Pełny tekst orzeczenia

172/4/B/2008


POSTANOWIENIE
z dnia 20 maja 2008 r.
Sygn. akt Ts 266/07

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Zbigniew Cieślak,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Anny Bulej-Aromińskiej o zbadanie zgodności:
art. 8 w zw. z art. 16 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321) z art. 2, art. 32 ust. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

Skarżąca domaga się w skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 6 listopada 2007 r. zbadania zgodności art. 8 w zw. z art. 16 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321; dalej: ustawa z.k.c.1990) z art. 2, art. 32 ust. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Art. 8 ustawy z.k.c.1990 ma charakter międzyczasowy i rozstrzyga o zakresie zastosowania zmienionych na mocy art. 1 tej ustawy terminów przedawnienia. Zgodnie z jego treścią, do powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy z.k.c.1990, a jeszcze nieprzedawnionych roszczeń, które ze względu na strony stosunków, z jakich te roszczenia wynikły, przedawniały się według przepisów dotychczasowych z upływem jednego roku, stosuje się art. 118 kodeksu cywilnego o przedawnieniu trzyletnim. Bieg tego terminu przedawnienia liczy się od dnia wymagalności roszczenia. Natomiast art. 16 ustawy z.k.c.1990 określa jej datę wejścia w życie na dzień 1 października 1990 r. Skarżąca podnosi, że zaskarżone przepisy zmieniły – mające zastosowanie przed ich wejściem w życie – okresy przedawnienia roszczeń. Regulacje obowiązujące przed nowelizacją kodeksu cywilnego z 1990 r. stanowiły, iż w stosunku do roszczeń skarżącej miał zastosowanie termin przedawnienia wynoszący lat dziesięć, zmiana spowodowała natomiast, iż termin przedawnienia roszczeń skarżącej od dnia 1 października 1990 r. wynosił trzy lata. Skarżąca wyraża przekonanie, że zaskarżone przepisy naruszają wywiedzione z zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) zasady szczegółowe: zasadę zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, zakaz naruszania praw słusznie nabytych pod rządami dawnego prawa i obowiązek odpowiedniej vacatio legis, tym dłuższej, im większe trudności mogą wiązać się z ułożeniem, zaplanowaniem ważnych spraw życiowych z uwzględnieniem wymagań stawianych w nowych regulacjach prawnych. W ocenie skarżącej ustawodawca, chcąc pozostać w zgodzie z klauzulą demokratycznego państwa prawnego, musi uwzględnić przy kolejnych modyfikacjach stanu prawnego jego konsekwencje faktyczne i prawne, jakie zrodził on do chwili wejścia w życie nowych regulacji. Konstytucja wymaga, by sytuacja prawna osób dotkniętych nową regulacją była poddana takim przepisom przejściowym, by mogli mieć czas na dokończenie przedsięwzięć podjętych na podstawie wcześniejszej regulacji w przeświadczeniu, że będzie miała charakter stabilny (zasada ochrony interesów w toku). Naruszenie tej zasady skarżąca wiąże z okolicznością, że ustawa z.k.c.1990 została uchwalona 28 lipca 1990 r., w okresie typowo wakacyjnym, w sytuacji, gdy w związku z transformacją ustrojową lat 1989–1990 uchwalano radykalnie zwiększoną ilość ustaw. Weszła ona w życie w terminie jedynie 2 miesięcy od jej ogłoszenia. Jednocześnie, w tym okresie nie istniała dla obywateli prowadzących działalność gospodarczą jakakolwiek informacja prawna, z której mogliby się oni dowiedzieć, iż pozostało im zaledwie 3 miesiące do wytoczenia powództwa w sprawie gospodarczej, na co dotychczas mieli lat dziesięć. Skarżąca podnosi, że zaskarżona regulacja nie uwzględnia statusu osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, a w kontekście dalszych przepisów przejściowych w sytuacji uprzywilejowania postawiła jednostki gospodarki uspołecznionej. Tym samym, naruszona została zasada równości i zakaz dyskryminacji (art. 32 ust. 2 Konstytucji), od których Konstytucja nie zna żadnych odstępstw i wyjątków. W ocenie skarżącej, art. 8 w zw. z art. 16 ustawy z.k.c.1990 stanowią również nadmierną ingerencję ustawodawcy w dotychczasowe prawa i dlatego nie są zgodne z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Powyższe zarzuty skarżąca sformułowała w związku z następującymi okolicznościami. Wyrokiem z 19 października 2005 r. (sygn. akt IV C 1789/05) Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo skarżącej o zwrot nadpłaconej opłaty z tytułu użytkowania wieczystego gruntu ze względu na skuteczne podniesienie przez pozwane Miasto Stołeczne Warszawa Dzielnica Mokotów zarzutu przedawnienia roszczenia. Sąd ustalił, że dochodzone roszczenie wynika z bezpodstawnego wzbogacenia i stało się wymagalne 20 grudnia 1988 r. Było ono jednak związane z działalnością gospodarczą skarżącej i w związku z tym stosuje się do niego trzyletni termin przedawnienia określony w art. 118 kodeksu cywilnego, liczony od dnia wymagalności roszczenia. Roszczenie przedawniło się zatem 21 grudnia 1991 r. Apelacja skarżącej od powyższego wyroku w części oddalającej jej powództwo została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 19 lipca 2006 r. (sygn. akt VI A Ca 77/06). Sąd Apelacyjny zgodził się z wyrokiem Sądu Okręgowego, że roszczenie skarżącej uległo przedawnieniu. Wskazał jednak, że trzyletni termin przedawnienia zawarty w art. 118 kodeksu cywilnego w brzmieniu nadanym mu ustawą z.k.c.1990 stosuje się do roszczenia skarżącej z uwzględnieniem art. XXXV ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94, ze zm.; dalej: p.w.k.c.), to zaś oznacza, że rozpoczął on bieg 1 października 1990 r., a w konsekwencji roszczenie uległo przedawnieniu 1 października 1993 r., czyli przed wytoczeniem powództwa przez skarżącą. Od tego wyroku skarżąca wniosła skargę kasacyjną, która została oddalona wyrokiem Sądu Najwyższego z 25 maja 2007 r. (sygn. akt I CSK 84/07). Sąd Najwyższy podzielił ustalenia Sądu Apelacyjnego w odniesieniu do długości terminu przedawnienia roszczenia skarżącej oraz stosowania do jej ustalenia art. XXXV p.w.k.c. Odnosząc się do zarzutu skarżącej zawartego w skardze kasacyjnej, Sąd Najwyższy ustalił, że art. 8 ustawy z.k.c.1990 reguluje wyłącznie problematykę nieprzedawnionych roszczeń między jednostkami gospodarki uspołecznionej i nie obejmuje roszczeń innych niż w nim wymienione, w tym również roszczenia skarżącej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skargę konstytucyjną, w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji może wnieść ten, w stosunku do którego sąd lub organ administracji na podstawie zaskarżonych norm ostatecznie orzekł o prawach lub wolnościach określonych w Konstytucji. Określający termin do wniesienia skargi konstytucyjnej art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) przewiduje, że skargę konstytucyjną należy wnieść w terminie trzech miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. W odniesieniu do postępowania cywilnego, zakończonego rozstrzygnięciem o zasadności powództwa, za ostateczne orzeczenie na gruncie tego przepisu uważa się prawomocny wyrok; od dnia jego doręczenia biegnie termin do wniesienia skargi konstytucyjnej. Skoro w sprawie skarżącej rozpoznana została skarga kasacyjna i upłynął trzymiesięczny termin od dnia doręczenia rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego, nie budzi wątpliwości, że skarga konstytucyjna została wniesiona znacznie później niż w terminie trzech miesięcy od dnia doręczenia prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie. Należy pamiętać, że skarga kasacyjna, wprowadzona ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) stanowi nadzwyczajny środek zaskarżenia prawomocnych orzeczeń w sprawach cywilnych, wprowadzony w miejsce kasacji, przysługującej od orzeczeń nieprawomocnych. Samo wniesienie skargi kasacyjnej nie prowadzi do utraty przez zaskarżony wyrok przymiotu prawomocności; skutku takiego nie wywołuje również oddalenie skargi kasacyjnej. Nie zmienia to tym samym zasad obliczania terminu biegnącego do wniesienia skargi konstytucyjnej. Wobec powyższego należy stwierdzić, że niniejsza skarga konstytucyjna została wniesiona z przekroczeniem trzymiesięcznego terminu zakreślonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK i nie jest możliwe nadanie jej dalszego biegu.
Niezależnie od powyższego odmowa nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu uzasadniona jest także okolicznością, że skarżąca nie dołączyła do skargi konstytucyjnej ostatecznego orzeczenia opartego na zaskarżonym przepisie wymaganego przez art. 47 ust. 2 ustawy o TK. Tryb kontroli konstytucyjności norm uruchamiany wniesieniem skargi konstytucyjnej ma charakter konkretny: skarżący na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji może domagać się zbadania zgodności z Konstytucją tylko takich norm, które stanowiły podstawę wydania orzeczenia w sprawie skarżącego, a ich zastosowanie doprowadziło do naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności skarżącego. Orzeczenie tej treści skarżący zobowiązany jest dołączyć do skargi konstytucyjnej. Skarżąca w niniejszej sprawie wywodzi niezgodność art. 8 w zw. z art. 16 ustawy z.k.c.1990 z wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 19 lipca 2006 r. (sygn. akt VI A Ca 77/06) oraz wyroku Sądu Najwyższego z 25 maja 2007 r. (sygn. akt I CSK 84/07). Należy jednak zauważyć, że Sąd Apelacyjny w przywołanym wyroku nie stosował art. 8 w zw. z art. 16 ustawy z.k.c.1990, lecz termin przedawnienia roszczenia skarżącej ustalił na podstawie art. 118 k.c. w brzmieniu nadanym mu przez art. 1 ustawy z.k.c.1990 oraz art. XXXV p.w.k.c. Prawidłowość tej interpretacji została potwierdzona przez Sąd Najwyższy i wzmocniona stwierdzeniem, że w sprawie skarżącej art. 8 ustawy z.k.c.1990 nie znajduje zastosowania. Jego hipoteza obejmuje bowiem jedynie roszczenia jednostek gospodarki uspołecznionej, podczas gdy skarżąca takiej kwalifikacji nie posiadała. W tym świetle wskazane orzeczenia nie mogą zostać uznane za ostateczne orzeczenia wydane na podstawie zaskarżonej normy w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, a skarga konstytucyjna dotknięta jest w tym zakresie nieusuwalnym brakiem.
Na marginesie Trybunał zwraca uwagę, że skarga konstytucyjna nie zawiera również wskazania naruszonych konstytucyjnych praw lub wolności w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Bezpośredniego określenia praw podmiotowych nie zawiera żaden ze wskazanych przez skarżącą jako wzorce kontroli przepisów Konstytucji. W odniesieniu do art. 2 Konstytucji Trybunał konsekwentnie prezentuje stanowisko, w myśl którego generalna zasada demokratycznego państwa prawnego może stanowić źródło praw podmiotowych lub wolności, o tyle, o ile nie zostały on wprost wyrażone w innych przepisach Konstytucji (por. wyrok TK z 23 listopada 1998 r., SK 7/98, OTK ZU nr 7/1998, poz. 114; postanowienie TK z 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60). W trybie skargi konstytucyjnej, ze względu na związanie Trybunału granicami skargi na podstawie art. 66 ustawy o TK, to na skarżącym ciąży obowiązek wskazania i uzasadnienia takiego prawa lub wolności. Tej przesłanki nie spełnia powołanie się na samą zasadę zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa lub zasadę vacatio legis. Żadna z nich nie konstruuje bowiem prawa podmiotowego o skonkretyzowanej treści; są to raczej nakazy kierowane pod adresem ustawodawcy. Powołując się zaś na zasadę ochrony praw nabytych skarżąca nie wskazuje, jakie prawa utraciła wskutek zaskarżonej regulacji. W konstytucyjnym systemie praw i wolności szczególne miejsce zajmują również prawo do równości i zakaz dyskryminacji wynikające z art. 32 Konstytucji. Odmienność prawa do równości w stosunku do innych praw podmiotowych (np. prawa własności) przejawia się w tym, że nie stanowi ono samodzielnej podstawy skargi konstytucyjnej – staje się nią dopiero wówczas, gdy pozostaje w ścisłym powiązaniu z naruszeniem innego prawa podmiotowego („metaprawo”, por. postanowienie TK z 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225; oraz wyroki TK z 6 października 2004 r., SK 23/02, OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 89 i 19 lipca 2005 r., SK 20/03, nr 7/A/2005, poz. 82). Zarzuty skarżącej odnoszące się do tego prawa, pozbawione wskazania innego prawa podmiotowego, w zakresie którego skarżąca czuje się dyskryminowana lub traktowana odmiennie, połączone jedynie z ustrojową zasadą proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji) nie mogą uzasadniać nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, orzeczono jak w sentencji.