Pełny tekst orzeczenia

55/1/B/2007

POSTANOWIENIE
z dnia 25 lipca 2006 r.
Sygn. akt Ts 143/06

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Biruta Lewaszkiewicz-Petrykowska,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Hengst Polska Spółka z o.o. o zbadanie zgodności:
art. 827 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) z art. 22, art. 64 ust. 2 i 3, art. 2, art. 20, art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej złożonej 7 czerwca 2006 r. zarzucono, iż art. 827 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16 poz. 93 ze zm.) jest niezgodny z art. 22, art. 64 ust. 2 i 3, art. 2, art. 20, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna przedstawiona Trybunałowi Konstytucyjnemu do rozpoznania została sformułowana na tle następującego stanu faktycznego. Wyrokiem częściowym z 1 marca 2002 r. (sygn. akt V GC 188/01) Sąd Okręgowy w Zielonej Górze – Wydział V Gospodarczy zasądził od Sopockiego Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Ergo Hestia” SA w Sopocie zapłatę na rzecz skarżącej kwoty 5 315 669,10 zł wynikającej z zawartej przez skarżącą umowy ubezpieczenia obejmującej m.in. ubezpieczenie mienia od ognia i innych zdarzeń losowych. Okoliczności faktyczne sprawy nie budziły wątpliwości. Przedmiot sporu w postępowaniu stanowiła interpretacja art. 827 § 1 kodeksu cywilnego przewidującego ograniczenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń. Sąd Okręgowy przyjął, iż w rozpatrywanej sprawie nie zostały spełnione przesłanki przewidziane w tym przepisie. Sąd Apelacyjny w Poznaniu oddalił wyrokiem z 29 października 2002 r. (sygn. akt I A Ca 647/02) apelację pozwanej podzielając stanowisko sądu pierwszej instancji. Sąd Najwyższy na skutek kasacji pozwanej wyrokiem z 22 kwietnia 2004 r. (sygn. akt II CK 144/03) uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu oraz Sądu Okręgowego w Zielonej Górze i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy w Zielonej Górze. Wskazał przy tym, iż sporną przesłankę „osoby, za którą ubezpieczający ponosi odpowiedzialność” należy rozumieć odmiennie niż przyjęły to sądy niższych instancji. Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy w Zielonej Górze wyrokiem z 27 września 2004 r. (sygn. akt V GC 254/04) opierając się na interpretacji dokonanej przez Sąd Najwyższy oddalił powództwo skarżącej. Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrokiem z 28 czerwca 2005 r. (sygn. akt I A Ca 1938/04) oddalił apelację skarżącej od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze. W dniu 4 listopada 2005 r. skarżąca wniosła do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu. Sąd Najwyższy postanowieniem z 15 lutego 2006 r. (sygn. akt II CSK 21/06) odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

Trybunał Konstytucyjny zważył co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, każdy czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo wystąpić ze skargą konstytucyjną, kwestionując w niej przepisy ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o prawach lub wolnościach albo obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Zasady korzystania z tego środka prawnego precyzuje ustawa z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). Zgodnie z art. 46 ust. 1 tej ustawy, skargę konstytucyjną wnieść można po wyczerpaniu przez skarżącego przysługującej w sprawie drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Przez wyczerpanie drogi prawnej należy, zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, rozumieć konieczność skorzystania przez skarżącego ze wszystkich środków prawnych przysługujących mu w toku instancji i umożliwiających merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy. Pojęcie wyczerpania drogi prawnej należy łączyć tym samym na podstawie art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym z wydaniem przez sąd powszechny orzekający w sprawie prawomocnego wyroku, prawomocnego postanowienia, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Prowadzi to do wniosku, iż w sytuacji doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku sądowego uruchomienie przez niego innych środków prawnych służących zmianie prawomocnych orzeczeń pozostaje bez uszczerbku dla biegu terminu do złożenia skargi konstytucyjnej (por. postanowienie z 6 czerwca 2001 r., sygn. Ts 7/01, OTK ZU nr 5/B/2001, poz. 148). W przedstawionej Trybunałowi Konstytucyjnemu do rozpoznania sprawie, zarówno wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 28 czerwca 2005 r., jak też postanowienie Sądu Najwyższego z 15 lutego 2006 r. zostały wydane już po wejściu w życie 6 lutego 2005 r. ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98). Ustawa ta wprowadziła w miejsce kasacji przysługującej od nieprawomocnych wyroków i postanowień skargę kasacyjną, będącą środkiem kontroli legalności prawomocnych orzeczeń sądów cywilnych (art. 3981 kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu obowiązującym od 6 lutego 2005 r.). W dotychczasowym orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego przyjmowano, że w postępowaniu cywilnym wymóg wyczerpania drogi prawnej obejmował konieczność wniesienia kasacji do Sądu Najwyższego w sprawach, w których środek ten przysługiwał; w pozostałych przypadkach przesłanka ta była spełniona wraz z uzyskaniem prawomocnego orzeczenia wydanego przez sąd drugiej instancji (por. obszerne uzasadnienie postanowienia z 13 czerwca 2000 r., sygn. SK 21/98, OTK ZU nr 5/B/2000, poz. 147). Należy przyjąć, że sytuacja ta uległa zmianie wraz z wejściem w życie wskazanej powyżej ustawy z 22 grudnia 2004 r., na mocy której skarga kasacyjna nabrała charakteru nadzwyczajnego środka wzruszenia prawomocnych orzeczeń sądowych. Do wyczerpania drogi prawnej dochodzi tym samym po skorzystaniu przez skarżącego z możliwości wniesienia zażalenia lub apelacji do sądu drugiej instancji i uzyskaniu merytorycznego rozstrzygnięcia tego sądu. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego podstawowe znaczenie dla przyjęcia wyczerpania drogi prawnej i ostateczności wyroku sądowego ma jego prawomocność (por. postanowienie z 1 sierpnia 2000 r., sygn. Ts 71/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 244). Uruchomienie przez skarżącego kasacyjnych kompetencji Sądu Najwyższego pozostaje w konsekwencji poza zakresem konstytucyjnego wymogu wyczerpania drogi prawnej, podobnie jak ma to miejsce w postępowaniu karnym. Termin do wniesienia skargi konstytucyjnej po opisanych zmianach w charakterze postępowania cywilnego biegnie zatem od daty doręczenia skarżącemu prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji, niezależnie od okoliczności, czy w danej sprawie może jeszcze zostać wniesiona skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego. W konkluzji należy stwierdzić, że ostatecznym orzeczeniem w przedstawionej Trybunałowi Konstytucyjnemu do rozpoznania sprawie jest wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 28 czerwca 2005 r. Od daty jego doręczenia biegł tym samym trzymiesięczny termin przewidziany w art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Z dołączonych do skargi konstytucyjnej dokumentów nie wynika wprawdzie, kiedy skarżącej został doręczony przedmiotowy wyrok. Okoliczności sprawy, w szczególności wniesienie do Sądu Najwyższego skargi kasacyjnej 4 listopada 2005 r. wskazują jednak, że niniejsza skarga konstytucyjna została wniesiona ze znacznym przekroczeniem terminu.

Mając powyższe na względzie, orzeczono jak w sentencji.