Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CNP 32/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
w sprawie z powództwa Towarzystwa Budownictwa Społecznego "N."
Sp. z o.o.
przeciwko Gminie W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 lutego 2014 r.,
skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu
Okręgowego w W.
z dnia 29 grudnia 2011 r.,
1) oddala skargę;
2) zasądza od strony powodowej na rzecz strony pozwanej
kwotę 300 ( trzysta ) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
przed Sądem Najwyższym.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w W., wyrokiem z dnia 6 października 2011 r. zasądził od
strony pozwanej Gminy W. na rzecz strony powodowej Towarzystwa Budownictwa
Społecznego kwotę 2.341,33 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 17 czerwca 2011
r. do dnia zapłaty oraz kwotę 98,43 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. W
pozostałej części oddalił powództwo.
Ustalił, że powód jest właścicielem lokalu położonego przy ul. P. 5/2 w W.
Wyrokiem zaocznym z dnia 28 października 2010 r., Sąd Rejonowy nakazał J. M.,
M. P. i N. D. opuszczenie, opróżnienie i wydanie stronie powodowej lokalu
mieszkalnego położonego w W., przy ul. P. 5/2, ustalając jednocześnie, iż osobom
tym przysługuje uprawnienie do lokalu socjalnego. Pismem złożonym w dniu 11
lutego 2011 r. strona powodowa wezwała stronę pozwaną do wskazania J. M., M. P.
i N. D. lokalu socjalnego. Pismem z 4 marca 2011 r., pozwana poinformowała, że w
chwili obecnej nie jest możliwe dostarczenie wyżej wskazanym osobom lokalu
socjalnego oraz, że zostanie on wskazany zgodnie z opracowanym planem
dostarczania lokali. Pismem, doręczonym w dniu 9 czerwca 2011 r., powód wezwał
pozwaną do zapłaty odszkodowania w kwocie 4.903,75 zł. M. P . zobowiązana
była do zapłaty z tytułu korzystania z lokalu przy ul. P. 5/2 kwot: - 894,86 zł w
grudniu 2010 r., - 455,16 zł w styczniu 2011 r., - 894,86 zł w lutym 2011 r., - 894,86
zł w marcu 2011 r., - 894,86 zł w kwietniu 2011 r. oraz 869,15 zł w maju 2011 r. Na
wyżej wyszczególnione opłaty składały się opłaty z tytułu czynszu regulowanego,
opłaty za ciepłą i zimną wodę, centralne ogrzewanie, eksploatację wind, opłata za
ciepło stałe, ubezpieczenie mieszkania i wywóz śmieci. Wysokość zadłużenia M. P.
wobec powoda z tytułu zajmowania spornego lokalu wynosi co najmniej 37.884,16
zł. M. P. wpłaciła na poczet zabezpieczenia roszczeń powoda kaucję w kwocie
3.068,68 zł.
W ocenie Sądu Rejonowego powództwo było częściowo uzasadnione.
Zgodnie z art. 18 ust. 5 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw
lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (jedn.
tekst: Dz.U. 2005 r., Nr 31, poz. 266 ze zm. – dalej: „u.o.p.l.”), jeżeli gmina nie
dostarczyła lokalu socjalnego osobie uprawnionej do niego z mocy wyroku
sądowego, właścicielowi przysługuje roszczenie odszkodowawcze do gminy, na
3
podstawie art. 417 k.c. Redakcja art. 18 ust. 5 u.o.p.l. nakazuje traktować
naruszenie obowiązku dostarczenia lokalu socjalnego na podstawie orzeczenia
sądowego, tak jak każde niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy
wykonywaniu władzy publicznej. Odesłanie do art. 417 k.c. wskazuje, iż
odpowiedzialność Gminy jest niezależna od winy. Dla przyjęcia odpowiedzialności
na tej podstawie prawnej wystarczające jest wykazanie, że określony obowiązek
nie został wykonany. Bezprawności działania pozwanej nie uchyla podjęcie przez
organy gminy uchwały w przedmiocie sposobu przyznawania lokali socjalnych.
Niezależnie od tego, pozwana nie przedstawiła żadnych dowodów, że podjęła
określone starania o pozyskanie lokalu socjalnego dla osób zajmujących lokal przy
ul. P. 5/2. W tej sytuacji odpowiedzialność pozwanej co do zasady nie budziła
wątpliwości.
Odpowiedzialność odszkodowawcza gminy za niedostarczenie lokalu
socjalnego jest niezależna od odpowiedzialności odszkodowawczej osób
uprawnionych do lokalu socjalnego, a zajmujących lokal powoda bez tytułu
prawnego. Wobec powyższego kwestia braku zapłaty należności za lokal przez
lokatorów i nie przedstawienie dowodów na dochodzenie od nich roszczeń
związanych z bezumownym korzystaniem z lokalu, nie miała znaczenia dla
rozstrzygnięcia sprawy.
Powód wykazał też, że istniejące zadłużenie M. P. znacznie przekracza
wysokość wpłaconej przez nią kaucji, z której więc powód nie mógł uzyskać
wyrównania szkody. Powód wykazał także, iż wysokość odszkodowania obejmuje
wyłącznie równowartość dotychczas pobieranego czynszu i opłat eksploatacyjnych
z tytułu zajmowanego lokalu. Utracony czynsz najmu oraz koszty eksploatacji
mieszkania, które wobec braku możliwości zawarcia kolejnej umowy najmu,
obciążają ostatecznie powoda, stanowią jego szkodę w rozumieniu art. 361 § 2 k.c.
Sąd pierwszej instancji przyjął, że odpowiedzialność odszkodowawcza
pozwanej powstała dopiero po bezskutecznym upływie terminu do dostarczenia
lokalu socjalnego. Obowiązek zapewnienia lokalu socjalnego wynikał wprawdzie
z orzeczenia sądowego, ale termin wykonania tego obowiązku uzależniony jest od
inicjatywy właściciela lokalu. Termin spełnienia obowiązku gminy osobie
uprawnionej do lokalu socjalnego nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości
4
zobowiązania w rozumieniu art. 455 k.c. Data uprawomocnienia się orzeczenia
przesądza jedynie o powstaniu obowiązku dostarczenia lokalu socjalnego, a nie
o dacie jego wykonania. Obowiązek ten powinien zostać zatem spełniony
niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do jego wykonania. Powód wezwał pozwaną do
dostarczenia lokalu w dniu 11 lutego 2011 r. Ta powinna zatem wskazać taki lokal
albo przystąpić do wypłaty odszkodowania. Zdaniem Sądu Rejonowego, dla
dostarczenia tego lokalu termin miesięczny jest terminem odpowiednim. Wobec
powyższego powód mógł domagać się odszkodowania równego utraconemu
czynszowi najmu oraz kosztom eksploatacji mieszkania wobec braku możliwości
wynajmu za okres od 11 marca 2011 r. do 31 maja 2011 r. Koszty te, według
obliczeń Sądu Rejonowego, wynoszą łącznie kwotę 2.341,33 zł. Uwzględniając
powyższe kwotę tę zasądził od pozwanej na rzecz powoda, oddalając powództwo
w pozostałej części. O odsetkach od wyżej wskazanej kwoty orzekł na podstawie
art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c.
Apelacja powoda wniesiona od wyroku Sądu Rejonowego w części
oddalającej powództwo została oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 29
grudnia 2011 r.
Sąd drugiej instancji uznał za prawidłowe ustalenia faktyczne Sądu pierwszej
instancji oraz podzielił jego ocenę prawną. W szczególności za bezzasadny uznał
zarzut naruszenia art. 455 k.c. Podkreślił, że skorzystanie z uprawnienia do
otrzymania lokalu socjalnego, o którym orzekł sąd na podstawie art. 14 ust. 1
u.o.p.l., zostało pozostawione decyzji osoby, co do której orzeczono o takim
uprawnieniu. Osoba taka może, ale nie musi skorzystać z przysługującego jej
uprawnienia. W tej sytuacji termin wykonania obowiązku dostarczenia lokalu
socjalnego uzależniony jest od inicjatywy uprawnionego do lokalu socjalnego albo
właściciela lokalu, co do którego orzeczono eksmisję. Z tych przyczyn
zobowiązanie do dostarczenia lokalu socjalnego jest zobowiązaniem
bezterminowym. Termin jego spełnienia nie jest oznaczony wprost w ustawie,
w wyroku, ani nie wynika z właściwości zobowiązania. Wykonanie tego obowiązku,
zgodnie z art. 455 k.c., powinno nastąpić w terminie niezwłocznym po wezwaniu
gminy, jako dłużnika, do wykonania ciążącego na niej obowiązku dostarczenia
lokalu socjalnego uprawnionym. Termin „niezwłocznie” należy przy tym określać
5
jako termin realny, z uwzględnieniem wszelkich okoliczności. Sąd Rejonowy
prawidłowo ocenił, że termin miesięczny na dostarczenie lokalu socjalnego
w okolicznościach sprawy był terminem odpowiednim do dostarczenia lokalu
socjalnego. Gmina W. była bowiem zawiadomiona o toczącym się przed Sądem
Rejonowym procesie o eksmisję wszczętego na skutek pozwu Towarzystwa
Budownictwa Społecznego przeciwko M. P., J. M. i N.D. w związku z czym powinna
była się liczyć z orzeczeniem o uprawnieniu do lokalu socjalnego. W dniu 28
października 2010 r. w sprawie o eksmisję zapadł wyrok, w którym orzeczono o tym
uprawnieniu. Wezwanie do dostarczenia lokalu socjalnego Gmina W. otrzymała w
dniu 11 lutego 2011 r. W tych okolicznościach wyznaczenie Gminie na dostarczenie
lokalu socjalnego uprawnionym terminu 4 tygodni od doręczenia wezwania, było
uzasadnione. W ocenie Sądu Okręgowego, przewidziane w art. 15 ust. 2 u.o.p.l.
zawiadomienie gminy właściwej ze względu na miejsce położenia lokalu
podlegającego opróżnieniu o toczącej się sprawie o eksmisję w celu umożliwienia
jej wstąpienia do sprawy zostało przewidziane celem zapewnienia gminie
możliwości obrony w tym zakresie. Przepis ten nie uzasadnia natomiast stanowiska,
że zawiadamianie gminy zostało przewidziane celem umożliwienia jej wykonania
zobowiązania do dostarczenia lokalu socjalnego z chwilą uprawomocnienia się
wyroku.
Wyrok Sądu Okręgowego został zaskarżony przez powoda skargą o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. W ramach
podstawy naruszenia prawa materialnego zarzucono w niej naruszenie przepisów:
- art. 18 ust. 5 u.o.p.l. w zw. z art. 417 k.c. poprzez błędną wykładnię
i przyjęcie, że odszkodowanie na rzecz właściciela lokalu za niedostarczenie
przez gminę osobie uprawnionej lokalu socjalnego jest tzw. „zobowiązaniem
bezterminowym” i w konsekwencji termin początkowy naliczania tegoż
odszkodowania nie jest tożsamy z momentem uprawomocnienia się wyroku
eksmisyjnego, zawierającego uprawnienie do otrzymania lokalu socjalnego
przez osobę eksmitowaną;
- art. 455 k.c., poprzez niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że powstanie
obowiązku zapłaty na rzecz powoda odszkodowania za niedostarczenie
przez gminę osobie uprawnionej lokalu socjalnego uzależnione jest od
6
zastosowania powyższego przepisu, tj. przyjęcie, iż odszkodowanie należy
naliczać dopiero po upływie 4 tygodni od doręczenia gminie wezwania do
dostarczenia lokalu socjalnego wysłanego przez powoda, pomimo tego,
iż nie jest on wierzycielem gminy w tym zakresie, przez co jego
oświadczenie nie może mieć charakteru prawno-kształtującego dla obcego
mu stosunku zobowiązaniowego, którego podmiotami są jedynie gmina
i osoba eksmitowana, a w szczególności nie może go postawić w stan
wymagalności;
- art. 14 ust. 1 u.o.p.l., poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, iż w zakresie
obowiązku dostarczenia lokalu socjalnego osobie eksmitowanej
wierzycielem jest również właściciel lokalu (powód);
- art. 361 § 2 k.c., poprzez odmowę naprawienia powodowi pełnej szkody
w związku z niedostarczeniem eksmitowanemu przez gminę lokalu
socjalnego.
W ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania zarzucono
naruszenie art. 365 k.p.c. poprzez nieuwzględnienie faktu, że wyrok eksmisyjny
posiada tzw. rozszerzoną prawomocność wyroku, która z mocy odrębnych
przepisów ustawy obejmuje również Gminę, w związku z czym nie ma konieczności
dodatkowego wzywania Gminy do wykonania obowiązku objętego przedmiotowym
wyrokiem. Powód wniósł o stwierdzenie niezgodności z prawem zaskarżonego
orzeczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
jest instytucją bezpośrednio związaną z regulacją prawa materialnego zawartą
w art. 4171
§ 2 k.c., dotyczącą odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu
Państwa za szkodę spowodowaną wydaniem orzeczenia niezgodnego z prawem.
Według art. 417 § 1 k.c., za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem
działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi
odpowiedzialność Skarb Państwa. Przez „niezgodne z prawem działanie lub
zaniechanie”, przy uwzględnieniu art. 77 ust. 1 Konstytucji RP, rozumie się
7
działanie sprzeczne z przepisami, zgodnie z konstytucyjnym ujęciem jego źródeł.
Innymi słowy, chodzi o każde obiektywnie sprzeczne z prawem działanie władzy
publicznej. W odniesieniu jednak do prawomocnych orzeczeń sądowych przyjęto
inne, autonomiczne pojęcie bezprawności w art. 4171
§ 2 k.c. w postaci „orzeczenia
niezgodnego z prawem”. Kategoria „bezprawności judykacyjnej” z art. 4171
§ 2 k.c.
jest węższa od bezprawności obiektywnej z art. 417 § 1 k.c. Wzgląd na specyfikę
władzy sądowniczej obdarzonej atrybutem niezawisłości sędziowskiej sprzeciwia
się przyjęciu, że każde obiektywnie niezgodne z prawem orzeczenie, niezależnie
od stopnia tej niezgodności, stanowi działanie, które może być źródłem
odpowiedzialności Skarbu Państwa. Działalność orzecznicza sądów wymaga
bowiem zapewnienia sędziom pewnego zakresu władzy dyskrecjonalnej, ponadto
polega ona na konieczności interpretacji i stosowania przepisów zawierających
pojęcia nieostre i ocenne, co może prowadzić do przyjmowania różnych
interpretacji przez sądy tych samych przepisów w podobnych stanach faktycznych.
Z tych względów, ustawodawca w stosunku do ogólnego przepisu zawartego w art.
417 § 1 k.c., regulującego odpowiedzialność odszkodowawczą za bezprawne
działania władzy publicznej, przyjął odrębną regulację prawną, obecnie zawartą
w art. 4171
§ 2 k.c. oraz powiązanym z nim art. 4241
k.p.c., dotyczącą
odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną
przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem. Zgodnie z art.
4171
§ 2 k.c., jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego
orzeczenia jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym
postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią
inaczej. Właściwym postępowaniem, które zapewnia stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia (uzyskanie właściwego prejudykatu
warunkującego odpowiedzialność odszkodowawczą), jest m.in. postępowanie ze
skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 4241
k.p.c. i n.).
Pojęcie orzeczenia „niezgodnego z prawem”, o którym mowa w art. 4171
§ 2
k.c., interpretowane w powiązaniu z art. 4241
§ 1 k.p.c., jak przyjmuje się jednolicie
w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia
31 marca 2006 r., IV CNP 25/05, OSNC 2007, nr 1, poz. 17, z dnia 7 lipca 2006 r.,
8
I CNP 33/06, OSNC 2007, nr 2, poz. 35), nie obejmuje każdego orzeczenia
obiektywnie sprzecznego z prawem, lecz tylko takie, którego niezgodność
z prawem jest oczywista, rażąca i przybiera postać kwalifikowaną. Orzeczeniem
niezgodnym z prawem jest orzeczenie niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi
i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami
rozstrzygnięć albo wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni lub
niewłaściwego zastosowania prawa. Przedstawiona wyżej wykładnia „bezprawia
judykacyjnego” została uznana za zgodną z art. 77 ust. Konstytucji RP w wyroku
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 września 2012 r., SK 4/11 (OTK-A 2012, nr 8,
poz. 97). Z tych względów badanie zasadności skargi o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia polega na ocenie, czy sąd dopuścił się
wadliwej wykładni bądź błędnego zastosowania wskazanych w podstawach skargi
przepisów w stopniu kwalifikowanym w wyżej przedstawionym znaczeniu.
Tego rodzaju sytuacja nie zachodzi wówczas, gdy sąd wybiera jeden z możliwych
wariantów interpretacji przepisów, które stosuje w sprawie (por. wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 18 stycznia 2006 r., II BP 1/05, OSNP 2006, nr 23-24, poz.
351, z dnia 7 lipca 2006 r., I CNP 33/06, OSNC 2007, nr 2, poz. 35).
Obowiązek odszkodowawczy gminy na podstawie art. 417 k.c. w zw. z art.
18 ust. 5 u.o.p.l., który był przedmiotem oceny Sądu Okręgowego, jest
uwarunkowany niewykonaniem obowiązku dostarczenia przez gminę lokalu
socjalnego osobom do niego uprawnionym wskazanym w prawomocnym wyroku
orzekającym o obowiązku wydania lokalu mieszkalnego. W sprawie zakończonej
prawomocnym wyrokiem zaskarżonym skargą jednoznacznie przesądzono, że
gmina nie wykonała obowiązku zapewnienia lokalu socjalnego osobom
uprawnionym wymienionym w tytule egzekucyjnym. Spornym zagadnieniem było
jedynie, to od jakiego momentu należy liczyć termin niewykonania tego obowiązku,
tj. czy – tak, jak to przyjmuje skarżący - od chwili wydania prawomocnego wyroku
przez sąd drugiej instancji, czy też – jak przyjęto w zaskarżonym skargą wyroku –
w terminie późniejszym uwzględniającym konieczność zawiadomienia Gminy przez
dłużnika uprawnionego do otrzymania lokalu socjalnego albo wierzyciela
uprawnionego do żądania wydania lokalu mieszkalnego o konieczności
zapewnienia lokalu socjalnego osobom do tego uprawnionym oraz
9
z uwzględnieniem konieczności podjęcia pewnych czynności organizacyjnych
gminy przed złożeniem oferty osobom uprawnionym dostarczenia lokalu socjalnego.
W konsekwencji przyjęcia drugiego stanowiska zaniechania dostarczenia przez
gminę lokalu socjalnego w tym okresie czasu nie można uznać za działanie
bezprawne uzasadniające odpowiedzialność na podstawie art. 417 k.c.
Na wstępie dalszych rozważań za niezasadny należy uznać zarzut
naruszenia art. 365 § 1 k.p.c. (§ 2 tego artykułu jako dotyczący związania
w postępowaniu karnym orzeczeniami sądu cywilnego w ogóle nie miał
zastosowania w sprawie), zgodnie z którym orzeczenie prawomocne wiąże nie
tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy
państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie
przewidzianych także inne osoby. Moc wiążąca orzeczenia oznacza, że żaden
z wymienionych w nim podmiotów nie może negować faktu wydania orzeczenia
i jego treści niezależnie od tego, czy był stroną postępowania (por. wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 15 lipca 1998 r., II UKN 129/98, OSNAPiUS 1999, nr 13, poz.
437 oraz z dnia 13 stycznia 2000 r., II CKN 655/98, nie publ.). Przepis szczególny
może rozszerzać związanie orzeczeniem także na inne podmioty. Sąd drugiej
instancji nie zakwestionował wynikającego z prawomocnego wyroku eksmisyjnego
z dnia 28 października 2010 r. Sądu Rejonowego skutku w postaci istnienia,
potwierdzonego treścią tego wyroku, uprawnienia do lokalu socjalnego
wymienionych w nim eksmitowanych osób, z którym to uprawnieniem korelował –
wynikający z przepisów prawa, tj. art. 14 ust. 1 w zw. z art. 4 ust. 2 u.o.p.l. -
obowiązek pozwanej Gminy dostarczenia tym osobom lokalu socjalnego. Wbrew
jednak stanowisku skarżącego, wyrok ten nie określał terminu wykonania tego
obowiązku, gdyż w ogóle nie odnosił się bezpośrednio do tego obowiązku, a
jedynie do uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego wymienionych w tym
wyroku osób. Ponadto odpowiedzialność odszkodowawcza gminy przewidziana w
art. 417 k.c. w zw. z art. 18 ust. 5 u.o.p.l. za niedostarczenie przez gminę lokalu
socjalnego w celu wykonania wyroku eksmisyjnego stanowi bezprawne
zaniechanie wykonywania obowiązku wynikającego z ustawy, a nie z mocy
orzeczenia sądowego (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 kwietnia
2010 r., P 1/08, OTK-A 2010, nr 4, poz. 33).
10
W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2012 r., I CSK 292/12
(niepubl.) wyjaśniono, że zawieranie z uprawnionymi umów najmu lokali socjalnych
jest formą realizacji zadań administracji publicznej przez organy samorządu
terytorialnego w tzw. niewładczych formach działania administracji, co mieści się
w zakresie pojęcia „wykonywania władzy publicznej” w rozumieniu art. 417 k.c.
Wyrok wydany w sprawie o nakazanie opuszczenia, opróżnienia i wydania lokalu
mieszkalnego nie jest tytułem egzekucyjnym przeciwko gminie, która mogła w tym
postępowaniu wystąpić jedynie w roli interwenienta ubocznego. W zakresie
rozstrzygnięcia stwierdzającego uprawnienie osób eksmitowanych do lokalu
socjalnego, orzeczenie nie stwierdza obowiązku nadającego się do przymusowego
wykonania ani nie kreuje po stronie uprawnionego roszczenia o zawarcie z nim
umowy najmu lokalu socjalnego. W postępowaniu egzekucyjnym, w którym
wykonywany jest stwierdzony tytułem wykonawczym obowiązek dłużnika
opuszczenia, opróżnienia i wydania wierzycielowi lokalu mieszkalnego, państwo
działające przez organy władzy publicznej ma też pewne obowiązki w stosunku do
wierzyciela, których źródłem są zaciągnięte zobowiązania międzynarodowe
i Konstytucja. Wykonywanie orzeczenia jest bowiem jednym z etapów realizowania
przez wierzyciela prawa do sądu. W cywilnym postępowaniu wykonawczym,
obowiązek ciążący na władzy publicznej polega na należytym działaniu i udzielaniu
pomocy wierzycielowi w podejmowanych przez niego krokach mających na celu
wyegzekwowanie orzeczenia wydanego na jego korzyść. Wypowiedź sądu nie jest
nastawiona na kreowanie i wiązanie z konkretną gminą obowiązku dostarczenia
konkretnej osobie konkretnego lokalu socjalnego, a tylko tak ukształtowany
obowiązek mógłby być postrzegany w kategoriach wierzytelności
i odpowiadającego mu długu. Wykonanie obowiązku zaoferowania lokalu socjalnego
do wynajęcia wymaga złożenia stosownego oświadczenia przez gminę wobec tych
osób, którym to uprawnienie przysługuje. Znaczenie zastrzeżenia dłużnikowi
uprawnienia do lokalu socjalnego dla jego relacji z wierzycielem wynika z art. 16 ust. 6
u.o.p.l., według którego orzekając o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego, sąd
obowiązany jest nakazać wstrzymanie opróżnienia lokalu do czasu złożenia przez
gminę oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego. Zastrzeżenie dłużnikowi
uprawnienia do lokalu socjalnego sprawia, że wyrok orzekający o obowiązku
11
opuszczenia, opróżnienia i wydania lokalu mieszkalnego nie może podlegać
wykonaniu przed złożeniem dłużnikowi oferty zawarcia z nim umowy najmu
konkretnego lokalu socjalnego. Do momentu złożenia dłużnikowi przez gminę oferty
zawarcia z nim umowy najmu lokalu socjalnego wyrokowi nie może być nadana
klauzula wykonalności. Jest to równoważne przewidzianej w art. 786 k.p.c. sytuacji,
gdy „wykonanie tytułu jest uzależnione od zdarzenia”. W powołanym wyżej wyroku
Sąd Najwyższy argumentował dalej, że skoro obowiązek wykazania wystąpienia
zdarzenia, w świetle art. 786 k.p.c., ma obciążać wierzyciela, to może on – po wydaniu
wyroku w sprawie o eksmisję – wezwać gminę, aby wykonała swój obowiązek wobec
dłużnika i dostarczyła wierzycielowi dowód jego wykonania. Z takim żądaniem może
również wystąpić do gminy sam dłużnik.
Z powołanego wyżej wyroku Sądu Najwyższego, precyzującego źródło,
charakter i treść obowiązku gmin dostarczenia lokalu socjalnego osobom
uprawnionym, wynika, że obowiązek ten obciąża gminy wobec konkretnych osób
uprawnionych do tego lokalu wymienionych w tytule egzekucyjnym, jak również wobec
wierzyciela, będąc w tej ostatniej relacji elementem obowiązku o charakterze
publicznoprawnym udzielania pomocy wierzycielowi w podejmowanych przez niego
czynnościach zmierzających do wyegzekwowania orzeczenia wydanego na jego
korzyść. W uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 kwietnia 2010 r.,
P 1/08 stwierdzono, że na skutek wydania wyroku eksmisyjnego z prawem do lokalu
socjalnego powstają trójstronne relacje pomiędzy właścicielem lokalu, osobami
eksmitowanymi oraz gminą zobowiązaną do dostarczenia odpowiedniego lokalu.
Dostarczanie osobom eksmitowanym lokali socjalnych stanowi więc konkretyzację
jednego z podstawowych zadań własnych samorządu gminnego, jakim jest
obowiązek zaspokajania potrzeb mieszkaniowych. Z jednej strony stanowi instrument
przeciwdziałania bezdomności, a z drugiej pozwala na wykonywanie wyroków
eksmisyjnych. Nie jest więc trafne stanowisko skarżącego postrzegania wykonania
obowiązku dostarczenia lokalu socjalnego przez gminy jako wynikającego tylko
z relacji łączącej określoną gminę z osobami eksmitowanymi, uprawnionymi do
otrzymania lokalu socjalnego. Poza tym, z powołanego wcześniej orzeczenia Sądu
Najwyższego wynika, że obowiązek gminy dostarczenia lokalu socjalnego jest ściśle
związany z postępowaniem egzekucyjnym zmierzającym do wykonania wyroku
12
orzekającego eksmisję osób z lokalu mieszkalnego. Skoro bowiem, zgodnie z art. 14
ust. 6 u.o.p.l., orzekając o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego, sąd nakazuje
wstrzymanie wykonania opróżnienia lokalu do czasu złożenia przez gminę oferty
zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego, to niewykonanie tego obowiązku przez
gminę uniemożliwia wykonanie wyroku eksmisyjnego, konsekwencją czego jest także
szkoda, którą ponosi wierzyciel z tytułu zajmowania tego lokalu przez osoby
zobowiązane do opróżnienia, opuszczenia i wydania lokalu mieszkalnego
w następstwie czego nie może on swobodnie korzystać z tego lokalu mieszkalnego,
pobierać z niego pożytków itp. W istocie więc odpowiedzialność odszkodowawcza
gminy wynikająca z art. 417 k.c. w zw. z art. 18 ust. 5 u.o.p.l. za niedostarczenie
osobom uprawnionym do lokalu socjalnego z mocy wyroku związana jest
z zaniechaniem podjęcia przez gminę czynności umożliwiających wierzycielowi
przeprowadzenie skutecznej egzekucji. Z tej perspektywy należy uwzględnić,
że wyrok eksmisyjny, tak, jak każdy inny tytuł egzekucyjny, powinien być wykonany
przez wymienionego w nim dłużnika dobrowolnie, bez potrzeby wszczynania
postępowania egzekucyjnego, tj. wymuszenia zachowania dłużnika zgodnego
z treścią prawomocnego orzeczenia sądowego w drodze zastosowania przymusu
państwowego. Wykonując dobrowolnie obowiązek wynikający z tytułu egzekucyjnego
polegający na opróżnieniu, opuszczeniu i wydaniu lokalu mieszkalnego, dłużnik
uprawniony do otrzymania lokalu socjalnego nie musi skorzystać z zastrzeżonego
w tym tytule uprawnienia. W konsekwencji w relacji pomiędzy dłużnikiem
zobowiązanym na mocy orzeczenia sądowego do wydania lokalu mieszkalnego, który
chciałby dobrowolnie wykonać treść obowiązku wynikającego z tytułu egzekucyjnego,
a właściwą gminą zobowiązaną do dostarczenia lokalu socjalnego nie można uznać za
rażąco błędne stanowiska, według którego obowiązek gminy złożenia oferty zawarcia
umowy najmu lokalu socjalnego aktualizuje się z chwilą zawiadomienia gminy o tym,
że osoba eksmitowana chce skorzystać z przysługującego jej uprawnienia do
otrzymania lokalu socjalnego. W przypadku natomiast biernego zachowania dłużnika,
nierealizującego dobrowolnie obowiązku zgodnie z treścią tytułu egzekucyjnego, od
decyzji wierzyciela zależy, czy przystąpi do jego egzekucji. Nie są przy tym
wykluczone sytuacje, gdy po wydaniu tytułu egzekucyjnego może nastąpić zmiana w
stosunkach pomiędzy dłużnikiem i wierzycielem skutkująca odroczeniem bądź
13
wygaśnięciem wykonania obowiązku określonego w tytule egzekucyjnym.
Uwzględniając powyższe nie można uznać za rażąco wadliwej takiej wykładni
analizowanych przepisów prawa materialnego, według których dopiero zachowanie
wierzyciela uprawnionego z mocy orzeczenia sądowego do otrzymania od dłużnika
lokalu mieszkalnego manifestujące wobec gminy wolę podjęcia przez niego czynności
zmierzających do przymusowego wykonania przez dłużnika obowiązku, o którym
orzeczono w tytule egzekucyjnym, których skuteczne podjęcie wymaga nadania
wyrokowi klauzuli wykonalności po wcześniejszym dostarczeniu dowodu zaoferowania
uprawnionemu dłużnikowi lokalu socjalnego, aktualizuje wykonanie tego obowiązku
przez gminę.
Należy mieć także dodatkowo na względzie, to że dopiero z chwilą
potwierdzenia w prawomocnym orzeczeniu sądowym uprawnienia do otrzymania
lokalu socjalnego gmina może przedstawić konkretnym uprawnionym na mocy
orzeczenia sądowego osobom uprawnionym ofertę najmu odpowiedniego lokalu
socjalnego, co z oczywistych względów wymaga podjęcia pewnych czynności
organizacyjnych trwających w pewnym czasie po uprawomocnieniu się orzeczenia.
Gdyby traktować sam fakt zawiadomienia gminy o toczącym się postępowaniu
w trybie art. 15 ust. 2 u.o.p.l. jako wyznaczający konieczność podjęcia przez nią
odpowiednich czynności zmierzających do zapewnienia lokalu socjalnego osobom
pozwanym już z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia oznaczałoby to faktycznie, że
gmina jeszcze w trakcie trwania postępowania rozpoznawczego - mimo niepewności co
do czasu jego zakończenia oraz jego wyniku co do samego obowiązku wydania lokalu
mieszkalnego oraz istnienia uprawnienia do otrzymania przez osoby pozwane lokalu
socjalnego, a następnie skorzystania przez uprawnionych z oferty najmu lokalu
socjalnego – musiałaby mieć przygotowany odpowiedni lokal socjalny dla osób
pozwanych, a zarazem potencjalnie uprawnionych do jego otrzymania. Taka wykładnia
prowadziłaby do konieczności długotrwałego utrzymywania przez gminy wolnych
zasobów mieszkaniowych obejmujących lokale socjalne w rozmiarze adekwatnym do
liczby toczących się spraw o nakazanie opróżnienia lokali mieszkalnych, co nie byłoby
działaniem ani społecznie, ani ekonomicznie racjonalnym.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że wykładni przepisów art. 14 ust.
1 w zw. z art. 4 ust. 2 i art. 18 ust. 5 u.o.p.l., według której termin wykonania przez gminę
14
obowiązku dostarczenia osobom uprawnionym lokalu socjalnego zobowiązanym do
opuszczenia i wydania lokalu mieszkalnego, nie przypada na dzień uprawomocnienia
się wyroku eksmisyjnego, lecz dopiero w terminie późniejszym, po wezwaniu właściwej
gminy do wykonania tego obowiązku przez wierzyciela lub dłużnika z tytułu
egzekucyjnego przy uwzględnieniu odpowiedniego czasu na znalezienie
i przygotowanie przez gminę dla osób uprawnionych odpowiedniego lokalu socjalnego,
nie można uznać za szczególnie rażąco błędnej bądź niewątpliwie sprzecznej
z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami. Taka wykładnia
wskazanych wyżej przepisów, dokonana przez Sąd Okręgowy, jest uprawniona nawet
wówczas, gdy, zgodnie ze stanowiskiem skarżącego, uzna się, że relacji pomiędzy
wierzycielem - wskazanym w tytule egzekucyjnym - a gminą zobowiązaną do
zaoferowania osobie uprawnionej według orzeczenia sądowego lokalu socjalnego,
nie można traktować jako relacji zobowiązaniowej łączącej wierzyciela i dłużnika, z której
wynika nieokreślony co do terminu obowiązek gminy spełnienia świadczenia
w postaci dostarczenia lokalu mieszkalnego osobie do tego uprawnionej, a w
konsekwencji nie może mieć bezpośredniego zastosowania do wykonania tego
obowiązku art. 455 k.c. Należy mieć także na względzie, że stanowisko, iż obowiązek
dostarczenia przez gminę osobie uprawnionej lokalu socjalnego nie aktualizuje się
już z chwilą uprawomocnienia się wyroku orzekającego o obowiązku wydania
lokalu mieszkalnego zostało też wyrażone w orzecznictwie innych sądów
powszechnych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 3 kwietnia
2012 r., I ACa 250/12, nie publ.), jak również w piśmiennictwie prawniczym
(por. „Odpowiedzialność za zajmowanie lokalu mieszkalnego bez tytułu prawnego
w świetle art. 18 ustawy o ochronie praw lokatorów” Joanny Misztal-Koneckiej).
Również w uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 kwietnia
2010 r., P 1/08, stwierdzono, że osoby uprawnione powinny bez zwłoki uzyskać
najem lokalu socjalnego. Takie stanowisko zakłada więc istnienie pewnego
usprawiedliwionego przedziału czasu niezbędnego do wykonania przez gminę
ciążącego na niej z mocy prawa obowiązku dostarczenia osobie uprawnionej lokalu
socjalnego.
Uzasadnia to ostatecznie wniosek, że przyjęta przez Sąd Okręgowy
wykładnia przepisów prawa materialnego była jednym z możliwych
15
i akceptowalnych wariantów ich wykładni, która ponadto była przyjmowana
w judykaturze oraz piśmiennictwie. W konsekwencji również zastosowanie
wskazanych w skardze przepisów w następstwie takiej ich wykładni w ustalonym
stanie faktycznym, nie można uznać za rażąco wadliwej. Uzasadnia to wniosek, że
zaskarżony wyrok nie jest niezgodny z prawem w rozumieniu art. 4171
§ 2 k.c. w zw.
z art. 4241
§ 1 k.p.c.
Z tych względów orzeczono, jak w sentencji na podstawie art. 42411
§ 1 k.p.c.
oraz art. 98 § 1 3, art. 99 w zw. z art. 391 § 1, art. 39821
i art. 42412
k.p.c.
db