Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 450/13
POSTANOWIENIE
Dnia 22 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Przemysław Kalinowski (przewodniczący)
SSN Michał Laskowski (sprawozdawca)
SSN Jacek Sobczak
w sprawie T. J.
skazanego z art. 224 § 2 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie z art. 535 § 5 k.p.k.
w dniu 22 stycznia 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na korzyść skazanego
od postanowienia Sądu Rejonowego w O.
z dnia 22 września 2004 r.,
postanawia
1. uchylić zaskarżone postanowienie i na podstawie art. 15 § 1
k.k.w., wobec zatarcia skazania, umorzyć postępowanie wykonawcze
w sprawie Sądu Rejonowego w O. zakończonej wyrokiem z dnia 6
listopada 2000 r.,
2. wydatkami poniesionymi w toku postępowania kasacyjnego
obciążyć Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
T. J. skazany został wyrokiem Sądu Rejonowego w O. z dnia 6 listopada
2000 r., za przestępstwo z art. 224 § 1 k.k. na karę 2 lat pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 5 lat próby. Wyrok ten
uprawomocnił się z dniem 28 marca 2001 r. po utrzymaniu go w mocy przez Sąd
Okręgowy w O.
2
Postanowieniem z dnia 22 września 2004 r. Sąd Rejonowy w O. na
podstawie art. 75 § 2 k.k. zarządził wykonanie warunkowo zawieszonej kary 2 lat
pozbawienia wolności, uzasadniając to rażącym naruszaniem przez skazanego w
okresie próby porządku prawnego, w szczególności popełnieniem przez niego
przestępstwa, które nie było podobnym przestępstwem umyślnym, o którym mowa
w art. 75 § 1 k.k.
Postanowienie to zaskarżone zostało kasacją przez Rzecznika Praw
Obywatelskich. Zaskarżył on postanowienie w całości na korzyść skazanego T. J. i
zarzucił postanowieniu rażące naruszenie prawa procesowego, to jest art. 22 § 1
k.k.w. w zw. z art. 178 § 2 k.k.w., mające istotny wpływ na treść orzeczenia,
polegające na zarządzeniu wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia
wolności – bez wysłuchania skazanego, który nie został zawiadomiony o terminie
posiedzenia, co w konsekwencji stanowiło naruszenie jego prawa do obrony w
postępowaniu wykonawczym.
Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia Sądu Rejonowego w O. i umorzenie postępowania wykonawczego,
na podstawie art. 15 § 1 k.k.w., wobec zatarcia skazania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich jest zasadna w stopniu oczywistym
co pozwala na jej rozpoznanie i uwzględnienie na posiedzeniu wyznaczonym na
podstawie art. 535 § 3 k.p.k. W trakcie postępowania w sprawie zarządzenia
wykonania warunkowo zawieszonej kary 2 lat pozbawienia wolności orzeczonej
wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 6 listopada 2000 r., skazany T. J. był
pozbawiony wolności. Zawiadomienie o terminie posiedzenia w przedmiotowej
sprawie wysłano skazanemu do Zakładu Karnego w I. Zawiadomienie to nie zostało
jednak doręczone wobec tego, że skazany został przetransportowany do Zakładu
Karnego w S., o czym powiadomiono wysyłający zawiadomienie Sąd Rejonowy w
O. W tej sytuacji sąd ten wysłał skazanemu zawiadomienie o terminie posiedzenia
do Zakładu Karnego w S. Tymczasem skazany T. J. przetransportowany został do
kolejnego zakładu karnego, tym razem w B. Do tego zakładu nie przesłano już
zawiadomienia o terminie posiedzenia, a w protokole posiedzenia z dnia 22
3
września 2004 r. odnotowano, że skazany nie został powiadomiony o terminie (k.
291 akt Sądu Rejonowego w O.).
Przepis art. 22 § 1 k.k.w. wprowadza obowiązek każdorazowego
zawiadamiania skazanego o terminie i celu posiedzenia. Przepis ten rozszerzył
możliwości bezpośredniego udziału skazanego w posiedzeniu sądu. Jest to
równocześnie jeden z przepisów kodeksu karnego wykonawczego, który
przewiduje równouprawnienie stron w postępowaniu wykonawczym i umożliwia
realizację w tym stadium postępowania podstawowych zasad procesu karnego, to
jest zasady bezpośredniości, zasady kontradyktoryjności oraz zasad ustności i
prawa do obrony. Brak zawiadomienia skazanego o terminie posiedzenia jest z
reguły uchybieniem procesowym, które może mieć wpływ na treść orzeczenia.
Skazany pozbawiony zostaje bowiem prawa do osobistej obrony, a także prawa do
ewentualnego ustanowienia obrońcy w celu realizowania jego prawa do obrony w
sytuacji, w której nie brałby udziału w posiedzeniu, co zgodnie z art. 22 § 1 k.k.w.
nie wstrzymuje rozpoznania sprawy (zob. Z. Hołda, K. Postulski, Kodeks karny
wykonawczy. Komentarz, Gdańsk 2005, s. 154-155).
W sprawie skazanego T. J. przedmiotem rozważań sądu w toku posiedzenia
w dniu 22 września 2004 r. była kwestia zarządzenia warunkowo zawieszonej kary
na podstawie art. 75 § 2 k.k. Przepis ten przewiduje możliwość zarządzenia
wykonania warunkowo zawieszonej kary, jeżeli skazany w okresie próby rażąco
narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż
określone w art. 75 § 1 k.k. Przestępstwo określone w art. 75 § 1 k.k. to umyślne
przestępstwo, za które orzeczono karę pozbawienia wolności, podobne do tego, za
które orzeczono karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania. Udział skazanego lub ewentualnie jego obrońcy w posiedzeniu Sądu
Rejonowego w dniu 22 września 2004 r. miał o tyle istotne znaczenie, że
ewentualne zarządzenie warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności miało
charakter fakultatywny i w przypadku zapewnienia skazanemu możliwości realizacji
prawa do obrony mogło dojść do przekonania sądu o braku podstaw do
zarządzenia wykonania kary. Tej choćby hipotetycznej szansy, jak i w ogóle prawa
do obrony pozbawiony został skazany T. J. przez niezawiadomienie go o terminie
posiedzenia.
4
Zwrócić należy nadto uwagę na treść art. 178 § 2 k.k.w.; przepis ten
zapewnia skazanemu prawo do udziału w posiedzeniu w przedmiocie zarządzenia
wykonania kary. Co więcej z redakcji art. 178 § 2 k.k.w. wynika, że w przypadku, w
którym przedmiotem rozważań sądu jest fakultatywne zarządzenie wykonania kary
regułą powinno być wysłuchanie skazanego lub jego obrońcy. Wyjaśnienia
skazanego złożone przed sądem w toku postępowania wykonawczego stanowią
pełnowartościowy dowód i ich kształt może decydować o potrzebie lub braku
potrzeby zarządzenia wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia
wolności na podstawie art. 75 § 2 k.k. Oznacza to, że sąd ma nie tylko zgodnie z
art. 22 § 1 k.k.w. obowiązek zawiadomienia skazanego o terminie posiedzenia, ale
także, że w wypadku jego niestawiennictwa i niestawiennictwa obrońcy, powinien
szczególnie ostrożnie korzystać z reguły, w myśl której niestawiennictwo
skazanego lub jego obrońcy nie tamuje rozpoznania sprawy. Rozważyć należy w
takich sytuacjach potrzebę skorzystania z możliwości sprowadzenia skazanego
(art. 23 § 1 k.k.w.), przesłuchania go przez sąd wezwany (art. 23 § 2 k.k.w.) lub (art.
23 § 3 k.k.w.) odbycia posiedzenia w zakładzie karnym, w którym skazany
przebywa (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2009 r., IV KK
165/09, OSNKW z 2009 r., z. 11, poz. 96 oraz Z. Hołda, K. Postulski, Kodeks karny
wykonawczy. Komentarz, Gdańsk 2005, s. 592-593). W żadnym jednak razie nie
można prowadzić postępowania i orzekać o zarządzeniu wykonania kary w sytuacji,
w której skazany w ogóle nie został powiadomiony o terminie i celu posiedzenia i to
także wtedy, gdy w ocenie sądu zarządzenie wykonania kary jawi się jako
oczywiste.
W tym stanie rzeczy zarzut kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich uznany
został za w pełni zasadny i konieczne stało się uchylenie zaskarżonego kasacją
postanowienia. Wobec faktu, że okres próby wyznaczony w wyroku Sądu
Rejonowego w O. z dnia 6 listopada 2000 r. zakończył się w dniu 28 marca 2006 r.,
a kolejne 6 miesięcy, o których mowa w art. 76 § 1 k.k. upłynęło z dniem 28
września 2006 r. doszło zgodnie z tym przepisem do zatarcia skazania. W tej
sytuacji konieczne okazało się umorzenie na podstawie art. 15 § 1 k.k.w. wobec
skazanego T. J. postępowania wykonawczego w sprawie Sądu Rejonowego w O.
zakończonej wyrokiem z dnia 6 listopada 2000 r.
5