Pełny tekst orzeczenia

148

Postanowienie
z dnia 6 czerwca 2001 r.
Sygn. Ts 7/01


Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Biruta Lewaszkiewicz-Petrykowska – przewodniczący
Andrzej Mączyński – sprawozdawca
Janusz Trzciński

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 14 marca 2001 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Bawełna “Silesiana” Spółka Akcyjna w Dzierżoniowie oraz Stanisława K., Krystyny N., Zbigniewa N. i Małgorzaty S.

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.


Uzasadnienie:

W skardze konstytucyjnej skierowanej do Trybunału Konstytucyjnego przez pełnomocnika skarżących zakwestionowano:
1) zgodność  54 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 21 grudnia 1995 r. w sprawie wykonania przepisów ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz.U. Nr 154, poz. 797 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym w latach 1996-1997 z art. 2, art. 7, art. 32, art. 84 i art. 217 Konstytucji RP;
2) zgodność  54 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 15 grudnia 1997 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz.U. Nr 156, poz. 1024 ze zm.) z art. 2, art. 7, art. 32, art. 84, art. 92 ust. 1 i art. 217 Konstytucji RP.
Za ostateczne orzeczenie wydane w sprawie skarżących na podstawie zaskarżonych przepisów uznano w skardze konstytucyjnej pismo Dyrektora Biura Orzecznictwa Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2000 r., w którym poinformowano pełnomocnika Bawełna “Silesiana” Spółka Akcyjna w Dzierżoniowie (dalej: spółka) o braku podstaw do wniesienia rewizji nadzwyczajnych od wyroków Naczelnego Sądu Administracyjnego z 10 lutego 2000 r. (sygn. akt I SA/Wr 69-85/98). Na mocy tych orzeczeń oddalono skargi spółki na decyzje Izby Skarbowej w Wałbrzychu w przedmiocie określenia podatku od towarów i usług za poszczególne miesiące od stycznia 1996 r. do czerwca 1997 r. Zaskarżonym przepisom rozporządzeń zarzucono w skardze naruszenie konstytucyjnych zasad państwa prawnego, równego traktowania podatników przez władze publiczne, jak również zasady ustanawiania obciążeń podatkowych wyłącznie w formie ustawy. Pełnomocnik wskazał również na niedopuszczalność wielokrotnego wykorzystywania przez Ministra Finansów upoważnienia ustawowego do wydania aktu wykonawczego, ingerencję w przepisach rozporządzeń w materie zastrzeżone dla ustaw oraz przekroczenie granic upoważnienia ustawowego.
Postanowieniem z 14 marca 2001 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. W uzasadnieniu postanowienia wskazano na przekroczenie ustawowego terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego ostatecznymi orzeczeniami wydanymi na podstawie zakwestionowanych przepisów były w niniejszej sprawie wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 10 lutego 2000 r., które doręczone zostały pełnomocnikowi spółki 5 czerwca 2000 r. Tym samym, od 6 czerwca 2000 r. rozpoczął bieg 3-miesięczny termin do wystąpienia ze skargą konstytucyjną. Ponieważ zaś skargę skierowano do Trybunału Konstytucyjnego 15 stycznia 2001 r. (data nadania skargi w urzędzie pocztowym) stwierdzić należało przekroczenie terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. W zaskarżonym postanowieniu wskazano ponadto na błędne określenie podmiotu występującego ze skargą konstytucyjną. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego w niniejszej sprawie mogła być nim wyłącznie spółka, jako podmiot, którego praw i wolności dotyczyły wydane w sprawie orzeczenia (decyzje administracyjne, wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego), nie zaś poszczególni akcjonariusze.
Zażalenie na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego wniósł pełnomocnik skarżących. Obszernie opisując prawa sądów powszechnych i administracyjnych do przeprowadzania samodzielnej kontroli konstytucyjności i legalności przepisów podustawowych, zakwestionował stanowisko Trybunału Konstytucyjnego odmawiające pismu Dyrektora Biura Orzecznictwa Sądu Najwyższego waloru ostatecznego orzeczenia, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji RP. Zdaniem pełnomocnika odmowa wniesienia rewizji nadzwyczajnej stanowi dla skarżącego ostateczne rozstrzygnięcie przewidziane prawem. Ponadto pełnomocnik skarżących stwierdził, że częściowo podziela stanowisko Trybunału Konstytucyjnego odnośnie sposobu określenia podmiotu występującego ze skargą konstytucyjną. Tym niemniej podkreślił, iż zarówno spółka jak i jej akcjonariusze w równym stopniu dotknięci zostali orzeczeniami wydanymi na podstawie kwestionowanych przepisów.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Wprowadzając do prawa polskiego instytucję skargi konstytucyjnej, ustrojodawca zastrzegł w art. 79 ust. 1 Konstytucji, że korzystanie z tego środka ochrony konstytucyjnych wolności i praw dopuszczalne jest “na zasadach określonych w ustawie”. Wskutek odesłania do regulacji ustawowej pełne określenie przesłanek prawnych wniesienia skargi konstytucyjnej wymaga uwzględnienia zarówno treści art. 79 Konstytucji, jak i odpowiednich przepisów ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Dla oceny zasadności podniesionych w zażaleniu zarzutów podstawowe znaczenie ma treść art. 46 ust. 1 tej ustawy, określający termin przed upływem którego skarga konstytucyjna może być wniesiona.
Podstawową przesłanką odmowy nadania skardze dalszego biegu było przekroczenie przez skarżącą spółkę terminu do wystąpienia z tego rodzaju środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Obliczenie tego terminu uzależnione jest od stwierdzenia, które z wydanych w sprawie rozstrzygnięć stanowi ostateczne orzeczenie o prawach skarżącej, wydane na podstawie zakwestionowanych w skardze przepisów rozporządzeń Ministra Finansów.
W zaskarżonym postanowieniu z 14 marca 2001 r. w pełni zasadnie przyjęto, iż walor takich orzeczeń miały prawomocne wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z 10 lutego 2000 r., doręczone pełnomocnikowi spółki 5 czerwca 2000 r. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wielokrotnie wskazywano bowiem, iż “ostateczne orzeczenie”, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, jest aktem “kształtującym bezpośrednio lub pośrednio konstytucyjne prawa bądź wolności skarżącego” (por. np. postanowienie z 1 marca 1999 r., Ts 57/99, OTK ZU Nr 2/2000, poz. 72). Wynika stąd, że tego rodzaju kwalifikacji nie można przypisać każdemu z dokonanych w danej sprawie aktów organów władzy publicznej. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego pismo Dyrektora Biura Orzecznictwa Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2000 r., informujące o braku podstaw do wniesienia z urzędu rewizji nadzwyczajnej od wyroków Naczelnego Sądu Administracyjnego, nie stanowi ostatecznego orzeczenia rozstrzygającego o konstytucyjnych wolnościach lub prawach adresata tego pisma. Trybunał Konstytucyjny podziela w tym zakresie stanowisko utrwalone w dotychczasowym orzecznictwie (por. np. postanowienia Trybunału Konstytucyjnego: z 13 października 1998 r., Ts 117/98, OTK ZU Nr 3/1999, poz. 43, s. 260; z 6 lutego 2001 r., Ts 139/00, OTK ZU Nr 2/2001, poz. 40). W pełni zasadnie przyjęto również w zaskarżonym postanowieniu, że skorzystanie przez skarżącego ze środków lub procedur, w rezultacie których mogłoby dojść w sprawie do wydania – niezależnie od zapadłego już prawomocnego wyroku sądowego – innych rozstrzygnięć, nie sanuje przekroczenia terminu przewidzianego w art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.
W okresie między doręczeniem pełnomocnikowi skarżącej spółki prawomocnych wyroków Naczelnego Sądu Administracyjnego a wniesieniem skargi konstytucyjnej weszła w życie (8 października 2000 r.) ustawa z dnia 9 czerwca 2000 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym oraz ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 53, poz. 638). Art. 1 pkt 3) lit a) tej ustawy nadał nowe brzmienie art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, m.in. przedłużając termin do wniesienia skargi konstytucyjnej z dwóch do trzech miesięcy. W ustawie tej nie zamieszczono przepisów przejściowych, które regulowałyby kwestie zakresu czasowego zastosowania nowej treści art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. W niniejszej sprawie termin do wniesienia skargi konstytucyjnej rozpoczął bieg 6 czerwca 2000 r. Termin dwumiesięczny upłynął z dniem 6 sierpnia 2000 r., a zatem jeszcze przed wejściem w życie ustawy zmieniającej ustawę o Trybunale Konstytucyjnym. W takiej sytuacji nie można odwołać się do zasady bezpośredniego działania nowej ustawy. Z tego względu należy uznać, że w niniejszej sprawie ma zastosowanie dawny tekst art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Niezależnie od tego należy zauważyć, że przekroczenie terminu było tak znaczne, iż nawet przyjęcie przez Trybunał Konstytucyjny trzymiesięcznego terminu obowiązującego w chwili wstępnego rozpoznania nie mogło doprowadzić do stwierdzenia jego dochowania.
Pełnomocnik skarżących zakwestionował także częściowo ustalenia Trybunału Konstytucyjnego odnośnie prawidłowości określenia podmiotu występującego ze skargą konstytucyjną. Przyznając, iż wydane w sprawie orzeczenia dotyczyły spółki, wskazuje jednak na “równe ze spółką naruszenie praw jej akcjonariuszy”. Uwaga ta zapoznaje podstawowe dla konstrukcji skargi konstytucyjnej założenie. Zgodnie z nim podmiotem legitymowanym do korzystania z tego środka ochrony konstytucyjnych wolności i praw jest adresat ostatecznego orzeczenia wydanego na podstawie zakwestionowanych w skardze przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego. Jak podkreślano w zaskarżonym postanowieniu, nie wyklucza to pośredniego oddziaływania takiego orzeczenia na sytuację prawną i faktyczną innych podmiotów prawa. Takie oddziaływanie nie powoduje jednak “rozszerzenia” uprawnienia do występowania ze skargą na te podmioty. Uprawnionym – w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji – pozostaje więc wyłącznie ten, czyje konstytucyjne prawa lub wolności zostały bezpośrednio naruszone. W niniejszej sprawie podmiotem takim jest tylko spółka, nie zaś występujący indywidualnie jej akcjonariusze.

W tym stanie rzeczy, uznając prawidłowość postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 14 marca 2001 r. o odmowie nadania skardze dalszego biegu, należało orzec jak w sentencji.