Pełny tekst orzeczenia

475/6/B/2010

POSTANOWIENIE
z dnia 22 września 2010 r.
Sygn. akt Ts 181/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Stanisław Biernat,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Przedsiębiorstwa MAX sp. z o.o. w sprawie zgodności:
art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322) z art. 67 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 oraz art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.


UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 28 lipca 2010 r. skarżąca wniosła o stwierdzenie, że art. 34 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322) jest sprzeczny z art. 67 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 oraz art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Na podstawie zaskarżonego przepisu Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Kielcach decyzją z dnia 21 kwietnia 2009 r. nr D02-10/09 podwyższył stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe obowiązującej płatnika o 50% (znak: 150000-DU-411-IWA-573/09). Odwołanie wniesione od powyższej decyzji zostało oddalone przez Sąd Okręgowy w Kielcach – VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 8 października 2009 r. (sygn. akt VI U 2018/09). Wyrokiem Sądu Apelacyjnego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z 23 marca 2010 r. (sygn. akt III AUa 2569/09) oddalono apelację wniesioną od wyroku sądu I instancji.

Z wydaniem wskazanych powyżej rozstrzygnięć skarżąca wiąże naruszenie prawa do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy, a także naruszenie zasady demokratycznego państwa prawnego, zasady sprawiedliwości społecznej oraz zakazu dyskryminacji.

Naruszenie powyższych praw upatruje skarżąca w stosowaniu – na mocy zaskarżonego przepisu – jednakowej sankcji bez względu na zachowanie podmiotu, rodzaj popełnionego przez niego błędu, bez zbadania stopnia jego winy czy też przyczynienia się do zaistniałej sytuacji. Regulacja ta powoduje, że znikome przewinienie w zakresie przekazania danych potrzebnych do wyliczenia składki ubezpieczeniowej powoduje nadmierną, nieuzasadnioną sankcję w wysokości podwyższenia o 50% całego wskaźnika procentowego (nie tylko „zaniżonego” ułamka procentowego), co prowadzi do zachwiania gwarancji zabezpieczenia społecznego, a tym samym godzi w zasadę demokratycznego państwa prawnego. Wprowadzenie takiej sankcji finansowej o charakterze karnym, bez możliwości jej miarkowania w zależności od stopnia przewinienia lub wagi skutku (konsekwencji) tego przewinienia, narusza także – zdaniem skarżącej – zakaz dyskryminacji w życiu gospodarczym (art. 32 ust. 2 Konstytucji).

Jak wywodzi dalej skarżąca, z prawa do zabezpieczenia społecznego wynika, że w razie wystąpienia przyczyn uniemożliwiających ubezpieczonemu prowadzenie działalności zarobkowej uzyska on określone przez prawo świadczenie. W ocenie skarżącej z art. 67 ust. 1 Konstytucji można wnioskować także, że rozwiązania ustawowe nie powinny w żaden sposób prowadzić płatników do nadmiernego, nieuzasadnionego obciążania ich koniecznością opłacania składek, w sposób naruszający zasady demokratycznego państwa prawnego i zasadę sprawiedliwości społecznej. Zdaniem skarżącej, kwestionowany przepis stanowi regulację uszczegółowiającą prawo do zabezpieczenia społecznego w razie choroby pracownika.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest środkiem prawnym służącym ochronie konstytucyjnych praw i wolności. Analiza art. 79 ust. 1 Konstytucji, regulującego przesłanki skargi, a także przepisów ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) doprecyzowujących zasady jej wnoszenia i rozpatrywania, prowadzi do jednoznacznego wniosku, że uprawnionym do wystąpienia ze skargą konstytucyjną jest tylko i wyłącznie podmiot, którego konstytucyjne wolności lub konstytucyjne prawa podmiotowe zostały naruszone. Innymi słowy: prawa lub wolności konstytucyjne, których ochrony można dochodzić w trybie skargi konstytucyjnej, muszą przysługiwać bezpośrednio podmiotowi, który występuje do Trybunału Konstytucyjnego z tym środkiem prawnym. Konstrukcja skargi konstytucyjnej przyjęta przez polskiego ustrojodawcę wyklucza przyjęcie charakteru actio popularis skargi. Na gruncie prawa polskiego w trybie skargi konstytucyjnej dochodzić można ochrony tylko tych praw lub wolności konstytucyjnych, które przysługują osobie wnoszącej skargę.


Skarżąca podstawę do wniesienia skargi konstytucyjnej upatruje w naruszeniu prawa do zabezpieczenia społecznego, o którym mowa w art. 67 Konstytucji. Uregulowane w tym przepisie prawo konstytucyjne ma charakter prawa podmiotowego. Beneficjentem tego prawa jest osoba niezdolna do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo albo która osiągnęła wiek emerytalny; podmiotem zobowiązanym jest państwo, zaś treścią ciążącego na nim obowiązku jest zapewnienie beneficjentom tego prawa zabezpieczenia społecznego. Przy tak rozumianym prawie do zabezpieczenia społecznego nie budzi najmniejszej wątpliwości, że przysługiwać ono może tylko i wyłącznie osobom fizycznym. Jego beneficjentem nie może być zatem osoba prawna, a takim właśnie statusem charakteryzuje się podmiot, który wystąpił ze skargą konstytucyjną. Okoliczność, że z mocy ustawy partycypuje on w jakimś stopniu w zabezpieczeniu społecznym określonej kategorii osób jest bez znaczenia. Oczywiste jest bowiem, iż osobie prawnej nie przysługuje – w związku z ponoszonymi obciążeniami – prawo do świadczeń z zabezpieczenia społecznego (zob. postanowienia TK z: 6 października 2004 r., Ts 150/04, OTK ZU nr 5/B/2004, poz. 346; 17 stycznia 2006 r., Ts 158/05, OTK ZU nr 1/B/2006, poz. 75; 19 lipca 2006 r., Ts 198/05, OTK ZU nr 4/B/2006, poz. 56).

Zdaniem skarżącej, z art. 67 ust. 1 Konstytucji wynika także, iż rozwiązania ustawowe nie powinny w żaden sposób prowadzić do nadmiernego, nieuzasadnionego obciążania płatnika koniecznością opłacania składek w sposób naruszający zasady demokratycznego państwa prawnego i zasadę sprawiedliwości społecznej. W ocenie Trybunału, nawet akceptacja tej tezy nie oznacza jeszcze, że podmiot opłacający składki staje się beneficjentem prawa do zabezpieczenia społecznego, zaś powołanie się na naruszenie tego prawa legitymuje go do wniesienia skargi konstytucyjnej.

Skarżąca uprawnienie do wniesienia skargi konstytucyjnej upatruje także w naruszeniu zasady równości. Należy przypomnieć, że – zgodnie z powszechnie przyjętym w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego stanowiskiem – zasada równości (art. 32 Konstytucji) nie stanowi źródła konstytucyjnych praw lub wolności, których naruszenie legitymuje do wniesienia skargi konstytucyjnej. Zagadnienie to zostało zanalizowane w szeregu orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, w tym najpełniej w postanowieniu z 24 października 2001 r., wydanym w pełnym składzie (SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). W powyższym rozstrzygnięciu przyjęto, że wynikająca z art. 32 Konstytucji zasada równości stanowi samodzielnie jedynie zasadę ogólną, mającą charakter niejako prawa „drugiego stopnia”, tzn. przysługującego w związku z konkretnymi normami prawnymi, a nie w oderwaniu od nich – „samoistnie”. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego: „Zasada ta oznacza przede wszystkim, że wszyscy są równi »w godności, wolności i prawach«, o których w innych przepisach mówi Konstytucja, i że nie jest dopuszczalna dyskryminacja w realizacji tych wolności i praw”. Równość nie ma zatem charakteru abstrakcyjnego i absolutnego, ale „funkcjonuje zawsze w pewnym kontekście sytuacyjnym, odniesiona być musi do zakazów lub nakazów albo nadania uprawnień określonym jednostkom (grupom jednostek) w porównaniu ze statusem innych jednostek (grup)”. W związku z powyższym dopuszczalność powołania się w skardze konstytucyjnej na naruszenie zasady równości winna zostać ograniczona wyłącznie do przypadków, w których zostaną wskazane przysługujące skarżącemu konkretne podmiotowe prawo, wolność lub obowiązek o charakterze konstytucyjnym, w zakresie których zasada ta została naruszona.

Podobny status przysługuje zasadom wywodzonym z art. 2 Konstytucji, w tym zasadzie demokratycznego państwa prawnego i zasadzie sprawiedliwości społecznej. Trybunał Konstytucyjny wypowiadał się na ten temat niejednokrotnie, w tym najbardziej wyczerpująco w rozstrzygnięciach wydanych w pełnym składzie w sprawie o sygnaturze Ts 105/00 (postanowienia z: 12 grudnia 2000 r. i 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 59 i 60). Nie stanowi – zdaniem Trybunału Konstytucyjnego – podstawy do wniesienia skargi powołanie się przez skarżącego na naruszenie wynikających z art. 2 Konstytucji norm prawnych, które ze względu na charakter zasad przedmiotowych, adresowane są przede wszystkim do ustawodawcy i wyznaczają sposób, w jaki normowane być powinny poszczególne dziedziny życia publicznego. Odwołanie się do tych zasad może mieć znaczenie tylko w sytuacji, w której skarżący wskaże równocześnie wolność lub prawo podmiotowe mające swoje źródło w przepisie Konstytucji, które doznały uszczerbku na skutek naruszenia powyższych zasad.

W skardze konstytucyjnej, stanowiącej przedmiot wstępnego rozpoznania skarżąca nie wskazała żadnego przysługującego jej prawa podmiotowego lub konstytucyjnej wolności, które doznałyby uszczerbku na skutek naruszenia zasady równości (zakazu dyskryminacji), zasady demokratycznego państwa prawnego, czy też zasady sprawiedliwości społecznej. Prawo do zabezpieczenia społecznego – na którego naruszenie wskazano w skardze – nie przysługuje bowiem skarżącej, będącej osobą prawną, a zatem jego naruszenie nie może uprawniać do wniesienia skargi konstytucyjnej.

Biorąc powyższe pod uwagę, należy stwierdzić, że wniesionej skardze konstytucyjnej nie można nadać dalszego biegu ze względu na niespełnienie przesłanek wynikających z art. 79 ust. 1 w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK.