności. Tak więc skarżący
niezasadnie zarzucił Sądowi odwoławczemu, że w argumentacji za obniżeniem
wysokości zasądzonego zadośćuczynienia pierwszoplanowane znaczenie, zamiast
znaczenia uzupełniającego, przypisał wysokość stopy życiowej społeczeństwa.
Dokonując szczegółowej oceny poszczególnych okoliczności wpływających na
wysokość zadośćuczynienia, Sąd odwoławczy ustalił jego nową wysokość,
wskazując, że nie jest to kwota symboliczna.
Czy jednak w sytuacji zanegowania możliwości uwzględnienia przy ustaleniu
wysokości zadośćuczynienia sytuacji finansowej Państwa, zasądzona przez Sąd
odwoławczy kwota zadośćuczynienia, pozostająca we właściwej relacji do
wysokości stopy życiowej społeczeństwa, może być uznana jako odpowiednie
zrekompensowanie całości krzywdy wnioskodawcy, czy też stanowi ona zapłatę
symboliczną ? Zdaniem Sądu Najwyższego, obniżenie wysokości zasądzonego
zadośćuczynienia nie przekreśliło kompensacyjnego charakteru tego świadczenia i
jego aktualna wysokość, wbrew twierdzeniu skarżącego, stanowi nie symboliczną,
a odczuwalną ekonomicznie wartość. Zasądzona kwota zadośćuczynienia jest
odpowiednia w tym znaczeniu, że rekompesuje wszystkie krzywdy
poszkodowanego i utrzymana jest w rozsądnych granicach. Zatem stwierdzone
naruszenie prawa materialnego pozostawało bez istotnego wpływu na treść
wyroku.
Odnośnie do drugiego zarzutu kasacji wskazać należało, że prokurator w
apelacji od wyroku Sądu pierwszej instancji kwestionował jedynie wysokość
zasądzonego zadośćuczynienia. Sąd odwoławczy zmienił zaskarżone orzeczenie
wyłącznie w zakresie wysokości zadośćuczynienia, nie zmieniając pozostałej części
orzeczenia, w szczególności terminu wymagalności odsetek za zwłokę. Analizując
treść orzeczenia Sądu pierwszej instancji należało dojść do przekonania, że mimo
wskazania w nim, zapewne dla potrzeb związanych z wykonaniem wyroku, że
6
ustawowe odsetki należne są od łącznej sumy odszkodowania i zadośćuczynienia,
odsetki te przysługują, od dnia prawomocności orzeczenia, od każdego z
zasądzonych świadczeń, a więc również od ustalonego zadośćuczynienia. W tych
okolicznościach zarzut ten należało uznać za niezasadny.
Nieuwzględnienie wniesionej kasacji spowodowało konieczność obciążenia
wnioskodawcy kosztami sądowymi postępowania kasacyjnego ( art. 636§1 k.p.k. w
zw. z art. 518 k.p.k.).
Z tych względów orzeczono jak na wstępie.