Pełny tekst orzeczenia

11/1/B/2010


POSTANOWIENIE
z dnia 1 czerwca 2009 r.
Sygn. akt Ts 267/07

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Ewa Łętowska,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Zofii S. o zbadanie zgodności:
1) art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.) w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 21, poz. 123) w zw. z art. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 21, poz. 123) z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 1302 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 oraz art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.


UZASADNIENIE

Skarżąca wniosła do Trybunału Konstytucyjnego 30 października 2007 r. skargę konstytucyjną w przedmiocie zbadania zgodności art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.; dalej: u.k.s.c.) w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 21, poz. 123; dalej: ustawa z 2006 r.) w zw. z art. 2 ustawy z 2006 r. z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji oraz art. 1302 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 oraz art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji. Zgodnie z zaskarżonym art. 10 ust. 2 u.k.s.c. sąd mógł zwolnić stronę od kosztów sądowych w całości, jednak strona, której sąd przyznał całkowite zwolnienie od kosztów sądowych, miała obowiązek uiścić opłatę podstawową od wszystkich pism podlegających opłacie. W myśl zaskarżonego art. 14 ust. 2 u.k.s.c. opłatę podstawową (w wysokości 30 zł) pobierano od podlegających opłacie pism wymienionych w art. 3 ust. 2 u.k.s.c., obejmujących m.in. apelację i zażalenie, wnoszonych przez stronę zwolnioną od kosztów sądowych przez sąd. Art. 2 ustawy z 2006 r., która m.in. usunęła z u.k.s.c. obowiązek wnoszenia opłaty podstawowej przez stronę zwolnioną z kosztów sądowych, stanowi natomiast, że do spraw wszczętych przed dniem jej wejścia w życie stosuje się przepisy dotychczasowe. W ocenie skarżącej ostatni z wymienionych przepisów nie jest na tyle jednoznaczny, aby można było uznać, że w momencie wnoszenia apelacji przez jej pełnomocnika miały zastosowanie przepisy u.k.s.c, a nadto sposób jego sformułowania narusza § 31 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz. U. Nr 100, poz. 908). Skarżąca wskazuje, że Trybunał w wielu orzeczeniach odwoływał się subsydiarnie do zasad techniki prawodawczej, a niejednokrotnie nieprawidłowe sformułowanie aktu prawnego skutkuje stwierdzeniem jego niekonstytucyjności. Z wyrażonej w art. 2 Konstytucji klauzuli demokratycznego państwa prawnego doktryna i orzecznictwo wyprowadzają zaś m.in. wymagania co do techniki legislacyjnej, określanej jako zasady przyzwoitej legislacji. Również z dotychczasowego orzecznictwa Trybunału wynika, że przesłanką stwierdzenia niekonstytucyjności przepisu jest takie uchybienie rudymentarnym kanonom techniki prawodawczej, ujmowanym w postaci zasad przyzwoitej legislacji, które powoduje dowolność albo brak możliwości poprawnej logicznie i funkcjonalnie oraz spójnej systemowo interpretacji. Nie sposób nadto, zdaniem skarżącej, podzielić metody wykładni tej normy dokonanej w jej sprawie. Wprowadzenie do porządku prawnego art. 2 ustawy z 2006 r. naruszyło zasadę demokratycznego państwa prawnego także w aspekcie zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Korzystna sytuacja prawna skarżącej, wynikająca z regulacji zawartej w uchylonej ustawie z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88, ze zm.) została bowiem zmieniona na jej niekorzyść przez art. 14 ust. 2 u.k.s.c. i mimo formalnego uchylenia tego przepisu znajdował on w stosunku do niej zastosowanie na podstawie art. 2 ustawy z 2006 r. Wyrażoną w art. 2 Konstytucji zasadę sprawiedliwości społecznej art. 14 ust. 2 u.k.s.c. narusza w ten sposób, że wymaga on, aby osoba zwolniona od kosztów sądowych nie była ustawowo zobowiązana do ich ponoszenia. Naruszenia wynikającej z art. 32 ust. 1 Konstytucji zasady równości skarżąca upatruje w różnicowaniu sytuacji osób, które wnosiły apelację w okresie obowiązywania art. 14 ust. 2 u.k.s.c. (określonym również przez art. 2 ustawy z 2006 r.) oraz po jego uchyleniu; cechują się one, w ocenie skarżącej, tą samą cechą relewantną, tj. taką samą sytuacją materialną. Wątpliwości co do zgodności art. 14 ust. 2 u.k.s.c. z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji uzasadnia, zdaniem skarżącej, okoliczność, że nieuiszczenie opłaty podstawowej w wysokości 30 zł odbiera jej prawo dostępu do sądu i uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia w sprawie. Zwolnienie od kosztów sądowych, doznające wskutek tego ograniczenia, stanowi zaś gwarancję dostępu do sądu dla osób, które nie są w stanie ponieść kosztów postępowania. Sprzeczności z Konstytucją art. 1302 § 3 k.p.c. skarżąca upatruje w pominięciu w jego treści opłaty podstawowej wśród wymienionych w nim opłat, których nieuiszczenie uzasadnia odrzucenie apelacji. Skarżąca zwraca uwagę, że zastosowanie tej normy do opłaty podstawowej zostało potwierdzone w orzecznictwie Sądu Najwyższego, nie sposób jednak, jej zdaniem, z tą linią orzeczniczą się zgodzić, stanowi ona bowiem naruszenie obowiązujących metod wykładni prawa, w szczególności przekroczenie granic wykładni językowej.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 8 stycznia 2008 r. skarżąca została wezwana do usunięcia braków skargi konstytucyjnej, polegającego na wskazaniu sposobu naruszenia prawa do dwuinstancyjnego postępowania sądowego, wynikającego z zastosowania zaskarżonego art. 14 ust. 2 u.k.s.c., oraz sposobu naruszenia prawa do sądu w rozumieniu art. 45 ust. 1 oraz prawa do dwuinstancyjnego postępowania sądowego, wynikających z zastosowania zaskarżonego art. 1302 § 3 k.p.c. w zakresie, w jakim nie wymienia opłaty podstawowej wśród opłat, których nieuiszczenie przez pełnomocników wskazanych w tym przepisie skutkuje odrzuceniem środka odwoławczego. W wykonaniu tego zarządzenia skarżąca wskazała, że wymóg uiszczenia przez stronę zwolnioną od kosztów sądowych przez sąd opłaty podstawowej od pism wymienionych w art. 3 ust. 2 u.k.s.c., w tym apelacji, narusza prawo do dwuinstancyjnego postępowania w ten sposób, że uniemożliwia wszechstronne zbadanie rozpoznawanej sprawy i merytoryczne rozstrzygnięcie przez sąd drugiej instancji. Skarżąca po raz kolejny podkreśliła, że w jej przekonaniu art. 14 ust. 2 u.k.s.c. nie miał zastosowania do jej sprawy, a tym samym – w powiązaniu z art. 2 ustawy z 2006 r. – naruszył prawo do pewności prawa. Wskazała nadto, że pozostałe przepisy u.k.s.c. nie przewidują możliwości zwolnienia strony od ponoszenia opłaty podstawowej, nawet w przypadku jej bardzo trudnej sytuacji majątkowej. Naruszenie prawa do sądu oraz prawa do dwuinstancyjnego postępowania przez art. 1302 § 3 k.p.c. w zakresie, w jakim nie wymienia opłaty podstawowej wśród opłat uzasadniających przewidzianą w nim sankcję, wynika z zawartego w art. 11 u.k.s.c. rozróżnienia pomiędzy opłatą stałą, stosunkową i podstawową. Tymczasem ostatnia z wymienionych opłat nie została ujęta w zaskarżonym przepisie; rygoryzm formalny towarzyszący wnoszeniu pism podlegających opłacie wymaga zaś ich ścisłej wykładni. Dopiero wówczas zostanie bowiem uczynione zadość wymogom sprawiedliwości proceduralnej, związanej z prawem do sądu i prawem do dwuinstancyjnego postępowania.
Podstawę do wniesienia przez skarżącą skargi konstytucyjnej stanowi odrzucenie jej apelacji postanowieniem Sądu Rejonowego w Kutnie z 30 marca 2007 r. (sygn. akt I C 96/04) ze względu na brak wniesienia przez pełnomocnika skarżącej opłaty podstawowej. Zażalenie od tego postanowienia zostało oddalone postanowieniem Sądu Okręgowego w Łodzi z 5 czerwca 2007 r. (sygn. akt III Cz 657/07).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Negatywną przesłankę rozpoznania sprawy przez Trybunał Konstytucyjny stanowi zbędność orzekania, obejmująca w szczególności sytuację, w której Trybunał orzekł uprzednio jednoznacznie i wyczerpująco w przedmiocie zgodności zaskarżonego aktu normatywnego z Konstytucją (por. postanowienia TK z: 21 stycznia 1998 r., K 33/97, OTK ZU nr 1/1998, poz. 8; 21 grudnia 1999 r., K 29/98, OTK ZU nr 7/1999, poz. 172; 12 grudnia 2005 r., SK 4/03, OTK ZU nr 11/A/2005, poz. 143 i wyrok TK z 5 września 2006 r., K 51/05, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 100). Okoliczność ta w niniejszym przypadku zachodzi w związku z wydaniem przez Trybunał wyroku z 17 listopada 2008 r. (SK 33/07, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154), w którym stwierdzono, że art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 u.k.s.c. w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z 2006 r. są zgodne z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji, a art. 1302 § 3 k.p.c. w zakresie, w jakim przewiduje, że sąd odrzuca nieopłaconą apelację wniesioną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego bez uprzedniego wezwania o uiszczenie należnej opłaty, jest zgodny z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji. Tym samym został już przez Trybunał rozpoznany zarzut naruszenia prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz prawa dochodzenia naruszonych wolności lub praw na drodze sądowej (art. 77 ust. 2 Konstytucji) wynikający ze stosowania zaskarżonych przepisów i wydanie kolejnego orzeczenia w tym przedmiocie należy uznać za zbędne. Nie zmienia tej oceny wskazanie przez skarżącą jako wzorca kontroli również art. 176 ust. 1 Konstytucji; jego funkcja może bowiem – w trybie skargi konstytucyjnej – polegać tylko na doprecyzowaniu prawa do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji przez sąd, nie rodzi on natomiast samodzielnego prawa podmiotowego, którego ochronie służyłaby skarga konstytucyjna. Nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu nie mogą uzasadniać także zarzuty odnoszące się do subsydiarnego naruszenia art. 2 Konstytucji. W przywołanym powyżej wyroku w sprawie SK 33/07 Trybunał rozpatrzył bowiem podnoszone przez skarżącą wątpliwości co do wykładni art. 1302 § 3 k.p.c. w świetle regulacji opłaty podstawowej, uznając, że występuje w tej materii stała i niebudząca zastrzeżeń linia orzecznicza Sądu Najwyższego.
Istotnego novum, uzasadniającego nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu, nie może stanowić wskazanie przez skarżącą jako naruszonego prawa zasady równości, wynikającej z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Charakter tej normy Trybunał wyjaśnił w postanowieniu z 24 października 2001 r. (SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). Zgodnie z poglądem wyrażonym w uzasadnieniu tego postanowienia oraz podtrzymywanym w dalszym orzecznictwie, art. 32 ust. 1 Konstytucji tworzy prawo podmiotowe o szczególnym charakterze: jego naruszenie może być rozpatrywane jedynie w zakresie innego konstytucyjnego prawa lub wolności (metaprawo). Uzasadnienie niniejszej skargi konstytucyjnej daje podstawy do przyjęcia, że zasadę równości skarżąca wiąże z naruszeniem prawa do sądu i prawa zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji – w aspekcie czasowym. Podnosi bowiem, że wskutek obowiązywania zaskarżonego art. 14 ust. 2 u.k.s.c. na podstawie art. 2 ustawy z 2006 r. osoby znajdujące się w takiej samej sytuacji materialnej mogą być zwolnione od ponoszenia kosztów sądowych w całości, albo też zobowiązane do wnoszenia opłaty podstawowej, w zależności jedynie od stadium, w którym znajdowało się postępowanie w chwili wejścia w życie u.k.s.c. oraz ustawy z 2006 r. Trzeba w tym miejscu jeszcze raz podkreślić, że samą instytucję opłaty podstawowej Trybunał uznał za zgodną z Konstytucją. Tym samym – dla powstania wątpliwości uzasadniających rozpoznanie opisanego powyżej zarzutu – konieczne byłoby uprawdopodobnienie, że mimo potwierdzonej konstytucyjności zaskarżonych norm, wadliwie zostało ukształtowane ich obowiązywanie w czasie. Uzasadnienie skargi konstytucyjnej nie zawiera jednak takiej argumentacji. Należy przy tym mieć na uwadze, że także w przywoływanej tu sprawie SK 33/07 Trybunał uwzględnił problematykę intertemporalną, wynikającą z okoliczności, że przepisy o opłacie podstawowej weszły w życie w trakcie postępowania, które następnie stało się podstawą wniesienia skargi konstytucyjnej i nie stwierdził przy tym naruszenia w ten sposób Konstytucji. Skarżąca nie wykazała okoliczności, które podważałyby to stanowisko w aspekcie utrzymania w czasie obowiązywania opłaty podstawowej.
Trybunał zwraca uwagę, że w jego kompetencjach nie mieści się rozpoznanie zarzutów skarżącej odnoszących się do wadliwego, w jej ocenie, zastosowania przez sądy zaskarżonych norm w jej sprawie. Przedmiot badania Trybunału może stanowić tylko zgodność aktów prawnych z aktami wyższego rzędu, w szczególności z Konstytucją, nie jest on natomiast kolejną, nadzwyczajną instancją kontrolującą prawidłowość stosowania przepisów prawa materialnego i procesowego.

Z powyższych względów, działając na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) należało odmówić skardze konstytucyjnej nadania dalszego biegu.