Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 275/13
POSTANOWIENIE
Dnia 12 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Agnieszka Piotrowska (sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Prokuratora Rejonowego w G.
przy uczestnictwie E. W. i D. W.
o wpis hipoteki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 12 lutego 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy Skarbu Państwa - Prokuratora Okręgowego
w R.
od postanowienia Sądu Okręgowego w R.
z dnia 14 grudnia 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 30 sierpnia 2012 roku wydanym w toku śledztwa
Prokurator Rejonowy w G. zabezpieczył grożącą podejrzanemu D. W. karę grzywny
w wysokości 182 stawek przy przyjęciu równowartości jednej stawki 220 zł przez
obciążenie hipoteką przymusową do kwoty 40.400 złotych bliżej opisanej
nieruchomości zabudowanej położonej w G. stanowiącej przedmiot wspólności
ustawowej podejrzanego D. W. i jego żony E. W., dla której Sąd Rejonowy w G.
prowadzi księgę wieczystą Kw […].
Wniosek Prokuratora o wpisanie do działu IV wskazanej księgi wieczystej
hipoteki przymusowej do kwoty 40.400 złotych na podstawie powyższego
postanowienia został oddalony postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia
6 listopada 2013 roku. Postanowieniem z dnia 14 grudnia 2014 roku Sąd
Okręgowy oddalił apelację Prokuratora, stwierdzając, że postanowienie
o zabezpieczeniu grożącej kary grzywny nie może stanowić podstawy wpisu
hipoteki przymusowej, gdyż nie zostało zaopatrzone z urzędu przez
przewodniczącego we wzmiankę o wykonalności zgodnie z art. 743 § 2 k.p.c.
Przeszkodą do wpisu hipoteki, wynikającą z treści art. 1101
ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j.: Dz. U. 2013, poz. 707- dalej jako
u.k.w.h.) była także, zdaniem Sądu Okręgowego, rozbieżność między sumą
hipoteki przymusowej wskazaną w postanowieniu o zabezpieczeniu majątkowym
i wniosku Prokuratora o wpis (40.400 złotych), a iloczynem liczby stawek (182)
i wartości pojedynczej stawki (220 zł) grożącej podejrzanemu D. W. grzywny
(40.040 zł).
W skardze kasacyjnej Prokurator zarzucił naruszenie art. 743 § 2 zdanie
2 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie oraz naruszenie art. 110 u.k.w.h. przez
błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że warunkiem wpisu hipoteki
przymusowej jest zaopatrzenie postanowienia prokuratora o zabezpieczeniu
grożącej kary grzywny we wzmiankę o wykonalności przez przewodniczącego sądu.
Skarżący zarzucił także naruszenie art. 1101
u.k.w.h. przez błędną wykładnię
polegającą na niezasadnym przyjęciu, że w przypadku rozbieżności między
wysokością grożącej grzywny a sumą hipoteki przymusowej zachodzi przeszkoda
3
do wpisu hipoteki przymusowej na sumę wyższą od grożącej grzywny, wskazaną w
postanowieniu stanowiącym podstawę wpisu hipoteki.
Formułując powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w R. do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W toku karnego postępowania przygotowawczego prowadzonego
in personam, a więc w stosunku do osoby, której przedstawiono zarzuty i która ma
status podejrzanego, może zaistnieć potrzeba zapewnienia realności
wyegzekwowania grożącej podejrzanemu kary grzywny, prowadząca do wszczęcia
postępowania zabezpieczającego, które składa się z dwóch faz. Pierwsza obejmuje
wydanie przez prokuratora postanowienia o zabezpieczeniu grożącej
podejrzanemu kary grzywny, druga zaś dotyczy wykonania tego postanowienia.
Pierwszy etap postępowania zabezpieczającego jest regulowany przez przepisy
kodeksu postępowania karnego, drugi – przez przepisy kodeksu karnego
wykonawczego.
Stosownie do art. 291 § 1 oraz 293 § 1 k.p.k. w razie popełnienia
przestępstwa, za które można orzec grzywnę, prokurator może z urzędu, w toku
postępowania przygotowawczego, wydać postanowienie o zabezpieczeniu
wykonania orzeczenia na mieniu oskarżonego. W postanowieniu tym prokurator
określa zakres i sposób zabezpieczenia (art. 293 § 1 zdanie 2 k.p.k.), przy czym
zabezpieczenie następuje w sposób wskazany w kodeksie postępowania cywilnego
(art. 292 § 1 k.p.k.), co oznacza z kolei, że prokurator zabezpieczając wykonanie
grożącej podejrzanemu kary grzywny sięga do środków zabezpieczenia roszczeń
pieniężnych przewidzianych w art. 747 k.p.c. Stosownie do art. 293 § 2 k.p.k.
na postanowienie prokuratora w przedmiocie zabezpieczenia przysługuje zażalenie,
które rozpoznaje sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie
przygotowawcze. Art. 462 § 1 k.p.k. przewiduje, że jeżeli ustawa nie stanowi
inaczej, zażalenie nie wstrzymuje wykonania zaskarżonego postanowienia; sąd
jednak, który je wydał, lub sąd powołany do rozpoznania zażalenia może
wstrzymać wykonanie postanowienia.
4
Stosownie do art. art. 292 § 1 k.p.k. w związku z art. 747 k.p.c. prokurator
może zabezpieczyć wykonanie grożącej podejrzanemu kary grzywny stosując
wskazane w tym przepisie sposoby zabezpieczenia roszczeń pieniężnych, w tym
zgodnie z art. 747 punkt 2 k.p.c. także przez obciążenie nieruchomości
podejrzanego hipoteką przymusową.
Istotą problemu jest w świetle zaskarżonego postanowienia oraz zarzutów
skargi kasacyjnej to, czy postanowienie prokuratora o zabezpieczeniu przez
obciążenie nieruchomości podejrzanego hipoteką przymusową podlega, w celu
uzyskania na jego podstawie wpisu hipoteki przymusowej w księdze wieczystej
prowadzonej dla nieruchomości podejrzanego, zaopatrzeniu, na jakiej podstawie
prawnej i przez jaki organ we wzmiankę o wykonalności – czy przez
przewodniczącego sądu, jak twierdzi Sąd Okręgowy w zaskarżonym postanowieniu,
wskazując na art. 743 § 2 zdanie 2 k.p.c. czy też przez prokuratora, który wydał
postanowienie o zabezpieczeniu, jak twierdzi skarżący.
Przed przystąpieniem do rozważań poświęconych tej kwestii celowe jest
przypomnienie, że na gruncie przepisów kodeksu postępowania cywilnego
wyróżnia się dwa etapy postępowania zabezpieczającego: jurysdykcyjny
i wykonawczy. Stosownie do art. 743 § 1 k.p.c. jeśli wydane przez sąd
w postępowaniu cywilnym postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia podlega
wykonaniu w drodze egzekucji, do wykonania tego postanowienia stosuje się
odpowiednio przepisy o postępowaniu egzekucyjnym, z tym jednak, że sąd nadaje
postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia klauzulę wykonalności z urzędu.
Art. 743 § 2 k.p.c. przewiduje, że jeżeli z uwagi na swą treść postanowienie
o udzieleniu zabezpieczenia podlega wykonaniu nie w drodze egzekucji, lecz
w inny sposób, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące tego sposobu.
Podstawą przeprowadzenia postępowania jest wtedy postanowienie sądu
zaopatrzone z urzędu przez przewodniczącego we wzmiankę o wykonalności.
Zaopatrzenie postanowienia zabezpieczającego sądu w sprawie cywilnej
w klauzulę wykonalności lub we wzmiankę o wykonalności następuje z urzędu
i należy do etapu postępowania jurysdykcyjnego, ponieważ zawarte jest w tytule
I części drugiej kodeksu postępowania cywilnego zawierającym przepisy ogólne
odnoszące się do sądowej (orzeczniczej) fazy postępowania zabezpieczającego.
5
Natomiast wykonanie postanowienia sądu o udzieleniu zabezpieczenia wydanego
w sprawie cywilnej regulują bądź przepisy o postępowaniu egzekucyjnym zawarte
w części trzeciej k.p.c. bądź przepisy odnoszące się do innego, zastosowanego
przez sąd w konkretnym przypadku, sposobu zabezpieczenia.
Postanowienie sądu o zabezpieczeniu roszczenia w sprawie cywilnej przez
obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową podlega wykonaniu
przez sąd wieczystoksięgowy w postępowaniu wieczystoksięgowym, przy czym
podstawę wpisu hipoteki przymusowej stanowi postanowienie sądu zaopatrzone
przez przewodniczącego we wskazaną wyżej wzmiankę o wykonalności na
podstawie art. 743 § 2 k.p.c.
W rozpatrywanej sprawie chodzi o wykonanie wydanego w postępowaniu
karnym postanowienia prokuratora o zabezpieczeniu grożącej kary grzywny przez
obciążenie nieruchomości podejrzanego hipoteką przymusową.
Jak to już wyżej wskazano, wykonywanie orzeczeń wydanych
w postępowaniu karnym reguluje ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r.- Kodeks karny
wykonawczy (Dz. U. z 1997 r., nr 90, poz. 557 ze zm.). Stosownie do art. 25 § 1
k.k.w. egzekucję zasądzonych roszczeń cywilnych, orzeczonej grzywny,
świadczenia pieniężnego, należności sądowych oraz zobowiązania określonego
w art. 52 kodeksu karnego prowadzi się według przepisów kodeksu postępowania
cywilnego, jeżeli niniejsza ustawa nie stanowi inaczej. Art. 25 § 2 k.k.w. przewiduje,
że przepis § 1 stosuje się również do wykonania postanowień o zabezpieczeniu
roszczeń cywilnych będących przedmiotem postępowania karnego oraz grzywny.
Artykuł 25 § 2 w związku z § 1 k.k.w. reguluje więc sytuację, w której wykonanie
postanowienia prokuratora o zabezpieczeniu grożącej kary grzywny z uwagi na
zastosowany sposób zabezpieczenia (art. 292 § 1 k.p.k. w związku z art. 747 punkt
1 k.p.c.- przez zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności
z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego)
podlega wykonaniu w drodze egzekucji. Konieczne jest w tej sytuacji wystąpienie
przez prokuratora do właściwego sądu rejonowego (wydziału karnego) o nadanie
tego rodzaju postanowieniu prokuratora klauzuli wykonalności (por. uchwała składu
7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2007 r., I KZP 35/07, OSNKW
2008, nr 1, poz. 1; por. także § 214 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
6
24 marca 2010 roku - Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych
jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz. U. 2010, nr 49, poz. 296 ze zm.).
Przytoczony art. 25 k.k.w. nie obejmuje natomiast sytuacji, w której
wykonanie postanowienia prokuratora o zabezpieczeniu grożącej kary grzywny
następuje, z uwagi na zastosowany przez prokuratora sposób zabezpieczenia, nie
w drodze egzekucji, lecz w inny sposób.
Do takich sposobów zabezpieczenia należy, jak to już wyżej wskazano,
obciążenie nieruchomości podejrzanego hipoteką przymusową. Hipoteka
przymusowa nie jest rodzajem ani sposobem egzekucji, lecz środkiem
zabezpieczenia ułatwiającym jej wyegzekwowanie (por. postanowienie Sądu
najwyższego z dnia 21 sierpnia 2013 r., II CSK 17/13, niepublikowane). Podstawą
wpisu hipoteki przymusowej do księgi wieczystej prowadzonej dla obciążonej
nieruchomości jest tytuł wykonawczy (art. 109 u.kw.h.) oraz inne dokumenty
wymienione w art. 110 tej ustawy w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania
postanowienia prokuratora o zabezpieczeniu oraz w dacie wydania zaskarżonego
skargą kasacyjną postanowienia Sądu Okręgowego, do których należy także
postanowienie prokuratora o zabezpieczeniu. Nie jest ono tytułem wykonawczym,
stąd nie wymaga nadania mu przez sąd klauzuli wykonalności.
Skoro art. 25 k.k.w. nie odnosi się do wykonania postanowienia prokuratora
o zabezpieczeniu przez obciążenie nieruchomości podejrzanego hipoteką
przymusową, to w tym zakresie, z uwagi na treść art. 1 § 2 k.k.w., należy stosować
odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego o zabezpieczeniu. W ocenie
Sądu Najwyższego, w składzie rozpoznającym niniejszą skargę kasacyjną,
wykładnia funkcjonalna i systemowa art. 292 § 1 w związku z art. 293 § 1 k.p.k
w związku z art. 25 § 1 i 2 k.k.w. i art. 1 § 2 k.k.w. prowadzi do wniosku, że do
postanowienia prokuratora o zabezpieczeniu przez obciążenie nieruchomości
hipoteką przymusową stosuje się art. 743 § 2 k.p.c. przy zastrzeżeniu wykładni tego
przepisu w sposób uwzględniający cel i funkcję zabezpieczeń stosowanych przez
prokuratora w postępowaniu przygotowawczym. W przeciwnym przypadku brak
byłoby podstawy prawnej do zaopatrzenia postanowienia prokuratora
o zabezpieczeniu we wzmiankę o wykonalności, co uniemożliwiłoby wykonanie
tego postanowienia mimo, że z chwilą wydania jest ono wykonalne (art. 462 § 1
7
k.p.k. w związku z art. 465 § 1 k.p.k.) oraz mimo istotnej funkcji, jaką pełni
zabezpieczenie grożących kar na mieniu podejrzanego. Grożąca grzywna jako
instytucja prawa karnego materialnego stanowi wyraz realizacji przez Państwo
określonej polityki karnej (w tym prewencji ogólnej i indywidualnej) zmierzającej do
ograniczania liczby popełnianych przestępstw (por. uzasadnienie uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 27 maja 2010 r., III CZP 33/10, OSNC 2010 r., nr 12, poz.162).
Realizacja tego celu wymaga szybkiego i sprawnego wykonania zastosowanego
przez prokuratora zabezpieczenia, skoro zabezpieczenie to stanowi
publicznoprawny instrument gwarancji realnego ziszczenia się sankcji prawomocnie
orzeczonej przez sąd karny (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia
6 września 2004 r., SK 10/04, OTK-A 2004, Nr 8, poz. 80).
Art. 743 § 2 zdanie 2 k.p.c. przewiduje zaopatrzenie postanowienia
o zabezpieczeniu (wykonywanego nie w drodze egzekucji, lecz w inny sposób) we
wzmiankę o wykonalności przez przewodniczącego z urzędu, co należy rozumieć
w ten sposób, że postanowienie o wzmiance jest wydawane w składzie jednego
sędziego. O ile nie budzi wątpliwości, że wykonywanemu w drodze egzekucji
postanowieniu prokuratora o zabezpieczeniu nadaje klauzulę wykonalności sąd, to
sporne pozostaje, jaki organ nadaje wzmiankę o wykonalności postanowieniu
prokuratora podlegającemu wykonaniu w inny sposób. Uznać należy, że w świetle
art. 743 § 2 zdanie 2 k.p.c. organem tym jest prokurator, który wydał postanowienie,
a nie przewodniczący sądu (wydziału karnego), jak przyjął Sąd Okręgowy
w zaskarżonym postanowieniu. Założeniem powyższego przepisu jest bowiem, aby
wzmiankę o wykonalności nadał postanowieniu o zabezpieczeniu ten organ, który
je wydał. Za taką wykładnią wspomnianego przepisu przemawia także to, że w art.
743 § 2 k.p.c. mowa jest o działaniu przewodniczącego nadającego z urzędu
wzmiankę o wykonalności postanowieniu o zabezpieczeniu pochodzącemu od sądu,
natomiast w rozpatrywanym przypadku wzmianka ta musiałaby być nadana
postanowieniu prokuratora przez przewodniczącego wydziału karnego sądu
rejonowego działającego nie z urzędu, lecz na wniosek prokuratora. Jeśli, co już
akcentowano, funkcją takiej wzmianki jest potrzeba wykazania przez prokuratora
przed sądem wieczystoksięgowym, że postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia
przez obciążenie nieruchomości podejrzanego hipoteką przymusową podlega
8
wykonaniu, to wystarczające jest stwierdzenie faktu wykonalności tego
postanowienia przez organ, który je wydał, czyli prokuratora. Istotne znaczenia ma,
także już wyżej podnoszony, czynnik czasu i postulat podyktowanego interesem
publicznym szybkiego działania prokuratora w celu zabezpieczenia w toku śledztwa
grożącej podejrzanemu kary grzywny.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku o zasadności sformułowanych
w skardze kasacyjnej zarzutów naruszenia art. 743 § 2 zdanie 2 k.p.c. oraz art.110
u.k.w.h. przez przyjęcie przez Sąd Okręgowy, iż warunkiem wpisu hipoteki
przymusowej jest zaopatrzenie postanowienia prokuratora we wzmiankę
o wykonalności przez przewodniczącego.
Mimo powyższych uwag, skarga kasacyjna Prokuratora podlegała oddaleniu,
albowiem zaskarżone postanowienie Sądu Okręgowego mimo częściowo błędnego
uzasadnienia odpowiada ostatecznie prawu. Skarżący przeoczył, że postanowienie
z dnia 30 sierpnia 2012 roku o zabezpieczeniu nie zostało zaopatrzone przez
Prokuratora Rejonowego w G. we wzmiankę o wykonalności, która powinna
odnosić się do całości postanowienia prokuratora, a więc obejmować zarówno
osnowę (rozstrzygnięcie), jak i uzasadnienie postanowienia oraz przybrać formę
podpisanej przez Prokuratora odrębnej adnotacji o wykonalności usytuowanej na
oryginale postanowienia Prokuratora przesyłanego właściwemu sądowi
wieczystoksięgowemu wraz z wnioskiem o dokonanie wpisu.
W tej sytuacji drugorzędne znaczenie ma sformułowany w skardze
kasacyjnej zarzut naruszenia art. 1101
u.k.w.h.
Przepis ten stanowi, że wierzyciel może żądać wpisu hipoteki przymusowej
na sumę nie wyższą niż wynikająca z treści dokumentu stanowiącego podstawę jej
wpisu do księgi wieczystej. Jeżeli z dokumentu tego nie wynika wysokość sumy
hipoteki, suma hipoteki nie może przewyższać więcej niż o połowę zabezpieczonej
wierzytelności wraz z roszczeniami o świadczenia uboczne określonymi
w dokumencie stanowiącym podstawę wpisu hipoteki na dzień złożenia wniosku
o wpis hipoteki.
Zdanie pierwsze cytowanego przepisu stosuje się niewątpliwie do
postanowienia prokuratora, o którym mowa w art. 110 u.k.w.h. w brzmieniu
adekwatnym do realiów rozpatrywanej sprawy. W punkcie II sentencji
9
postanowienia Prokuratora orzeczono o zabezpieczeniu grożącej D. W. kary
grzywny przez obciążenie nieruchomości podejrzanego hipoteką przymusową do
kwoty 40.400 złotych i taka też suma hipoteki wymieniona jest we wniosku
Prokuratora o wpis hipoteki, nie ma więc rozbieżności między treścią punktu II
sentencji postanowienia Prokuratora a treścią wniosku o wpis hipoteki.
Zabezpieczenie dotyczy grożącej podejrzanemu kary grzywny, jeszcze nie
orzeczonej przez sąd karny, a więc na razie tylko proponowanej (przewidywanej)
przez oskarżyciela publicznego w granicach ustawowego zagrożenia karą czynu
zarzuconego podejrzanemu. Jeśli Sąd Okręgowy dostrzegł przeszkodę do wpisu
hipoteki przymusowej w tym, że zgodnie z punktem I sentencji postanowienia
Prokuratora grożąca podejrzanemu kara grzywny określona została przez podanie
liczby stawek (182) oraz wysokości jednej stawki (220 zł), co arytmetycznie daje
kwotę 40.040 złotych, to wskazać należy, że w takiej sytuacji sąd
wieczystoksięgowy powinien rozważyć wpisanie hipoteki przymusowej na sumę
określoną w punkcie I i oddalenie wniosku o wpis w pozostałej części.
W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 39814
k.p.c. orzeczono jak w sentencji.
db