Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I KZP 27/13
UCHWAŁA
Dnia 26 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Szewczyk (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gierszon (sprawozdawca)
SSN Jacek Sobczak
Protokolant Łukasz Majewski
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Aleksandra Herzoga
w sprawie D. R.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 26 lutego 2014 r.,
przedstawionego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w S.,
postanowieniem z dnia 31 października 2013 r., zagadnienia prawnego:
„Czy orzekanie przez sędziego T. K. w sprawie sygn. akt VI K
…/13 Sądu Rejonowego w A. VI Wydziału Zamiejscowego w S. w
sytuacji gdy decyzja o jego przeniesieniu w związku z likwidacją Sądu
Rejonowego w S. i utworzeniu Wydziałów Zamiejscowych Sądu
Rejonowego w A. w dniu 1 stycznia 2013 r. została podpisana przez
Podsekretarza Stanu, a nie Ministra Sprawiedliwości, nie wyczerpuje
znamion określonych w art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. – będących
bezwzględną przyczyną odwoławczą skutkującą koniecznością
uchylenia zaskarżonego wyroku?”
podjął uchwałę:
udzielić odpowiedzi jak w uchwale pełnego składu Sądu
Najwyższego z dnia 28 stycznia 2014 r. w sprawie BSA-4110-4/13
(OSNKW 2014, z. 2, poz. 9).
UZASADNIENIE
2
Przedstawione przez Sąd Okręgowy w S. zagadnienie prawne wyłoniło
się w toku rozpoznawania apelacji prokuratora Prokuratury Rejonowej w S. od
wyroku Sądu Rejonowego w A. VI Zamiejscowy Wydział Karny z siedzibą w S. z
dnia 11 lipca 2013 r.
Wyrokiem tym uznano, że D. R. dopuścił się popełnienia występku z art. 62
ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, polegającego
na tym, że: w dniu 18 lutego 2013 r. przy ul. K. 21 w S., wbrew przepisom ustawy,
posiadał środki odurzające w postaci 0,12 g ziela konopi innych niż włókniste oraz
0.03 g ziela konopi i na podstawie art. 66 § 1 i 2 k.k., art. 67 § 1 k.k. warunkowo
umorzono wobec niego postępowanie na okres próby wynoszący dwa lata, a nadto
na podstawie art. 67 § 3 k.k. w zw. z art. 39 pkt 7 k.k. i art. 49 § 1 k.k. orzeczono
wobec oskarżonego świadczenie pieniężne w kwocie 500 zł na rzecz Funduszu
Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej i na podstawie art. 70
ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii orzeczono
przepadek przez zniszczenie dowodu rzeczowego w postaci lufki,
wyszczególnionego w wykazie dowodów rzeczowych nr I/21/13 pod pozycją 2.
Prokurator we wspomnianej apelacji zarzucił wyrokowi: obrazę przepisu
prawa materialnego, a mianowicie art. 100 k.k., poprzez jego niesłuszne
niezastosowanie, oraz błąd w ustaleniach faktycznych dotyczących ilości
posiadanych przez oskarżonego w dniu 18 lutego 2013 r. środków odurzających.
Uzasadniając przedstawione zagadnienie prawne Sąd Okręgowy w S.
podniósł, że zaskarżony apelacją wyrok wydał Sąd w którego składzie zasiadał
sędzia T. K. Sędzia który nie wyraził zgody na przeniesienie do Sądu Rejonowego
w A. w związku z przekształceniem Sądu Rejonowego w S., z dniem 1 stycznia
2013 r. w Wydział Zamiejscowy Sądu Rejonowego w A., dokonanym na mocy
przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 października 2012 r.
w sprawie ustalenia siedzib i obszarów właściwości sądów apelacyjnych, sądów
okręgowych i sądów rejonowych (Dz. U. z 2012 r., poz. 1223). Równocześnie
wspomniany sędzia został przeniesiony do Sądu Rejonowego w A. „decyzją z dnia
1 stycznia 2013 r. podpisaną przez Podsekretarza Stanu zamiast Ministra
Sprawiedliwości”.
3
Dalej Sąd Okręgowy przytoczył, wyrażony w uzasadnieniu uchwały składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2013 r. w sprawie III CZP 46/13,
pogląd stwierdzający, iż decyzja o przeniesieniu na inne miejsce służbowe podjęta
przez inną osobę niż Minister Sprawiedliwości, także z jego upoważnienia, jest
bezprawna, a sędzia, którego ona dotyczy, nie może wykonywać władzy
jurysdykcyjnej w sądzie do którego został przeniesiony. Równocześnie Sąd
Okręgowy zauważył, że odmienne stanowisko, potwierdzające ważność takiej
decyzji podpisanej przez podsekretarza stanu, Sąd Najwyższy wyraził w wyroku z
dnia 16 października 2013 r., wydanym w sprawie III KK 280/13.
W pisemnym wniosku z dnia 24 grudnia 2013 r. w przedmiocie
rozstrzygnięcia zgłoszonego przez Sąd Okręgowy w S. zagadnienia prawnego,
prokurator Prokuratury Generalnej wniósł o odmowę podjęcia uchwały.
Prokurator – uzasadniając swoje stanowisko – zauważył, że „Sąd Okręgowy
nie podjął najmniejszej nawet próby dokonania wykładni o charakterze
operatywnym” i nie wykazał powodów swoich wątpliwości, a nawet nie wskazał
przepisu lub grupy przepisów wymagających – w jego ocenie – wykładni o
charakterze zasadniczym. Ograniczył się tylko do przywołania dwóch orzeczeń
Sądu Najwyższego i nawet nie usiłował dokonać samodzielnej analizy wyrażonych
w nich poglądów.
W tej sytuacji – w ocenie prokuratora Prokuratury Generalnej – brak jest
podstaw do stwierdzenia, że Sąd Okręgowy w S. spełnił, przewidziane w art. 441 §
1 k.p.k. wymogi do udzielenia przez Sąd Najwyższy odpowiedzi w formie uchwały,
na przedstawione zagadnienie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Wobec treści art. 441 §1 k.pk. nie ulega wątpliwości, że skuteczne
wystąpienie przez sąd odwoławczy z pytaniem prawnym może nastąpić wyłącznie
wtedy, gdy spełnione są łącznie wszystkie wskazane w tym przepisie przesłanki.
Jego przedmiotem musi być zatem zagadnienie o charakterze prawnym,
stanowiące istotny problem interpretacyjny, wymagające zasadniczej wykładni
ustawy.
Przy czym z inicjatywą rozstrzygnięcia tego zagadnienia prawnego, może
sąd wystąpić tylko wówczas, gdy rozpatruje środek odwoławczy, i musi ono wyłonić
4
się przy rozpoznaniu tego środka, a wyjaśnienie tego zagadnienia prawnego jest
niezbędne dla rozstrzygnięcia sprawy. Analizując treść przywołanego na wstępie
postanowienia Sądu Okręgowego w S. z dnia 31 października 2013 r. w kontekście
owych, wynikających wprost z dyspozycji art. 441 § 1 k.p.k., wymaganych ustawą
przesłanek pytań kierowanych w tym trybie do Sądu Najwyższego, uznać należy,
że zaistniały warunki do podjęcia uchwały w związku z przedstawionym przez ten
Sąd zagadnieniem prawnym.
Pytanie przedstawione przez Sąd Okręgowy w S. niewątpliwie wyłoniło się
przy rozpoznaniu środka odwoławczego, to jest apelacji wniesionej przez
prokuratora od wyroku Sądu Rejonowego w A.
Wprawdzie Sąd ten - wspomnianym postanowieniem - nie odwołał się wprost
do przepisu art. 75 § 3 w zw. z art. 75 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. -
Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2013 r., poz. 427 j.t. ze zm., dalej
zwanej u.s.p.), jako wymagającego „zasadniczej wykładni”, i w samym pytaniu w
ogóle nie skonkretyzował przepisów, których miałaby ona dotyczyć, to jednak
przytoczone w uzasadnieniu tego postanowienia argumenty świadczą o tym, że w
istocie o dokonanie „zasadniczej wykładni” właśnie tego przepisu ustawy o ustroju
sądów powszechnych wniósł. Sąd Okręgowy w S. rozważał bowiem (z punktu
widzenia zaistnienia tzw. bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 2
k.p.k.) skuteczność procesową decyzji o przeniesieniu sędziego na inne miejsce
służbowe w związku z likwidacją sądu, podpisanej „przez podsekretarza stanu, a
nie Ministra Sprawiedliwości”. Tak zaś odczytane - w oparciu o regułę
interpretacyjną z art. 118 § 1 k.p.k. - pytanie prawne niewątpliwie dotyczyło
przepisu, którego sformułowanie umożliwia różne interpretacje znaczenia,
zawartego w nim, zwrotu: „o przeniesieniu sędziego (…) wydaje decyzję Minister
Sprawiedliwości” (art. 75 § 3 u.s.p.). To określenie podmiotu uprawnionego do
wydania takiej decyzji implikuje bowiem (zwłaszcza w kontekście uwarunkowań
konstytucyjnych i ustrojowych) kontrowersje odnośnie tego, czy tą decyzję może
wydać wyłącznie sam Minister Sprawiedliwości, czy też - przy zachowaniu nadto
stosownych warunków - podlegli mu w Ministerstwie – sekretarz, czy podsekretarz
stanu. Rozbieżności w wykładni tej normy wyłoniły się także w orzecznictwie Sądu
Najwyższego, na co zwrócił uwagę pytający sąd, wskazując i przytaczając, te
5
judykaty Sądu Najwyższego, które zawierają jednoznacznie odmienne - odnośnie
tej kwestii - stanowiska.
W tej sytuacji, pomimo zaniechania (na co słusznie zwrócił uwagę prokurator
Prokuratury Generalnej w przytoczonym powyżej wniosku z dnia 24 grudnia 2013 r.)
w istocie przez Sąd Okręgowy w S. próby samodzielnego usunięcia tych
wątpliwości interpretacyjnych w drodze wykładni operatywnej, uznać należało, że
zgłoszone przez Sąd zagadnienie prawne o zasadniczym znaczeniu dla
rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, rzeczywiście budziło poważne wątpliwości,
których wyjaśnienie mogło i sądowi pytającemu nastręczać istotne trudności, skoro
także w orzeczeniach Sądu Najwyższego prezentowano dotychczas, tak
zasadniczo różne, rozumienie tego przepisu.
Uwzględniając zatem wszystkie te zaszłości, mimo wspomnianych
mankamentów, tak redakcji sformułowanego pytania, jak i kompletności jego
motywów, stwierdzić należało, że zaistniały w sprawie wszystkie warunki do
podjęcia uchwały odnośnie przedstawionego przez Sąd Okręgowy w S.
zagadnienia prawnego.
Jednakże - już po sformułowaniu przez Sąd Okręgowy w S. pytania
prawnego - Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, w dniu 12 listopada 2013 r.
pełnemu składowi Sądu Najwyższego przedstawił, na podstawie art. 60 § 1 ustawy
z dnia 23 listopada 2013 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. z 2013 r., poz. 499 j.t.,
zwanej dalej, ustawą o Sądzie Najwyższym), do rozstrzygnięcia zagadnienia
prawne, „czy w podjęciu decyzji o przeniesieniu sędziego na inne miejsce służbowe,
wydanej na podstawie art. 75 § 3 w zw. z art. 75 § 2 pkt 1 u.s.p., Minister
Sprawiedliwości może być zastąpiony przez sekretarza lub podsekretarza stanu?”
Porównując zakres przedmiotowy przedstawionego przez Pierwszego
Prezesa Sądu Najwyższego zagadnienia prawnego, z tym które w istocie zostało
sformułowane w pytaniu Sądu Okręgowego w S., oczywiste jest, iż dotyczą one
tych samych przepisów, i zgłaszają tego samego, lub podobnego rodzaju
wątpliwości interpretacyjne.
W dniu 28 stycznia 2014 r. Sąd Najwyższy w pełnym składzie rozpoznał
wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 2013 r. i
wydał uchwałę w sprawie BSA - 4110 - 4/13 następującej treści: 1. W wydaniu
6
decyzji o przeniesieniu sędziego na inne miejsce służbowe na podstawie art. 75 § 3
w zw. z art. 75 § 2 pkt 1 u.s.p. Minister Sprawiedliwości nie może być zastąpiony
przez sekretarza ani podsekretarza stanu. 2. Wykładnia dokonana w uchwale wiąże
od chwili jej podjęcia.
Nie ulega zatem wątpliwości, że przytoczona uchwała pełnego składu Sądu
Najwyższego rozstrzyga wprost wątpliwości interpretacyjne ujęte w pytaniu
prawnym Sądu Okręgowego w S.
Stosownie do jej treści, wszystkie decyzje o przeniesieniu sędziego na inne
miejsce służbowe, wydane, w oparciu o przepis art. 75 § 3 w zw. z art. 75 § 2 pkt 1
u.s.p., do dnia 28 stycznia 2014 r. przez sekretarza stanu, bądź podsekretarza
stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości są skuteczne.
W konsekwencji, brak jest też powodów do uznania, że orzeczenie wydane
przez sąd z udziałem sędziego, którego taka decyzja o przeniesieniu na inne
miejsce służbowe, wydana przed 28 stycznia 2014 r., dotyczyła, jest - tylko z racji
na podpisanie tej decyzji przez sekretarza stanu, bądź podsekretarza stanu w
Ministerstwie Sprawiedliwości - dotknięte bezwzględną przyczyną odwoławczą,
wskazaną w art. 439 § 1 pkt 1 k.p.k. (tylko taka bowiem tzw. bezwzględna
przyczyna odwoławcza, przy tego rodzaju zaszłościach faktycznych, związanych z
(ewentualnym) brakiem udziału w wydaniu orzeczenia osoby nieuprawnionej,
mogłaby być rozważana, ta zaś wskazana przez Sąd Okręgowy w S.: z art. 439 § 1
pkt 2 k.p.k., w ogóle - w stwierdzonych warunkach - nie mogła zaistnieć).
Zauważyć dalej należy, że zgodnie z treścią art. 61 § 6 ustawy o Sądzie
Najwyższym, uchwały pełnego składu Sądu Najwyższego z chwilą ich podjęcia
uzyskują moc zasad prawnych.
Wprawdzie tzw. abstrakcyjnym uchwałom Sądu Najwyższego żaden przepis
prawa nie przypisuje wprost mocy wiążącej pomimo, że te podjęte przez pełny
skład Sądu Najwyższego, skład połączonych izb oraz skład całej izby, mocą
przepisu art. 60 § 6 ustawy o Sądzie Najwyższym, z chwilą ich podjęcia, uzyskują
moc zasad prawnych, to jednak nie ulega wątpliwości, że odstąpienie od uchwały
Sądu Najwyższego wpisanej do księgi zasad prawnych, wymaga dochowania
specjalnej, i to dość skomplikowanej, określonej w art. 62 ustawy o Sądzie
Najwyższym, procedury (por. P. Hofmański [w:] P. Hofmański, S. Zabłocki,
7
Elementy metodyki pracy sędziego w sprawach karnych, 2006, s. 217 - 218; R. A.
Stefański, Instytucja pytań prawnych do Sądu Najwyższego w sprawach karnych,
Warszawa 2001, s. 386 - 388). Stosownie do treści § 1 tego przepisu odstąpienie
przez zwykły skład Sądu Najwyższego od zasady prawnej uchwalonej przez pełny
skład Sądu Najwyższego wymaga bowiem przedstawienia zagadnienia pełnemu
składowi tego Sądu.
Regulacja ta przesądza, że taka zasada prawna wiąże wszystkie składy
orzekające Sądu Najwyższego.
Związanie to ma więc niewątpliwie charakter względny, gdyż wprawdzie
skład orzekający tegoż Sądu nie może rozstrzygnąć konkretnej sprawy w sposób
sprzeczny z interpretacją zawartą w takiej uchwale, ale - nie podzielając
wcześniejszego stanowiska co do znaczenia danej normy - może zainicjować tę
procedurę, zmierzającą do uchwalenia rozstrzygnięcia w przedmiocie odstąpienia
od pogląd prawnego mającego moc zasady prawnej. (por. W. Kozielewicz,
Instytucja uchwał Sądu Najwyższego mających moc zasad prawnych - kwestie
sporne w orzecznictwie Sądu Najwyższego w latach 1990 - 2010 [w:] Księga
Jubileuszowa Prof. Romualda Kmieciaka pod. red. A. Przyborowskiej - Klimczak i A.
Tarachy, Warszawa 2011, s. 251; R. A. Stefański, op. cit. s 398 - 399).
W orzecznictwie podkreśla się, że związanie składów Sądu Najwyższego
uchwałą mającą moc zasady prawnej obejmuje nie tylko to, co dana zasada
prawna głosi, lecz także i to, co logicznie z niej wynika. Oznacza to, że skład Sądu
Najwyższego nie może oprzeć swego orzeczenia na poglądzie, którego pogodzenie
z zasadą prawną byłoby logicznym niepodobieństwem (wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 19 sierpnia 1963 r., II CR 511/63, OSPIKA 1964, z. 7 - 8).
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym przedstawione przez Sąd
Okręgowy w S. zagadnienie prawne nie widzi podstaw do wszczynania procedury
odstąpienia od zasady prawnej wynikającej z uchwały pełnego składu Sądu
Najwyższego w sprawie BSA - 4110 - 4/13. Nie dostrzega bowiem uzasadnionych
(a więc nowych, dotąd nieznanych i przez to nierozważonych) przesłanek, które by
przemawiały za odstąpieniem od zaprezentowanej w uchwale Sądu Najwyższego,
interpretacji przepisu art. 75 § 3 w zw. z art. 75 § 2 pkt 1 u.s.p.
8
Aprobując treść wspomnianej uchwały oraz przedstawione na jej
uzasadnienie argumenty, a także mając na względzie wspomniane,
formalnoprocesowe konsekwencje jej uchwalenia, Sąd Najwyższy nie dostrzega też
racjonalnych powodów, by tę motywację powielać.
Stąd też odsyła do niej, również zważając na to, iż „Sąd Najwyższy jako
naczelny organ władzy sądowniczej powołany do zapewnienia jednolitości
orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych, w pierwszej kolejności musi
przestrzegać jednolitości orzecznictwa jego składów orzekających” (postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2006 r., I KZP 2/06, OSNP 2007/15-16/224).
Z powyższych względów, uchwalono jak wyżej.