Pełny tekst orzeczenia

408/6/B/2010

POSTANOWIENIE
z dnia 29 lipca 2009 r.
Sygn. akt Ts 204/07

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Maria Gintowt-Jankowicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Elektrim Telekomunikacja o zbadanie zgodności:
art. 510 § 1 w zw. z art. 234 oraz art. 6943 § 1 i 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) i w zw. z art. 7 i art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. Nr 121, poz. 769, ze zm.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3, art. 77 ust. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 31 ust. 3 i art. 64 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 31 sierpnia 2007 r. skarżąca domaga się zbadania zgodności art. 510 § 1 w zw. z art. 234 oraz art. 6943 § 1 i 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) i w zw. z art. 7 i art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. Nr 121, poz. 769, ze zm.; dalej: ustawa o KRS) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3, art. 77 ust. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 31 ust. 3 i art. 64 ust. 3 Konstytucji. Zgodnie z zaskarżonym art. 7 ustawy o KRS do postępowania przed sądami rejestrowymi stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym, chyba że ustawa o KRS stanowi inaczej. W myśl art. 6943 § 1 k.p.c., wniosek o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego składa podmiot podlegający wpisowi do tego rejestru, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej, natomiast art. 6943 § 2 k.p.c. przewiduje, że podmiot podlegający wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego jest uczestnikiem postępowania, chociażby nie był wnioskodawcą. Przepisu art. 510 § 2 k.p.c. nie stosuje się. Zaskarżony art. 510 § 1 k.p.c. stwierdza, że uczestnikiem postępowania nieprocesowego może być zainteresowany, tj. osoba, której praw dotyczy wynik postępowania. Zainteresowany może wziąć udział w postępowaniu w każdym stanie sprawy, aż do zakończenia postępowania w drugiej instancji. Na odmowę dopuszczenia do udziału w sprawie przysługuje zażalenie. Zaskarżony art. 17 ust. 1 ustawy o KRS zawiera natomiast domniemanie, że dane wpisane do Krajowego Rejestru Sądowego są prawdziwe, a w myśl art. 234 k.p.c. domniemania ustanowione przez prawo (domniemania prawne) wiążą sąd; mogą być jednak obalone, ilekroć ustawa tego nie wyłącza. W ocenie skarżącej przepisy te, odczytane łącznie, tworzą normę, zgodnie z którą właściciel udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jest wyłączony z kręgu zainteresowanych w sprawie rejestrowej o wpis do rejestru prowadzonego dla tej spółki innej osoby jako wspólnika posiadającego te same udziały spółki.
W ocenie skarżącej tak skonstruowana norma narusza prawo do sądu określone w art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz zakaz zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych praw i wolności, wynikający z art. 77 ust. 2 Konstytucji. Skarżąca podkreśla, że sprawa wpisu w rejestrze przedsiębiorców określonej osoby jako wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością posiadającego ponad 10% udziałów w kapitale zakładowym tej spółki stanowi sprawę w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji. Osoba taka powinna mieć zagwarantowany udział w postępowaniu w zakresie niezbędnym dla żądania oddalenia wniosku o wpis innej osoby jako uprawnionego z tych samych udziałów oraz składania wniosków dowodowych wskazujących na niezgodność danych zgłoszonych do wpisu z rzeczywistym stanem prawnym. Norma wyłączająca udział właściciela udziałów z uczestnictwa w postępowaniu o wpis w tym charakterze innej osoby jest, zdaniem skarżącej, sprzeczna z gwarancją dostępu do sądu. Skarżąca podnosi również, że wprawdzie wpis do rejestru podmiotu posiadającego ponad 10% udziałów w kapitale spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ma charakter deklaratoryjny i nie kształtuje praw osoby wpisanej, z domniemań prawdziwości wpisu zawartych w art. 234 k.p.c. i art. 17 ustawy o KRS wynika jednak, że treść wpisu kształtuje sytuację prawną innych podmiotów. Skarżąca prezentuje przy tym stanowisko, w myśl którego prawowity właściciel udziałów wykreślony z rejestru doznaje oczywistego i odczuwalnego uszczerbku co do swobody wykonywania swoich praw podmiotowych wynikających z faktu bycia wspólnikiem spółki. W postępowaniu sądowym niewpisany uprawniony staje przed koniecznością każdorazowego wykazywania swojego tytułu do udziałów, a zatem znajduje się w sytuacji trudniejszej niż podmiot wpisany, dla którego wystarczające jest powołanie się na treść rejestru. Zdaniem skarżącej przed takimi skutkami nie chroni możliwość obalenia domniemania prawdziwości wpisu, gdyż sądy uznają się za niewłaściwe do dokonywania samodzielnej oceny prawdziwości wpisu. Skarżąca wskazuje, że podobny problem – ograniczenia kręgu uczestników postępowania wieczystoksięgowego – stanowił przedmiot wyroku Trybunału z dnia 26 czerwca 2007 r. (SK 29/05, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 54), w którym art. 6261 § 2 k.p.c. został uznany za zgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. W jej ocenie, funkcja ksiąg wieczystych jest jednak odmienna od roli Krajowego Rejestru Sądowego, inne znaczenie mają dokonywane w nich wpisy, a nadto – na gruncie ustawy o KRS nie występuje tryb, odpowiadający co do istoty powództwu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Trybunał uznał zaś, że właśnie możliwość uczestnictwa w tym postępowaniu przez osoby wyłączone z uczestnictwa w postępowaniu wieczystoksięgowym przesądza o zgodności z Konstytucją ograniczenia kręgu uczestników postępowania o wpis w księdze wieczystej.
Skarżąca prezentuje w skardze konstytucyjnej także pogląd, zgodnie z którym zaskarżona norma (w opisanym powyżej kształcie) narusza jej konstytucyjne prawo do ochrony własności (art. 64 Konstytucji) przez to, że pozbawia ją możności efektywnej realizacji swoich uprawnień składających się na prawo majątkowe. Podkreśla, że choć nigdy nie zapadło orzeczenie sądowe, które pozbawiałoby ją własności udziałów, nie jest ona traktowana w obrocie jak wspólnik, gdyż utraciła ten status w rejestrze.
Powyższe zarzuty skarżąca sformułowała w związku z następującym stanem faktycznym. Postanowieniem z 2 lutego 2007 r. (sygn. akt WA.XII Ns-Rej.KRS 31892/06/609) Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy postanowił odmówić skarżącej dopuszczenia do udziału w sprawie z wniosku Polskiej Telefonii Cyfrowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o dokonanie zmian wpisu w rejestrze, polegających na wpisaniu jako wspólnika w miejsce Elektrim S.A. nowego udziałowca – T-Mobile Deutschland GmbH. Sąd uznał, że skarżąca nie wykazała interesu prawnego do przystąpienia do postępowania w rozumieniu art. 510 k.p.c. Zażalenie skarżącej na to postanowienie oddalił Sąd Okręgowy w Warszawie postanowieniem z 11 maja 2007 r. (sygn. akt XXIII GZ 273/07). Sąd podzielił ustalenia sądu I instancji, wskazując dodatkowo, że domniemanie prawdziwości wpisu w rejestrze wynikające z art. 17 ustawy o KRS nie decyduje o nabyciu określonych praw właścicielskich, nie wpływa na prawo skarżącej do uczestniczenia w zgromadzeniach wspólników wnioskodawcy ani prawo do wybierania członków rady nadzorczej. Wpis ma bowiem charakter deklaratoryjny i stwierdza jedynie stan prawny ukształtowany uprzednimi zdarzeniami prawnymi o charakterze prawnomaterialnym.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Trybunał Konstytucyjny jest powołany do badania zgodności z Konstytucją ustaw i innych aktów normatywnych (art. 188 Konstytucji). Przedmiot kontroli Trybunału stanowić może jedynie treść normy prawnej, nie podlegają natomiast jego kompetencji akty stosowania prawa (por. wyroki TK z 1 lutego 2005 r., SK 62/03, OTK ZU nr 2/A/2005, poz. 11 i 7 listopada 2006 r., SK 42/05, OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 148 oraz postanowienie TK z 21 września 2005 r., SK 32/04, OTK ZU nr 8/A/2005, poz. 95). W szczególności za niezgodną z Konstytucją nie może zostać uznana wadliwość praktyki sądowej (por. w szczególności wyrok TK z 26 lutego 2008 r., SK 89/06, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 7). W trybie skargi konstytucyjnej na skarżącym, w myśl art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), spoczywa obowiązek wskazania normy, na podstawie której sąd lub organ administracji orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach określonych w Konstytucji i w stosunku do której skarżący domaga się zbadania zgodności z Konstytucją.
W niniejszej skardze konstytucyjnej skarżąca konstruuje normę prawną w oparciu o odczytywane łącznie art. 510 § 1, art. 234, art. 6943 § 1 i 2 k.p.c. oraz art. 7 i art. 17 ust. 1 ustawy o KRS. Na jej treść składa się, w ocenie skarżącej, wykluczenie wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością od udziału w postępowaniu w sprawie wpisu innego podmiotu jako wspólnika uprawnionego z tych samych udziałów. Wątpliwości skargi konstytucyjnej koncentrują się jednak na wykazaniu nieprawidłowości sytuacji, w której obowiązywanie domniemania wynikającego z art. 17 ustawy o KRS o skutkach określonych w art. 234 k.p.c. nie jest traktowane jako okoliczność dotykająca praw rzeczywistego wspólnika tej spółki w rozumieniu art. 510 § 1 k.p.c. Skarżąca stara się bowiem wykazać, uzasadniając naruszenie przez zaskarżoną normę zarówno prawa do sądu, jak i w szczególności – prawa do ochrony własności – że okoliczność, kto jest wpisany jako podmiot uprawniony z co najmniej 10% udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, dotyczy praw wspólnika. Takie ujęcie zarzutu powoduje, w ocenie Trybunału, że dotyka on sfery stosowania prawa, nie zaś samej treści zaskarżonej normy, a tym samym skarga konstytucyjna nie spełnia przesłanki wynikającej z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.
Taką ocenę zarzutu przedstawionego w skardze konstytucyjnej tym bardziej uzasadnia argumentacja odwołująca się do wstrzemięźliwości sądów w ocenie tego, kto jest w rzeczywistości wspólnikiem spółki, do której skarżąca rości sobie prawa. Skarżąca słusznie bowiem zauważa, że z podobnym problemem, jak przedstawiony w niniejszej skardze konstytucyjnej, Trybunał zetknął się w sprawie SK 29/05. Nie podejmując na tym etapie rozpoznania skargi konstytucyjnej dyskusji nad odmiennością lub podobieństwem postępowania rejestrowego i wieczystoksięgowego, Trybunał zwraca jednak uwagę, że mimo braku w ustawie o KRS regulacji odpowiadającej powództwu o uzgodnienie księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, nie ulega wątpliwości, że poza postępowaniem rejestrowym skarżąca może dochodzić ustalenia prawa do spornych udziałów w innych postępowaniach sądowych. Bezsporne jest również, na tle dokumentacji dołączonej do skargi konstytucyjnej, że z możliwości tych w szerokim zakresie korzysta. Na marginesie Trybunał zauważa, że o ile wpisanie jako właściciela do księgi wieczystej osoby, której prawo to nie przysługuje, może w konsekwencji doprowadzić do sytuacji, w której właściciel utraci swoje prawo wskutek działania rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych (por. art. 5 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. – o księgach wieczystych i hipotece, Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361, ze zm.), o tyle możliwości takiej w stosunku do udziałów w spółce z o.o. nie przewidują ani przepisy zaskarżonej ustawy o KRS, ani też ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037, ze zm.).
W ocenie Trybunału odmienna teza skarżącej, w myśl której przedmiotem skargi jest stała linia orzecznicza, nie zaś wadliwość stosowania prawa, nie znajduje poparcia w orzeczeniach, na które skarżąca się powołuje. Wszystkie te orzeczenia zapadły bowiem przed tym samym sądem w postępowaniach pozostających w ścisłym związku ze skomplikowanym sporem na tle praw do udziałów, z których skarżąca wywodzi swoje uprawnienia, w związku z którą wniesiona została również niniejsza skarga konstytucyjna. Tego rodzaju okoliczności, wbrew twierdzeniu skarżącej, wzmacniają jedynie stanowisko Trybunału przedstawione powyżej.

Z powyższych względów, działając na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, należało odmówić skardze konstytucyjnej nadania dalszego biegu.