Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 21/14
POSTANOWIENIE
Dnia 11 kwietnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa E. Spółki z o.o. w P.
przeciwko L. S. w Madrycie
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 11 kwietnia 2014 r.,
zażalenia strony pozwanej
na wyrok Sądu Okręgowego Sądu Gospodarczego w W.
z dnia 10 grudnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i pozostawia Sądowi Okręgowemu
w W. rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego.
UZASADNIENIE
2
Powód – E. sp. z o.o. wniósł o zasądzenie od pozwanego L. S. w Madrycie
jako ubezpieczyciela sprawcy wypadku kwoty 5 883,40 zł z ustawowymi odsetkami
od 6 lutego 2011 r. i kosztami procesu tytułem odszkodowania ubezpieczeniowego
za szkodę wynikłą z konieczności wynajęcia pojazdu zastępczego w związku
z uszkodzeniem samochodu w wyniku kolizji drogowej. Sąd Rejonowy w W.
wyrokiem z dnia 31 lipca 2013 r. oddalił powództwo uznając, że powód nie
udowodnił jego zasadności. Wyrokiem z dnia 10 grudnia 2013 r. Sąd Okręgowy
w W., który rozpatrywał sprawę na skutek apelacji powoda, uchylił zaskarżony
wyrok, zniósł postępowanie począwszy od dnia 23 kwietnia 2012 r. i przekazał
sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania. Jako podstawę
uchylenia wskazał art. 386 § 2 k.p.c., przyjął bowiem, że postępowanie przed
Sądem pierwszej instancji było dotknięte nieważnością, ponieważ pełnomocnik
powoda był niewłaściwie umocowany. Pełnomocnik ten legitymował się
pełnomocnictwem udzielonym przez M. K. - dyrektora oddziału powoda
działającego w Polsce, który uprawniony był do reprezentacji jedynie tego oddziału,
nie mógł natomiast udzielić pełnomocnictwa w imieniu przedsiębiorcy
zagranicznego jakim jest powodowy L. S. S.A. w Madrycie, mający inne osoby
upoważnione do reprezentacji.
Zażalenie na powyższy wyrok wniósł pozwany, zarzucając naruszenie art.
87 § 1 k.p.c. w zw. z art. 91 pkt 3 k.p.c. w zw. z art. 379 pkt 2 k.p.c. oraz art. 87
ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.:
Dz. U. z 2013 r., poz. 672 ze zm., powoływana dalej jako „u.s.d.g.") oraz art. 10 ust.
2 lit. d Pierwszej Dyrektywy Rady z dnia 24 lipca 1973 r. nr 73/239/EWG w sprawie
koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych
odnoszących się do podejmowania i prowadzenia działalności w dziedzinie
ubezpieczeń bezpośrednich innych niż ubezpieczenia na życie (Dz. U. L. 228 str. 3)
przez nieuzasadnione przyjęcie, że M. K. nie był upoważniony do udzielenia
pełnomocnictwa procesowego uprawniającego pełnomocnika do zastępowania
pozwanego w niniejszej sprawie, odnoszącej się do roszczeń wywodzonych z
umowy ubezpieczenia zawartej w oddziale pozwanego w Polsce. Wnioskował
o przeprowadzenie dowodów z dokumentów, o przedstawienie powiększonemu
składowi zagadnień prawnych dotyczących zakresu uprawnień osoby
3
reprezentującej zagranicznego przedsiębiorcę w oddziale oraz o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania a nadto o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego
kosztów postępowania zażaleniowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przewidziane w art. 3941
§ 11
k.p.c. zażalenie na uchylenie wyroku, oparte
na zarzutach dotyczących błędnego stwierdzenia nieważności postępowania, jako
przyczyny uzasadniającej uchylenie wyroku wymaga zbadania, czy wskazana
przesłanka nieważności rzeczywiście zachodzi (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 28 listopada 2013 r., III CZ 77/12, OSNC 2013/4/54).
Zagadnienie statusu oddziału przedsiębiorstwa zagranicznego w Polsce
oraz charakteru uprawnień jakimi dysponuje osoba umocowana do reprezentacji
tego oddziału Sąd Najwyższy wyjaśnił w kilku orzeczeniach, zebranych
i omówionych w uzasadnieniu wyroku z dnia 11 października 2013 r. (I CSK
769/12, nie publ.). Zwrócił w nich uwagę, że przedsiębiorca zagraniczny,
zdefiniowany w art. 4 ust. 1 i art. 5 pkt 3 u.s.d.g. może - co wynika z art. 85 ust. 1
u.s.d.g. - na terenie Rzeczpospolitej Polskiej na zasadzie wzajemności tworzyć
oddziały z siedzibą w Polsce w celu wykonywania działalności gospodarczej.
W wypadku zagranicznych zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji również
ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst jedn.: Dz. U.
z 2013 r., poz. 950 ze zm., dalej powoływana jako „u.d.u.") przewiduje dla
zagranicznych zakładów ubezpieczeń z państwa członkowskiego Unii Europejskiej
możliwość prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej m. in.
w formie oddziału (art. 131 ust. 1 i art. 223 zn u.d.u.). Oddział taki nie ma
osobowości prawnej odrębnej od przedsiębiorcy zagranicznego. Jedynie
w wypadku uregulowanym w art. 106 ust. 1 u.d.u., to znaczy wówczas, kiedy
działalność ubezpieczeniowa lub reasekuracyjna jest prowadzona w formie
głównego oddziału - oddziałowi takiemu służy zdolność sądowa i zdolność prawna,
nawet jednak wtedy oddział nie ma osobowości prawnej. W postępowaniu
sądowym występuje przedsiębiorca zagraniczny, który utworzył w Polsce oddział
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2010 r., V CSK
4
96/10, nie publ.). Artykuł 129 u.d.u. nakazuje zagranicznemu zakładowi
ubezpieczeń z państwa członkowskiego Unii Europejskiej stosować polskie prawo,
o ile nic innego nie wynika z umowy międzynarodowej. Oznacza to, że zgodnie
z art. 87 u.s.d.g. pozwany tworząc oddział obowiązany był ustanowić osobę
upoważnioną w oddziale do jego reprezentowania, której dane, po myśli art. 39 pkt
4 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn.:
Dz. U. z 2013 r., poz. 1203 ze zm.), powinny być ujawnione w dziale 2 rejestru.
Pełnomocnictwo przewidziane w art. 87 u.s.d.g. ma szeroki zakres, pełnomocnik
ma być stałym przedstawicielem przedsiębiorcy zagranicznego, co wypełnia
wymagania art. 10 ust. 2 lit. d wskazanej przez skarżącego Pierwszej Dyrektywy
Rady z dnia 24 lipca 1973 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych,
wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do podejmowania
i prowadzenia działalności w dziedzinie ubezpieczeń bezpośrednich innych niż
ubezpieczenia na życie. Zgodnie z tym postanowieniem Państwa Członkowskie
powinny wymagać od każdego zakładu ubezpieczeń, który zamierza założyć
oddział na terytorium innego Państwa Członkowskiego m. in. podania nazwiska
upoważnionego przedstawiciela oddziału, który musi dysponować odpowiednimi
kompetencjami do zaciągania zobowiązań w imieniu zakładu wobec osób trzecich
oraz do reprezentowani go w stosunkach z władzami i sądami Państwa
Członkowskiego i innymi podmiotami. Podobnie w Jedenastej Dyrektywie Rady
z dnia 21 grudnia 1989 r, (Dz. U. UE.L z 1989, Nr 395 poz. 36 ze zm.), dotyczącej
wymogów ujawniania informacji odnośnie oddziałów utworzonych w Państwie
Członkowskim przez niektóre rodzaje spółek podlegające prawu innego państwa,
mającej na celu zapewnienie ochrony osób nawiązujących stosunki z spółkami za
pośrednictwem oddziałów w Państwie Członkowskim, w którym oddział został
utworzony art. 2 lit. e przewiduje obowiązek ujawniania danych osób, które
mają prawo reprezentowania spółki wobec osób trzecich oraz w postępowaniach
5
sądowych, w tym także osób które występują w charakterze stałych przedstawicieli
spółki w zakresie działalności oddziału ze wskazaniem zakresu ich uprawnień. Sąd
Najwyższy w powołanym wyroku z dnia 1 października 2013 r. wyjaśnił,
że pełnomocnictwo z art. 87 u.s.d.g. ma zakres wyznaczony ustawowo,
uwzględniający cel ustanowienia pełnomocnika - jest nim ułatwienie prowadzenia
działalności gospodarczej w Polsce przez przedsiębiorcę zagranicznego, który nie
musi występować osobiście ani przez członków uprawnionego do jego
reprezentacji organu w czynnościach związanych z działalnością prowadzoną
w ramach oddziału na terytorium Polski. Tym samym uproszczone staje się także
wchodzenie w stosunki z gospodarcze z tym przedsiębiorcą przez osoby trzecie,
chronione przed trudnościami w ocenie prawidłowości jego reprezentacji.
Pełnomocnik o stabilnym i jednoznacznym zakresie uprawnień ułatwia także
relacje przedsiębiorcy zagranicznego z organami władzy publicznej. Jego
uprawnienia obejmują też prawo reprezentowania przedsiębiorcy zagranicznego
w postępowaniu sądowym, jak również do ustanawiania pełnomocnika
procesowego. Akceptując powyższe stanowisko stwierdzić należy, że Sądy
obydwu instancji niesłusznie odmówiły osobie uprawnionej do reprezentowania
pozwanego w oddziale prawa do skutecznego ustanowienia pełnomocnika
procesowego dla pozwanego w sporze prowadzonym w zakresie działalności
oddziału. Kwestia oznaczenia strony pozwanej poprzez wskazanie na istnienie
oddziału nie wpływa na tożsamość pozwanej osoby prawnej, skoro oddział nie ma
odrębnej osobowości. Niewątpliwie zaś roszczenia wynikające z umów
ubezpieczenia zawieranych w ramach działalności oddziału pozwanego w Polsce
mieszczą się w zakresie uprawnień osoby upoważnionej w oddziale do
reprezentowania przedsiębiorcy zagranicznego, w tym zagranicznego zakładu
ubezpieczeń i reasekuracji. Nie zachodziły więc podstawy do stwierdzenia
nieważności postępowania.
Z tych przyczyn zaskarżone postanowienie należało uchylić na podstawie
art. 3941
§ 3 w zw. z art. 398 15
§ 1 zd. pierwsze k.p.c.
Orzeczenie o kosztach postępowania zażaleniowego poddane jest regule
z art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3, art. 39821
i art. 391 § 1 k.p.c.
6