Ts 40/10
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
265/3/B/2012
POSTANOWIENIE
z dnia 19 stycznia 2011 r.
Sygn. akt Ts 40/10
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Stanisław Biernat,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Barbary Sz. w sprawie zgodności:
art. 100 ust. 2, art. 101 ust. 1 oraz art. 102 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.) z art. 2, art. 7, art. 9, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 oraz art. 217 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 12 lutego 2010 r. Barbara Sz. (dalej: skarżąca), reprezentowana przez pełnomocnika z urzędu, zarzuciła, że art. 100 ust. 2, art. 101 ust. 1 oraz art. 102 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: u.k.s.c.) w zakresie, w jakim przepisy te umożliwiają organom stosującym prawo ich dowolną interpretację oraz uprawniają do dowolnego i arbitralnego rozstrzygania o losach postępowania procesowego, a tym samym o prawach stron, przez co sfera swobodnego uznania sądowego w kwestii zwolnienia od kosztów nabiera cech dowolności, są niezgodne z art. 2, art. 7, art. 9, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 oraz art. 217 Konstytucji.
Naruszenie swych konstytucyjnych praw, w szczególności prawa do sądu, skarżąca upatruje w nieprecyzyjnym określeniu przez ustawodawcę normy, na podstawie której sąd rozstrzyga o zwolnieniu od kosztów sądowych. Użyty w art. 102 ust. 1 u.k.s.c. zwrot „utrzymanie konieczne” dozwala organowi orzekającemu na swobodną, uznaniową, a nawet arbitralną ocenę sytuacji majątkowej osoby składającej oświadczenie. Prowadzi to – tak jak w sprawie inicjującej niniejsze postępowanie – do nieuzasadnionego zasądzenia niemożliwej do uiszczenia opłaty sądowej, a tym samym – zdaniem skarżącej – do zamknięcia drogi dochodzenia naruszonych praw, w tym skutecznego wniesienia skargi kasacyjnej. W tak ukształtowanej normie u.k.s.c. skarżąca nie dostrzega żadnego – prócz przyspieszenia postępowania – uzasadnienia. W ocenie skarżącej każdy przepis ograniczający konstytucyjne wolności lub prawa powinien być sformułowany w sposób na tyle precyzyjny, aby zapewniona była jego jednolita wykładnia i stosowanie.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą.
Postanowieniem z 12 listopada 2008 r. (sygn. akt I ACa 308/08) Sąd Apelacyjny w Lublinie – I Wydział Cywilny zwolnił skarżącą z opłat od skargi kasacyjnej ponad kwotę 10 000 zł. Postanowieniem z 12 grudnia 2008 r. Sąd ten odrzucił skargę kasacyjną jako nieopłaconą, a postanowieniem z 13 stycznia 2009 r. zwolnił skarżącą od kosztów sądowych w części obejmującej opłatę od zażalenia na to rozstrzygnięcie. Postanowieniem z 26 lutego 2009 r. (sygn. akt IV CZ 11/09) Sąd Najwyższy oddalił zażalenie na postanowienie z 12 grudnia 2008 r. W uzasadnieniu wskazał, że odrzucenie skargi kasacyjnej uzasadniał fakt nieuiszczenia – pomimo wezwania skarżącej do uzupełnienia – opłaty od tego środka prawnego. Sąd Najwyższy nie znalazł podstaw do uwzględnienia wniosku skarżącej o uchylenie postanowienia Sądu Apelacyjnego z 12 listopada 2008 r., w zakresie oddalenia jej wniosku o zwolnienie od opłaty od skargi kasacyjnej ponad kwotę 10 000 zł. Postanowienie Sądu Najwyższego zostało doręczone skarżącej 17 kwietnia 2009 r.
30 kwietnia 2009 r. skarżąca wystąpiła do Sądu Rejonowego w Lublinie z wnioskiem o przyznanie jej pełnomocnika w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej. Postanowieniem z 14 listopada 2009 r. (sygn. akt II Co 1027/09) Sąd Rejonowy w Lublinie – Wydział II Cywilny ustanowił dla skarżącej adwokata z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej na postanowienie Sądu Najwyższego z 26 lutego 2009 r. wydane w sprawie IV Cz 11/09. Pismem z 26 listopada 2009 r. (znak: Urz. 864/09), doręczonym pełnomocnikowi 30 listopada 2009 r., Okręgowa Rada Adwokacka w Lublinie wyznaczyła adwokata w celu wykonania postanowienia.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 11 maja 2010 r. (doręczonym 21 maja 2010 r.) pełnomocnik skarżącej został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: dokładne określenie przedmiotu oraz wzorców kontroli skargi konstytucyjnej; wskazanie, jakie wolności lub prawa wynikają dla skarżącej z art. 2, art. 7, art. 9, art. 31 ust. 3 oraz art. 217 Konstytucji oraz wskazanie sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw.
Pismem procesowym z 28 maja 2010 r. pełnomocnik skarżącej odniósł się do stwierdzonych braków skargi.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna stanowi środek prawny służący ochronie konstytucyjnych wolności i praw, o charakterze podmiotowym, do których naruszenia doszło na skutek wydania rozstrzygnięcia w oparciu o przepis, którego konstytucyjność się kwestionuje. Przesłanki, których spełnienie warunkuje merytoryczne rozpoznanie skargi konstytucyjnej, zostały określone w art. 79 ust. 1 Konstytucji i doprecyzowane w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.). Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK skarżący zobowiązany jest do wskazania, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – jego zdaniem – zostały naruszone. Brak wykazania sposobu naruszenia wskazanych w skardze praw lub wolności, jak też oczywista bezzasadność zarzutów zawartych w skardze uzasadniają – zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy o TK – odmowę nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej.
Istota zarzutów skargi sprowadza się do twierdzenia, że procedura zwolnienia od kosztów sądowych, w szczególności przez użycie ocennych i niedookreślonych zwrotów, w szczególności zwrotu: „koniecznego utrzymania”, jest nierzetelna i prowadzi do nadmiernego, nieuzasadnionego ograniczenia prawa do rozpoznania sprawy skarżącej przed sądem.
W świetle powyższego, Trybunał Konstytucyjny przypomina, że zwroty (pojęcia) niedookreślone i nieostre istnieją w każdym systemie prawnym. Nie jest bowiem możliwe skonstruowanie przepisów, które wykluczałyby jakikolwiek margines swobody ich odczytania. Jak wskazywał to już Trybunał w postanowieniu z 27 kwietnia 2004 r., P 16/03 (OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 36): „każdy akt prawny (czy konkretny przepis prawny) zawiera pojęcia o mniejszym lub większym stopniu niedookreśloności”. Zwroty niedookreślone przesuwają obowiązek konkretyzacji normy na etap stosowania prawa, dając sądom (czy organom administracji – tak w wypadku np. uznania administracyjnego) pewną swobodę decyzyjną, której nie można jednak utożsamiać z dowolnością i wolnością od zewnętrznej kontroli. Tylko kwalifikowana – tj. niedająca się usunąć w drodze uznanych metod wykładni – nieostrość czy niejasność przepisu może stanowić podstawę stwierdzenia jego niekonstytucyjności. W niniejszej sprawie, należy wziąć pod uwagę, że trafność rozstrzygnięcia przez sąd wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych jest uzależniona w pierwszej kolejności od zgromadzenia dokładnych informacji o stanie rodzinnym, majątku oraz o dochodach i źródłach dochodów wnioskodawcy. Dane te wynikają z oświadczenia strony (osoby fizycznej), które sporządza się według ustalonego wzoru (art. 9 pkt 2 i art. 102 ust. 2 u.k.s.c.), stanowiącego załącznik do rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 2006 r. w sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym (Dz. U. Nr 27, poz. 200, ze zm.). Regulacja ta wymusza podanie przez stronę bardzo szczegółowych informacji, ułatwiających rozpoznanie wniosku. Szczegółowe dane, takie jak np. powierzchnia wszystkich nieruchomości, stan majątku, papierów wartościowych, dochody i źródła utrzymania wnioskodawcy oraz osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym, konkretyzują wniosek, stanowiąc podstawę do obiektywnej i wyważonej oceny sytuacji majątkowej wnioskodawcy.
Powyższe dowodzi, że wbrew temu, co zrzuca skarżąca, ustawodawca zapewnił stronom składającym wniosek gwarancję rozpoznania go w sposób wnikliwy i adekwatny do aktualnej sytuacji materialnej podmiotu. Uznaniowa decyzja sądu nie jest zatem dowolna i arbitralna, stąd bezzasadne jest twierdzenie o nieproporcjonalnym ograniczeniu prawa do rzetelnego rozpoznania sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd.
Formułując zarzuty skargi, skarżąca wina mieć również na uwadze, że zasadą jest odpłatność postępowania sądowego, zaś „Sąd nie podejmie żadnej czynności na skutek pisma, od którego nie została uiszczona należna opłata” (art. 1262 § 1 k.p.c.). Zwolnienie od kosztów jest odstępstwem (wyjątkiem) od tej zasady.
W orzecznictwie Trybunału prezentowany jest również pogląd, że bariery o charakterze ekonomicznym mogą być uznawane za elementy ograniczające możliwość realizacji prawa do sądu, wyrażonego w art. 45 ust. 1 Konstytucji, ale ograniczenia tego nie można utożsamiać z samym istnieniem obowiązku ponoszenia określonych opłat i kosztów sądowych. O ograniczeniu dostępności do sądu przez bariery ekonomiczne można mówić dopiero w wypadku nadmiernie wysokiego ryzyka ekonomicznego, wywołanego nieprawidłowymi zasadami, wedle których kształtuje się obowiązek ponoszenia kosztów postępowania, zwłaszcza ich nadmiernie wygórowanym poziomem. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podnosił, że istnienie ograniczeń w zakresie zwalniania od kosztów nie jest równoznaczne z przekreśleniem samego prawa do sądu, jeśli te ograniczenia mieszczą się w granicach określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Granice regulacyjnej swobody ustawodawcy w tym zakresie są wyznaczone przez zasadę proporcjonalności, wyrażoną we wskazanym przepisie. Zarówno podczas stanowienia zasad ponoszenia kosztów procesu, jak i przy określaniu ich poziomu konieczne jest wyważanie sprzecznych interesów różnych podmiotów, a także udzielenie ochrony interesowi publicznemu. Nie można więc nie dostrzegać znaczenia sposobu regulacji instytucji kosztów postępowania dla eliminowania pieniactwa, co mieści się w klauzuli porządku publicznego. Trybunał wskazywał na uwzględnienie takiego kryterium przy określaniu zasad i poziomu obciążania kosztami postępowania sądowego (por. wyroki TK z: 17 listopada 2008 r., SK 33/07, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154 oraz 16 czerwca 2008 r., P 37/07, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 80, a także powołane tam orzecznictwo i literatura).
Przedstawione w niniejszym postanowieniu argumenty – wbrew twierdzeniom skarżącej – dowodzą bezzasadności zarzutu nieproporcjonalnego naruszenia zasad rzetelnej procedury rozpoznania wniosków dotyczących zwolnienia od kosztów sądowych. Wobec powyższego, nie można również podzielić przekonania skarżącej o zbyt wygórowanym – w jej przypadku – koszcie opłaty od skargi kasacyjnej, której wysokość została ustalona na podstawie kwestionowanych przepisów.
Trybunał podkreśla również, że skarga konstytucyjna służy tylko ochronie konstytucyjnych praw i wolności skarżącego. Wzorcem kontroli skargi konstytucyjnej mogą być zatem jedynie te postanowienia Konstytucji, które statuują wolności lub prawa i przez to są podstawą normy prawnej adresowanej do obywatela, kształtującej jego sytuację prawną i dającej mu możność wyboru zachowania się. Nie mogą stanowić wzorca kontroli konstytucyjności w postępowaniu zainicjowanym skargą konstytucyjną normy ogólne, określające zasady ustrojowe, normy adresowane do ustawodawcy, narzucające mu pewien sposób regulowania określonych dziedzin życia (zob. postanowienie z 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53).
Zważywszy, że z art. 7, art. 9 oraz art. 217 Konstytucji nie wynikają dla skarżącej żadne prawa podmiotowe, nie mogą one – w świetle powyższego – stanowić wzorców kontroli w postępowaniu skargowym.
Wskazany art. 7 Konstytucji reguluje jedynie ogólne zasady funkcjonowania organów państwowych, natomiast art. 9 Konstytucji stanowi o przestrzeganiu przez Rzeczpospolitą Polską prawa międzynarodowego, a zatem odnosi się do zasady ustrojowej i sposobu funkcjonowania organów państwa (zob. wyrok z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2). Charakter normy wynikającej z art. 217 Konstytucji został natomiast określony w postanowieniu pełnego składu Trybunału Konstytucyjnego z 16 lutego 2009 r., Ts 202/06 (OTK ZU nr 1/B/2009, poz. 23). W orzeczeniu tym Trybunał przesądził, że z powyższego przepisu nie wynikają dla skarżących żadne prawa podmiotowe, przepis ten formułuje jedynie zasady nakładania danin publicznych. Ponadto, wyrokiem z 6 maja 2003 r., P 21/01 (OTK ZU nr 5/A/2003, poz. 37) Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 217 Konstytucji jest nieadekwatnym wzorcem do badania materii kosztów sądowych w sprawach cywilnych.
Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, Trybunał na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
POSTANOWIENIE
z dnia 19 stycznia 2011 r.
Sygn. akt Ts 40/10
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Stanisław Biernat,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Barbary Sz. w sprawie zgodności:
art. 100 ust. 2, art. 101 ust. 1 oraz art. 102 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.) z art. 2, art. 7, art. 9, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 oraz art. 217 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 12 lutego 2010 r. Barbara Sz. (dalej: skarżąca), reprezentowana przez pełnomocnika z urzędu, zarzuciła, że art. 100 ust. 2, art. 101 ust. 1 oraz art. 102 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: u.k.s.c.) w zakresie, w jakim przepisy te umożliwiają organom stosującym prawo ich dowolną interpretację oraz uprawniają do dowolnego i arbitralnego rozstrzygania o losach postępowania procesowego, a tym samym o prawach stron, przez co sfera swobodnego uznania sądowego w kwestii zwolnienia od kosztów nabiera cech dowolności, są niezgodne z art. 2, art. 7, art. 9, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 oraz art. 217 Konstytucji.
Naruszenie swych konstytucyjnych praw, w szczególności prawa do sądu, skarżąca upatruje w nieprecyzyjnym określeniu przez ustawodawcę normy, na podstawie której sąd rozstrzyga o zwolnieniu od kosztów sądowych. Użyty w art. 102 ust. 1 u.k.s.c. zwrot „utrzymanie konieczne” dozwala organowi orzekającemu na swobodną, uznaniową, a nawet arbitralną ocenę sytuacji majątkowej osoby składającej oświadczenie. Prowadzi to – tak jak w sprawie inicjującej niniejsze postępowanie – do nieuzasadnionego zasądzenia niemożliwej do uiszczenia opłaty sądowej, a tym samym – zdaniem skarżącej – do zamknięcia drogi dochodzenia naruszonych praw, w tym skutecznego wniesienia skargi kasacyjnej. W tak ukształtowanej normie u.k.s.c. skarżąca nie dostrzega żadnego – prócz przyspieszenia postępowania – uzasadnienia. W ocenie skarżącej każdy przepis ograniczający konstytucyjne wolności lub prawa powinien być sformułowany w sposób na tyle precyzyjny, aby zapewniona była jego jednolita wykładnia i stosowanie.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą.
Postanowieniem z 12 listopada 2008 r. (sygn. akt I ACa 308/08) Sąd Apelacyjny w Lublinie – I Wydział Cywilny zwolnił skarżącą z opłat od skargi kasacyjnej ponad kwotę 10 000 zł. Postanowieniem z 12 grudnia 2008 r. Sąd ten odrzucił skargę kasacyjną jako nieopłaconą, a postanowieniem z 13 stycznia 2009 r. zwolnił skarżącą od kosztów sądowych w części obejmującej opłatę od zażalenia na to rozstrzygnięcie. Postanowieniem z 26 lutego 2009 r. (sygn. akt IV CZ 11/09) Sąd Najwyższy oddalił zażalenie na postanowienie z 12 grudnia 2008 r. W uzasadnieniu wskazał, że odrzucenie skargi kasacyjnej uzasadniał fakt nieuiszczenia – pomimo wezwania skarżącej do uzupełnienia – opłaty od tego środka prawnego. Sąd Najwyższy nie znalazł podstaw do uwzględnienia wniosku skarżącej o uchylenie postanowienia Sądu Apelacyjnego z 12 listopada 2008 r., w zakresie oddalenia jej wniosku o zwolnienie od opłaty od skargi kasacyjnej ponad kwotę 10 000 zł. Postanowienie Sądu Najwyższego zostało doręczone skarżącej 17 kwietnia 2009 r.
30 kwietnia 2009 r. skarżąca wystąpiła do Sądu Rejonowego w Lublinie z wnioskiem o przyznanie jej pełnomocnika w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej. Postanowieniem z 14 listopada 2009 r. (sygn. akt II Co 1027/09) Sąd Rejonowy w Lublinie – Wydział II Cywilny ustanowił dla skarżącej adwokata z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej na postanowienie Sądu Najwyższego z 26 lutego 2009 r. wydane w sprawie IV Cz 11/09. Pismem z 26 listopada 2009 r. (znak: Urz. 864/09), doręczonym pełnomocnikowi 30 listopada 2009 r., Okręgowa Rada Adwokacka w Lublinie wyznaczyła adwokata w celu wykonania postanowienia.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 11 maja 2010 r. (doręczonym 21 maja 2010 r.) pełnomocnik skarżącej został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: dokładne określenie przedmiotu oraz wzorców kontroli skargi konstytucyjnej; wskazanie, jakie wolności lub prawa wynikają dla skarżącej z art. 2, art. 7, art. 9, art. 31 ust. 3 oraz art. 217 Konstytucji oraz wskazanie sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw.
Pismem procesowym z 28 maja 2010 r. pełnomocnik skarżącej odniósł się do stwierdzonych braków skargi.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna stanowi środek prawny służący ochronie konstytucyjnych wolności i praw, o charakterze podmiotowym, do których naruszenia doszło na skutek wydania rozstrzygnięcia w oparciu o przepis, którego konstytucyjność się kwestionuje. Przesłanki, których spełnienie warunkuje merytoryczne rozpoznanie skargi konstytucyjnej, zostały określone w art. 79 ust. 1 Konstytucji i doprecyzowane w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.). Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK skarżący zobowiązany jest do wskazania, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – jego zdaniem – zostały naruszone. Brak wykazania sposobu naruszenia wskazanych w skardze praw lub wolności, jak też oczywista bezzasadność zarzutów zawartych w skardze uzasadniają – zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy o TK – odmowę nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej.
Istota zarzutów skargi sprowadza się do twierdzenia, że procedura zwolnienia od kosztów sądowych, w szczególności przez użycie ocennych i niedookreślonych zwrotów, w szczególności zwrotu: „koniecznego utrzymania”, jest nierzetelna i prowadzi do nadmiernego, nieuzasadnionego ograniczenia prawa do rozpoznania sprawy skarżącej przed sądem.
W świetle powyższego, Trybunał Konstytucyjny przypomina, że zwroty (pojęcia) niedookreślone i nieostre istnieją w każdym systemie prawnym. Nie jest bowiem możliwe skonstruowanie przepisów, które wykluczałyby jakikolwiek margines swobody ich odczytania. Jak wskazywał to już Trybunał w postanowieniu z 27 kwietnia 2004 r., P 16/03 (OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 36): „każdy akt prawny (czy konkretny przepis prawny) zawiera pojęcia o mniejszym lub większym stopniu niedookreśloności”. Zwroty niedookreślone przesuwają obowiązek konkretyzacji normy na etap stosowania prawa, dając sądom (czy organom administracji – tak w wypadku np. uznania administracyjnego) pewną swobodę decyzyjną, której nie można jednak utożsamiać z dowolnością i wolnością od zewnętrznej kontroli. Tylko kwalifikowana – tj. niedająca się usunąć w drodze uznanych metod wykładni – nieostrość czy niejasność przepisu może stanowić podstawę stwierdzenia jego niekonstytucyjności. W niniejszej sprawie, należy wziąć pod uwagę, że trafność rozstrzygnięcia przez sąd wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych jest uzależniona w pierwszej kolejności od zgromadzenia dokładnych informacji o stanie rodzinnym, majątku oraz o dochodach i źródłach dochodów wnioskodawcy. Dane te wynikają z oświadczenia strony (osoby fizycznej), które sporządza się według ustalonego wzoru (art. 9 pkt 2 i art. 102 ust. 2 u.k.s.c.), stanowiącego załącznik do rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 2006 r. w sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym (Dz. U. Nr 27, poz. 200, ze zm.). Regulacja ta wymusza podanie przez stronę bardzo szczegółowych informacji, ułatwiających rozpoznanie wniosku. Szczegółowe dane, takie jak np. powierzchnia wszystkich nieruchomości, stan majątku, papierów wartościowych, dochody i źródła utrzymania wnioskodawcy oraz osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym, konkretyzują wniosek, stanowiąc podstawę do obiektywnej i wyważonej oceny sytuacji majątkowej wnioskodawcy.
Powyższe dowodzi, że wbrew temu, co zrzuca skarżąca, ustawodawca zapewnił stronom składającym wniosek gwarancję rozpoznania go w sposób wnikliwy i adekwatny do aktualnej sytuacji materialnej podmiotu. Uznaniowa decyzja sądu nie jest zatem dowolna i arbitralna, stąd bezzasadne jest twierdzenie o nieproporcjonalnym ograniczeniu prawa do rzetelnego rozpoznania sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd.
Formułując zarzuty skargi, skarżąca wina mieć również na uwadze, że zasadą jest odpłatność postępowania sądowego, zaś „Sąd nie podejmie żadnej czynności na skutek pisma, od którego nie została uiszczona należna opłata” (art. 1262 § 1 k.p.c.). Zwolnienie od kosztów jest odstępstwem (wyjątkiem) od tej zasady.
W orzecznictwie Trybunału prezentowany jest również pogląd, że bariery o charakterze ekonomicznym mogą być uznawane za elementy ograniczające możliwość realizacji prawa do sądu, wyrażonego w art. 45 ust. 1 Konstytucji, ale ograniczenia tego nie można utożsamiać z samym istnieniem obowiązku ponoszenia określonych opłat i kosztów sądowych. O ograniczeniu dostępności do sądu przez bariery ekonomiczne można mówić dopiero w wypadku nadmiernie wysokiego ryzyka ekonomicznego, wywołanego nieprawidłowymi zasadami, wedle których kształtuje się obowiązek ponoszenia kosztów postępowania, zwłaszcza ich nadmiernie wygórowanym poziomem. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podnosił, że istnienie ograniczeń w zakresie zwalniania od kosztów nie jest równoznaczne z przekreśleniem samego prawa do sądu, jeśli te ograniczenia mieszczą się w granicach określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Granice regulacyjnej swobody ustawodawcy w tym zakresie są wyznaczone przez zasadę proporcjonalności, wyrażoną we wskazanym przepisie. Zarówno podczas stanowienia zasad ponoszenia kosztów procesu, jak i przy określaniu ich poziomu konieczne jest wyważanie sprzecznych interesów różnych podmiotów, a także udzielenie ochrony interesowi publicznemu. Nie można więc nie dostrzegać znaczenia sposobu regulacji instytucji kosztów postępowania dla eliminowania pieniactwa, co mieści się w klauzuli porządku publicznego. Trybunał wskazywał na uwzględnienie takiego kryterium przy określaniu zasad i poziomu obciążania kosztami postępowania sądowego (por. wyroki TK z: 17 listopada 2008 r., SK 33/07, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154 oraz 16 czerwca 2008 r., P 37/07, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 80, a także powołane tam orzecznictwo i literatura).
Przedstawione w niniejszym postanowieniu argumenty – wbrew twierdzeniom skarżącej – dowodzą bezzasadności zarzutu nieproporcjonalnego naruszenia zasad rzetelnej procedury rozpoznania wniosków dotyczących zwolnienia od kosztów sądowych. Wobec powyższego, nie można również podzielić przekonania skarżącej o zbyt wygórowanym – w jej przypadku – koszcie opłaty od skargi kasacyjnej, której wysokość została ustalona na podstawie kwestionowanych przepisów.
Trybunał podkreśla również, że skarga konstytucyjna służy tylko ochronie konstytucyjnych praw i wolności skarżącego. Wzorcem kontroli skargi konstytucyjnej mogą być zatem jedynie te postanowienia Konstytucji, które statuują wolności lub prawa i przez to są podstawą normy prawnej adresowanej do obywatela, kształtującej jego sytuację prawną i dającej mu możność wyboru zachowania się. Nie mogą stanowić wzorca kontroli konstytucyjności w postępowaniu zainicjowanym skargą konstytucyjną normy ogólne, określające zasady ustrojowe, normy adresowane do ustawodawcy, narzucające mu pewien sposób regulowania określonych dziedzin życia (zob. postanowienie z 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53).
Zważywszy, że z art. 7, art. 9 oraz art. 217 Konstytucji nie wynikają dla skarżącej żadne prawa podmiotowe, nie mogą one – w świetle powyższego – stanowić wzorców kontroli w postępowaniu skargowym.
Wskazany art. 7 Konstytucji reguluje jedynie ogólne zasady funkcjonowania organów państwowych, natomiast art. 9 Konstytucji stanowi o przestrzeganiu przez Rzeczpospolitą Polską prawa międzynarodowego, a zatem odnosi się do zasady ustrojowej i sposobu funkcjonowania organów państwa (zob. wyrok z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2). Charakter normy wynikającej z art. 217 Konstytucji został natomiast określony w postanowieniu pełnego składu Trybunału Konstytucyjnego z 16 lutego 2009 r., Ts 202/06 (OTK ZU nr 1/B/2009, poz. 23). W orzeczeniu tym Trybunał przesądził, że z powyższego przepisu nie wynikają dla skarżących żadne prawa podmiotowe, przepis ten formułuje jedynie zasady nakładania danin publicznych. Ponadto, wyrokiem z 6 maja 2003 r., P 21/01 (OTK ZU nr 5/A/2003, poz. 37) Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 217 Konstytucji jest nieadekwatnym wzorcem do badania materii kosztów sądowych w sprawach cywilnych.
Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, Trybunał na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.