Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 399/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 kwietnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku A. R.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w E.
z udziałem zainteresowanych: M. P., D. B., E. C., Wojewódzkiego Szpitala
Zespolonego w E.
o składki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 kwietnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 28 czerwca 2012 r.
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w E. - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokami z
dnia 25 stycznia 2012 r. oddalił odwołania A. R. od trzech decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w E.: z dnia 9 czerwca 2011 r. i (dwóch) z dnia
7 czerwca 2011 r., którymi stwierdzono, że dla zainteresowanych M. P., E. C. i D. B.
2
podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne z tytułu wykonywania
umów zlecenia na rzecz odwołującej się za wskazane w zaskarżonych decyzjach
miesiące wynosi 0 zł i zasądził od odwołującej się na rzecz organu rentowego
kwoty po 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd pierwszej instancji oparł swoje rozstrzygnięcia na następujących
ustaleniach faktycznych: A. R. prowadzi działalność gospodarczą w zakresie
świadczenia usług lekarskich i pielęgniarskich. W dniu 1 marca 2006 r. zawarła z
Wojewódzkim Szpitalem Zespolonym w E. (dalej: WSzZ w E. lub Szpital) umowę nr
120/2006 o udzielenie zamówienia na świadczenia zdrowotne. W ramach tej
umowy wnioskodawczyni przyjęła do wykonania zadania polegające na udzielaniu
świadczeń zdrowotnych z zakresu całodobowej opieki pielęgniarskiej nad
pacjentem w komórkach organizacyjnych tego Szpitala, pełnionych w ramach
dyżurów uzupełniających obsadę (zastępstwa). W dniu 2 kwietnia 2007r.
wnioskodawczyni zawarła z WSzZ w E. umowę nr 129/2007 o udzielenie
zamówienia na świadczenia zdrowotne, w ramach której przyjęła do wykonania
zadania polegające na udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu wykonywania
niektórych procedur medycznych przez lekarzy w Oddziałach, Pracowniach i
Poradniach WSzZ w E. - pełnionych w ramach dyżurów uzupełniających obsadę
(zastępstwa) zlecanych przez Dyrektora ds. Lecznictwa. Następnie w dniu 2
stycznia 2009 r. wnioskodawczym zawarła z WSzZ w E. umowę nr 129/2009 na
udzielanie świadczeń zdrowotnych z zakresu całodobowej opieki pielęgniarskiej
nad pacjentem, wykonywania niektórych procedur medycznych przez lekarzy w
Oddziałach, Pracowniach, Poradniach i Ambulatoriach POZ oraz kierowców i
innego personelu medycznego WSzZ w E. pełnionych w ramach dyżurów
uzupełniających obsadę (zastępstwa), zlecanych w formie pisemnej przez
Dyrektora Naczelnego, Dyrektora ds. Lecznictwa lub Dyrektora ds. Pielęgniarstwa.
Przedmiotem umowy były między innymi świadczenia udzielane przez pielęgniarki i
położne, wynikające z ich zakresu czynności, oparte na ustawie z dnia 5 lipca 1996
r. o zawodach pielęgniarki i położnej (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 57, poz. 602
ze zm.) oraz rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 2 września
1997 r. w sprawie zakresu i rodzaju świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych,
leczniczych, rehabilitacyjnych wykonywanych przez pielęgniarkę i położną
3
samodzielnie, bez zlecenia lekarskiego oraz zakresu i rodzaju tych świadczeń
wykonywanych przez pielęgniarkę i położną samodzielnie (Dz.U. z 1997 r. Nr 116,
poz. 750). Merytoryczny bezpośredni nadzór nad wykonywaniem czynności
zleconych przez skarżącą pełnił Ordynator/Kierownik/Koordynator lub inna osoba
funkcyjna oddziału/działu, w którym realizowane były świadczenia. A. R., w celu
realizacji kontraktów łączących ją ze Szpitalem, zawarła umowy zlecenia z
zainteresowanymi: M. P., E. C. oraz D. B. i z tego tytułu zgłosiła je do
ubezpieczenia zdrowotnego. W okresie obowiązywania tych umów, zainteresowane
pozostawały w stosunku pracy z Wojewódzkim Szpitalem Zespolonym w E. W
ramach umów zlecenia zainteresowane wykonywały te same czynności, co w
ramach stosunku pracy, tj. M. P. - świadczyła usługi pielęgniarskie na oddziale
Kardiologii, E. C. - pracowała na Izbie Przyjęć, zaś D. B. - świadczyła usługi
pielęgniarskie na oddziale ratunkowym. W trakcie wykonywania umów zlecenia
zainteresowane miały dostęp do środków i pomieszczeń znajdujących się na
terenie Szpitala. Pracę E. C. nadzorowała oddziałowa, zaś dwóch pozostałych
zainteresowanych - lekarz dyżurny.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy - z powołaniem się na
art. 8 ust. 1 i 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm., dalej:
„ustawa systemowa”) oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2010 r., I UK
259/09 i uchwałę tego Sądu z dnia 2 września 2009 r., II UZP 6/09 - uznał, że ten
ostatni przepis rozszerza pojęcie pracownika dla celów ubezpieczenia społecznego
poza sferę stosunku pracy. Zainteresowane, wykonując pracę w ramach zawartych
z wnioskodawczynią umów zlecenia, świadczyły usługi medyczne na rzecz swojego
pracodawcy, tj. Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w E. Wykonywały bowiem
usługi medyczne, których odbiorcą był ich pracodawca, a nie zleceniodawca. Nadto
usługi lekarskie były wykonywane na oddziałach, które jednocześnie były miejscem
pracy zainteresowanych w ramach łączących je ze Szpitalem stosunków pracy. Są
one zatem pracownikami w rozumieniu art. 8 ust. 2a ustawy systemowej. Ponieważ
w stosunku do pracownika płatnikiem składek jest pracodawca (art. 4 pkt 2 lit. a
ustawy systemowej), a art. 8 ust. 2a rozszerza pojęcie pracownika na jego dalszą
aktywność w ramach umowy cywilnoprawnej, jeżeli w jej ramach świadczy on pracę
4
na rzecz swojego pracodawcy, naturalne i zgodne z wykładnią literalną tego
przepisu jest uznanie, że także w zakresie tej sfery aktywności należy go uznać -
na potrzeby ubezpieczeń społecznych - za pracownika tego właśnie pracodawcy.
Ubezpieczona A. R. wniosła apelacje od powyższych wyroków, zaskarżając
je w całości i domagając się ich zmiany przez uznanie decyzji pozwanego za
wydane z naruszeniem prawa, ewentualnie uchylenia wyroków i przekazania spraw
do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. Postanowieniem z dnia 30
kwietnia 2012 r. powyższe sprawy zostały połączone do wspólnego rozpoznania i
rozstrzygnięcia pod sygn. … 632/112. Natomiast w piśmie procesowym z dnia 18
czerwca 2012 r. apelująca wniosła o przedstawienie Trybunałowi Konstytucyjnemu
pytania prawnego, dotyczącego zgodności art. 8 ust. 2a ustawy systemowej z
Konstytucją RP, w szczególności z przepisami art. 2, art. 7, art. 8 ust. 1, art. 20, art.
22, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 oraz zgodności interpretacji tego przepisu z
intencją ustawodawcy.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 28
czerwca 2012 r. oddalił apelacje.
W uzasadnieniu wyroku podkreślono, że istotą niniejszego sporu jest to, kto
ma odprowadzać składkę na ubezpieczenie zdrowotne zleceniobiorcy od
przychodu uzyskanego w ramach umowy zlecenia, w sytuacji, gdy w ramach tej
umowy wykonuje on pracę na rzecz osoby trzeciej - z którą pozostaje równocześnie
w stosunku pracy. Sąd drugiej instancji wskazał, że stosownie do przepisu art. 32
ustawy systemowej, do składek na ubezpieczenie zdrowotne, w zakresie ich
poboru, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenie
społeczne. Zgodnie z art. 4 pkt 2a ustawy systemowej, płatnikiem składek na
ubezpieczenie społeczne jest pracodawca - w stosunku do pracowników i osób
odbywających służbę zastępczą oraz jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna
pozostająca z inną osobą fizyczną w stosunku prawnym uzasadniającym objęcie tej
osoby ubezpieczeniami społecznymi. W świetle powyższego przepisu, składki na
ubezpieczenie społeczne za pracownika (art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej)
odprowadza pracodawca, a za zleceniobiorcę/osobę świadczącą usługi (art. 6 ust.
1 pkt 4 ustawy systemowej) - zleceniodawca. Za pracownika uważa się osobę
pozostającą w stosunku pracy (art. 8 ust. 1 ustawy systemowej), a także, w
5
rozumieniu ustawy systemowej, za pracownika uważa się osobę wykonującą pracę
na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie
usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące
zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym
pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na
rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy (art. 8 ust. 2a ustawy
systemowej). Przepis art. 8 ust. 2a ustawy systemowej wprowadził wyjątek od
reguły przyjętej w art. 9 ust 1 tej ustawy, że umowa zlecenia jest zwolniona z
obowiązku ubezpieczenia społecznego w sytuacji, gdy występuje u tej samej osoby
obok umowy o pracę. Stosownie do przepisu art. 18 ust. 1a ustawy systemowej, w
stosunku do ubezpieczonych, o których mowa w art. 8 ust. 2a, w podstawie
wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, uwzględnia się również
przychód z tytułu umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o
świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy
dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło. Sąd Apelacyjny podkreślił dalej, iż
płatnikiem składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu umowy
zlecenia/świadczenia usług jest zatem pracodawca, którego pracownik wykonuje na
jego rzecz pracę w ramach tej umowy zawartej z osobą trzecią. Konsekwencją
konstrukcji uznania za pracownika jest konieczność opłacania przez pracodawcę
składki na ubezpieczenie społeczne za osobę, z którą została zawarta umowa
zlecenia, tak jak za pracownika. Stosownie do przepisu art. 32 ustawy systemowej,
pracodawcę obciąża zatem także obowiązek poboru i odprowadzenia do ZUS
składki na ubezpieczenie zdrowotne za osobę „uznaną za pracownika”.
Bezsporne jest, że zainteresowane w spornych okresach, w ramach umów o
pracę zawartych z Wojewódzkim Szpitalem Zespolonym w E., pracowały jako
pielęgniarki (M. P. i D. B.) oraz na Izbie Przyjęć (E. C.) i równolegle w ramach
umów zlecenia z A. R. świadczyły w tym samym Szpitalu tożsame usługi na
oddziałach, na których wykonywały zatrudnienie w ramach stosunku pracy. Poza
sporem pozostaje i to, że pracodawcę ze zleceniodawcą w spornych okresach
łączyły umowy o udzielanie świadczeń zdrowotnych, na mocy których A. R. miała
zapewnić Szpitalowi m.in. całodobową opiekę pielęgniarską oraz innego personelu,
w ramach dyżurów uzupełniających obsadę (zastępstwa). Sytuacja ta wyczerpuje
6
dyspozycję przepisu art. 8 ust. 2a ustawy systemowej, a skoro tak, to zgodnie z
wcześniejszymi rozważaniami, pracodawca jest również płatnikiem składek na
ubezpieczenie zdrowotne zainteresowanych z tytułu umów o świadczenie usług
pielęgniarskich zawartych z A. R. Podleganie przez zainteresowane w spornym
okresie obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu umów zawartych z
wnioskodawczynią jest konsekwencją objęcia ich obowiązkowym ubezpieczeniem
społecznym jako osób uznanych za pracownika (art. 66 ust. 1 pkt 1a w związku z
art. 5 pkt 43 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej i art. 8 ust. 2a ustawy
systemowej), a nie jako zleceniobiorcę (art. 66 ust. 1 pkt 1e ustawy o
świadczeniach opieki zdrowotnej). Stosownie do art. 66 ust. 1 pkt 1 tej ostatniej
ustawy, podleganie obowiązkowym ubezpieczeniom zdrowotnym jest efektem
spełnienia warunków do objęcia ubezpieczeniem społecznym. Objęcie
ubezpieczeniem to bowiem przynależność do określonej kategorii podmiotów w
razie spełniania ustawowych przesłanek, podleganie natomiast wynika z objęcia
ubezpieczeniem i oznacza przyznanie prawa powiązanego z nałożeniem
obowiązku. Ponieważ zainteresowane z tytułu spornych umów przynależy do
kategorii osób uznanych za pracowników, podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu
jak pracownicy, a w konsekwencji płatnikiem tych składek jest pracodawca, a nie
zleceniodawca. Przyjęcie odmiennej koncepcji (dwóch płatników składek - odrębnie
na ubezpieczenie społeczne oraz na ubezpieczenie zdrowotne), powodowałoby, że
to zdarzenie (tytuł prawny rodzący obowiązek ubezpieczenia) pociągałoby
„podwójne” obciążenie czasowe i ekonomiczne wywołane koniecznością
prowadzenia rozliczenia, dokumentacji rozliczeniowej, poboru - nie tylko dla dwóch
podmiotów (pracodawca, zleceniodawca), ale również dla Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych. Zgodnie z art. 81 ust. 6 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej,
podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne pomniejsza się o kwoty
składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe finansowanych przez
ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, potrąconych przez płatników ze
środków ubezpieczonego, zgodnie z przepisami o systemie ubezpieczeń
społecznych. Obliczenie składki na ubezpieczenie zdrowotne wymaga zatem
uprzedniego wyliczenia kwoty składek na ubezpieczenia społeczne. Wykonywanie
tych samych operacji rozliczeniowych przez dwa podmioty (Szpital i
7
wnioskodawczynię), a ponadto Zakład Ubezpieczeń Społecznych, wymagałoby
racjonalnego uzasadnienia, którego trudno się doszukać. Mimo że ustawa
systemowa (rozróżniająca cztery ryzyka ubezpieczeniowe: emerytalne, rentowe,
chorobowe oraz wypadkowe) nie objęła ubezpieczenia zdrowotnego, to należy
przyjąć, że ubezpieczenie to jest też rodzajem ubezpieczenia społecznego, zaś
jego odrębność wynika przede wszystkim z faktu odmiennego przedmiotu ochrony
oraz odrębności organizacyjnej, ubezpieczenie zdrowotne jest bowiem realizowane
przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Przemawia to za odstąpieniem od sztucznego
tworzenia „mnogości” płatników składek w sytuacji, gdy tytułem do ubezpieczeń jest
jeden (ten sam) stosunek prawny. Pracownik, zleceniobiorca oraz świadczący
usługi w całości finansują składki na swoje ubezpieczenie zdrowotne. W ich
interesie i ich obowiązkiem jest umożliwienie płatnikowi wywiązywanie się z
terminowego rozliczania i odprowadzania składek na ubezpieczenie zdrowotne.
Stosownie do art. 193 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej, kto nie zgłasza
wymaganych przepisami ustawy danych lub zgłasza nieprawdziwe dane mające
wpływ na wymiar składek na ubezpieczenie zdrowotne albo udziela w tych
sprawach nieprawdziwych wyjaśnień lub odmawia ich udzielenia podlega karze
grzywny. W świetle tego przepisu, w sytuacji trójkąta umów to obowiązkiem
ubezpieczonego jest udzielenie płatnikowi wszelkich niezbędnych danych
pozwalających mu terminowo wywiązać się z obowiązków płatniczych wobec
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Nietrafne jest zatem stanowisko
wnioskodawczyni, że ubezpieczony nie ma obowiązku ujawnienia
świadczeniodawcy kwoty przychodu z umowy cywilnoprawnej zawartej z
wnioskodawczynią.
Odnośnie wniosku o przedstawienie Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania
prawnego, Sąd drugiej instancji zaznaczył, że skarżąca nie wyjaśniła, w jaki sposób,
jej zdaniem, art. 8 ust. 2a ustawy systemowej narusza wymienione przez niego
normy Konstytucji RP i podkreślił, iż ogólnikowe powołanie szeregu przepisów
Konstytucji RP nie wystarcza dla uzasadnienia potrzeby zwrócenia się przez sąd do
Trybunału Konstytucyjnego z zapytaniem prawnym, w trybie przepisu art. 3 ust 1
ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. z 1997 r. Nr
102, poz. 643 ze zm.).
8
Powyższy wyrok został zaskarżony skargą kasacyjną wnioskodawczyni.
Skargę oparto na podstawie: 1/ naruszenia przepisów prawa materialnego, tj. art. 8
ust. 2a ustawy systemowej, w szczególności zdanie ostatnie tego przepisu, gdyż
pojawia się pytanie, czy ma on zastosowanie do umów zawartych przez
wnioskodawczynię o świadczenie usług medycznych Wojewódzkiemu Szpitalowi
Zespolonemu w E. oraz zawartych z osobami fizycznymi o świadczenie usług
medycznych na jej rzecz, przez przyjęcie przez Sąd, że świadczenie usług na rzecz
wnioskodawczyni przez wymienione osoby fizyczne stwarza obowiązek
odprowadzenia składek na ubezpieczenia społeczne przez pracodawcę tych osób
na zasadach ogólnych (pracodawca nie posiada umów cywilnoprawnych
podpisanych ze swoimi pracownikami) i 2/ naruszenia przepisów postępowania
wskutek oddalenia wniosku wnioskodawczyni o zwrócenie się z pytaniem prawnym
do Trybunału Konstytucyjnego, czy przepis art. 8a ust. 2a ustawy systemowej
dotyczący zdania ostatniego tego przepisu, jest zgodny z Konstytucją RP, bowiem
rozstrzygnięcie tego zagadnienia miałoby wpływ na wynik sprawy zawisłej przed
sądem. Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego jej rozpatrzenia Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna jest nieusprawiedliwiona.
Zgodnie z art. 39813
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw. Jest więc związany granicami
skargi kasacyjnej wyznaczonymi jej podstawami, co oznacza, że nie może
uwzględniać naruszenia żadnych innych przepisów niż wskazane przez
skarżącego. Sąd Najwyższy nie jest bowiem uprawniony do samodzielnego
dokonywania konkretyzacji zarzutów lub też stawiania hipotez co do tego, jakiego
aktu prawnego (przepisu) dotyczy podstawa skargi. Nie może także zastąpić
skarżącego w wyborze podstawy kasacyjnej, jak również w przytoczeniu przepisów,
które mogłyby być naruszone przy wydawaniu zaskarżonego orzeczenia. Sąd
Najwyższy może zatem skargę kasacyjną rozpoznawać tylko w ramach tej
podstawy, na której ją oparto, odnosząc się jedynie do przepisów, których
9
naruszenie zarzucono (por. np. wyroki z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 233/09, LEX nr
585720 oraz z dnia 19 maja 2011 r., I PK 264/10, LEX nr 896462). Już tylko z tego
względu nie może być uznany za skuteczny powołany w ramach podstawy
naruszenia przepisów postępowania zarzut niezwrócenia się przez Sąd drugiej
instancji z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego. Skarżąca nie
wskazuje bowiem żadnego przepisu prawa procesowego, który - w jej ocenie -
został naruszony przez Sąd odwoławczy. Należy więc tylko zauważyć, że
wystąpienie na podstawie art. 193 Konstytucji RP oraz art. 3 ustawy z dnia 1
sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) z
pytaniem prawnym należy do uprawnień sądu orzekającego, ustawodawca nie
przewidział zaś możliwości kontroli sposobu korzystania z tego uprawnienia przez
badanie zasadności wystąpienia z pytaniem prawnym. Strona może natomiast
zarzucić naruszenie prawa materialnego przez zastosowanie przepisu sprzecznego
z Konstytucją, jednakże takiego zarzutu skarżąca nie formułuje.
Skoro ustalenia faktyczne stanowiące podstawę zaskarżonego wyroku nie
zostały przez skarżącą zakwestionowane, przeto Sąd Najwyższy jest nimi związany
z mocy art. 39813
§ 2 k.p.c. Oznacza to, że wiąże go ustalenie, iż zainteresowane -
w ramach umów cywilnoprawnych z wnioskodawczynią - wykonywały pracę na
rzecz podmiotu, z którym wiązał je stosunek pracy.
W ramach obrazy prawa materialnego skarżąca wskazuje na art. 8 ust. 2a
ustawy systemowej, nie kwestionując oceny Sądu drugiej instancji, że przepis ten -
poprzez art. 32 tej ustawy - znajduje również zastosowanie do poboru składek na
ubezpieczenie zdrowotne. Skarżąca zmierza jedynie do wykazania, że art. 8 ust. 2a
ustawy systemowej odnosi się wyłącznie do pracowników mających zawarte
umowy agencyjne, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług ze swoim
pracodawcą, podnosząc, iż wynika to z art. 9 ust. 1 ustawy systemowej, „w którym
ustawodawca rozstrzyga zawieranie umów cywilno-prawnych w każdych innych
przypadkach - w tym zawartych pomiędzy pracownikiem a osobą trzecią”, zaś Sądy
obu instancji nie oceniły „korelacji przepisu ustawy art. 8 ust. 2a z przepisem art. 9
ust. 1 i 2 tej ustawy” oraz wskazując, że Sądy te nie zakwestionowały ważności
umów zawartych przez wnioskodawczynię ze Szpitalem i zainteresowanymi.
Wywody te nie mogą być uznane za trafne.
10
Podnoszone przez skarżącą kwestie były już wielokrotnie przedmiotem
rozważań Sądu Najwyższego, który zgodnie przyjmuje, że w świetle art. 8 ust. 2a
ustawy systemowej pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę
w ramach umowy o dzieło zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na
ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe z tytułu tej umowy
(por. uchwałę z dnia 2 września 2009 r., II UZP 6/09, OSNP 2010 nr 3-4, poz. 46
oraz wyrok z dnia 11 maja 2012 r., I UK 5/12, OSNP 2013 nr 9-10, poz. 117), a teza
ta jest aktualna także w stosunku do pracowników wykonujących taką pracę na
podstawie umowy zlecenia (por. wyroki z dnia 14 stycznia 2010 r., I UK 252/09,
LEX nr 577824; z dnia 2 lutego 2010 r., I UK 259/09, LEX nr 585727 oraz z dnia 18
października 2011, III UK 22/11, OSNP 2012 nr 21-22, poz. 266). W judykatach
tych Sąd Najwyższy wyjaśnił, że art. 8 ust. 2a ustawy systemowej rozszerza pojęcie
pracownika dla celów ubezpieczeń społecznych poza sferę stosunku pracy.
Rozszerzenie to dotyczy dwóch sytuacji. Pierwszą jest wykonywanie pracy na
podstawie jednej z wymienionych w nim umów prawa cywilnego przez osobę, która
umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy. Drugą
jest wykonywanie pracy na podstawie jednej z tych umów przez osobę, która
wymienioną umowę zawarła z osobą trzecią, jednakże w jej ramach wykonuje
pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Przesłanką
decydującą o uznaniu takiej osoby za pracownika w rozumieniu ustawy systemowej
jest to, że - będąc pracownikiem związanym stosunkiem pracy z danym
pracodawcą - jednocześnie świadczy na jego rzecz pracę w ramach umowy
cywilnoprawnej zawartej z inną osobą. Celem takiej regulacji było, po pierwsze -
ograniczenie korzystania przez pracodawców z umów cywilnoprawnych celem
zatrudnienia własnych pracowników dla realizacji tych samych zadań, które
wykonują oni w ramach łączącego strony stosunku pracy, by w ten sposób ominąć
ograniczenia wynikające z ochronnych przepisów prawa pracy i uniknąć obciążeń z
tytułu składek na ubezpieczenia społeczne od tychże umów oraz po drugie -
ochrona pracowników przed skutkami fluktuacji podmiotowej po stronie
zatrudniających w trakcie procesu świadczenia pracy, polegającej na
przekazywaniu pracowników przez macierzystego pracodawcę innym podmiotom
(podwykonawcom), którzy zatrudniają tych pracowników w ramach umów
11
cywilnoprawnych w ogóle nieobjętych obowiązkiem ubezpieczeń społecznych
(umowa o dzieło) lub zwolnionych z tego obowiązku w zbiegu ze stosunkiem pracy
(umowa agencyjna, zlecenia lub inna umowa o świadczenie usług, do której stosuje
się przepisy o zleceniu). Podkreśla się również, że na tle art. 8 ust. 2a ustawy
systemowej pojęcie pracownika w zakresie ubezpieczenia społecznego nie
pokrywa się ściśle z takim pojęciem, jakim posługuje się prawo pracy, a
odczytywanie tego przepisu w związku z art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz art. 6 ust. 1 pkt 4
ustawy systemowej prowadzi do oczywistego wniosku, że rzeczywisty stosunek
prawny regulowany wymienionymi w nim umowami cywilnymi, który niepodważalnie
istnieje na gruncie prawa cywilnego, nie wywołuje skutków w zakresie prawa
ubezpieczeń społecznych.
W świetle tej wykładni pogląd skarżącej, jakoby z art. 9 ust. 1 i 2 ustawy
systemowej miało wynikać, że przepisy te odnoszą się do każdego przypadku
zawarcia przez pracownika umowy cywilnoprawnej z osobą trzecią, musi być
uznany za błędny. Przepis art. 9 ust. 2 w ogóle nie reguluje kwestii zbiegu tytułu
ubezpieczenia pracowniczego (art. 6 ust. 1 pkt 1) z tytułem ubezpieczenia osoby
wykonującej pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o
świadczenie usług (art. 6 ust. 1 pkt 4). Z kolei z art. 9 ust. 1 ustawy systemowej
wynika, że po pierwsze - osoba wykonująca pracę na podstawie umowy
agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług podlega obowiązkowo
ubezpieczeniom społecznym tylko wtedy, gdy któraś z tych umów jest jedynym
tytułem do objęcia danej osoby wspomnianymi ubezpieczeniami, zaś w zbiegu z
pracowniczym tytułem ubezpieczenia umowa taka jest z ubezpieczeń tych
zwolniona oraz po drugie - zasada ta nie dotyczy pracowników, o których mowa w
art. 8 ust. 2a tej ustawy, gdyż w takim przypadku są oni obejmowani
ubezpieczeniami zarówno ze stosunku pracy, jak i z umów w przepisie tym
wymienionych, jeżeli umowę taką zawarli z pracodawcą, z którym pozostają w
stosunku pracy, lub jeżeli w ramach tej umowy wykonują pracę na rzecz
pracodawcy, z którym pozostają w stosunku pracy. Sąd Najwyższy przyjmuje
(szeroko w tym zakresie w powołanych wyżej wyrokach z dnia 18 października
2011 r., III UK 22/11 oraz z dnia 11 maja 2012 r., I UK 5/12), że umowy
cywilnoprawne wymienione w art. 8 ust. 2a ustawy systemowej (także w jej art. 9
12
ust. 1) nie stanowią samodzielnych tytułów obowiązkowego podlegania
ubezpieczeniom społecznym pracownika. W takiej sytuacji nie dochodzi również do
zbiegu tytułów ubezpieczenia społecznego w rozumieniu art. 9 tej ustawy. Norma
art. 8 ust. 2a - przez wykreowanie szerokiego pojęcia „pracownika” - stworzyła
szeroką definicję pracowniczego tytułu obowiązkowych ubezpieczeń społecznych.
Tytułem tym jest łączący pracodawcę z pracownikiem stosunek pracy oraz
dodatkowo umowa cywilnoprawna zawarta przez pracownika z pracodawcą lub
zawarta z osobą trzecią, ale wykonywana na rzecz pracodawcy. Określone
hipotezą normy art. 8 ust. 2a dwie sytuacje faktyczne, w jakich może się znaleźć
osoba, do której przepis ten jest adresowany (pracownik wykonujący pracę na
podstawie wymienionych umów cywilnoprawnych zawartych z pracodawcą oraz
umów cywilnoprawnych zawartych wprawdzie z osobą trzecią, ale gdy praca jest
świadczona na rzecz pracodawcy) mają równorzędny charakter z punktu widzenia
skutków opisanych dyspozycją omawianej normy prawnej. Konsekwencje prawne
na gruncie ustawy systemowej, wynikające z realizacji takich umów, muszą być
takie same, co oznacza, iż dla celów ubezpieczeń społecznych zarówno
wykonywanie pracy na podstawie umów cywilnoprawnych zawartych z
pracodawcą, jak i zawartych wprawdzie z osobą trzecią, ale gdy praca wykonywana
jest na rzecz pracodawcy, jest traktowane tak jak świadczenie pracy w ramach
klasycznego stosunku pracy łączącego jedynie pracownika z pracodawcą.
Skarżąca nie przedstawia żadnej argumentacji, która uzasadniałaby zmianę
zaprezentowanych poglądów, podzielanych przez obecny skład Sądu
Najwyższego.
Z powyższych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie
art. 39814
k.p.c. Orzeczenie o kosztach postępowania oparto o odpowiednio
stosowany art. 108 § 1 k.p.c.