Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie Wydział I Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 listopada 2012 r. na rozprawie

sprawy z powództwa B. B. (1), K. B. i E. D.

przeciwko (...) S.A. w W. i

(...) S.A. w S.

o zadośćuczynienie

na skutek apelacji pozwanego (...) S.A. w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Przemyślu

z dnia 3 kwietnia 2012 r., sygn. akt I C 781/11

I.  o d d a l a apelację,

II.  z a s ą d z a od pozwanego (...) S.A.
w W. na rzecz powodów B. B. (1), K. B.
i E. D. łącznie kwotę 2.700 zł ( dwa tysiące siedemset) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego .

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Przemyślu, w sprawie z powództwa B. B. (1), K. B., E. D. przeciwko (...) SA w (...) SA w S. o zadośćuczynienie pieniężne, wyrokiem z dnia 3 kwietnia 2012 r. sygn. akt I C 781/11:

- zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powoda B. B. (1) kwotę 30.000 zł tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od dnia 3 kwietnia 2012 r., na rzecz K. B. kwotę 30.000 zł tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od dnia 3 kwietnia 2012 r., na rzecz E. D. kwotę 30.000 zł tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od dnia 3 kwietnia 2012 r. (pkt I, II, III wyroku),

- oddalił powództwo w pozostałej części (pkt IV wyroku),

- zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powodów solidarnie kwotę 3.617 zł tytułem kosztów procesu (pkt V wyroku),

- nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Przemyślu od pozwanych solidarnie kwotę 4.500 zł tytułem opłat sądowych od pozwu, od których powodowie byli zwolnieni (pkt VI wyroku).

W wyniku przeprowadzonego postępowania dowodowego Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 2 maja 2006 r. w miejscowości N. na skrzyżowaniu doszło do wypadku komunikacyjnego, w którym śmierć poniosła B. B. (2) córka H., żona powoda B. B. (1) i matka powódek K. B. i E. D. z domu B.. Bezpośrednią przyczyną wypadku było niedostosowanie się do przepisów ruchu drogowego kierujących samochodami F. (...) B. B. (2) córki R. oraz Ł. R. kierującego samochodem marki F. (...). Kierowcy obu samochodów zostali prawomocnie skazani za przestępstwo drogowe, byli oni ubezpieczeni od odpowiedzialności cywilnej u pozwanych – B. B. (2) u pozwanego (...) SA w W., Ł. R. w (...) SA w S..

W dniu 25 marca 2010 r. powodowie zgłosili szkodę do pozwanego (...) SA w W. i wnieśli o przyznanie odszkodowania z tytułu znacznego pogorzenia ich sytuacji życiowej oraz zadośćuczynienia za doznana krzywdę w łącznej kwocie 500.000 zł. Pozwane towarzystwa ubezpieczeniowe porozumiały się między sobą w ten sposób, że odpowiedzialność za skutki wypadku przejmie na siebie (...) SA w W. w 60 % zaś (...) SA w S. w 40 %, przy czym odszkodowanie w całości wypłaci (...) SA w W., a następnie zwróci się do drugiego towarzystwa ubezpieczeniowego o zwrot stosownej części świadczenia.

Pismem z dnia 31.05.2010 r. (...) SA w W. poinformował powodów o przyznaniu im odszkodowania w łącznej kwocie 95.605 zł, w tym dla powoda B. B. (1) w kwocie 35.000 zł a na rzecz powódek w kwocie po 25.000 zł. Ponadto przyznano 8.000 zł tytułem zwrotu kosztów wybudowania nagrobku i 2.605 zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu.

Wyrokiem Sądu Okręgowego w Przemyślu z dnia 19.04.2011 r. sygn. akt I C 771/101 po uprzednim wniesieniu powództwa przez powodów o odszkodowanie, zasądzono od pozwanych solidarnie tytułem odszkodowania B. B. (1) dodatkowo kwotę 35.000 zł, zaś E. D. i K. B. dodatkowo kwoty po 25.000 zł. Tym wyrokiem oddalono roszczenie córek zmarłej o przyznanie im renty. Od tego wyroku apelację wywiedli powodowie. Sąd Apelacyjny w Rzeszowie wyrokiem z dnia 27.10.2011 r. sygn. akt I ACa 268/11 oddalił apelację powodów.

Ustalił Sąd Okręgowy również, że B. B. (1) i zmarła B. B. (2) oraz ich córki K. i E. tworzyli zgodną i szczęśliwą rodzinę. Małżonkowie wzajemnie sobie pomagali, darzyli się uczuciem. Córki miały wsparcie w obojgu rodzicach, ale szczególnie w matce, która opiekowała się nimi na co dzień. W 2000 r. małżonkowie B. wybudowali dom w D., do którego się przeprowadzili i w miarę posiadanych środków finansowych wykańczali ten dom. Zmarła B. B. (2) nie pracowała zawodowo, zajmowała się prowadzeniem domu i opieką nad dziećmi. Czasami zarabiała pracując dorywczo przy opiece nad dziećmi lub pomagając w pracach gospodarskich u sąsiadów lub rodziny. Uzyskane wynagrodzenie były przeznaczane na utrzymanie domu. B. B. (1) pracował zawodowo i w kraju i zagranicą. Jego pobory pokrywały koszty utrzymania rodziny oraz były także przeznaczane na budowę, a później na wykończenie domu. Za granicą pracował w Libii i Niemczech. W Polsce pracował w firmie budowlanej (...) w R..

Nagła śmierć B. B. (2) spowodowała załamanie się życia rodzinnego rodziny B.. Ustały wszelkie plany na przyszłość, wykańczanie domu. Powodowie praktycznie cały czas żyją przeszłością, z wielkim trudem starają się przebudować swoje życie na nowo i dostosować je do nowej sytuacji. Jest to jednak bardzo trudne i praktycznie proces ten przebiega bardzo powoli. Nie chcieli i nadal nie chcą pomocy ze strony bliskich. Nie korzystali z pomocy psychologicznej.

Powód B. B. (1) w chwili śmierci żony miał lat 41, był na miejscu wypadku, widział na drodze nieżyjącą żonę. Po tym fakcie samodzielnie musiał zająć się domem i córkami, które były niepełnoletnie – (...) lat, E. 17 lat – chodziły jeszcze do szkoły. Z tego powodu musiał zrezygnować z pracy zawodowej i od 7.12.2009 r. był zarejestrowany jako bezrobotny, a utrzymywał rodzinę z prac dorywczych w budownictwie. Od 1 stycznia 2012 r., jest zatrudniony na pół etatu u osoby prywatnej przy pracach remontowych i zarabia miesięcznie 900 zł netto. Po śmierci żony stał się bardzo nerwowy co utrudnia mu pracę i życie codzienne. Tęskni za żoną, nie planuje ułożyć sobie życia na nowo.

Powódka E. B. również była na miejscu wypadku zaraz po jego zaistnieniu, wywołało to u niej szok, otrzymała zastrzyk uspokajający. Po wypadku stała się zamknięta. Ale jednocześnie stała się bardzo nerwowa, płaczliwa, agresywna, to zdarzenie miało wpływ na jej naukę a miała w tamtym roku zdawać maturę. Planowała pójście na studia, ale z uwagi na zaistniałą sytuację zrezygnowała ze studiów, zajęła się młodszą siostrą, a także przejęła część obowiązków domowych. Ostatecznie z braku środków finansowych ukończyła jedynie policealną szkołę usług fryzjerskich. Nie pracuje, jest zarejestrowana jako bezrobotna. Po wyjściu za mąż miała kłopoty z zajściem w ciążę, aktualnie jest w ciąży, ciąża jest zagrożona.

Powódka K. B. w chwili śmierci matki miała lat 14, z dnia na dzień pozostała bez opieki matki. Stała się osobą zamkniętą w sobie, przestała się spotykać ze znajomymi,. Miała kłopoty w nauce także musiała korzystać z korepetycji z matematyki, języka obcego. Szkołę ukończyła, aktualnie studiuje pedagogikę, czesne opłaca z otrzymywanej renty.

Przed wytoczeniem powództwa w niniejszej sprawie o zadośćuczynienie pieniężne na podstawie art. 448 kc w zw. z art. 24 § 1 kc powodowie zwracali się do ubezpieczycieli o wypłatę tego zadośćuczynienia w wysokości po 30.000 zł dla każdego z nich, ale zadośćuczynienie nie zostało wypłacone.

Analizując powyższe ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy przyjął, że pozwani ponoszą odpowiedzialność odszkodowawczą z tytułu naruszenia dóbr osobistych powodów przez kierowców, którzy spowodowali wypadek, a byli ubezpieczeni u pozwanych od odpowiedzialności cywilnej, a to na podstawie art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22.05.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczeń Komunikacyjnych (Dz. U. nr 124, poz. 1152 z późn. zm.).

Zdaniem Sądu Okręgowego kwestie odpowiedzialności ubezpieczyciela z tego przepisu ustawy za roszczenia z tytułu naruszenia dobra osobistego jakim jest zerwanie więzi rodzinnej z powodu śmierci osoby z tej rodziny przesądził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13.07.2011 r. III CZP 32/11 – Lex nr 950584 – Sąd Okręgowy podzielił zajęte stanowisko przez Sąd Najwyższy z przyczyn podanych przez ten Sąd.

W niniejszej sprawie została zerwana więź rodzinna rodziny B., to zerwanie wywołało u powodów ból, cierpienie, powodowie odczuwają krzywdę. Śmierć B. B. (2) spowodował rozpad jej rodziny, utratę łączących ją z powodami więzi. Mimo, że od śmierci minęło już prawie 7 lat powodowie nadal żyją w żałobie, nie powrócili w pełni do życia rodzinnego, całkowicie zmieniły się ich plany, praktycznie żyją z dnia na dzień. Izolują się od rodziny i przyjaciół.

W przypadku zadośćuczynienia przyznanie tego świadczenia przez Sąd jest oparte na trzech zasadach, a mianowicie, Sąd może je przyznać tylko w sytuacjach wyraźnie przewidzianych ustawą, tylko w przypadku odpowiedzialności deliktowej i od oceny konkretnych okoliczności w sprawie. Zdaniem Sądu Okręgowego te trzy zasady zachodzą w niniejszej sprawie, a ponieważ zadaniem zadośćuczynienia pieniężnego jest złagodzenie cierpień pokrzywdzonych i ma charakter kompensacyjny, kwoty po 30.000 zł dla każdego powoda będzie zadośćuczynieniem odpowiednim (art. 448 kc w zw. z art. 24 § 1 kc).

Ponieważ wypadek spowodowali kierowcy obu samochodów ubezpieczeni od odpowiedzialności cywilnej u różnych ubezpieczycieli, odpowiedzialność pozwanych jest odpowiedzialnością solidarną.

Z tych też względów Sąd Okręgowy orzekł jak w wyroku z tym, że ustawowe odsetki od zasądzonych zadośćuczynień Sąd zasądził od daty wyrokowania, a nie od dat wnoszonych przez powodów uznając, że od daty wyrokowania pozwany uzyskuje dopiero wiedzę w jakiej wysokości będzie zobligowany zapłacić świadczenie z tego tytułu uprawnionemu (art. 481 § 1 kc).

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawi art. 98 kpc w zw. z art. 108 § 1 kpc.

Od powyższego wyroku apelację wywiódł jedynie pozwany (...) SA w W. i zarzucając naruszenie art. 448 kc w zw. z art. 24 § 1 kc w zw. z art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. nr 124, poz. 1152 z późn. zm.), poprzez jego błędną interpretację polegającą na przyjęciu, że zakład ubezpieczeń ponosi odpowiedzialność gwarancyjną na podstawie umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów za szkodę polegającą na naruszeniu dóbr osobistych najbliższych członków rodziny osoby zmarłej w wyniku wypadku drogowego, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie od każdego z powodów na rzecz pozwanego (...) SA w W. zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych za obie instancje.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanego (...) SA w W. kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny rozpoznając sprawę na skutek apelacji pozwanego (...) SA w W., w granicach apelacji i podniesionych zarzutów, zważył co następuje:

Chcąc ocenić trafności apelacji pozwanego (...) SA w W. trzeba odpowiedzieć sobie na dwa pytania:

- po pierwsze, czy w razie deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 r. (dzień wejścia w życie przepisu art. 446 § 4 kc) powództwo członków rodziny o zasądzenie zadośćuczynienia pieniężnego z tytułu śmierci członka rodziny w wypadku komunikacyjnym na podstawie art. 448 kc w związku z art. 23 i 24 § 1 kc, co do zasady, jest uzasadnione,

- po drugie, czy w ramach polisy ubezpieczeniowej odpowiedzialności OC ubezpieczyciel odpowiada za delikt ubezpieczonego kierowcy w zakresie zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę najbliższego członka rodziny polegającą na naruszeniu jego dobra osobistego – życia w pełnej rodzinie (art. 448 kc w zw. z art. 23 i 24 § 1 kc).

Sprawa dotycząca zagadnienia pierwszego budziła kontrowersje, ale aktualnie ugruntowany jest już pogląd (vide: uchwała SN z 13 lipca 2011 r. III CZP 32/11 – OSNC 2012 r., nr 1, poz. 10, uchwała SN z 22 października 2010 r. III CZP 76/10 – Lex nr 604152, biuletyn SN 2010/10/11, czy też wyrok SN z 11 maja 2011 r. I CSK 621/10 w sprawie tut. Sądu sygn. akt I ACa 9/10), że najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje na podstawie art. 448 kc w zw. z art. 23 i 24 § 1 kc zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, gdy śmierć nastąpiła, na skutek deliktu, który miał miejsce przed 3.08.2008 r.

Więź rodzinna może być uznana za dobro osobiste podlegające ochronie na gruncie art. 23 i 24 kc, a dobro to jest naruszone przez spowodowanie śmierci osoby najbliższej. Sąd Apelacyjny, w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę, podziela ten ugruntowany pogląd, co powoduje, że na pierwsze wyżej postawione pytanie należy odpowiedzieć pozytywnie.

Stosownie do art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych - Dz. U. 2003 r., nr 124, poz. 1152 z późn. zm. (poprzednio § 10 ust. 1 rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 24 marca 2000 r. w sprawie ogromnych warunków ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów – Dz. U. nr 26, poz. 310 z późn. zm.) z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, będącą następstwem śmierci, uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia, bądź też utraty, zniszczenia lub uszkodzenia mienia, a więc ubezpieczyciel w ramach tego ubezpieczenia ma wypłacić pokrzywdzonemu (pokrzywdzonym) odszkodowanie w zakresie w jakim kierujący pojazdem mechanicznym jest obowiązany do odszkodowania, tj. również w zakresie zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę na podstawie art. 448 kc w zw. z art. 23 i 24 § 1 kc (pozytywna odpowiedź na pytanie pierwsze). Zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę też jest odszkodowaniem.

Nie odpowiadałby tylko wówczas, gdyby przepis art. 34 wyż. cyt. ustawy wyraźnie wyłączał odpowiedzialność w zakresie takiego odszkodowania (tj. zadośćuczynienia pieniężnego), ale przepis ten tak nie stanowi (takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 listopada 2012 r. III CZP 67/12 – lex 1230027, biuletyn SN 2012/11/7).

Tym samym odpowiedź na postawione drugie pytanie również jest pozytywne.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny przyjmuje, że zarzut apelacyjny pozwanego o naruszeniu przez Sąd Okręgowy prawa materialnego nie jest trafny, co czyni, że zaskarżony wyrok jest zgodny z prawem.

Dlatego też Sąd Apelacyjny orzekł jak w pkt I wyroku na podstawie art. 385 kpc.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono po myśli art. 98 kpc w zw. z art. 108 § 1 kpc.