I UK 368/13
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-05-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt I UK 368/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z odwołania P. O.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.
o świadczenie rehabilitacyjne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 19 lutego 2014 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w B.
z dnia 16 maja 2013 r.
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w B. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 16 maja 2013 r. Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w B. oddalił apelację P. O. od wyroku Sądu Rejonowego w B. z dnia
2
22 stycznia 2013 r., oddalającego jego odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, Oddział w B. z dnia 28 sierpnia 2012 r. w przedmiocie odmowy
przyznania od dnia 15 sierpnia 2012 r. świadczenia rehabilitacyjnego, z
powołaniem na art. 18 ust. 7 ustawy z dna 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512 - dalej "ustawa o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa"). Sąd
drugiej instancji uwzględnił ustalanie, że odwołujący się nabył w dniu 4 czerwca
1990 r. na podstawie ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej oraz ich rodzin (Dz.U. z 1983 r.
Nr 46, poz. 210, ze zm.) prawo do policyjnej renty inwalidzkiej drugiej grupy z
powodu całkowitej niezdolności do służby, przy jednoczesnej częściowej
niezdolności do pracy. W okresie od dnia 15 lutego 2011 r. do dnia 14 sierpnia
2012 r. był zatrudniony na podstawie umowy o pracę i podlegał ubezpieczeniu
chorobowemu. W czasie ubezpieczenia był niezdolny do pracy z powodu choroby
w okresach od dnia 6 do dnia 8 lutego 2012 r., od dnia 9 do dnia 15 lutego 2012 r.,
od dnia 16 lutego do dnia 14 marca 2012 r. od dnia 16 marca do dnia 21 czerwca
2012 r., od dnia 24 lipca do 22 sierpnia 2012 r. i przez 166 dni pobierał zasiłek
chorobowy. Od dnia 22 czerwca do 23 lipca 2012 r. korzystał z urlopu
wypoczynkowego. Sąd Okręgowy podzielił pogląd prawny Sądu pierwszej instancji
o nieprzysługiwaniu ubezpieczonemu prawa do świadczenia rehabilitacyjnego na
podstawie art. 18 ust. 7 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz na podstawie art. 18 ust. 1 tej
ustawy, wywodząc, że ubezpieczony nie wyczerpał pełnego okresu zasiłkowego.
Skarga kasacyjna ubezpieczonego, zawierająca wniosek o uchylenie wyroku
Sądu drugiej instancji i jego zmianę przez przyznanie prawa do wnioskowanego
świadczenia lub uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy
temu Sądowi do ponownego rozpoznania, została oparta na podstawie naruszenia
prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 18 ust. 1 w związku z art. 8 i 9
ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby
i macierzyństwa przez przyjęcie, że w okresie od dnia 6 lutego 2012 r. do dnia 22
sierpnia 2012 r. nie wyczerpał 182 dni okresu zasiłkowego, skoro przerwy w
3
okresach niezdolności do pracy nie przekroczyły 60 dni i dotyczyły tych samych
chorób, oraz art. 18 ust. 7 w związku z art. 13 ust. 1 ustawy o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa i art. 19,
20 ust. 1 oraz art. 2 pkt. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu
Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura
Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin
(jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r. Nr 667 ze zm. - dalej "ustawa o zaopatrzeniu
emerytalnym funkcjonariuszy Policji") przez przyjęcie, że zawarte w art. 13 ust. 1
ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby
i macierzyństwa określenie „renta z tytułu niezdolności do pracy" dotyczy również
policyjnej renty inwalidzkiej. Podniósł, że policyjna renta inwalidzka nie została w
tym przepisie wymieniona i podkreślił odrębność zaopatrzenia emerytalnego i
rentowego funkcjonariuszy Policji, uregulowanego osobno, w odrębnym akcie
prawnym rangi ustawowej. Skarżący zarzucił także naruszenie przepisów
postępowania - art. 382 w związku z art. 224 § 1 oraz art. 227, 278 § 1 i art. 232
zdanie drugie k.p.c. przez niewyjaśnienie, także z urzędu, czy w dniu 15 marca
2012 r. i w okresie urlopu wypoczynkowego był niezdolny do pracy, a także czy
niezdolność do pracy obejmowała okresy przerw w pobieraniu zasiłku. W tym
zakresie organ rentowy nie dokonywał ustaleń i nie uczynił art. 18 ust. 1 ustawy o
świadczeniach pieniężnych podstawą prawną zaskarżonej decyzji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Świadczenia z ubezpieczenia chorobowego, o których stanowi art. 1 pkt 3
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.), regulowane w ustawie o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa, przysługują z tytułu spełnienia się ryzyka czasowej niezdolności do
pracy spowodowanej chorobą lub innymi przeszkodami biologicznymi
przewidzianymi w ustawie, wywołującymi niemożność wykonywania zatrudnienia
4
lub uzyskiwania dochodu z własnej działalności. Z art. 6 tej ustawy wynika, że
prawo do zasiłku chorobowego przysługuje z tytułu niezdolności do pracy powstałej
w czasie trwania ubezpieczenia, co oznacza, że zasiłek chorobowy ma, jako
równoważnik opłaconej składki, zastąpić utracony zarobek uzyskiwany z
działalności objętej tytułem ubezpieczenia. Odwołanie się do funkcji i celu prawa do
świadczeń chorobowych pozwala na stwierdzenie, że w kontekście ogólnych zasad
nabywania prawa do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, prawo to
uzasadnione jest koniecznością ochrony przerwy w pracy wytworzonej przez
chorobę (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia z dnia 10 grudnia 1984 r., III UZP
55/84, OSPiKA 1985, nr 7-8, poz. 154 oraz uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 18 kwietnia 1996 r., II UZP 23/95, OSNAPiUS 1996, nr 24, poz.
376).
Ryzykiem chronionym po ustaniu ubezpieczenia jest niemożność
wykonywania (kontynuowania lub podjęcia) każdej działalności zarobkowej. Ryzyko
to osłania wypłata zasiłków chorobowych po ustaniu ubezpieczenia i wypłata
świadczenia rehabilitacyjnego. Generalnie wyłączenia prawa do tych świadczeń
przewidziane są w art. 12 do 17 oraz w art. 18 ust. 7 ustawy. W ich świetle ochrona
z funduszu ubezpieczenia chorobowego nie przysługuje temu, kto zachowuje
prawo do wynagrodzenia na podstawie przepisów o wynagradzaniu (art. 12 ustawy).
Prawo do zasiłków chorobowych i – odpowiednio – świadczenia rehabilitacyjnego
(por. art. 22 ustawy) nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy przypadającej
w czasie urlopu bezpłatnego, urlopu wychowawczego oraz - co do zasady - w
czasie tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności.
Prawa do zasiłku z tytułu niezdolności do pracy powstałej po ustaniu ubezpieczenia
nie przyznaje się osobom mającym ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu
niezdolności do pracy, kontynuującym lub podejmującym działalność zarobkową,
uprawnionym do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego lub
świadczenia przedemerytalnego albo podlegającym obowiązkowo ubezpieczeniu
społecznemu rolników albo jeżeli ubezpieczenie ustało po wyczerpaniu prawa do
zasiłku chorobowego (art. 13 ustawy). Pozostałe przypadki to zawinione
zachowania mające wpływ na utratę prawa do zasiłku (art. 14-17 ustawy).
5
Najściślejszą analogię można przeprowadzić między przepisami art. 13
ust. 1 i art. 18 ust. 7 ustawy, gdyż odnoszą się one do świadczeń z ubezpieczenia
chorobowego po ustaniu ubezpieczenia społecznego; w obu wypadkach wypłacone
świadczenia nie są pokryte składkami. W art. 18 ust. 7 wymieniono jako
okoliczności, w których nie przewiduje się prawa do świadczenia rehabilitacyjnego,
uprawnienie do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, do zasiłku dla
bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego,
nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego oraz do urlopu dla poratowania
zdrowia, udzielonego na podstawie odrębnych przepisów. Analiza tych okoliczności
prowadzi do wniosku, że przyczyny odmowy prawa do zasiłku nie są jednorodne,
jednak mają wspólne podłoże w zbędności jego świadczenia jako zamiennika
innych środków utrzymania uzyskiwanych z funduszy ubezpieczeniowych, z
Funduszu Pracy, czy z funduszy państwowych. Nie można pomijać, że
ustawodawca nie posłużył się ogólną kategorią opisującą przyczyny nieświadczenia
zasiłku jako brak źródeł utrzymania, lecz wymienił ich poszczególne źródła, tworząc
zbiór zamknięty. Odczytanie tego przepisu w sposób zaprezentowany przez Sąd
drugiej instancji nie da się więc pogodzić z jego treścią.
Charakter prawa ubezpieczeń społecznych, którego przepisy mają charakter
bezwzględnie obowiązujący, nakazuje nadawanie wskazanym art. 18 ust. 7 ustawy
przyczynom odmowy prawa do świadczenia rehabilitacyjnego tylko takie znaczenie,
jakie wypływa z jego tekstu. Określenie „renta z tytułu niezdolności do pracy”,
którym się posługuje, nie może być uznane za pojęcie zbiorcze, obejmujące
wszystkie świadczenia przyznawane nie tylko z ubezpieczenia rentowego, lecz
także w postaci świadczeń zabezpieczeniowych z budżetu, jakim jest „renta
policyjna” i nie jest tożsame z tym pojęciem. Identyfikacja tych świadczeń jest
wykluczona, co dostrzegł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 stycznia 2012 r. (II UK
168/11, OSNP 2012, nr 23-24, poz. 297), wyraźnie odróżniając rentę z tytułu
niezdolności do pracy przyznawaną na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych od policyjnej renty inwalidzkiej. W tym wyroku
Sąd Najwyższy wskazał w szczególności na odmienne przesłanki i źródło
finansowania świadczenia zaopatrzeniowego przyznawanego na podstawie art. 19
w związku z art. 20 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
6
funkcjonariuszy Policji. Podobnie w wyroku z dnia 18 lutego 2013 r., II UK 196/12
(niepubl.) odróżniono emeryturę wojskową jako świadczenie zabezpieczeniowe od
renty z tytułu niezdolności do pracy przyznanej na podstawie ustawy o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W postanowieniu z dnia 22 lipca
2013 r., III UZ 9/13 (niepubl.) Sąd Najwyższy zaznaczył, że system zabezpieczenia
emerytalnego wojskowych stanowi regulację nie wpisującą się w powszechny
system emerytalny. Te same argumenty można przytoczyć dla odróżnienia renty
pobieranej przez skarżącego od renty z funduszu rentowego.
Rezultat wykładni językowej potwierdza więc wykładnia systemowa,
uwzględniająca brak jakiegokolwiek związku normatywnego między wskazanymi
systemami, a także zasady techniki prawodawczej, wskazujące, że w ustawie nie
zamieszcza się przepisów, które regulowałyby sprawy wykraczające poza
wyznaczony przez nią zakres podmiotowy, czyli regulowane w niej stosunki oraz
krąg podmiotów, do których się odnosi (por. § 3 ust. 2 załącznika do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad
techniki prawodawczej”, Dz.U. Nr 100, poz. 908). Wykluczone jest więc, by
ustawodawca w ustawie regulującej stosunki ubezpieczenia chorobowego,
odwołując się do pojęcia „osoby mającej ustalone prawo do renty z tytułu
niezdolności do pracy”, sięgał do jakiejkolwiek innej definicji świadczenia
przysługującego na podstawie innych przepisów, niż określenie osoby uprawnionej
do renty na podstawie art. 57 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych.
Jeżeli ustawodawca odwołuje się w art. 18 ust. 7 ustawy o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa do
świadczeń z ogólnie pojętego zabezpieczenia społecznego lub z budżetu, to
wyraźnie o nich stanowiąc, nie uwzględnia systemu zaopatrzeniowego.
W konsekwencji prawo do świadczenia rehabilitacyjnego wyłączone jest
tylko w tych okolicznościach, które wyczerpująco i wyraźnie określone zostały w
art. 18 ust. 7 ustawy. Nie wymieniono w nim policyjnej renty inwalidzkiej
przyznawanej funkcjonariuszom z funduszy publicznych, więc pobieranie tego
świadczenia nie uzasadnia odmowy prawa do świadczenia rehabilitacyjnego.
7
Odmowa prawa do tego świadczenia na podstawie art. 18 ust. 1 ustawy o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa nastąpiła z innych względów niż przyjęte w decyzji organu
rentowego, która była przedmiotem odwołania. Zważywszy, że w postępowaniu
wywołanym odwołaniem do sądu ubezpieczeń społecznych, zgodnie z systemem
orzekania w sprawach z tego zakresu, sąd nie rozstrzyga o zasadności wniosku,
lecz o prawidłowości zaskarżonej decyzji, należy podkreślić, że jako sąd "cywilny",
nie działa w zastępstwie organu rentowego, w związku z czym nie ustala prawa do
świadczeń, i choć samodzielnie oraz we własnym zakresie rozstrzyga wszelkie
kwestie związane z prawem lub wysokością świadczenia objętego decyzją, to jego
rozstrzygnięcie odnosi się do zaskarżonej decyzji, której treść wyznacza zakres i
przedmiot rozpoznania sprawy (art. 477 § 2, art. 47714
§ 2 i art. 47714a
k.p.c.; por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99, OSNAPiUS
2000, nr 15, poz. 601).
W postępowaniu rentowym ani następnie odwoławczym nie prowadzono
postępowania mającego na celu wykazanie czasu trwania niezdolności
ubezpieczonego do pracy z powodu choroby. Ta kwestia nie była przed organem
rentowym sporna, zatem jeżeli w postępowaniu sądowym dostrzeżono negatywną
przesłankę prawa do świadczeń niedostrzeżoną przez ten organ, Sąd mógł odnieść
się do niej tylko na podstawie dowodów wskazujących na fakty wiążące się z
warunkami stawianymi przez ustawę dla przyznania świadczenia.
Nieprzeprowadzenie jakiegokolwiek postępowania dowodowego nie pozwala na
stwierdzenie prawidłowości zastosowania art. 18 ust. 1 ustawy, które podważa
także stwierdzenie Sądu o niemożliwości wliczenia do okresu zasiłkowego czasu
absencji urlopowej, "bowiem ze swej istoty okres urlopu wypoczynkowego nie jest
okresem niezdolności do pracy, a zaliczeniu do okresu zasiłkowego podlegają
wyłącznie okresy niezdolności do pracy". W stwierdzeniu tym pominięto zasadę
wliczania do okresu zasiłkowego nieprzerwanej i odpowiednio przerwanej
niezdolności do pracy (art. 9 ustawy) oraz treść jej art. 12 ust. 2. Stosownie do tego
przepisu zasiłek chorobowy nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy
przypadającej w czasie urlopu bezpłatnego i urlopu wychowawczego.
8
Mając to na względzie, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1
k.p.c.).
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z odwołania P. O.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.
o świadczenie rehabilitacyjne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 19 lutego 2014 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w B.
z dnia 16 maja 2013 r.
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w B. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 16 maja 2013 r. Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w B. oddalił apelację P. O. od wyroku Sądu Rejonowego w B. z dnia
2
22 stycznia 2013 r., oddalającego jego odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, Oddział w B. z dnia 28 sierpnia 2012 r. w przedmiocie odmowy
przyznania od dnia 15 sierpnia 2012 r. świadczenia rehabilitacyjnego, z
powołaniem na art. 18 ust. 7 ustawy z dna 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512 - dalej "ustawa o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa"). Sąd
drugiej instancji uwzględnił ustalanie, że odwołujący się nabył w dniu 4 czerwca
1990 r. na podstawie ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej oraz ich rodzin (Dz.U. z 1983 r.
Nr 46, poz. 210, ze zm.) prawo do policyjnej renty inwalidzkiej drugiej grupy z
powodu całkowitej niezdolności do służby, przy jednoczesnej częściowej
niezdolności do pracy. W okresie od dnia 15 lutego 2011 r. do dnia 14 sierpnia
2012 r. był zatrudniony na podstawie umowy o pracę i podlegał ubezpieczeniu
chorobowemu. W czasie ubezpieczenia był niezdolny do pracy z powodu choroby
w okresach od dnia 6 do dnia 8 lutego 2012 r., od dnia 9 do dnia 15 lutego 2012 r.,
od dnia 16 lutego do dnia 14 marca 2012 r. od dnia 16 marca do dnia 21 czerwca
2012 r., od dnia 24 lipca do 22 sierpnia 2012 r. i przez 166 dni pobierał zasiłek
chorobowy. Od dnia 22 czerwca do 23 lipca 2012 r. korzystał z urlopu
wypoczynkowego. Sąd Okręgowy podzielił pogląd prawny Sądu pierwszej instancji
o nieprzysługiwaniu ubezpieczonemu prawa do świadczenia rehabilitacyjnego na
podstawie art. 18 ust. 7 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz na podstawie art. 18 ust. 1 tej
ustawy, wywodząc, że ubezpieczony nie wyczerpał pełnego okresu zasiłkowego.
Skarga kasacyjna ubezpieczonego, zawierająca wniosek o uchylenie wyroku
Sądu drugiej instancji i jego zmianę przez przyznanie prawa do wnioskowanego
świadczenia lub uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy
temu Sądowi do ponownego rozpoznania, została oparta na podstawie naruszenia
prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 18 ust. 1 w związku z art. 8 i 9
ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby
i macierzyństwa przez przyjęcie, że w okresie od dnia 6 lutego 2012 r. do dnia 22
sierpnia 2012 r. nie wyczerpał 182 dni okresu zasiłkowego, skoro przerwy w
3
okresach niezdolności do pracy nie przekroczyły 60 dni i dotyczyły tych samych
chorób, oraz art. 18 ust. 7 w związku z art. 13 ust. 1 ustawy o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa i art. 19,
20 ust. 1 oraz art. 2 pkt. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu
Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura
Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin
(jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r. Nr 667 ze zm. - dalej "ustawa o zaopatrzeniu
emerytalnym funkcjonariuszy Policji") przez przyjęcie, że zawarte w art. 13 ust. 1
ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby
i macierzyństwa określenie „renta z tytułu niezdolności do pracy" dotyczy również
policyjnej renty inwalidzkiej. Podniósł, że policyjna renta inwalidzka nie została w
tym przepisie wymieniona i podkreślił odrębność zaopatrzenia emerytalnego i
rentowego funkcjonariuszy Policji, uregulowanego osobno, w odrębnym akcie
prawnym rangi ustawowej. Skarżący zarzucił także naruszenie przepisów
postępowania - art. 382 w związku z art. 224 § 1 oraz art. 227, 278 § 1 i art. 232
zdanie drugie k.p.c. przez niewyjaśnienie, także z urzędu, czy w dniu 15 marca
2012 r. i w okresie urlopu wypoczynkowego był niezdolny do pracy, a także czy
niezdolność do pracy obejmowała okresy przerw w pobieraniu zasiłku. W tym
zakresie organ rentowy nie dokonywał ustaleń i nie uczynił art. 18 ust. 1 ustawy o
świadczeniach pieniężnych podstawą prawną zaskarżonej decyzji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Świadczenia z ubezpieczenia chorobowego, o których stanowi art. 1 pkt 3
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.), regulowane w ustawie o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa, przysługują z tytułu spełnienia się ryzyka czasowej niezdolności do
pracy spowodowanej chorobą lub innymi przeszkodami biologicznymi
przewidzianymi w ustawie, wywołującymi niemożność wykonywania zatrudnienia
4
lub uzyskiwania dochodu z własnej działalności. Z art. 6 tej ustawy wynika, że
prawo do zasiłku chorobowego przysługuje z tytułu niezdolności do pracy powstałej
w czasie trwania ubezpieczenia, co oznacza, że zasiłek chorobowy ma, jako
równoważnik opłaconej składki, zastąpić utracony zarobek uzyskiwany z
działalności objętej tytułem ubezpieczenia. Odwołanie się do funkcji i celu prawa do
świadczeń chorobowych pozwala na stwierdzenie, że w kontekście ogólnych zasad
nabywania prawa do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, prawo to
uzasadnione jest koniecznością ochrony przerwy w pracy wytworzonej przez
chorobę (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia z dnia 10 grudnia 1984 r., III UZP
55/84, OSPiKA 1985, nr 7-8, poz. 154 oraz uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 18 kwietnia 1996 r., II UZP 23/95, OSNAPiUS 1996, nr 24, poz.
376).
Ryzykiem chronionym po ustaniu ubezpieczenia jest niemożność
wykonywania (kontynuowania lub podjęcia) każdej działalności zarobkowej. Ryzyko
to osłania wypłata zasiłków chorobowych po ustaniu ubezpieczenia i wypłata
świadczenia rehabilitacyjnego. Generalnie wyłączenia prawa do tych świadczeń
przewidziane są w art. 12 do 17 oraz w art. 18 ust. 7 ustawy. W ich świetle ochrona
z funduszu ubezpieczenia chorobowego nie przysługuje temu, kto zachowuje
prawo do wynagrodzenia na podstawie przepisów o wynagradzaniu (art. 12 ustawy).
Prawo do zasiłków chorobowych i – odpowiednio – świadczenia rehabilitacyjnego
(por. art. 22 ustawy) nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy przypadającej
w czasie urlopu bezpłatnego, urlopu wychowawczego oraz - co do zasady - w
czasie tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności.
Prawa do zasiłku z tytułu niezdolności do pracy powstałej po ustaniu ubezpieczenia
nie przyznaje się osobom mającym ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu
niezdolności do pracy, kontynuującym lub podejmującym działalność zarobkową,
uprawnionym do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego lub
świadczenia przedemerytalnego albo podlegającym obowiązkowo ubezpieczeniu
społecznemu rolników albo jeżeli ubezpieczenie ustało po wyczerpaniu prawa do
zasiłku chorobowego (art. 13 ustawy). Pozostałe przypadki to zawinione
zachowania mające wpływ na utratę prawa do zasiłku (art. 14-17 ustawy).
5
Najściślejszą analogię można przeprowadzić między przepisami art. 13
ust. 1 i art. 18 ust. 7 ustawy, gdyż odnoszą się one do świadczeń z ubezpieczenia
chorobowego po ustaniu ubezpieczenia społecznego; w obu wypadkach wypłacone
świadczenia nie są pokryte składkami. W art. 18 ust. 7 wymieniono jako
okoliczności, w których nie przewiduje się prawa do świadczenia rehabilitacyjnego,
uprawnienie do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, do zasiłku dla
bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego,
nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego oraz do urlopu dla poratowania
zdrowia, udzielonego na podstawie odrębnych przepisów. Analiza tych okoliczności
prowadzi do wniosku, że przyczyny odmowy prawa do zasiłku nie są jednorodne,
jednak mają wspólne podłoże w zbędności jego świadczenia jako zamiennika
innych środków utrzymania uzyskiwanych z funduszy ubezpieczeniowych, z
Funduszu Pracy, czy z funduszy państwowych. Nie można pomijać, że
ustawodawca nie posłużył się ogólną kategorią opisującą przyczyny nieświadczenia
zasiłku jako brak źródeł utrzymania, lecz wymienił ich poszczególne źródła, tworząc
zbiór zamknięty. Odczytanie tego przepisu w sposób zaprezentowany przez Sąd
drugiej instancji nie da się więc pogodzić z jego treścią.
Charakter prawa ubezpieczeń społecznych, którego przepisy mają charakter
bezwzględnie obowiązujący, nakazuje nadawanie wskazanym art. 18 ust. 7 ustawy
przyczynom odmowy prawa do świadczenia rehabilitacyjnego tylko takie znaczenie,
jakie wypływa z jego tekstu. Określenie „renta z tytułu niezdolności do pracy”,
którym się posługuje, nie może być uznane za pojęcie zbiorcze, obejmujące
wszystkie świadczenia przyznawane nie tylko z ubezpieczenia rentowego, lecz
także w postaci świadczeń zabezpieczeniowych z budżetu, jakim jest „renta
policyjna” i nie jest tożsame z tym pojęciem. Identyfikacja tych świadczeń jest
wykluczona, co dostrzegł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 stycznia 2012 r. (II UK
168/11, OSNP 2012, nr 23-24, poz. 297), wyraźnie odróżniając rentę z tytułu
niezdolności do pracy przyznawaną na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych od policyjnej renty inwalidzkiej. W tym wyroku
Sąd Najwyższy wskazał w szczególności na odmienne przesłanki i źródło
finansowania świadczenia zaopatrzeniowego przyznawanego na podstawie art. 19
w związku z art. 20 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
6
funkcjonariuszy Policji. Podobnie w wyroku z dnia 18 lutego 2013 r., II UK 196/12
(niepubl.) odróżniono emeryturę wojskową jako świadczenie zabezpieczeniowe od
renty z tytułu niezdolności do pracy przyznanej na podstawie ustawy o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W postanowieniu z dnia 22 lipca
2013 r., III UZ 9/13 (niepubl.) Sąd Najwyższy zaznaczył, że system zabezpieczenia
emerytalnego wojskowych stanowi regulację nie wpisującą się w powszechny
system emerytalny. Te same argumenty można przytoczyć dla odróżnienia renty
pobieranej przez skarżącego od renty z funduszu rentowego.
Rezultat wykładni językowej potwierdza więc wykładnia systemowa,
uwzględniająca brak jakiegokolwiek związku normatywnego między wskazanymi
systemami, a także zasady techniki prawodawczej, wskazujące, że w ustawie nie
zamieszcza się przepisów, które regulowałyby sprawy wykraczające poza
wyznaczony przez nią zakres podmiotowy, czyli regulowane w niej stosunki oraz
krąg podmiotów, do których się odnosi (por. § 3 ust. 2 załącznika do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad
techniki prawodawczej”, Dz.U. Nr 100, poz. 908). Wykluczone jest więc, by
ustawodawca w ustawie regulującej stosunki ubezpieczenia chorobowego,
odwołując się do pojęcia „osoby mającej ustalone prawo do renty z tytułu
niezdolności do pracy”, sięgał do jakiejkolwiek innej definicji świadczenia
przysługującego na podstawie innych przepisów, niż określenie osoby uprawnionej
do renty na podstawie art. 57 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych.
Jeżeli ustawodawca odwołuje się w art. 18 ust. 7 ustawy o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa do
świadczeń z ogólnie pojętego zabezpieczenia społecznego lub z budżetu, to
wyraźnie o nich stanowiąc, nie uwzględnia systemu zaopatrzeniowego.
W konsekwencji prawo do świadczenia rehabilitacyjnego wyłączone jest
tylko w tych okolicznościach, które wyczerpująco i wyraźnie określone zostały w
art. 18 ust. 7 ustawy. Nie wymieniono w nim policyjnej renty inwalidzkiej
przyznawanej funkcjonariuszom z funduszy publicznych, więc pobieranie tego
świadczenia nie uzasadnia odmowy prawa do świadczenia rehabilitacyjnego.
7
Odmowa prawa do tego świadczenia na podstawie art. 18 ust. 1 ustawy o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa nastąpiła z innych względów niż przyjęte w decyzji organu
rentowego, która była przedmiotem odwołania. Zważywszy, że w postępowaniu
wywołanym odwołaniem do sądu ubezpieczeń społecznych, zgodnie z systemem
orzekania w sprawach z tego zakresu, sąd nie rozstrzyga o zasadności wniosku,
lecz o prawidłowości zaskarżonej decyzji, należy podkreślić, że jako sąd "cywilny",
nie działa w zastępstwie organu rentowego, w związku z czym nie ustala prawa do
świadczeń, i choć samodzielnie oraz we własnym zakresie rozstrzyga wszelkie
kwestie związane z prawem lub wysokością świadczenia objętego decyzją, to jego
rozstrzygnięcie odnosi się do zaskarżonej decyzji, której treść wyznacza zakres i
przedmiot rozpoznania sprawy (art. 477 § 2, art. 47714
§ 2 i art. 47714a
k.p.c.; por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99, OSNAPiUS
2000, nr 15, poz. 601).
W postępowaniu rentowym ani następnie odwoławczym nie prowadzono
postępowania mającego na celu wykazanie czasu trwania niezdolności
ubezpieczonego do pracy z powodu choroby. Ta kwestia nie była przed organem
rentowym sporna, zatem jeżeli w postępowaniu sądowym dostrzeżono negatywną
przesłankę prawa do świadczeń niedostrzeżoną przez ten organ, Sąd mógł odnieść
się do niej tylko na podstawie dowodów wskazujących na fakty wiążące się z
warunkami stawianymi przez ustawę dla przyznania świadczenia.
Nieprzeprowadzenie jakiegokolwiek postępowania dowodowego nie pozwala na
stwierdzenie prawidłowości zastosowania art. 18 ust. 1 ustawy, które podważa
także stwierdzenie Sądu o niemożliwości wliczenia do okresu zasiłkowego czasu
absencji urlopowej, "bowiem ze swej istoty okres urlopu wypoczynkowego nie jest
okresem niezdolności do pracy, a zaliczeniu do okresu zasiłkowego podlegają
wyłącznie okresy niezdolności do pracy". W stwierdzeniu tym pominięto zasadę
wliczania do okresu zasiłkowego nieprzerwanej i odpowiednio przerwanej
niezdolności do pracy (art. 9 ustawy) oraz treść jej art. 12 ust. 2. Stosownie do tego
przepisu zasiłek chorobowy nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy
przypadającej w czasie urlopu bezpłatnego i urlopu wychowawczego.
8
Mając to na względzie, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1
k.p.c.).