Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 442/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku A. R.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanych: Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w […] i Z. B.
o składki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 28 czerwca 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od skarżącej na rzecz
organu rentowego kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 25
stycznia 2012 r. oddalił odwołanie A. R. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 7 czerwca 2011 r., stwierdzającej, że podstawa wymiaru
2
składek za Z. B. (dalej: „zainteresowany”) z tytułu wykonywania umowy zlecenia na
rzecz płatnika składek – A. R. za okres od stycznia do maja 2009 r. oraz od lipca
2009 r. do lutego 2010 r. wynosi 0,00 zł. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły
następujące ustalenia.
Wnioskodawczyni prowadzi działalność gospodarczą w zakresie
świadczenia usług lekarskich i pielęgniarskich. W dniu 2 stycznia 2009 r. zawarła z
Wojewódzkim Szpitalem Zespolonym umowę nr […] na udzielanie świadczeń
zdrowotnych z zakresu całodobowej opieki pielęgniarskiej nad pacjentem,
wykonywania niektórych procedur medycznych przez lekarzy w oddziałach,
pracowniach, poradniach i ambulatoriach POZ oraz kierowców i inny personel
medyczny, pełnionych w ramach dyżurów uzupełniających obsadę (zastępstwa),
zlecanych w formie pisemnej przez dyrektora naczelnego, dyrektora do spraw
lecznictwa lub dyrektora do spraw pielęgniarstwa. Merytoryczny bezpośredni
nadzór nad wykonywaniem zleconych wnioskodawczyni czynności pełnił
ordynator/kierownik/koordynator lub inna osoba funkcyjna oddziału/działu, w którym
realizowane były świadczenia. W celu realizacji zawartej ze Szpitalem umowy
wnioskodawczyni zawarła z zainteresowanym umowę zlecenia i zgłosiła go do
ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu wykonywania tej umowy. W okresie
obowiązywania umowy zlecenia zainteresowany pozostawał w stosunku pracy z
Wojewódzkim Szpitalem Zespolonym. W ramach umowy zlecenia zainteresowany
wykonywał te same czynności co w ramach stosunku pracy, tj. pracował jako
kierowca karetek pogotowia. W trakcie wykonywania umowy zlecenia miał dostęp
do środków i pomieszczeń znajdujących się na terenie Szpitala, a jego pracę
nadzorował kierownik transportu. Pracodawca zainteresowanego dokonał zapłaty
składek jako ich płatnik.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy - z powołaniem się na art.
8 ust. 1 i 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm., dalej:
„ustawa systemowa”) oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2010 r., I UK
259/09 i uchwałę tego Sądu z dnia 2 września 2009 r., II UZP 6/09 - uznał, że
płatnikiem składek z tytułu wykonywania przez zainteresowanego pracy na rzecz
Szpitala w ramach zawartej z wnioskodawczynią umowy zlecenia jest ten Szpital.
3
Wyrokiem z dnia 28 czerwca 2012 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
wnioskodawczyni od powyższego wyroku, stwierdzając, że istotą sporu jest
kwestia, kto jest płatnikiem składek na ubezpieczenie zdrowotne zleceniobiorcy od
przychodu uzyskanego w ramach umowy zlecenia, w sytuacji gdy w ramach tej
umowy wykonuje on pracę na rzecz osoby trzeciej, z którą pozostaje w stosunku
pracy. Podstawę prawną decyzji organu rentowego stanowił art. 8 ust. 2a ustawy
systemowej oraz art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach
opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2008 r. Nr 164, poz. 1027 ze zm., dalej: „ustawa o świadczeniach opieki
zdrowotnej”).
Sąd Apelacyjny wywiódł, że stosownie do art. 32 ustawy systemowej do
składek na ubezpieczenie zdrowotne, w zakresie ich poboru, stosuje się
odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne. Na
określenie „pobór” składają się określone czynności o charakterze technicznym, ale
odesłanie do przepisów o poborze składek dotyczy przede wszystkim określenia
podmiotu zobowiązanego do ich zapłacenia. „Odpowiednie” stosowanie przepisów
dotyczących składek na ubezpieczenia społeczne oznacza odesłanie do wszystkich
przepisów dotyczących tych składek (tak Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu
sędziów z dnia 15 października 2009 r., II UZP 3/09; uchwale z dnia 4 czerwca
2008 r., II UZP 3/08; wyroku z dnia 4 października 2011 r., I UK 113/11; uchwale z
dnia 28 września 1994 r., II UZP 25/94 oraz uchwale z dnia 23 października
1987 r., III UZP 38/87). Stosownie do art. 4 pkt 2 lit. a ustawy systemowej,
płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne pracowników jest pracodawca (art.
6 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej), a zleceniobiorców/osób świadczących usługi -
zleceniodawca (art. 6 ust. 1 pkt 4 tej ustawy). Za pracownika uważa się osobę
pozostającą w stosunku pracy (art. 8 ust. 1), a także osobę wykonującą pracę na
podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie
usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące
zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym
pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na
rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy (art. 8 ust. 2a). Ten ostatni
przepis wprowadza wyjątek od przyjętej w art. 9 ust. 1 ustawy systemowej reguły,
4
że umowa zlecenia jest zwolniona z obowiązku ubezpieczenia społecznego w
sytuacji, gdy występuje u tej samej osoby obok umowy o pracę. Chodzi o
wyeliminowanie sytuacji, w których w ramach umowy cywilnoprawnej ubezpieczony
wykonywałby te same obowiązki, które świadczył w ramach umowy o pracę,
wskutek czego pracodawca nie musiałby zatrudniać pracownika w większym
wymiarze czasu pracy lub w godzinach nadliczbowych i odprowadzać składek na
ubezpieczenia społeczne od wyższego wynagrodzenia. Stosownie do art. 18 ust.
1a ustawy systemowej, w stosunku do ubezpieczonych, o których mowa w art. 8
ust 2a, w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe,
uwzględnia się również przychód z tytułu umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub
innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje
się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło. Płatnikiem składek na
ubezpieczenia społeczne z tytułu umowy zlecenia lub świadczenia usług jest zatem
pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach tej umowy
zawartej z osobą trzecią (tak Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 2 września 2009 r.,
II UZP 6/09 oraz w wyroku z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 259/09). W uzasadnieniu
powołanej uchwały z dnia 2 września 2009 r. Sąd Najwyższy stwierdził, iż
przesłanką decydującą o uznaniu za pracownika osoby świadczącej w ramach
umowy zlecenia pracę na rzecz swojego pracodawcy jest to, że w ramach takiej
umowy wykonuje faktycznie pracę dla swojego pracodawcy (uzyskuje on rezultaty
jej pracy). Zawarty w art. 8 ust 2a ustawy systemowej zwrot „działać na rzecz”
został użyty w innym znaczeniu niż w języku prawa, w którym działanie „na czyją
rzecz” może się odbywać w wyniku istnienia określonej więzi prawnej (stosunku
prawnego). Stosunkiem prawnym charakteryzującym się działaniem na rzecz
innego podmiotu jest stosunek pracy, do którego istotnych cech należy działanie na
rzecz pracodawcy (art. 22 k.p.). Również wykonujący zlecenie „działa na rzecz
zleceniodawcy” (art. 734 i nast. k.c.). W kontekście art. 8 ust 2a ustawy systemowej
zwrot ten opisuje zatem sytuację faktyczną, w której należy zastosować konstrukcję
uznania za pracownika. Jest nią istnienie trójkąta umów, tj. 1) umowy o pracę,
2) umowy zlecenia między pracownikiem a osobą trzecią i 3) umowy o
podwykonawstwo między pracodawcą i zleceniodawcą. Pracodawca w wyniku
umowy o podwykonawstwo przejmuje w ostatecznym rachunku rezultat pracy
5
wykonanej na rzecz zleceniodawcy, przy czym następuje to w wyniku zawarcia
umowy zlecenia/świadczenia usług z osobą trzecią oraz zawartej umowy
cywilnoprawnej między pracodawcą i zleceniodawcą. Zdaniem Sądu drugiej
instancji, nie ma więc żadnych podstaw, aby zastosowanie art. 8 ust. 2a ustawy
ograniczać tylko do sytuacji, gdy pracodawca zatrudnia swojego pracownika
równolegle na podstawie umowy cywilnoprawnej. Koncepcja skarżącej, iż przez
użyty w art. 8 ust. 2a zwrot „wykonywanie w ramach takiej umowy pracy na rzecz
pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy” należy rozumieć umowę
zawartą pomiędzy pracodawcą a pracownikiem, na mocy której ten ostatni
wykonuje obowiązki umowne poza miejscem swojej pracy, dla innej osoby, lecz na
rzecz pracodawcy, nie znajduje żadnego oparcia w treści i wykładni celowościowej
powyższego przepisu.
W ocenie Sądu odwoławczego, konsekwencją konstrukcji uznania za
pracownika jest konieczność opłacania przez pracodawcę składki na ubezpieczenia
społeczne za osobę, z którą została zawarta umowa zlecenia, tak jak za
pracownika. Pracodawcę obciąża także obowiązek poboru i odprowadzenia składki
na ubezpieczenie zdrowotne za taką osobę (art. 32 ustawy systemowej). Skoro
zainteresowany w spornym okresie w ramach umowy o pracę zawartej ze
Szpitalem pracował jako kierowca karetek pogotowia i równolegle - w ramach
umowy zlecenia z wnioskodawczynią - świadczył w tym samym Szpitalu tożsame
usługi co w ramach stosunku pracy, a pracodawcę zainteresowanego w tym
samym okresie łączyła ze zleceniodawcą umowa o udzielanie świadczeń
zdrowotnych, na mocy której wnioskodawczyni miała zapewnić Szpitalowi, między
innymi, kierowców karetek w ramach dyżurów uzupełniających obsadę
(zastępstwa), to sytuacja ta wyczerpuje dyspozycję art. 8 ust. 2a ustawy
systemowej. W takiej sytuacji pracodawca jest również płatnikiem składek na
ubezpieczenie zdrowotne z tytułu umowy zawartej przez zleceniobiorcę z
wnioskodawczynią (art. 66 ust. 1 pkt 1a oraz art. 69 ust. 1 ustawy o świadczeniach
opieki zdrowotnej). Podleganie przez zainteresowanego w spornym okresie
obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu umowy zawartej z
wnioskodawczynią jest konsekwencją objęcia go obowiązkowym ubezpieczeniem
społecznym jako osoby uznanej za pracownika (art. 66 ust. 1 pkt 1a w związku z
6
art. 5 pkt 43 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej i art. 8 ust. 2a ustawy
systemowej), a nie jako zleceniobiorcy (art. 66 ust. 1 pkt 1e ustawy o
świadczeniach opieki zdrowotnej). Stosownie do art. 66 ust. 1 pkt 1 tej ostatniej
ustawy, podleganie obowiązkowym ubezpieczeniom zdrowotnym jest
konsekwencją spełnienia warunków do objęcia ubezpieczeniem społecznym.
Objęcie ubezpieczeniem to bowiem przynależność do określonej kategorii
podmiotów w razie spełniania ustawowych przesłanek, podleganie natomiast
wynika z objęcia ubezpieczeniem i oznacza przyznanie prawa powiązanego z
nałożeniem obowiązku (tak w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2006 r.,
I UK 227/05). Ponieważ zainteresowany z tytułu spornej umowy przynależy do
kategorii osób uznanych za pracownika, podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu jak
pracownik, a w konsekwencji płatnikiem tych składek jest pracodawca, a nie
zleceniodawca. Przyjęcie odmiennej koncepcji (dwóch płatników składek - odrębnie
na ubezpieczenie społeczne oraz na ubezpieczenie zdrowotne), powodowałoby, że
to samo zdarzenie (tytuł prawny rodzący obowiązek ubezpieczenia) pociągałoby
„podwójne” obciążenie czasowe i ekonomiczne wywołane koniecznością
prowadzenia rozliczenia, dokumentacji rozliczeniowej, poboru - nie tylko dla dwóch
podmiotów (pracodawca, zleceniodawca), ale również dla Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych. Zgodnie z art. 81 ust. 6 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej,
podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne pomniejsza się o kwoty
składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe finansowanych przez
ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, potrąconych przez płatników ze
środków ubezpieczonego, zgodnie z przepisami o systemie ubezpieczeń
społecznych. Obliczenie składki na ubezpieczenie zdrowotne wymaga zatem
uprzedniego wyliczenia kwoty składek na ubezpieczenia społeczne. Wykonywanie
tych samych operacji rozliczeniowych przez dwa podmioty (Szpital i
wnioskodawczynię), a ponadto Zakład Ubezpieczeń Społecznych, wymagałoby
racjonalnego uzasadnienia, którego trudno się doszukać. Mimo że ustawa
systemowa rozróżniająca cztery ryzyka ubezpieczeniowe: emerytalne, rentowe,
chorobowe oraz wypadkowe nie objęła ubezpieczenia zdrowotnego, to należy
przyjąć, że ubezpieczenie to jest też rodzajem ubezpieczenia społecznego, zaś
jego odrębność wynika przede wszystkim z faktu odmiennego przedmiotu ochrony
7
oraz odrębności organizacyjnej, ubezpieczenie zdrowotne jest bowiem realizowane
przez Narodowy Fundusz Zdrowia (tak Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 24
stycznia 2007 r., III UZP 4/06). Przemawia to za odstąpieniem od sztucznego
tworzenia „mnogości” płatników składek w sytuacji, gdy tytułem do ubezpieczeń jest
jeden (ten sam) stosunek prawny. Pracownik, zleceniobiorca oraz świadczący
usługi w całości finansują składki na swoje ubezpieczenie zdrowotne. W ich
interesie i ich obowiązkiem jest umożliwienie płatnikowi wywiązywanie się z
terminowego rozliczania i odprowadzania składek na ubezpieczenie zdrowotne.
Stosownie do art. 193 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej, kto nie zgłasza
wymaganych przepisami ustawy danych lub zgłasza nieprawdziwe dane mające
wpływ na wymiar składek na ubezpieczenie zdrowotne albo udziela w tych
sprawach nieprawdziwych wyjaśnień lub odmawia ich udzielenia podlega karze
grzywny. W świetle tego przepisu, w sytuacji trójkąta umów to obowiązkiem
ubezpieczonego jest udzielenie płatnikowi wszelkich niezbędnych danych
pozwalających mu terminowo wywiązać się z obowiązków płatniczych wobec
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Nietrafne jest zatem stanowisko
wnioskodawczyni, że ubezpieczony (tu: zainteresowany) nie ma obowiązku
ujawnienia świadczeniodawcy (tu: Szpitalowi) kwoty przychodu z umowy
cywilnoprawnej zawartej z wnioskodawczynią. Nie ma również podstaw do
przyjęcia, że art. 8 ust. 2a ustawy systemowej narusza wskazywane przez
wnioskodawczynię normy konstytucyjne.
W skardze kasacyjnej wnioskodawczyni zarzuciła: I. naruszenie prawa
materialnego, tj. art. 8 ust. 2a ustawy systemowej, w szczególności zdanie ostatnie
tego przepisu, „czy ma on zastosowanie do umów zawartych przez
wnioskodawczynię o świadczenie usług medycznych Wojewódzkiemu Szpitalowi
Zespolonemu oraz zawartych z osobami fizycznymi o świadczenie usług
medycznych na jej rzecz, przez przyjęcie przez Sąd, że świadczenie usług na rzecz
wnioskodawczyni przez wymienione osoby fizyczne stwarza obowiązek
odprowadzenia składek na ubezpieczenia społeczne przez pracodawcę tych osób
na zasadach ogólnych (pracodawca nie posiada umów cywilnoprawnych
podpisanych ze swoimi pracownikami)”; II. naruszenie przepisów postępowania
wskutek oddalenia wniosku wnioskodawczyni o zwrócenie się z pytaniem prawnym
8
do Trybunału Konstytucyjnego, czy art. 8a ust. 2a ustawy systemowej dotyczący
zdania ostatniego tego przepisu jest zgodny z Konstytucją RP, bowiem
rozstrzygnięcie tego zagadnienia miałoby wpływ na rozstrzygnięcie sprawy zawisłej
przed sądem.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna jest nieusprawiedliwiona.
Zgodnie z art. 39813
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw. Jest więc związany granicami
skargi kasacyjnej wyznaczonymi jej podstawami, co oznacza, że nie może
uwzględniać naruszenia żadnych innych przepisów niż wskazane przez
skarżącego. Sąd Najwyższy nie jest bowiem uprawniony do samodzielnego
dokonywania konkretyzacji zarzutów lub też stawiania hipotez co do tego, jakiego
aktu prawnego (przepisu) dotyczy podstawa skargi. Nie może także zastąpić
skarżącego w wyborze podstawy kasacyjnej, jak również w przytoczeniu przepisów,
które mogłyby być naruszone przy wydawaniu zaskarżonego orzeczenia. Sąd
Najwyższy może zatem skargę kasacyjną rozpoznawać tylko w ramach tej
podstawy, na której ją oparto, odnosząc się jedynie do przepisów, których
naruszenie zarzucono (por. np. wyroki z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 233/09, LEX nr
585720 oraz z dnia 19 maja 2011 r., I PK 264/10, LEX nr 896462). Już tylko z tego
względu nie może być uznany za skuteczny powołany w ramach podstawy
naruszenia przepisów postępowania zarzut niezwrócenia się przez Sąd drugiej
instancji z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego. Skarżąca nie
wskazuje bowiem żadnego przepisu prawa procesowego, który - w jej ocenie -
został naruszony przez Sąd odwoławczy. Należy więc tylko zauważyć, że
wystąpienie na podstawie art. 193 Konstytucji RP oraz art. 3 ustawy z dnia 1
sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) z
pytaniem prawnym należy do uprawnień sądu orzekającego, ustawodawca nie
przewidział zaś możliwości kontroli sposobu korzystania z tego uprawnienia przez
9
badanie zasadności wystąpienia z pytaniem prawnym. Strona może natomiast
zarzucić naruszenie prawa materialnego przez zastosowanie przepisu sprzecznego
z Konstytucją, jednakże takiego zarzutu skarżąca nie formułuje.
Skoro ustalenia faktyczne stanowiące podstawę zaskarżonego wyroku nie
zostały przez skarżącą zakwestionowane, przeto Sąd Najwyższy jest nimi związany
z mocy art. 39813
§ 2 k.p.c. Oznacza to, że wiąże go ustalenie, iż zainteresowany -
w ramach zawartej z wnioskodawczynią umowy cywilnoprawnej - wykonywał pracę
na rzecz podmiotu, z którym wiązał go stosunek pracy.
W ramach obrazy prawa materialnego skarżąca wskazuje na art. 8 ust. 2a
ustawy systemowej, nie kwestionując oceny Sądu drugiej instancji, że przepis ten -
poprzez art. 32 tej ustawy - znajduje również zastosowanie do poboru składek na
ubezpieczenie zdrowotne. Skarżąca zmierza jedynie do wykazania, że art. 8 ust. 2a
ustawy systemowej odnosi się wyłącznie do pracowników mających zawarte
umowy agencyjne, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług ze swoim
pracodawcą, po pierwsze podnosząc, iż wynika to z art. 9 ust. 1 ustawy
systemowej, „w którym ustawodawca rozstrzyga zawieranie umów cywilno-
prawnych w każdych innych przypadkach - w tym zawartych pomiędzy
pracownikiem a osobą trzecią”, zaś Sądy obu instancji nie oceniły „korelacji
przepisu ustawy art. 8 ust. 2a z przepisem art. 9 ust. 1 i 2 tej ustawy” oraz po drugie
wskazując, że Sądy te nie zakwestionowały ważności umów zawartych przez
wnioskodawczynię ze Szpitalem i zainteresowanym. Wywody te nie mogą być
uznane za trafne.
Podnoszone przez skarżącą kwestie były już wielokrotnie przedmiotem
rozważań Sądu Najwyższego, który zgodnie przyjmuje, że w świetle art. 8 ust. 2a
ustawy systemowej pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę
w ramach umowy o dzieło zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na
ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe z tytułu tej umowy
(por. uchwałę z dnia 2 września 2009 r., II UZP 6/09, OSNP 2010 nr 3-4, poz. 46
oraz wyrok z dnia 11 maja 2012 r., I UK 5/12, OSNP 2013 nr 9-10, poz. 117), a teza
ta jest aktualna także w stosunku do pracowników wykonujących taką pracę na
podstawie umowy zlecenia (por. wyroki z dnia 14 stycznia 2010 r., I UK 252/09,
LEX nr 577824; z dnia 2 lutego 2010 r., I UK 259/09, LEX nr 585727; z dnia 18
10
października 2011, III UK 22/11, OSNP 2012 nr 21-22, poz. 266; z dnia 6 lutego
2014 r., II UK 279/13, niepublikowany). W judykatach tych Sąd Najwyższy wyjaśnił,
że art. 8 ust. 2a ustawy systemowej rozszerza pojęcie pracownika dla celów
ubezpieczeń społecznych poza sferę stosunku pracy. Rozszerzenie to dotyczy
dwóch sytuacji. Pierwszą jest wykonywanie pracy na podstawie jednej z
wymienionych w nim umów prawa cywilnego przez osobę, która umowę taką
zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy. Drugą jest
wykonywanie pracy na podstawie jednej z tych umów przez osobę, która
wymienioną umowę zawarła z osobą trzecią, jednakże w jej ramach wykonuje
pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Przesłanką
decydującą o uznaniu takiej osoby za pracownika w rozumieniu ustawy systemowej
jest to, że - będąc pracownikiem związanym stosunkiem pracy z danym
pracodawcą - jednocześnie świadczy na jego rzecz pracę w ramach umowy
cywilnoprawnej zawartej z inną osobą. Celem takiej regulacji było, po pierwsze -
ograniczenie korzystania przez pracodawców z umów cywilnoprawnych celem
zatrudnienia własnych pracowników dla realizacji tych samych zadań, które
wykonują oni w ramach łączącego strony stosunku pracy, by w ten sposób ominąć
ograniczenia wynikające z ochronnych przepisów prawa pracy i uniknąć obciążeń z
tytułu składek na ubezpieczenia społeczne od tychże umów oraz po drugie -
ochrona pracowników przed skutkami fluktuacji podmiotowej po stronie
zatrudniających w trakcie procesu świadczenia pracy, polegającej na
przekazywaniu pracowników przez macierzystego pracodawcę innym podmiotom
(podwykonawcom), którzy zatrudniają tych pracowników w ramach umów
cywilnoprawnych w ogóle nieobjętych obowiązkiem ubezpieczeń społecznych
(umowa o dzieło) lub zwolnionych z tego obowiązku w zbiegu ze stosunkiem pracy
(umowa agencyjna, zlecenia lub inna umowa o świadczenie usług, do której stosuje
się przepisy o zleceniu). Podkreśla się również, że na tle art. 8 ust. 2a ustawy
systemowej pojęcie pracownika w zakresie ubezpieczenia społecznego nie
pokrywa się ściśle z takim pojęciem, jakim posługuje się prawo pracy, a
odczytywanie tego przepisu w związku z art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz art. 6 ust. 1 pkt 4
ustawy systemowej prowadzi do oczywistego wniosku, że rzeczywisty stosunek
prawny regulowany wymienionymi w nim umowami cywilnymi, który niepodważalnie
11
istnieje na gruncie prawa cywilnego, nie wywołuje skutków w zakresie prawa
ubezpieczeń społecznych.
W świetle tej wykładni pogląd skarżącej, jakoby z art. 9 ust. 1 i 2 ustawy
systemowej miało wynikać, że przepisy te odnoszą się do każdego przypadku
zawarcia przez pracownika umowy cywilnoprawnej z osobą trzecią, musi być
uznany za błędny. Przepis art. 9 ust. 2 w ogóle nie reguluje kwestii zbiegu tytułu
ubezpieczenia pracowniczego (art. 6 ust. 1 pkt 1) z tytułem ubezpieczenia osoby
wykonującej pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o
świadczenie usług (art. 6 ust. 1 pkt 4). Z kolei z art. 9 ust. 1 ustawy systemowej
wynika, że po pierwsze - osoba wykonująca pracę na podstawie umowy
agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług podlega obowiązkowo
ubezpieczeniom społecznym tylko wtedy, gdy któraś z tych umów jest jedynym
tytułem do objęcia danej osoby wspomnianymi ubezpieczeniami, zaś w zbiegu z
pracowniczym tytułem ubezpieczenia umowa taka jest z ubezpieczeń tych
zwolniona oraz po drugie - zasada ta nie dotyczy pracowników, o których mowa w
art. 8 ust. 2a tej ustawy, gdyż w takim przypadku są oni obejmowani
ubezpieczeniami zarówno ze stosunku pracy, jak i z umów w przepisie tym
wymienionych, jeżeli umowę taką zawarli z pracodawcą, z którym pozostają w
stosunku pracy, lub jeżeli w ramach tej umowy wykonują pracę na rzecz
pracodawcy, z którym pozostają w stosunku pracy. Sąd Najwyższy przyjmuje
(szeroko w tym zakresie w powołanych wyżej wyrokach z dnia 18 października
2011 r., III UK 22/11 oraz z dnia 11 maja 2012 r., I UK 5/12), że umowy
cywilnoprawne wymienione w art. 8 ust. 2a ustawy systemowej (także w jej art. 9
ust. 1) nie stanowią samodzielnych tytułów obowiązkowego podlegania
ubezpieczeniom społecznym pracownika. W takiej sytuacji nie dochodzi również do
zbiegu tytułów ubezpieczenia społecznego w rozumieniu art. 9 tej ustawy. Norma
art. 8 ust. 2a - poprzez wykreowanie szerokiego pojęcia „pracownika” - stworzyła
szeroką definicję pracowniczego tytułu obowiązkowych ubezpieczeń społecznych.
Tytułem tym jest łączący pracodawcę z pracownikiem stosunek pracy oraz
dodatkowo umowa cywilnoprawna zawarta przez pracownika z pracodawcą lub
zawarta z osobą trzecią, ale wykonywana na rzecz pracodawcy. Określone
hipotezą normy art. 8 ust. 2a dwie sytuacje faktyczne, w jakich może się znaleźć
12
osoba, do której przepis ten jest adresowany (pracownik wykonujący pracę na
podstawie wymienionych umów cywilnoprawnych zawartych z pracodawcą oraz
umów cywilnoprawnych zawartych wprawdzie z osobą trzecią, ale gdy praca jest
świadczona na rzecz pracodawcy) mają równorzędny charakter z punktu widzenia
skutków opisanych dyspozycją omawianej normy prawnej. Konsekwencje prawne
na gruncie ustawy systemowej, wynikające z realizacji takich umów, muszą być
takie same, co oznacza, iż dla celów ubezpieczeń społecznych zarówno
wykonywanie pracy na podstawie umów cywilnoprawnych zawartych z
pracodawcą, jak i zawartych wprawdzie z osobą trzecią, ale gdy praca wykonywana
jest na rzecz pracodawcy, jest traktowane tak jak świadczenie pracy w ramach
klasycznego stosunku pracy łączącego jedynie pracownika z pracodawcą.
Skarżąca nie przedstawia żadnej argumentacji, która uzasadniałaby zmianę
zaprezentowanych poglądów, podzielanych przez obecny skład Sądu
Najwyższego.
Z powyższych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie
art. 39814
k.p.c. Orzeczenie o kosztach postępowania oparto o odpowiednio
stosowany art. 108 § 1 k.p.c.