Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 424/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 kwietnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku K. A.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 kwietnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 9 kwietnia 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Ubezpieczony K. A. odwołał się od decyzji organu rentowego z dnia 18
kwietnia 2012 r., odmawiającej mu prawa do emerytury w wieku obniżonym.
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G. wyrokiem z
dnia 18 lipca 2012 r. zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych i przyznał K. A. prawo do emerytury od dnia 3 lutego 2012 r.
2
Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i
rozważaniach. Ubezpieczony K. A., urodzony 3 lutego 1952 r., w dniu 17 lutego
2012 r. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych wniosek o emeryturę. W toku
postępowania przed organem rentowym na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodnił 30
lat i 15 dni okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 14 lat, 10 miesięcy i 10
dni pracy w szczególnych warunkach. Zaskarżoną w sprawie decyzją z dnia 18
kwietnia 2012 r. organ rentowy odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury w
obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach z uwagi
na niespełnienie jednego z warunków koniecznych w świetle dyspozycji art. 184
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych do nabycia tego prawa, tj. wobec nie udowodnienia wymaganego 15 -
letniego okresu pracy w szczególnych warunkach. Od 1 września 1966 r. do 30
czerwca 1975 r. ubezpieczony był zatrudniony w PKP w tym: - w okresie 1 września
1966 r. - 30 czerwca 1969 r. jako uczeń praktycznej nauki zawodu, - w okresie 1
lipca 1969 r. - 30 czerwca 1975 r. jako rzemieślnik. W ramach praktycznej nauki
zawodu, do ukończenia 16 lat, ubezpieczony pracował 6 godzin dziennie. Po
ukończeniu 16 lat, obowiązywał go 8- godzinny wymiar czasu pracy, z tym że 2
razy w tygodniu w czwartek i piątek uczęszczał na zajęcia szkolne, które
zmniejszały wyżej wskazany wymiar czasu pracy. Od dnia 26 kwietnia 1973 r. do
dnia 9 kwietnia 1975 r. ubezpieczony odbywał zasadniczą służbę wojskową, a po
wojsku podjął pracę z dniem 16 kwietnia 1975 r. powracając na dotychczas
zajmowane stanowisko. Do pracy w warunkach szczególnych organ rentowy
uwzględnił okres pracy na kolei z wyłączeniem okresu praktycznej nauki zawodu
oraz odbywania zasadniczej służby wojskowej. W czasie zatrudnienia w PKS w S.
w okresie 7 czerwca 1976 r. - 31 marca 1984 r. ubezpieczony na okres od 24
września 1981 r. - 24 września 1982 r. oddelegowany był do pracy w Iraku. Po
zakończeniu tej pracy od dnia 2 października 1982 r. do dnia 2 listopada 1982 r.
wykorzystywał przysługujący mu urlop wypoczynkowy w wymiarze 26 dni, a od dnia
3 listopada 1982 r. do dnia 1 grudnia 1982 r. 25 dni wolnych z tytułu skróconego
tygodnia nominalnego czasu pracy. Od dnia 2 grudnia 1982 r. ubezpieczony na
powrót podjął pracę w PKS. Okres pracy w PKS oraz okres pracy na kontrakcie w
Iraku organ rentowy zaliczył do pracy w warunkach szczególnych, z wyłączenie
3
okresu urlopu wypoczynkowego oraz dni wolnych od 2 października 1982 r. do 1
grudnia 1982 r.
W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy zważył, że
wywiedzione odwołanie zasługuje na uwzględnienie. W przedmiotowej sprawie
bezspornym było, że ubezpieczony w dniu 3 lutego 2012 r. osiągnął 60-ty rok życia,
na dzień 1 stycznia 1999 r. udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w
wymiarze co najmniej 25 lat, nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego
oraz nie pozostaje w stosunku pracy. Przedmiotem sporu pozostawało jedynie
ustalenie, czy są podstawy do zaliczenia do okresu pracy w warunkach
szczególnych okresu praktycznej nauki zawodu oraz okresu odbywania zasadniczej
służby wojskowej w czasie zatrudnienia w PKP w warunkach szczególnych. Co do
pierwszego z okresów, za słuszne uznał Sąd stanowisko organu rentowego, że
okres praktycznej nauki zawodu nie może był zaliczony jako okres pracy w
warunkach szczególnych. W ocenie Sądu Okręgowego całkowicie chybione było
natomiast stanowisko pozwanego odnośnie tego, że do pracy w warunkach
szczególnych nie podlega uwzględnieniu okres odbywania zasadniczej służby
wojskowej. Zgodnie z art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 29 listopada 1967 r. o
powszechnym obowiązku obrony, obowiązującej w okresie odbywania przez
ubezpieczonego służby wojskowej, czas odbywania zasadniczej lub okresowej
służby wojskowej wlicza się pracownikowi do okresu zatrudnienia w zakresie
wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby
podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony
przed powołaniem do służby, a warunkiem wliczenia służby wojskowej do okresu
zatrudnienia jest zachowanie terminów, o których mowa w art. 106 ust. 1 lub w art.
107 ust. 1 czyli terminu 30-tu dni od dnia zwolnienia z wojska. Twierdzenie
pozwanego, że owo zaliczenie nie dotyczy uprawnień z systemu ubezpieczenia
społecznego w ocenie Sądu było błędne. Sąd przyjął stanowisko, że okres służby
wojskowej podlega wliczeniu do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich
uprawnień związanych z zatrudnieniem. Przez „wszelkie uprawnienia związane z
zatrudnieniem”, w ocenie Sądu, rozumie się nie tylko uprawnienia „ze stosunku
pracy”, ale i uprawnienia związane z tym stosunkiem, a więc także uprawnienia w
sferze ubezpieczeń społecznych, będące pochodnymi pozostawania w stosunku
4
pracy. Ubezpieczony ponad wszelką wątpliwość przed powołaniem do zasadniczej
służby wojskowej wykonywał pracę w warunkach szczególnych, a następnie w
terminie 30 dni od daty zwolnienia ze służby podjął zatrudnienie w dotychczasowym
charakterze. Brak było podstaw do odmowy zaliczenia ubezpieczonemu do okresu
pracy w warunkach szczególnych okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej.
W tej sytuacji Sąd Okręgowy uznał, że ubezpieczony spełnił wszystkie przesłanki
dla nabycia emerytury w obniżonym wieku, ponieważ osiągnął wymagany wiek 60
lat, na dzień 1 stycznia 1999 r. udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w
wymiarze powyżej 25 lat, nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego oraz
nie pozostawał w stosunku pracy, a także spełnił przesłankę co najmniej 15 lat
zatrudnienia w szczególnych warunkach.
Apelację od powyższego wyroku wywiódł organ rentowy, zaskarżając go w
całości i zarzucając mu naruszenie przepisu art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z
§ 2 § 3 i § 4 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze poprzez przyjęcie, że wnioskodawca spełnił wszystkie
warunki do przyznania prawa do emerytury.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 9
kwietnia 2013 r. oddalił apelację organu rentowego. Sąd wskazał, że wobec
bezspornego okresu pracy w warunkach szczególnych wynoszącego 14 lat, 10
miesięcy i 10 dni, przy uwzględnieniu spornego okresu służby wojskowej - od 26
kwietnia 1973 r. do 9 kwietnia 1975 r. - ubezpieczony osiągnie wymagany okres 15
lat. W zaistniałej sytuacji zasadniczego znaczenia nabiera ocena prawidłowości
zaliczenia do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu służby wojskowej. W
ocenie Sądu Apelacyjnego analiza kierunków orzecznictwa Sądu Najwyższego w
spornym zakresie, ze szczególnym uwzględnieniem wyroków tego Sądu z dnia 17
maja 2012 r., I UK 399/11, LEX nr 1211140, z dnia 24 maja 2012 r., II UK 265/11,
LEX 1227192 zapadłego na tle podobnej sprawy, tj. dotyczącym okresu służby
wojskowej przypadającej w latach 1970-1975 czy też postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 5 lutego 2013 r., II UK 274/12 (niepublikowane), prowadzi do
wniosku, że nie można podzielić zarzutów organu rentowego, a tym samym uznać
5
należy, że Sąd Okręgowy prawidłowo zaliczył ubezpieczonemu sporny okres służby
wojskowej, od 26 kwietnia 1973 r. do 9 kwietnia 1975 r., do stażu pracy w
szczególnych warunkach. K. A. spełnił także pozostałe przesłanki nabycia prawa do
emerytury we wcześniejszym wieku z art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tj. ukończył 60-ty rok
życia, posiada ogólny staż ubezpieczeniowy w wymiarze 30 lat i 15 dni, nie jest
członkiem OFE i nie pozostaje w zatrudnieniu. W ocenie Sądu Apelacyjnego
ubezpieczony wykazał, że spełnia wszystkie przesłanki nabycia prawa do wcześniej
emerytury na mocy art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Organ rentowy - Zakład Ubezpieczeń Społecznych, wniósł skargę kasacyjną
od wyroku Sądu Apelacyjnego, zaskarżając go w całości. Organ rentowy oparł
swoją skargę na podstawie naruszenia prawa materialnego, tj. art. 184 w związku z
art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (j.t.:Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.), w
związku z art. 108 i art. 106 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym
obowiązku obrony (Dz.U. t.j.: 2004 r. Nr 241, poz. 2416, ze zm.), poprzez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie powyższych przepisów, polegające na
przyjęciu przez Sąd drugiej instancji, że do stażu pracy w szczególnych warunkach
zaliczony został okres odbywania służby wojskowej tj. okres 26.04.1973 r. -
9.04.1975 r. Organ rentowy wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku
Sądu Apelacyjnego i przekazanie sprawy temu Sądowi do rozpoznania,
ewentualnie uchylenie w całości wyroku Sądu drugiej instancji, jak również
poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji i orzeczenie co do istoty
sprawy poprzez oddalenie odwołania Wnioskodawcy oraz zasądzenie kosztów
postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się nieuzasadniona. W dniu 1 lipca 2013 r., gdy
organ rentowy wniósł skargę kasacyjną, orzecznictwo Sądu Najwyższego w kwestii
zaliczania do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu służby wojskowej było
jeszcze rozbieżne. Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy podjął uchwałę w
6
dniu 16 października 2013 r. (II UZP 6/13) w wyniku rozpoznania zagadnienia
prawnego przedstawionego postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca
2013 r., II UK 349/12 - OSNP 2014 nr 3, poz. 42, Biul. SN 2013 nr 10, s. 24, M.P.Pr.
2014 nr 2, s. 94-101.
Powyższą uchwałą Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów - mając na
uwadze rozbieżne poglądy w tej kwestii - stwierdził, że „Czas zasadniczej służby
wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21
listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej
Ludowej (Dz.U. Nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia
1974 r.) zalicza się - na warunkach wynikających z tego przepisu - do okresu pracy
wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art.
184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr
153, poz. 1227 ze zm.).
W uzasadnieniu Sąd Najwyższy wskazał między innymi, że – „ (…) ustawa z
dnia 30 stycznia 1959 r. o powszechnym obowiązku wojskowym i ustawa z dnia 21
listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej
regulowała zasadniczą służbę wojskową, a jej przepisy gwarancyjne (odpowiednio
art. 125 tej pierwszej oraz art. 108 ust. 1 tej drugiej) miały znaczenie dla uprawnień
pracowniczych, zaliczając okres służby wojskowej do okresu zatrudnienia w
zakresie wszelkich uprawnień uzależnionych od ilości lat pracy albo od ciągłości
pracy w danym zawodzie lub służbie bądź w szczególnych warunkach, od których
zależy nabycie tych uprawnień (art. 125 ustawy z 1959 r.) oraz w zakresie
wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby
podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony
przed powołaniem do służby (art. 108 ustawy z 1967 r.), niemniej jednak nie może
budzić wątpliwości, że znajdą one zastosowanie także w zakresie kwalifikowania
takiej służby do okresów ubezpieczenia społecznego. Zasadnicza służba wojskowa,
biorąc pod uwagę wcześniejsze rozważania, była traktowana jako okres zaliczany
do okresów zatrudnienia (w przepisach dekretu z 1954 r., w ustawie o p.z.e. - także
w ustawach szczególnych z dnia 28 maja 1957 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
górników i ich rodzin oraz z dnia 23 stycznia 1968 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
7
pracowników kolejowych i ich rodzin), a więc jako taka nie dawała samoistnie prawa
do emerytury, podlegając doliczeniu do okresów zatrudnienia (pracy) i okresów z
nimi równorzędnych. Dopiero w ustawie o z.e.p. okres służby wojskowej został
potraktowany jako okres równorzędny z okresem zatrudnienia, a następnie jako
okres składkowy na podstawie ustawy o rewaloryzacji. Warto jednak powtórzyć, że
w czasie, w którym przypadała poborowa („przymusowa”) służba wojskowa
wnioskodawcy - od dnia 23 kwietnia 1971 r. do 1 maja 1973 r. - poza wymienionymi
wyżej przepisami ubezpieczeniowymi, obowiązywała ustawa z 1967 r. o
powszechnym obowiązku obrony, gwarantująca pracownikowi, po spełnieniu
warunków w niej wskazanych (określonych w art. 106 ust. 1), wliczenie okresu
służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień
związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie
w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do
służby, oraz rozporządzenie wykonawcze z 1968 r., według którego pracownikowi,
który podjął zatrudnienie (stosownie do zasad określonych w § 1 lub 2), zalicza się
okres odbytej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień
uzależnionych od ilości lat pracy w danym zakładzie lub gałęzi pracy oraz w
zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na
określonym stanowisku lub w określonym zawodzie. Tak więc z językowej wykładni
tego przepisu, w sposób niebudzący wątpliwości wynika, że pod rządem ustawy z
dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej
Polskiej i wydanego na jej podstawie (art. 108 ust. 4) rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy
żołnierzowi zatrudnionemu przed powołaniem do czynnej służby wojskowej w
warunkach szczególnych (I kategorii zatrudnienia), który po zakończeniu tej służby
podjął zatrudnienie w tych samych warunkach czas odbywania służby wojskowej
wliczał się do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z
zatrudnieniem przed powołaniem do służby wojskowej oraz w zakresie
szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym
stanowisku lub w określonym zawodzie. Oznacza to, że w powyższych
okolicznościach taki okres służby wojskowej jest nie tylko okresem służby w
rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach, ale także okresem
8
pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu § 3 i 4 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (gdy się dodatkowo uwzględni wartości
konstytucyjne w ślad za rozważaniami Sądu Najwyższego zawartymi w wyroku z
dnia 6 kwietnia 2006 r., III UK 5/06, w którym trafnie wskazano, na wynikający z art.
85 ust. 1 Konstytucji RP, obowiązek obywatela polskiego obrony ojczyzny,
stwierdzając nadto, że z art. 2 i 32 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, wynika zakaz
ustanawiania takich regulacji ustawowych lub dokonywania takiej wykładni
przepisów prawa powszechnie obowiązującego, które dopuszczałyby jakiekolwiek
pokrzywdzenie obywatela z powodu wykonywania publicznego obowiązku obrony
ojczyzny). Innymi słowy, jeżeli zostały spełnione przez pracownika wskazane wyżej
warunki powrotu do poprzedniego zatrudnienia zostaje zachowana tzw. ciągłość
pracy, a okres zasadniczej służby wojskowej jest okresem zatrudnienia na takich
samych warunkach, jak przed powołaniem do tej służby.”
Mając na uwadze, że w niniejszej sprawie organ rentowy zaliczył
ubezpieczonemu 14 lat 10 miesięcy i 10 dni pracy w warunkach szczególnych,
stwierdzić należy, że ubezpieczony legitymuje się 15 letnim okresem pracy w
warunkach szczególnych poprzez doliczenie do wyżej wskazanego okresu - służby
wojskowej od dnia 26 kwietnia do dnia 31 grudnia 1974 r., kiedy to nastąpiła zmiana
art. 108 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony
Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. z 1974 r. Nr 24, poz. 142 – art. X pkt 2).
Tym samym uznać należy, że K. A. wykazał, że spełnia wszystkie przesłanki
nabycia prawa do wcześniej emerytury na mocy art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, zgodnie
z art. 39814
k.p.c.