Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 365/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Szewczyk (przewodniczący)
SSN Przemysław Kalinowski (sprawozdawca)
SSA del. do SN Mariusz Młoczkowski
Protokolant Marta Brylińska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Krzysztofa Parchimowicza,
w sprawie P. K.
w przedmiocie wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 20 maja 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego
od wyroku Sądu Rejonowego w G.
z dnia 24 czerwca 2010 r.,
1) uchyla zaskarżony wyrok i na podstawie art. 537 § 2 k.p.k. -
umarza postępowanie w przedmiocie wyroku łącznego,
2) kosztami procesu w sprawie obciąża Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
P. K. został prawomocnie skazany:
1. wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 19 marca 2002 r., sygn. II K 98/00,
prawomocnym z dniem 26 marca 2002 r., za przestępstwo z art.
2
158 § 1 k.k., popełnione w dniu 20 września 1999 r. - na karę 6 miesięcy
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres
2 lat próby i na karę grzywny w wysokości 30 stawek dziennych po 20 zł.
Postanowieniem z dnia 9 czerwca 2004 r., sygn. II Ko 34/04, Sąd Rejonowy
zarządził wykonanie warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności.
Skazany odbył karę pozbawienia wolności w okresie od 9 lutego 2005 r. do 9
sierpnia 2005 r.;
2. wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 25 marca 2003 r., sygn. K 388/02,
prawomocnym z dniem 27 maja 2003 r., za przestępstwo z art.
178a § 1 k.k., popełnione w dniu 4 grudnia 2002 r. - na karę 1 roku
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres
2 lat próby i orzeczeniem środków karnych w postaci zakazu prowadzenia
wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 1 roku i świadczenia
pieniężnego w kwocie 300 zl na rzecz Fundacji Pomocy Ofiarom
Przestępstw w Warszawie;
3. wyrokiem nakazowym Sądu Rejonowego z dnia 19 listopada 2003 r., sygn.
II K 400/03, prawomocnym z dniem 23 lutego 2004 r., za przestępstwo z
art. 178a § 1 k.k., popełnione w dniu 19 kwietnia 2003 r. - na karę grzywny
w wysokości 80 stawek dziennych po 10 zł, z orzeczeniem środków karnych
w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w
ruchu lądowym na okres roku i świadczenia pieniężnego w kwocie 100 zl na
rzecz Fundacji na Rzecz Poszkodowanych w Wypadkach Drogowych.
Postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia 26 czerwca r., sygn. II Ko
967/08, niewykonana przez skazanego kara grzywny została zamieniona na
zastępczą karę 10 dni pozbawienia wolności i zarządzono jej wykonanie;
4. wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 19 stycznia 2005 r., sygn. K 759/03,
prawomocnym z dniem 27 stycznia 2005 r., za czyny popełnione w dniu 30
października 2002 r.:
1. z art. 191 § 2 k.k. - na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności,
2. z art. 158 § 1 k.k. - na karę 1 roku pozbawienia wolności;
3. z art. 158 § 1 k.k. - na karę 1 roku pozbawienia wolności,
4. z art. 193 k.k. - na karę 3 miesięcy pozbawienia wolności,
3
5. z art. 217 § 1 k.k. - na karę 3 miesięcy pozbawienia wolności.
Sąd wymierzył za ww. czyny karę łączną 2 lat pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 4 lat próby i karę
grzywny w wysokości 100 stawek dziennych po 20 zł. Na poczet
orzeczonej kary grzywny zaliczono okres zatrzymania skazanego w
dniach od 30 października 2002 r. do dnia 1 listopada 2002 r. W dniu 22
stycznia 2007 r. wykonano karę grzywny. Postanowieniem z dnia 2 lipca
2008 r., sygn. II Ko 538/08 Sąd Rejonowy zarządził wykonanie kary
pozbawienia wolności;
6. wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 6 grudnia 2005 r., sygn. II K 11/05,
prawomocnym z dniem 14 grudnia 2005 r., za przestępstwa popełnione w
dniu 10 września 2004 r.:
1. z art. 158 § 1 k.k. - na karę roku pozbawienia wolności,
2. z art. 288 § 1 k.k. - na karę 2 lat pozbawienia wolności.
Sąd wymierzył za ww. czyny karę łączną 2 lat pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 5 lat próby i karę
grzywny w wysokości 100 stawek dziennych po 20 zł. Postanowieniem z
dnia 21 listopada 2008 r., Sąd Rejonowy zarządził wykonanie kary
pozbawienia wolności;
3. wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 24 października 2007 r., sygn. II K
368/06, prawomocnym z dniem 1 listopada 2007 r., za przestępstwo z art.
278 § 1 k.k., popełnione w dniu 10 sierpnia 2006 r. - na karę 1 roku
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na
okres 2 lat próby;
VII.. wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 9 lipca 2007 r., sygn. II K 44/07,
prawomocnym z dniem 26 marca 2008 r., za przestępstwa popełnione w
październiku i listopadzie 2006 r.:
1. z art. 191 § 2 k.k. - na karę 8 miesięcy pozbawienia wolności,
2. z art. 282 k.k. - na karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności.
Sąd wymierzył za ww. czyny karę łączną 1 roku i 6 miesięcy
pozbawienia wolności. Na poczet kary łącznej zaliczono okres
tymczasowego aresztowania od dnia 18 grudnia 2006 r. do dnia 9 lipca
4
2007 r. Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 26 marca 2008 r., sygn. IX Ka
1226/07 utrzymał ww. wyrok w mocy;
1. wyrokiem nakazowym Sądu Rejonowego z dnia 14 sierpnia 2008 r., sygn.
II K 505/08, prawomocnym z dniem 9 września 2008 r., za przestępstwo z
art. 178a § 1 k.k., popełnione w dniu 10 lutego 2008 r. - na karę grzywny
w wysokości 60 stawek dziennych, z orzeczeniem środka karnego w
postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych na okres 2 lat;
2. wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 7 kwietnia 2008 r., sygn. V K 55/08,
prawomocnym z dniem 22 stycznia 2009 r., za przestępstwo z art. 178a § 1
k.k., popełnione w dniu 8 listopada 2007 r. - na karę 1 roku i 10 miesięcy
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres
5 lat próby i na karę grzywny w wysokości 100 stawek dziennych po 15 zł, z
orzeczeniem środków karnych w postaci zakazu prowadzenia pojazdów
mechanicznych w ruchu lądowym na okres 5 lat i świadczenia pieniężnego w
kwocie 500 zł na rzecz Społecznego Komitetu Wspierania Pomnika -
Szpitala „Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie. Wyrokiem Sądu
Okręgowego z dnia 22 stycznia 2009 r., sygn. IX Ka 706/08, powyższy wyrok
został utrzymany w mocy. Na poczet kary grzywny zaliczono skazanemu
okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie w dniu 8 listopada
2007 r.
Sąd Rejonowy orzekając w niniejszej sprawie, wyrokiem łącznym z dnia 24
czerwca 2010 r., sygn. II K 10/10:
1. rozwiązał kary łączne orzeczone wyrokami Sądu Rejonowego o sygn. II K
759/03 i Sądu Rejonowego o sygn. II K 44/07;
2. na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. połączył wymierzone wobec
skazanego P. K. jednostkowe kary pozbawienia wolności orzeczone
wyrokami Sądu Rejonowego o sygn. II K 759/03 i Sądu Rejonowego o
sygn. V K 388/02, opisanymi w pkt IV i II i wymierzył P. K. karę łączną 3 lat
pozbawienia wolności;
1. na podstawie art. 576 § 1 k.p.k. w pozostałym zakresie wyroki wymienione
w komparycji w punktach IV i II pozostawił do odrębnego wykonania;
2. na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. połączył wymierzone wobec
5
skazanego P. K. jednostkowe kary pozbawienia wolności orzeczone
wyrokami Sądu Rejonowego o sygn. II K 368/06 i Sądu Rejonowego o sygn.
II K 44/07, opisanymi w pkt VI i VII i wymierzył P. K. karę łączną 2 lat i 6
miesięcy pozbawienia wolności;
3. na podstawie art. 576 § 1 k.p.k. w pozostałymzakresie wyroki wymienione w
komparycji w punktach VI i VII pozostawił do odrębnego wykonania;
4. na podstawie art. 572 k.p.k. umorzył postępowanie w zakresie objęcia
wyrokiem łącznym wyroków opisanych w komparycji w punktach I, III, V,
VIII, IX, tj. wyroków Sądu Rejonowego o sygn. II K 98/00, II K 400/03, II K
11/05, II K 505/08, V K 55/08;
5. na podstawie art. 624 § 1 k.p.k. zwolnił skazanego w całości od ponoszenia
kosztów sądowych i opłat w sprawie.
Wyrok ten nie został zaskarżony przez strony i uprawomocnił się w dniu 2
lipca 2010 r. bez postępowania odwoławczego.
Obecnie, kasację od powyższego wyroku łącznego Sądu Rejonowego z
dnia 24 czerwca 2010 r., sygn. II K 10/10, wniósł Prokurator Generalny. Na
zasadzie art. 523 § 1 k.p.k., art. 526 § 1 k.p.k. i art. 537 § 1 i 2 k.p.k. Autor
kasacji zaskarżył wymieniony wyrok w całości, na korzyść skazanego P. K. i
zarzucił:
1. rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisu
prawa materialnego - art. 85 k.k., polegające na połączeniu
jednostkowych kar pozbawienia wolności orzeczonych wobec P. K.
wyrokami Sądu Rejonowego z dnia 25 marca 2003 r., sygn. V K 388/02 i
Sądu Rejonowego z dnia 19 stycznia 2005 r,, sygn. II K 759/03 oraz
Sądu Rejonowego z dnia 24 października 2007 r., sygn. II K 368/06 i
Sądu Rejonowego z dnia 9 lipca 2007 r., sygn. II K 44/07 i orzeczeniu kar
łącznych, mimo braku przesłanek określonych w tym przepisie z uwagi
na uprzednie zatarcie skazań w sprawach Sądu Rejonowego o sygn. V K
388/02 i II K 368/06;
2. rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie przepisów
prawa materialnego - art. 4 § 1 k.k., polegające na zastosowaniu przez
sąd ustawy nowej i orzeczeniu - w trybie art. 89 § la k.k. - kar łącznych
6
bezwzględnego pozbawienia wolności za zbiegające się przestępstwa,
za które na mocy wyroków jednostkowych orzeczono kary
bezwzględnego pozbawienia wolności oraz kary pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem ich wykonania, mimo że w czasie
popełnienia przestępstw obowiązywała ustawa względniejsza dla
skazanego, gdyż przepis art. 89 § 1 k.k., w brzmieniu obowiązującym do
dnia 8 czerwca 2010 r. wykluczał możliwość orzeczenia w takiej sytuacji
kary łącznej bezwzględnego pozbawienia wolności, co obligowało sąd do
jego zastosowania.
W oparciu o tak postawione zarzuty autor kasacji wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku łącznego i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do
ponownego rozpoznania. Prokurator Prokuratury Generalnej obecny na rozprawie
kasacyjnej poparł zarzuty nadzwyczajnego środka zaskarżenia, podkreślając ich
alternatywny charakter, natomiast co do wniosku kasacji – wskazał na potrzebę
uchylenia zaskarżonego wyroku i umorzenia postępowania w przedmiocie wyroku
łącznego – z uwagi na brak przesłanek wymienionych w art. 85 k.k.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja wniesiona przez Prokuratora Generalnego na korzyść P. K.
okazała się zasadna w zakresie podniesionych w niej zarzutów, choć od razu
odnotować trzeba, że zostały postawione w formule alternatywy rozłącznej, tzn.
pierwszy z nich - dezaktualizuje drugi. Podzielenie bowiem stanowiska skarżącego
co do tego, że nastąpiło zatarcie skazań P. K. w sprawach Sądu Rejonowego o
sygn. V K 388/02 i sygn. II K 368/06, przesądzało o braku ustawowych przesłanek
do wydania wyroku łącznego w sprawie tego Sądu o sygn. II K 10/10. W takiej
sytuacji bezprzedmiotowe stawało się rozważanie znaczenia naruszenia przez Sąd
Rejonowy zasad stosowania regulacji ustawowej względniejszej z punktu widzenia
sytuacji skazanego.
Analiza akt spraw, które były przedmiotem orzekania w sprawie Sądu
Rejonowego w G. sygn. akt II K 10/10 o wydanie wyroku łącznego oraz
zgromadzonych w nich wyroków skazujących P. K. i dalszych orzeczeń
zapadających w postępowaniach wykonawczych prowadzi do wniosku, że
rozstrzygnięcie zaskarżone obecnie przez Prokuratora Generalnego istotnie
7
zapadło z rażącym naruszeniem przepisów prawa materialnego wskazanych w
zarzucie kasacji. Zakwestionowanym w kasacji wyrokiem łącznym Sąd Rejonowy
uznając, że zachodzą przesłanki określone w art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k., połączył
w pkt 2 orzeczenia jednostkową karę 2 lat pozbawienia wolności o charakterze
bezwzględnym, orzeczoną wobec P. K. na mocy wyroku Sądu Rejonowego o sygn.
II K 759/03, z karą roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania na okres 2 lat próby, wymierzoną temu skazanemu wyrokiem Sądu
Rejonowego w sprawie o sygn. V K 388/02.
Analogicznie, w pkt 3 wyroku łącznego, sąd połączył bezwzględną karę
roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności, z karą roku pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 2 lat próby, które to kary
orzeczone zostały wobec P. K. na mocy wyroków Sądu Rejonowego o
sygnaturach - odpowiednio - II K 44/07 i II K 368/06.
Sąd nie dostrzegł przy tym, że wyroki Sądu Rejonowego w sprawach o
sygn. V K 388/02 i II K 368/06 nie mogły być brane pod uwagę przy orzekaniu w
przedmiocie wyroku łącznego albowiem w momencie wydawania tego ostatniego
wyroku skazania w tych sprawach uległy już zatarciu z mocy prawa. Uznając, że
spełnione są przesłanki określone w art. 85 k.k. sąd wyrokujący nie dostrzegł, że
wyrok wydany przez Sąd Rejonowy w dniu 25 marca 2003 r. w sprawie o sygn. V
K 388/02 uprawomocnił się w dniu 27 maja 2003 r. i wówczas też rozpoczął bieg
ustalony tym wyrokiem 2-letni okres próby. Wykonanie wymierzonej P. K. kary
pozbawienia wolności nie zostało zarządzone ani w okresie próby ani w ciągu
kolejnych 6 miesięcy. Z uwagi na to, że w tym ostatnim wyroku orzeczono wobec
skazanego również środki karne w postaci świadczenia pieniężnego oraz zakazu
prowadzenia pojazdów, a wykonanie tych środków nastąpiło - odpowiednio - w
dniu 24 marca 2005 r. i w okresie od 17 sierpnia 2005 r. do 16 sierpnia 2006 r. -
skazanie w przedmiotowej sprawie uległo zatarciu z dniem 16 sierpnia 2006 r.
stosownie do dyspozycji art. 76 § 2 k.k. (por. akta sygn. V K 388/02, k. 53, 54).
Podobna sytuacja zaistniała w odniesieniu do wyroku Sądu Rejonowego z
dnia 24 października 2007 r. o sygn. II K 368/06, który w rzeczywistości również
nie kwalifikował się do objęcia wyrokiem łącznym – z takich samych względów.
Orzeczenie to stało się prawomocne z dniem 1 listopada 2007 r. Z tą chwilą
8
rozpoczął bieg 2-letni okres próby ustalony tym wyrokiem wobec P. K., a ponieważ
wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności nie zostało zarządzone w
terminie, o którym mowa w art. 75 § 4 k.k. - w dniu 1 maja 2010 r. nastąpiło
zatarcie przedmiotowego skazania z mocy prawa stosownie do dyspozycji art. 76
§ 1 k.k.
Opisana sytuacja, tj. zatarcie skazań w sprawach Sądu Rejonowego o
sygn. K 388/02 i II K 368/06, stanowiła przeszkodę uniemożliwiającą objęcie tych
orzeczeń wyrokiem łącznym w sprawie o sygn. II K 10/10, wydanym w dniu 24
czerwca 2010 r.
Trzeba zgodzić się z poglądem skarżącego, że zatarcie skazania prowadzi
do swoistej fikcji prawnej, w wyniku której skazanie uważa się za niebyłe, co z
kolei implikuje brak warunków określonych w art. 85 k.k. W konsekwencji,
orzeczenie obejmujące skazanie, które uległo zatarciu, nie może być wzięte pod
uwagę przy łączeniu kar w wyroku łącznym (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia
18 czerwca 2009 r. IV KK 164/09, LEX nr 512114, z dnia 9 grudnia 2009 r. V KK
303/09, LEX nr 553740, z dnia 17 listopada 2011 r. V KK 206/11, Legalis nr
509570, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 lipca 2008 r. IV KK 245/08,
LEX nr 424879 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 2013 r. III KK
197/13, LEX Nr 1335579).
Zaistniałe w niniejszej sprawie uchybienie, polegające na objęciu wyrokiem
łącznym zatartych skazań, jest rażące i miało istotny wpływ na treść orzeczenia,
ponieważ w jego następstwie doszło do wydania wyroku łącznego wbrew
ustawowym przesłankom łączenia kar, a w konsekwencji również do wymierzenia
P. K. bezwzględnych kar łącznych pozbawienia wolności w wymiarze surowszym,
niż wynikający z prawidłowego wykonania kar jednostkowych. Uwzględnienie tego
zarzutu powodowało konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku łącznego Sądu
Rejonowego z dnia 24 czerwca 2010 r., sygn. II K 10/10.
Natomiast nie można było podzielić dalszego wniosku sformułowanego w
petitum kasacji, w którym postulowano przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu
do ponownego rozpoznania. Wprawdzie rzeczywiście czyn, za który P. K. został
skazany wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 19 stycznia 2005 r. w sprawie o sygn.
II K 759/03, został popełniony w dniu 30 października 2002 r., natomiast czyn, za
9
który P. K. został skazany wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 6 grudnia 2005 r. w
sprawie o sygn. II K 11/05 został popełniony w dniu 10 września 2004 r. (a więc
także przed wydaniem pierwszego z w/w wyroków), ale w okresie pomiędzy tymi
czynami został wydany wyrok Sądu Rejonowego z dnia 19 listopada 2003 r., w
sprawie o sygn. II K 400/03. Znaczenie tej przeszkody podkreślił prokurator
Prokuratury Generalnej obecny na rozprawie kasacyjnej, co w konsekwencji
implikowało umorzenie postępowania w przedmiocie wydania wyroku łącznego –
na podstawie art. 537 § 2 k.p.k.
Na koniec, jedynie na marginesie (wobec stanowiska wyrażonego wyżej
wobec pierwszego z zarzutów kasacji) odnotować należy, że niezależnie od
powyższego uchybienia, które stało się przyczyną uchylenia zaskarżonego
wyroku, Sąd Rejonowy łącząc w wydanym wyroku łącznym kary pozbawienia
wolności o charakterze probacyjnym z karami bezwzględnymi, orzeczonymi za
przestępstwa popełnione przez P. K. przed wejściem w życie w dniu 8 czerwca
2010 r. ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy
- Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy, ustawy -
Kodeks karny skarbowy i innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1589) - rażąco
naruszył również przepis art. 4 § 1 k.k.
W istocie bowiem sąd zastosował przepis art. 89 § 1 k.k. w brzmieniu
obowiązującym od dnia 8 czerwca 2010 r., tj. poszerzony o § la, który to przepis
pozwala na wymierzenie w wyroku łącznym kary łącznej bez warunkowego
zawieszenia jej wykonania w następstwie połączenia wymierzonych za zbiegające
się przestępstwa kar o charakterze bezwzględnym i probacyjnym.
Tym samym, wbrew obowiązującym zasadom intertemporalnym, Sąd
Rejonowy zastosował wobec P. K. ustawę nową mimo, iż nie była ona dla niego
względniejsza. Do dnia 8 czerwca 2010 r. w orzecznictwie przyjmowano bowiem,
że przepis art. 89 § 1 k.k. stanowił podstawę do orzekania kary łącznej w wyroku
łącznym w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia
wolności, ograniczenia wolności albo grzywny z warunkowym zawieszeniem i bez
warunkowego zawieszenia ich wykonania, ale wyłącznie przez orzeczenie kary o
charakterze probacyjnym (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2001
r., sygn. I KZP 2/01, OSNKW 2001, z. 5-6, poz. 41, wyrok Sądu Najwyższego z
10
dnia 8 lutego 2011 r. sygn. KK 414/10, LEX Nr 735573).
W niniejszej sprawie bezspornym jest, że czyny, za które wskazanymi wyżej
wyrokami o sygn. V K 388/02, II K 759/03, II K 368/06 i II K 44/07, połączonymi w
punktach 2 i 3 wyroku łącznego sygn. II K 10/10, wymierzono P. K. jednostkowe
kary pozbawienia wolności - zostały popełnione przez tego skazanego przed
dniem 8 czerwca 2010 r.
Zatem rozstrzygnięcie przyjęte przez Sąd Rejonowy w wyroku łącznym
sygn. II K 10/10 zapadło z naruszeniem dyrektyw wynikających z przepisu art. 4 §
1 k.k. Orzeczenie bezwzględnych kar łącznych za zbiegające się przestępstwa
popełnione przed dniem 8 czerwca 2010 r., za które wymierzono jednostkowe kary
pozbawienia wolności o charakterze probacyjnym i bezwzględne jest w sposób
oczywisty mniej korzystne niż odrębne wykonywanie kar jednostkowych.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.