Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 190/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Barbara Myszka
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa Agencji Nieruchomości Rolnych Oddział
Terenowy w P.
przeciwko "M. R." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
w R.
o wydanie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 23 stycznia 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 29 listopada 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej na
rzecz strony powodowej kwotę 1 800 ( jeden tysiąc osiemset) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny, po ponownym rozpoznaniu sprawy
na skutek wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2012 r., II CSK 9/12, zmienił
wyrok Sądu Okręgowego z dnia 24 maja 2011 r. w ten sposób, że nakazał
pozwanej: Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością „M. R.”, aby zgodnie z
żądaniem pozwu, ostatecznie sformułowanym na rozprawie w dniu 24 maja 2011 r.,
wydała powódce: Agencji Nieruchomości Rolnych - Oddział Terenowy w P.,
oznaczone nieruchomości rolne o łącznej powierzchni 591,1144 ha.
Poprzedniczka prawna powodowej Agencji wydzierżawiła pozwanej spółce
objęte sporem nieruchomości na podstawie umowy zawartej w dniu 1 czerwca
1993 r. na lat szesnaście, tj. do dnia 1 czerwca 2009 r. W § 3 ust. 1 tej umowy
zastrzeżono, że: „Umowa zostaje przedłużona na następne 14 lat, jeżeli w ciągu
roku przed terminem wygaśnięcia umowy którakolwiek ze stron wystąpi
z wnioskiem o jej przedłużenie, a druga strona nie wyrazi sprzeciwu co do
przedłużenia”. Pismem z dnia 11 lutego 2009 r. skierowanym do Agencji - Oddziału
Terenowego w P. pozwana, powołując się na § 3 ust. 1 umowy dzierżawy,
wystąpiła o przedłużenie dzierżawy o czternaście lat. W odpowiedzi powódka
pismem z dnia 30 marca 2009 r., podpisanym przez Zastępcę Dyrektora Oddziału
Terenowego w P., powiadomiła, że rozpatrzenie tego wniosku zależy od spełnienia
określonych warunków, m.in. od uzyskania pozytywnej opinii
Nadzoru Właścicielskiego Oddziału Agencji, opinii Izby Rolniczej i Związku
Pracodawców - Dzierżawców i Właścicieli Rolnych oraz od przedłożenia
dokumentacji ekonomiczno-finansowej. Powódka w piśmie tym zaproponowała
również ustalenie nowych warunków dzierżawy. Jej propozycja objęła m.in.
dziesięcioletni okres obowiązywania przedłużonej dzierżawy, wyższy czynsz
dzierżawny oraz modyfikacje zabezpieczenia roszczeń wydzierżawiającego.
Następnie pismem z dnia 14 maja 2009 r. przekazała pozwanej - powołując się na
art. 39 ust. 4a ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu
nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (j.t.: Dz. U. 2007. 231. 1700 ze zm.,
a obecnie: Dz.U. 2012.1187 - dalej: „u.g.n.r.”), stanowiący że w razie
nieprzedłożenia przez Agencję dotychczasowemu dzierżawcy stanowiska co do
3
dalszej dzierżawy w ciągu miesiąca od złożenia przez dzierżawcę oświadczenia
o zamiarze kontynuowania dzierżawy, domniemywa się zgodę Agencji na
przedłużenie dzierżawy na dotychczasowych warunkach o rok - iż w związku
z nieudzieleniem pozwanej odpowiedzi na pismo z dnia 11 lutego 2009 r. w ciągu
miesiąca, umowa z dnia 1 czerwca 1993 r. uległa przedłużeniu na podstawie
powołanego przepisu na dotychczasowych warunkach do 1 czerwca 2010 r.
W piśmie tym powódka przypomniała o kontynuowaniu procedury przedłużanie
umowy dzierżawy zgodnie z wcześniejszą informacją. W kolejnym piśmie z dnia
16 czerwca 2009 r. powódka poinformowała pozwaną, że w związku
z przedłużeniem okresu dzierżawy do dnia 1 czerwca 2010 r. konieczne jest
zawarcie aneksu do umowy. Pozwana jednak odmówiła podpisania aneksu
twierdząc, że zgodnie z § 3 ust. 1 umowy zawartej w dniu 1 czerwca 1993 r.
termin dzierżawy uległ przedłużeniu o lat czternaście. Dnia 1 czerwca 2010 r.
Agencja wezwała spółkę „M. R.” do wydania dzierżawionych nieruchomości, a w
dniu 24 lutego 2011 r. pozwała ją o ich o wydanie.
W zaskarżonym wyroku z dnia 29 listopada 2012 r. Sąd Apelacyjny - inaczej
niż w wyroku z dnia 8 września 2011 r., uchylonym przez Sąd Najwyższy wyrokiem
z dnia 26 lipca 2012 r., i inaczej niż Sąd Okręgowy w wyroku z dnia 24 maja 2011 r.
– uznał pismo powódki z dnia 30 marca 2009 r., nawiązując do zawartych w wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2012 r. objaśnień dotyczących art. 60 i 65 k.c.,
z których pierwszy wskazuje, w jaki sposób może być wyrażone oświadczenie woli,
a drugi formułuje dyrektywy wykładni oświadczeń woli, za sprzeciw w stosunku
do wniosku pozwanej z dnia 11 lutego 2009 r. o przedłużenie, stosownie do § 3
ust. 1 umowy stron, dzierżawy o lat czternaście. Uzależnienie przez powódkę
w piśmie z dnia 30 marca 2009 r. kontynuowania dzierżawy od uzgodnienia nowych
jej warunków, odmiennych od dotychczasowych, wyrażało, według stanowiska
zajętego w zaskarżonym wyroku, dostatecznie wolę powódki zakończenia bytu
umowy z dnia 1 czerwca 2009 r., czyli miało znaczenie sprzeciwu, o którym mowa
w § 3 ust. 1 tej umowy.
Sąd Apelacyjny odmówił rozpoznania podniesionego przez pozwaną
w piśmie procesowym z dnia 22 listopada 2012 r. zarzutu nadużycia przez
powódkę prawa do zgłoszenia sprzeciwu, ponieważ zarzut ten pozwana mogła
4
podnieść już w pierwszej instancji (art. 381 k.p.c.); w związku z tym oddalił również
wniosek o uzupełniające przesłuchanie pozwanej w charakterze strony.
W skardze kasacyjnej pozwana zarzuciła wyrokowi Sądu Apelacyjnego
z dnia 29 listopada 2012 r. naruszenie art. 381 w związku z art. 217 § 1 i art. 227
k.p.c. przez pominięcie faktów i dowodów powołanych w piśmie procesowym z dnia
22 listopada 2012 r.; naruszenie art. 382 k.p.c. przez pominięcie dowodów
powołanych w piśmie procesowym z dnia 22 listopada 2012 r.; naruszenie art. 328
§ 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez sporządzenie uzasadnienia wyroku bez
wyjaśnienia przyczyn odmówienia wiarygodności i mocy dowodom przedstawionym
przez pozwanego; naruszenie art. 177 § 1 pkt 1 i 3 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
przez zaniechanie zawieszenia postępowania; naruszenie art. 378 § 1 w związku
z art. 379 pkt 2 i art. 386 § 2 k.p.c. przez nieuwzględnienie nieważności
postępowania w pierwszej instancji; naruszenie art. 60 k.c. wskutek błędnego
przyjęcia, że sprzeciw przedłużenia umowy dzierżawy z pozwaną, a tym samym
i wola zakończenia bytu tej umowy zostały przez powódkę ujawnione w sposób
dostateczny; naruszenie art. 65 k.c. przez przyjęcie, że z oświadczeń powódki
kierowanych do pozwanej wynikał sprzeciw wobec propozycji przedłużenia umowy
dzierżawy na podstawie § 3 ust. 1 tej umowy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istotą sporu jest odmienna interpretacja przez strony ich pism z pierwszej
połowy 2009 r. w sprawie przedłużenia zawartej przez nie w dniu 1 czerwca 1993 r.
na lat szesnaście umowy dzierżawy nieruchomości objętych pozwem; kontrowersja:
czy w następstwie wspomnianych pism doszło do przedłużenia tej umowy zgodnie
z jej § 3 ust. 1 o czternaście lat - jak twierdzi pozwana, czy też tak się nie stało - jak
uważa powódka i jak przyjął ostatecznie Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku.
Wobec tego, z przytoczonych w skardze podstaw kasacyjnych zasadnicze
znaczenie przypada tym z nich, które zarzucają naruszenie przez Sąd Apelacyjny
przy wykładni wymienionych pism i zawartych w nich oświadczeń przepisów art. 60
i 65 k.c. Tym bardziej, że niektóre z pozostałych zarzutów kasacyjnych pozwanej
są oczywiście chybione. Dotyczy to w szczególności zarzutu naruszenia art. 378
§ 1 w związku z art. 379 pkt 2 i art. 386 § 2 k.p.c. przez nieuwzględnienie
5
nieważności postępowania w pierwszej instancji. Według skarżącej, strona
powodowa w sprawie nie miała zdolności sądowej, bo stroną tą był - niemający
osobowości prawnej - Oddział Terenowy Agencji Nieruchomości Rolnych w P.
Twierdzenie to jest wynikiem rażącego nieporozumienia. Stroną powodową w
sprawie nie jest bowiem i nigdy nie był Oddział Terenowy Agencji Nieruchomości
Rolnych w P., lecz - będąca osobą prawną - Agencja Nieruchomości Rolnych.
Wymienienie w opisie strony powodowej oddziału terenowego łączyło się jedynie z
terytorialnym podziałem zadań Agencji pomiędzy poszczególne oddziały terenowe
(zob. § 19 statutu Agencji Nieruchomości Rolnych, załącznik do rozporządzenia
Ministra Skarbu Państwa z dnia 1 sierpnia 2003 r. w sprawie nadania statutu
Agencji Nieruchomości Rolnych, Dz.U.2003.140.1348 – dalej: „statut z 2003 r.” -
oraz § 13 obecnie obowiązującego statutu Agencji Nieruchomości Rolnych,
załącznik do rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 5 grudnia
2011 r., Dz.U.2011.262.156). Podobnie oczywiście chybiony jest zarzut naruszenie
art. 177 § 1 pkt 1 i 3 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez zaniechanie zawieszenia
postępowania do czasu zakończenia postępowań, sądowego i administracyjnego,
między Fundacją imienia R. a Agencja Nieruchomości Rolnych, których celem jest
ustalenie, komu przysługuje prawo własności gruntów wydzierżawionych pozwanej.
Wymienione przepisy art. 177 k.p.c. pozwalają sądowi z urzędu zawiesić
postępowanie, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się
postępowania cywilnego lub od uprzedniej decyzji organu administracji publicznej,
a w niniejszej sprawie, w której dochodzone jest roszczenie o zwrot przedmiotu
darowizny (art. 705 k.c.) - przy tym nie w pełni pokrywającego się z przedmiotem
tych innych postępowań - brak podstaw do stwierdzenia takiej zależności (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2004 r., IV CK 463/03).
Interpretowane w zgodzie z art. 65 k.c. postanowienie § 3 ust. 1 umowy
dzierżawy z dnia 1 czerwca 1993 r., z którym łączą się ściśle, leżące u podstaw
sporu pisma stron, niewątpliwie zakładało - jak to już wyjaśnił Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 26 lipca 2012 r., II CSK 9/12 - możliwość kontynuowania stosunku
dzierżawy po 1 czerwca 2009 r. na dotychczasowych warunkach przez kolejny
okres, czternastoletni, w razie wyrażenia przez strony takiej woli w sposób
określony w tym paragrafie: złożenie przez jedną stronę wniosku o przedłużenie
6
umowy i jego akceptację przez drugą poprzez niesprzeciwienie się temu wnioskowi.
Innymi słowy, w celu realizacji założonego w dotychczasowej umowie jej
przedłużenia konieczne było zawarcie w przewidziany, uproszczony sposób nowej
umowy dzierżawy na dotychczasowych warunkach, różniącej się od poprzedniej
tylko zastrzeżeniem krótszego o dwa lata okresu jej trwania. Przedłużenie w ten
sposób dotychczasowej umowy mogło, zgodnie z omawianym jej postanowieniem,
nastąpić w ciągu roku przed upływem okresu, na jaki została ona zawarta, czyli
zarówno wniosek o przedłużenie, jak i ewentualny sprzeciw wobec tego wniosku
powinny był złożone w ramach tego rocznego terminu.
Obrót prawny, którego przedmiotem są nieruchomości państwowe, podlega
szczególnym regulacjom, mającym na celu ochronę interesów Skarbu Państwa
(zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2011 r., II CSK 111/11
i cytowane w nim orzeczenia). Dotyczy to także nieruchomości rolnych Skarbu
Państwa, co do których wykonywanie prawa własności powierzone zostało Agencji
Nieruchomości Rolnych. Regulacje odnoszące się do tych nieruchomości zawiera
ustawa o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Jej przepisy
ograniczają istotnie swobodę stron w kształtowaniu treści umów, mających
za przedmiot te nieruchomości, jak i swobodę wyboru trybu zawierania tych umów.
Dzierżawy wskazanych nieruchomości dotyczy rozdział 8 u.g.n.r. Według art. 39 ust.
1 u.g.n.r. zasadą jest zawieranie umów dzierżawy po przeprowadzeniu przetargu
ofert pisemnych lub publicznego przetargu ustnego. Tylko wyjątkowo dopuszcza się
zawarcie umowy dzierżawy takich nieruchomości z pominięciem przetargu.
Stosownie do art. 39 ust. 2 pkt 1 u.g.n.r., przetargu nie stosuje się, jeżeli
„dotychczasowy dzierżawca złożył Agencji oświadczenie o zamiarze dalszego
dzierżawienia nieruchomości na nowych warunkach uzgodnionych z Agencją,
z tym że czynsz nie może być niższy niż dotychczasowy”. Ze względu na to,
że w przytoczonym przepisie zasadnicze znaczenie z punktu widzenia
dopuszczonej w nim możliwości zawarcia umowy dzierżawy bez przetargu
ma ustalenie w zawieranej umowie czynszu w wysokości nie niższej od dotychczas
obowiązującej, należy przyjąć, iż także przedłużenie umowy dzierżawy w sposób
zastrzeżony przez strony w § 3 ust. 1 umowy z dnia 1 czerwca 1993 r. o określony
czas na dotychczasowych warunkach mieściłoby się w ramach wyjątku
7
zastrzeżonego w tym przepisie. Postanowienie § 3 ust. 1 umowy z dnia 1 czerwca
1993 r. nie naruszało więc art. 39 u.g.n.r.
Zgodnie z art. 60 k.c. - z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych
- oświadczenie woli może być wyrażone przez każde zachowanie osoby; jej zamiar
wywołania określonych skutków prawnych musi być jednak ujawniony w sposób
dostateczny, nie może więc budzić wątpliwości (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 16 lutego 2012 r., III CSK 208/11). Powódka proponując pozwanej
w odpowiedzi na wniosek z dnia 11 lutego 2009 r. ustalenie nowych warunków
dzierżawy, w tym tak istotnych jak wysokość czynszu, niewątpliwie nie zgodziła się
na przedłużenie dzierżawy w sposób i na warunkach określonych w § 3 ust. 1
umowy. Tym samym złożyła oświadczenie wyrażające sprzeciw, o którym
mowa w tym postanowieniu umowy. Skoro postanowienie to zakładało wyrażenie
przez strony woli kontynuowania dzierżawy na dotychczasowych warunkach,
to oświadczenie strony dowodzące braku takiej woli musi być uznane - jak wyjaśnił
już Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 lipca 2012 r., II CSK 9/12 - za sprzeciw
wobec rozpatrywanego wniosku. Takie rozumienie tego oświadczenia pozostaje
też niewątpliwie w zgodzie z art. 65 k.c.
W rezultacie podniesione w skardze zarzuty naruszenia art. 60 i 65 k.c.
przez przyjęcie w zaskarżonym wyroku, że powódka wyraziła sprzeciw wobec
propozycji przedłużenia umowy dzierżawy z dnia 1 czerwca 1993 r. w sposób
i na warunkach przewidzianych w § 3 ust. 1 tej umowy, nie mogły odnieść
zamierzonego skutku.
Kolejne zarzuty, naruszenia art. 381 w związku z art. 217 § 1 i art.
227 k.p.c. oraz naruszenia art. 382 k.p.c., skarżąca spółka wiąże
w szczególności z nieuwzględnieniem przez Sąd Apelacyjny jej wniosku zawartego
w piśmie z dnia 22 listopada 2012 r. o zobowiązanie powódki do przedstawienia
dokumentu upoważniającego zastępcę dyrektora Oddziału Terenowego Agencji
Nieruchomości Rolnych w P. do reprezentowania Agencji oraz pełnomocnictwa
udzielonego przez prezesa Agencji dyrektorowi Oddziału Terenowego Agencji
Nieruchomości Rolnych w P. W ocenie skarżącej uchybienie to mogło mieć wpływ
na wynik sprawy, ponieważ gdyby zastępca dyrektora Oddziału Terenowego
8
Agencji Nieruchomości Rolnych w P. nie miał odpowiedniego umocowania do
reprezentowania Agencji, podpisane przez niego pismo z dnia 30 marca 2009 r.
nie mogłoby być uznane w świetle art. 104 k.c. za wyrażające ważny sprzeciw
wobec otrzymanej propozycji przedłużenia umowy dzierżawy.
Twierdzenia te nie są trafne. Przede wszystkim do naruszenia art. 382 k.p.c.
nie może dojść przez nieuwzględnienie wniosku dowodowego strony (co do
naruszenia art. 382 jako podstawy kasacyjnej zob. w szczególności postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 1999 r., I CKN 504/99).
Nie można się także zgodzić ze skarżącą, że naruszenie pozostałych
z wymienionych wyżej przepisów procesowych wskutek nieuwzględnienia przez
Sąd Apelacyjny wskazanego wniosku dowodowego mogłoby mieć wpływ na wynik
sprawy. Reprezentacji Agencji w obrocie prawnym w czasie składania przez
powódkę oświadczeń związanych z wnioskiem pozwanej o przedłużenie dzierżawy
dotyczył statut z 2003 r. W § 19 stanowił on, że oddziałami terenowymi kierują
dyrektorzy, którzy reprezentują Agencję w zakresie terytorialnej i rzeczowej
właściwości oddziałów, stosownie do postanowień statutu i pełnomocnictw
udzielonych przez prezesa Agencji; według § 21 prezes Agencji mógł udzielić
dyrektorom oddziałów terenowych pełnomocnictw do dokonywania wszelkich
czynności prawnych, z zastrzeżeniem § 22, a zgodnie z § 23 zastrzec
w udzielonym pełnomocnictwie postanowienie zezwalające pełnomocnikowi na
ustanowienie innych pełnomocników do dokonywania wszystkich lub niektórych
czynności prawnych w granicach udzielonego mu pełnomocnictwa. Jeżeliby nawet
zastępca dyrektora Oddziału Terenowego Agencji Nieruchomości Rolnych w P. w
chwili podpisania pisma z dnia 30 marca 2009 r. nie miał do tego stosownego
umocowania, wynikającego z pełnomocnictwa, o którym mowa w § 23 statutu z
2003 r., nie byłoby, wbrew twierdzeniom skargi kasacyjnej, podstaw
do zastosowania do zawartego w tym piśmie oświadczenia przepisu art. 104 zdanie
pierwsze k.c.
Kodeks cywilny różnicuje skutki działania bez umocowania lub
z przekroczeniem jego granic w zależności od tego, czy bez umocowania lub
z przekroczeniem umocowania została zawarta umowa, czy też dokonana
9
jednostronna czynność prawna. Zróżnicowanie to uwzględnia niejednakowy w obu
sytuacjach stopień potrzeby ochrony interesów osób innych niż strona
reprezentowana bez umocowania lub z przekroczeniem umocowania.
Według art. 103 § 1 k.c. strona, w której imieniu inna osoba zawarła umowę
bez umocowania lub z przekroczeniem jego granic, może tę umowę potwierdzić,
umowa ta jest więc dotknięta tylko sankcją bezskuteczności zawieszonej
(por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 14 września
2007 r., III CZP 31/07). Tak ujęta sankcja wprowadza wprawdzie niepewność
w stosunki prawne kontrahenta tej strony, wprowadzenie w stosunki prawne
kontrahenta tej strony stanu niepewności przez dopuszczenie potwierdzenia
umowy ma jednak usprawiedliwienie w tym, że zawarł on umowę z osobą
działającą bez umocowania lub z jego przekroczeniem dobrowolnie, mając
możliwość sprawdzenia umocowania tej osoby. Analogicznie rzecz się przedstawia
w razie dokonania bez umocowania lub z jego przekroczeniem jednostronnej
czynności prawnej wobec innej osoby, gdy ta osoba zgodziła się na działanie bez
umocowania (art. 104 zdanie drugie k.c.).
Natomiast jednostronna czynność prawna dokonana przez rzekomego
pełnomocnika lub z przekroczeniem granic umocowania jest według art. 104 zdanie
pierwsze k.c. bezwzględnie nieważna, wobec czego nie może być potwierdzona
przez osobę, w której imieniu została podjęta. Jednostronne czynności prawne
dotyczą z reguły nie tylko autora czynności, ale i innych osób, dlatego
ustawodawca dopuszczając jednostronne czynności prawne jednocześnie zapewnił
stabilność ich skutków prawnych, tak aby sytuacja prawna osób trzecich,
kształtowana bez ich udziału, była od początku jednoznaczna. Środkiem służącym
do osiągnięcia tego celu jest właśnie przewidziana w art. 104 zdanie pierwsze k.c.
nieważność bezwzględna jednostronnej czynności prawnej dokonanej przez
rzekomego pełnomocnika lub z przekroczeniem granic umocowania, wykluczająca
jej potwierdzenie przez osobę, w której imieniu została ona podjęta
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 2005 r., IV CZ 112/05).
Za jednostronną czynność prawną i tym samym przedmiot regulacji
przewidzianej w art. 104 zdanie pierwsze k.c. nie może być oczywiście uznana
10
oferta, ani jej przyjęcie; są to tylko składniki czynności prawnej, jaką jest dopiero
umowa, do której, w razie gdy składające się na nią oświadczenie jest złożone
przez osobę nie mającą umocowania lub przekraczającą jego granice, ma
zastosowanie art. 103 k.c. Gdyby więc doszło do przedłużenia dzierżawy stosownie
do § 3 ust. 1 umowy, tj. przez złożenie wniosku o przedłużenie, stanowiącego
w istocie ofertę, i przyjęcie tej oferty przez oświadczenie o niewyrażeniu sprzeciwu
wobec wniosku, dokonane przez osobę niemającą do tego umocowania, miałby
wówczas niewątpliwie zastosowanie art. 103 k.c., dopuszczający potwierdzenie
zawartej tak umowy, a nie art. 104 zdanie pierwsze k.c., według którego byłaby ona
od razu nieważna.
Tak samo do oświadczenia wyrażonego w piśmie z dnia 30 marca 2009 r.
powinien mieć zastosowanie nie art. 104 zdanie pierwsze k.c., lecz art. 103 k.c.
Choć bowiem oświadczenie to nie jest ofertą, ani innym składnikiem umowy,
to jednak zostało złożone w odpowiedzi na ofertę, a wynikający z niego sprzeciw
wobec przedłużenia dzierżawy w sposób i na warunkach przewidzianych w § 3
ust. 1 umowy stron został ściśle zespolony z propozycją zawarcia umowy
dzierżawy na nowych warunkach, tj. z zaproszeniem do jej negocjowania.
Do złożenia tego oświadczenia doszło zatem w takich okolicznościach, w których,
tak jak to zakłada art. 103 k.c., chodziło o zawarcie umowy, a strona podejmująca
związane z tym działania, czyli pozwana, miała możliwość sprawdzenia
umocowania osoby reprezentującej drugą stronę (powódkę).
Gdyby więc nawet zastępca dyrektora Oddziału Terenowego Agencji
Nieruchomości Rolnych w P. nie miał stosownego umocowania do złożenia
oświadczenia zawartego w piśmie z dnia 30 marca 2009 r., to stałoby się ono
nieważne dopiero z chwilą odmowy jego potwierdzenia przez odpowiednio
reprezentowaną powódkę lub z chwilą bezskutecznego upływu terminu do jego
potwierdzenia, wyznaczonego przez pozwaną (art. 103 § 2 k.c.), a z materiału
sprawy nie wynika aby jedno lub drugie miało miejsce.
Nie mogło mieć wpływu na wynik sprawy również nieodniesienie się przez
Sąd Apelacyjny do wniosków dowodowych, dotyczących opinii Izby Rolniczej
i Związku Pracodawców – Dzierżawców i Właścicieli Rolnych, pisma Agencji z dnia
11
24 maja 2010 r. oraz artykułu z czasopisma „R.”. W szczególności wpływ ten nie
mógł się wiązać z możliwością uwzględnienia podniesionego przez pozwaną w
piśmie procesowym z dnia 22 listopada 2012 r. zarzutu nadużycia przez powódkę
prawa do zgłoszenia sprzeciwu. W art. 5 k.c. chodzi o nadużycie prawa
podmiotowego (zob. w związku z tym w szczególności wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 10 października 2002 r., V CK 370/02), a możliwość skutecznego zgłoszenia
przez powódkę sprzeciwu lub wyrażenia akceptacji wobec wniosku o przedłużenie
dzierżawy w sposób i na warunkach określonych w § 3 ust. 1 umowy stron nie
wynikała z przysługiwania powódce jakiegoś podmiotowego „prawa do sprzeciwu
lub akceptacji”, którego wykonywanie można by oceniać z punktu widzenia
kryteriów wskazanych w art. 5 k.c. k.c., lecz zależała, tak jak w przypadku składania
wszelkich oświadczeń woli (dokonywania czynności prawnych), jedynie od
działania zgodnie z obowiązującym prawem, a więc m.in. od działania w granicach
przyznanej przez porządek prawny autonomii woli, które w szczególności wyznacza
art. 58 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2003 r., II CK 16/02).
Treść uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie uniemożliwiała
przeprowadzenia kontroli kasacyjnej, tym samym nie mógł być też uwzględniony
zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c.
Ze względu na bezzasadność skargi kasacyjnej, Sąd Najwyższy na
podstawie art. 39814
k.c. orzekł jak w sentencji, a o kosztach postępowania
kasacyjnego rozstrzygnął zgodnie z art. 98 w związku z art. 108 § 1 i art. 39821
k.p.c.