Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 108/14
POSTANOWIENIE
Dnia 27 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Grubba (przewodniczący)
SSN Dorota Rysińska
SSN Andrzej Stępka (sprawozdawca)
na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k., bez udziału stron,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej w dniu 27 maja 2014 r.,
w sprawie T. M. skazanego z art. 158 § 1 k.k.,
wobec którego zarządzono wykonanie kary pozbawienia wolności,
kasacji wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na korzyść T. M. od
postanowienia Sądu Okręgowego w O. z dnia 17 maja 2013r., w sprawie … 255/13,
utrzymującego w mocy postanowienie Sądu Rejonowego w N. z dnia 11 marca
2013 r., sygn. akt … 317/13,
p o s t a n o w i ł
uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi
Okręgowemu w O. do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym.
UZASADNIENIE
Wyrokiem Sądu Rejonowego w N. z dnia 16 czerwca 2011 r., sygn. akt …
179/10, T. M. został uznany za winnego popełnienia zarzuconego mu czynu z art.
158 § 1 k.k. i za to wymierzono mu karę 10 miesięcy pozbawienia wolności. Na
podstawie art. 69 § 1 k.k. i art. 70 § 2 k.k. wykonanie orzeczonej wobec
oskarżonego kary pozbawienia wolności warunkowo zawieszono na okres 4 lat
próby i na podstawie art. 73 § 2 k.k. oddano go pod dozór kuratora sądowego.
2
Na podstawie art. 624 § 1 k.p.k. zwolniono oskarżonego w całości od zapłaty na
rzecz Skarbu Państwa kosztów sądowych.
Wyrok ten uprawomocnił się w stosunku do T. M. w dniu 26 lipca 2011 r. (k.
196-197, akt … 179/10).
W dniu 5 lutego 2013 r. kurator zawodowy złożył do Sądu Rejonowego w N.
wniosek o zarządzenie wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia
wolności wobec skazanego T. M. (k. 46, akta dozoru … 386/11). Po rozpoznaniu
tego wniosku, Sąd Rejonowy w N. postanowieniem z dnia 11 marca 2013 r., w
sprawie Ko 317/13, na podstawie art. 75 § 2 k.k. zarządził wobec skazanego T. M.
wykonanie w/w kary 10 miesięcy pozbawienia wolności. Postanowienie to zostało
zaskarżone przez skazanego (k. 60 akt … 317/13). Sąd Okręgowy w O. po
rozpoznaniu zażalenia, postanowieniem z dnia 17 maja 2013 r., w sprawie …
255/13, utrzymał zaskarżone postanowienie w mocy.
Kasację od tego postanowienia w trybie art. 521 § 1 k.p.k. wniósł Rzecznik
Praw Obywatelskich, który na podstawie art. 523 § 1 k.p.k. zarzucił Sądowi
odwoławczemu rażące naruszenie prawa procesowego, to jest art. 22 § 1 k.k.w. w
zw. z art. 178 § 2 k.k.w., mające istotny wpływ na treść orzeczenia, polegające na
rozpoznaniu przez Sąd Okręgowy zażalenia skazanego i wydaniu orzeczenia w
przedmiocie zarządzenia wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia
wolności bez wysłuchania skazanego, który nie został zawiadomiony o terminie
posiedzenia odwoławczego, co w konsekwencji stanowiło naruszenie jego prawa
do obrony w postępowaniu wykonawczym.
W konkluzji kasacji wniesiono o uchylenie zaskarżonego postanowienia
Sądu Okręgowego w O. i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich jest zasadna w stopniu oczywistym, co
pozwalało na jej rozpoznanie i uwzględnienie na posiedzeniu wyznaczonym na
podstawie art. 535 § 5 k.p.k.
Należy przypomnieć, że przepis art. 22 § 1 k.k.w. wprowadza obowiązek
każdorazowego zawiadamiania skazanego o terminie i celu posiedzenia. Przepis
ten rozszerzył możliwości bezpośredniego udziału skazanego w posiedzeniu sądu.
Jest to równocześnie jeden z przepisów kodeksu karnego wykonawczego, który
3
przewiduje równouprawnienie stron w postępowaniu wykonawczym i umożliwia
realizację w tym stadium postępowania podstawowych zasad procesu karnego, to
jest zasady bezpośredniości, zasady kontradyktoryjności oraz zasad ustności i
prawa do obrony. Brak zawiadomienia skazanego o terminie posiedzenia jest z
reguły uchybieniem procesowym, które może mieć wpływ na treść orzeczenia.
Skazany pozbawiony zostaje bowiem prawa do osobistej obrony, a także prawa do
ewentualnego ustanowienia obrońcy w celu realizowania jego prawa do obrony w
sytuacji, w której nie brałby udziału w posiedzeniu, co zgodnie z art. 22 § 1 k.k.w.
nie wstrzymuje rozpoznania sprawy. Jakkolwiek stawiennictwo skazanego na
posiedzenie nie jest obowiązkowe, to nie ulega wątpliwości, że musi on być zawsze
prawidłowo zawiadomiony o terminie tego posiedzenia (zob. Z. Hołda, K. Postulski,
Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Gdańsk 2005, s. 154-155; postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2007 r., III KK 272/07, Lex Nr 341877).
Analiza akt przedmiotowej sprawy dowodzi, że skazany T. M. istotnie nie
został prawidłowo zawiadomiony o terminie posiedzenia odwoławczego Sądu
Okręgowego w O. Zarządzeniem z dnia 15 kwietnia 2013 r. termin posiedzenia
odwoławczego wyznaczono na dzień 17 maja 2013 r., o godz. 9:50. O terminie
posiedzenia polecono zawiadomić skazanego T. M. i Prokuraturę Okręgową
wokandą (k. 63, akt Ko 317/13). Zawiadomienie takie zostało wysłane na adres
zamieszkania T. M. wskazany w zażaleniu - a mianowicie w miejscowości G., ul. W.
19/1. Ponieważ przesyłka nie została odebrana, Urząd Pocztowy zwrócił ją do Sądu
po dwukrotnym awizowaniu. Na posiedzenie przed Sądem Okręgowym w dniu 17
maja 2013 r. skazany nie stawił się, zaś Sąd odwoławczy uznał, że T. M. został w
sposób prawidłowy zawiadomiony o terminie posiedzenia odwoławczego i
rozpoznał wniesione przez niego zażalenie (k. 64 – 65). Uwadze Sądu Okręgowego
w O. umknął jednak fakt, iż skazany T. M. nadesłał do tego Sądu dwa pisma z dnia
24 kwietnia 2013 r. (data wpływu do Sądu Okręgowego 25 kwietnia 2013 r., k. 85 i
87), w których informował, że od dnia 9 kwietnia 2013 r. przebywa w Areszcie
Śledczym w P. i w związku z tym wnosi o kierowanie korespondencji na adres tego
Aresztu. Krytycznie należy zauważyć, iż na wskazany przez T. M. adres Aresztu
Śledczego, Sąd odwoławczy już nie przesłał skazanemu zawiadomienia o terminie
posiedzenia odwoławczego.
4
Należało przyznać rację Rzecznikowi Praw Obywatelskich, że
niepowiadomienie T. M. o terminie posiedzenia odwoławczego, skutkowało
pozbawieniem go prawa do obrony, zarówno poprzez brak możliwości
przedstawienia argumentacji, mogącej mieć istotny wpływ na treść wydanego
orzeczenia, jak również ewentualnego ustanowienia obrońcy. W sprawie
skazanego przedmiotem rozważań sądu w toku posiedzenia w dniu 17 maja 2013 r.
była kwestia trafności zarządzenia na podstawie art. 75 § 2 k.k. przez Sąd I
instancji, wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności. Przepis
ten przewiduje możliwość zarządzenia wykonania warunkowo zawieszonej kary m.
in. wówczas, gdy skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny. Nie
można wykluczyć, że udział skazanego lub ewentualnie jego obrońcy w
posiedzeniu Sądu odwoławczego miałby istotne znaczenie. W tym przypadku
zarządzenie warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności miało charakter
fakultatywny, zaś w razie zapewnienia skazanemu możliwości realizacji prawa do
obrony, mogło dojść do przekonania sądu o braku podstaw do zarządzenia
wykonania kary. Tej chociażby hipotetycznej szansy skazany został pozbawiony
wobec niezawiadomienia go w prawidłowy sposób o terminie posiedzenia.
Trafnie zarzucono w kasacji również rażące naruszenie przepisu art.178 § 2
k.k.w., który zapewnia skazanemu prawo do udziału w posiedzeniu w przedmiocie
zarządzenia wykonania kary. Z redakcji art. 178 § 2 k.k.w. wynika, że w przypadku,
w którym przedmiotem rozważań sądu jest fakultatywne zarządzenie wykonania
kary, regułą powinno być wysłuchanie skazanego lub jego obrońcy. Wyjaśnienia
skazanego złożone przed sądem w toku postępowania wykonawczego stanowią
pełnowartościowy dowód, zaś ich kształt może decydować o potrzebie lub braku
potrzeby zarządzenia wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia
wolności na podstawie art. 75 § 2 k.k. Oznacza to, że sąd ma nie tylko zgodnie z
art. 22 § 1 k.k.w. obowiązek zawiadomienia skazanego o terminie posiedzenia, ale
również, że w wypadku jego niestawiennictwa oraz niestawiennictwa obrońcy,
powinien sąd szczególnie ostrożnie korzystać z reguły, w myśl której
niestawiennictwo skazanego lub jego obrońcy nie tamuje rozpoznania sprawy.
Odstąpienie od wysłuchania powinno mieć charakter wyjątkowy i ograniczać się
tylko do sytuacji, w których skazany swoim zachowaniem daje podstawy do
5
przyjęcia, iż nie zamierza brać udziału w posiedzeniu. Jednak dla przyjęcia, że
skazany z własnej woli zrezygnował z udziału w posiedzeniu i nie korzysta z
przysługujących mu w tym zakresie uprawnień, musi być prawidłowo zawiadomiony
o terminie posiedzenia (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 18 czerwca
2009 r., IV KK 165/09, OSNKW 2009 r., z. 11, poz. 96; z dnia 29 września 2010 r.,
IV KK 228/10, Lex Nr 603800).
Wskazane wyżej naruszenie przepisów prawa miało bez wątpienia charakter
rażący i wywarło istotny wpływ na treść zaskarżonego postanowienia, skoro w jego
wyniku prawo skazanego T. M. do obrony w postępowaniu wykonawczym w
znacznym stopniu zostało ograniczone. W tej sytuacji należało uchylić zaskarżone
kasacją postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Okręgowemu w O. do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.