Pełny tekst orzeczenia

230/3/B/2010

POSTANOWIENIE
z dnia 6 stycznia 2010 r.
Sygn. akt Ts 211/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Mazurkiewicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Ryszarda P. w sprawie zgodności:
1) art. 9 ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191, ze zm.) z art. 32, art. 45 w związku z art. 78 oraz art. 78 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2) art. 9 ust. 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191, ze zm.) z art. 32 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 26 sierpnia 2009 r. skarżący zakwestionował zgodność art. 9 ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191, ze zm.; dalej: u.k.s.e.) z art. 32, art. 45 w związku z art. 78 oraz art. 78 w związku z art. 2 Konstytucji, a ponadto art. 9 ust. 5 u.k.s.e. z art. 32 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.
W odniesieniu do pierwszego z zaskarżonych przepisów skarżący sformułował zarzut zakresowy. W opinii skarżącego art. 9 ust. 3 u.k.s.e. w zakresie, w jakim „pozbawia stronę możliwości zaskarżania orzeczenia sądu w przedmiocie wyłączenia komornika, w sytuacji gdy rzutuje to na prawa i obowiązki strony postępowania”, prowadzi do niczym nieuzasadnionego zróżnicowania sytuacji prawnej stron stosunku zobowiązaniowego. Zdaniem skarżącego brak możliwości kontroli czynności podjętych w postępowaniu nie zawsze musi oznaczać naruszenie prawa do sądu. Jednakże w sytuacji, gdy rozstrzygnięcie o oddaleniu wniosku o wyłączenie komornika pośrednio związane jest z możliwością dochodzenia praw zagwarantowanych konstytucyjnie, powinna istnieć – wywodzi dalej skarżący – procedura umożliwiająca poddanie rozstrzygnięcia sądu I instancji w przedmiocie wyłączenia komornika kontroli sądu II instancji. Skarżący uważa, że kwestionowana regulacja narusza zasadę równości wobec prawa, zasadę demokratycznego państwa prawnego, a także zasadę sprawiedliwości proceduralnej.
Pod adresem art. 9 ust. 5 u.k.s.e. sformułowano zarzut dotyczący zakresu przedmiotowej regulacji. Zdaniem skarżącego kwestionowany przepis jest niezgodny z Konstytucją w zakresie, w jakim „nie przewiduje wyłączenia komornika z mocy samej ustawy w sytuacji, w której komornik działający jako organ egzekucyjny występuje jednocześnie w tym samym postępowaniu egzekucyjnym jako dłużnik zajętej wierzytelności”.
Skarga konstytucyjna została skierowana w oparciu o następujący stan faktyczny i prawny.
Skarżący (dłużnik stosunku zobowiązaniowego) wystąpił ze skargą, domagając się stwierdzenia przewlekłości postępowania w sprawie VIII KM 1398/04, prowadzonej przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Szczecinie. Postanowieniem z 10 listopada 2008 r. (sygn. akt II Cs 27/08) Sąd Okręgowy w Szczecinie stwierdził przewlekłość postępowania oraz przyznał skarżącemu z tego tytułu kwotę 4000 zł. Przedmiotowa suma pieniężna została następnie zajęta przez komornika, od którego została zasądzona, na poczet wierzytelności egzekwowanych w prowadzonym przez niego postępowaniu egzekucyjnym. W związku z powyższym skarżący wystąpił do Sądu Rejonowego w Szczecinie z wnioskiem o wyłączenie komornika. Postanowieniem z 23 marca 2009 r. (sygn. akt IX Co 2332/09) Sąd ten wniosek oddalił.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 5 października 2009 r. skarżący został wezwany do wskazania naruszonych praw konstytucyjnych oraz do określenia sposobu ich naruszenia. W piśmie procesowym wykonującym przedmiotowe zarządzenie skarżący wyjaśnił, że art. 9 ust. 5 u.k.s.e. narusza „prawo obywatela do równego traktowania przez władze publiczne”, „prawo obywatela do poszanowania ogółu jego praw i wolności” oraz „prawo obywatela do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji”, natomiast kwestionowany art. 9 ust. 3 u.k.s.e. narusza „prawo obywatela do równego traktowania przez władze publiczne”.
Określając sposób naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw, skarżący wskazał na uprzywilejowanie jednego z podmiotów stosunku zobowiązaniowego, w którym stronami są: (1) dłużnik – komornik prowadzący postępowanie egzekucyjne oraz (2) wierzyciel, któremu przysługuje wierzytelność z tytułu przewlekłości postępowania komornika, będący jednocześnie dłużnikiem w stosunku zobowiązaniowym, w związku z którym prowadzone jest postępowanie egzekucyjne.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

W systemie badania zgodności ustaw i innych aktów normatywnych z Konstytucją przez Trybunał Konstytucyjny skarga konstytucyjna zajmuje miejsce szczególne. Stanowi ona bowiem szczególny środek ochrony konstytucyjnych praw i wolności o charakterze subsydiarnym. Oznacza to, że do merytorycznego rozpoznania zarzutów stawianych przez skarżącego może dojść jedynie wówczas, gdy spełnione są przesłanki zawarte w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Wynikająca z tych przepisów subsydiarność skargi konstytucyjnej charakteryzuje się tym, że skarżący zobowiązany jest wyczerpać uprzednio przysługującą w sprawie drogę prawną (art. 46 ust. 1 ustawy o TK) w tym sensie, że orzeczenie sądu lub organu administracji winno być wydane na podstawie zaskarżonego przepisu oraz nie mogą w stosunku do niego przysługiwać żadne zwyczajne środki zaskarżenia. Jednocześnie, jego wydanie wywołuje efekt w postaci naruszenia prawa podmiotowego lub wolności gwarantowanych Konstytucją. Okoliczność, że skarżący takiego orzeczenia nie uzyskał, stanowi zaś brak formalny skargi konstytucyjnej, uzasadniający odmowę nadania jej dalszego biegu zgodnie z art. 49 w związku z art. 39 ust. 3 ustawy o TK.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego sytuacja taka ma miejsce w odniesieniu do tej części skargi, w której skarżący zarzuca niezgodność art. 9 ust. 3 u.k.s.e. z art. 32, art. 45 w związku z art. 78 oraz art. 78 w związku z art. 2 Konstytucji.
Zgodnie z zakwestionowanym przepisem ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, postanowienie w przedmiocie wyłączenia komornika sąd wydaje na posiedzeniu niejawnym w składzie jednoosobowym. Na postanowienie to zażalenie nie przysługuje. Skarżący niezgodność zaskarżonych przepisów z Konstytucją upatruje w braku możliwości zaskarżenia postanowienia, uznając że dochodzi w ten sposób do naruszenia zasady sprawiedliwości proceduralnej oraz do uniemożliwienia zaskarżenia orzeczenia wydanego przez sąd I instancji. Artykuł 9 ust. 3 u.k.s.e. nie mógł jednak stanowić podstawy prawnej orzeczenia wskazanego przez skarżącego jako ostateczne, gdyż przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego w Szczecinie była zasadność wyłączenia Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, nie zaś dopuszczalność zażalenia takiego postanowienia. Skarżący powołał się jedynie abstrakcyjnie na treść zaskarżonego art. 9 ust. 3 u.k.s.e., którego regulacja w jego opinii czyniła bezprzedmiotowym wnoszenie zażalenia. Z tego względu nie przedstawił również orzeczenia opartego na tymże przepisie. Merytoryczne rozpoznanie zarzutów przedstawianych w skardze konstytucyjnej dopuszczalne jest zaś jedynie wówczas, gdy skarżący dochował wszystkich wymogów określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 46-48 ustawy o TK. Brak ostatecznego orzeczenia opartego na zaskarżonym art. 9 ust. 3 u.k.s.e., wynikający z zaniechania złożenia przez skarżącego zażalenia, uniemożliwia rozpoznanie niniejszej skargi w zakreślonym w petitum zakresie. Warunkiem wniesienia skargi konstytucyjnej jest bowiem – jak wskazał Trybunał Konstytucyjny – naruszenie praw lub wolności skarżącego, które zaistniało „w wyniku orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, podjętego na podstawie aktu normatywnego, którego dotyczy zarzut niezgodności z Konstytucją stanowiący przedmiot skargi. Zawsze więc wcześniej musi toczyć się przed jednym z wymienionych organów postępowanie w indywidualnej sprawie skarżącego, zakończone wydaniem orzeczenia, mającego charakter orzeczenia ostatecznego, tzn. takiego, w stosunku do którego nie będzie przysługiwał już żaden środek prawny pozwalający na uruchomienie innego postępowania, którego przedmiotem byłoby zweryfikowanie tego orzeczenia (...). Skarga przysługuje więc po wyczerpaniu wszystkich środków prawnych przewidzianych w procedurze sądowej lub administracyjnej, na orzeczenie mające charakter ostateczny” (por. postanowienie TK z 28 listopada 2001 r., SK 12/00, OTK ZU nr 8/2001, poz. 267).
Skarga konstytucyjna nie może zostać rozpoznana także w części, w której skarżący kwestionuje zgodność z Konstytucją art. 9 ust. 5 u.k.s.e. Zaskarżony przepis ma bowiem charakter odsyłający. Istotą przepisów odsyłających jest zawarcie wskazówki (odesłania), w jakim innym przepisie można znaleźć poszukiwane wzory zachowania się. Przepisy te są ustanawiane w celu uniknięcia powtarzania w akcie normatywnym tych samych części bądź treści innych aktów normatywnych. Jak wynika z dotychczasowego orzecznictwa Trybunału, przepis odsyłający „nie przyznaje ani nie odbiera żadnych praw; sam, w oderwaniu od procedur z nim związanych (odpowiednio również np. karnej czy administracyjnej)”; dlatego „w ogóle nie może być kwalifikowany jako źródło jakichkolwiek praw czy obowiązków” (postanowienie TK z 21 września 2006 r., SK 10/06, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 117). Nie ulega wątpliwości, że z samego art. 9 ust. 5 u.k.s.e. nie wynikają żadne prawa podmiotowe, tak więc nie może on podlegać ocenie konstytucyjnej w oderwaniu od innych przepisów o charakterze merytorycznym.
Niezależnie od powyższych okoliczności, samoistnie przesądzających o niedopuszczalności nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, stwierdzić należy, że skarżący niewłaściwie powołał konstytucyjne wzorce kontroli.
Przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę, że uczynienie z art. 2 oraz art. 32 Konstytucji samoistnych wzorców jest możliwe, dopiero gdy skarżący sprecyzuje, w zakresie jakich praw lub wolności statuowanych w przepisach konstytucyjnych zasady te doznały niedozwolonego uszczerbku lub ograniczenia (zob. przykładowo postanowienia TK z: 13 września 2005 r., Ts 7/05, OTK ZU nr 6/B/2005, poz. 243; 19 listopada 2007 r., Ts 152/06, OTK ZU nr 5/B/2008, poz. 195). Wymogu takiej konkretyzacji nie spełnia odwołanie się przez skarżącego do art. 2 Konstytucji i wyrażonych w nim zasad państwa prawa. Ogólne wskazanie takich zasad, jako układu odniesienia dla kontroli kwestionowanych przepisów, nie skutkuje samo przez się sprecyzowaniem treści prawa podmiotowego przysługującego skarżącemu.

Skoro skarga konstytucyjna nie spełnia warunków formalnych, Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 oraz art. 46 ust. 1 ustawy o TK, odmawia nadania jej dalszego biegu.