Pełny tekst orzeczenia

338/4/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 17 czerwca 2011 r.

Sygn. akt Ts 162/10



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Maria Gintowt-Jankowicz,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Arkadiusza K. w sprawie zgodności:

art. 691 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.) z art. 2, art. 18, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 64 ust. 2, art. 71 ust. 1 oraz art. 75 ust. 2 w związku z Preambułą, art. 20 oraz art. 30 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



1) przywrócić termin do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej,

2) odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 7 lipca 2010 r. Arkadiusz K. (dalej: skarżący) zarzucił, że art. 691 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.p.c.) w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2001 r. Nr 71, poz. 733) w zakresie, w jakim uzależnia wstąpienie w stosunek najmu zamieszkującym z najemcą stale do chwili śmierci najemcy zstępnych innych niż dzieci od obowiązku alimentacyjnego najemcy wobec tych zstępnych, jest niezgodny z art. 2, art. 18, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 64 ust. 2, art. 71 ust. 1 oraz art. 75 ust. 2 w związku z Preambułą, art. 20 oraz art. 30 Konstytucji.

Zdaniem skarżącego, ograniczenie kręgu osób wstępujących z mocy prawa w stosunek najmu po zmarłym najemcy oraz uzależnienie takiego uprawnienia od spełnienia przesłanki realizacji obowiązku alimentacyjnego występującego w chwili śmierci najemcy, narusza jego prawa i wolności wskazane w petitum skargi konstytucyjnej. Zaskarżonemu przepisowi k.p.c. skarżący zarzucił również nieprecyzyjność użytych w nim pojęć, prowadzących – tak jak w sprawie, w związku z którą wniesiono niniejszą skargę – do rozbieżnych rozstrzygnięć instancyjnych.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Wyrokiem z 19 listopada 2009 r. (sygn. akt I C 344/09) Sąd Rejonowy w Słupsku uwzględnił powództwo skarżącego o ustalenie. Uznał, że w świetle art. 691 § 1 k.p.c. skarżącego można zaliczyć do kręgu innych osób, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych. Na skutek apelacji pozwanej (Gminy Miejskiej Słupsk), Sąd Okręgowy w Słupsku – IV Wydział Cywilny – Odwoławczy wyrokiem z 12 marca 2010 r. (sygn. akt IV Ca 23/10) oddalił powództwo skarżącego. Zdaniem sądu, skarżący nie wykazał, że w chwili śmierci najemcy znajdował się w niedostatku i nie mógł otrzymać świadczeń alimentacyjnych od osób, na których w pierwszej kolejności ciążył obowiązek alimentacyjny. Wyrok Sądu Okręgowego został doręczony skarżącemu wraz z uzasadnieniem 7 kwietnia 2010 r.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 8 grudnia 2010 r. (doręczonym 18 grudnia 2010 r.) pełnomocnik skarżącego został wezwany do uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej przez: sformułowanie zarzutu niezgodności zaskarżonego przepisu z Konstytucją; wskazanie praw podmiotowych wynikających dla skarżącego z Preambuły, art. 2, art. 18, art. 20, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 71 ust. 1 oraz art. 75 ust. 2 Konstytucji; wskazanie sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw; wskazanie – w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji – ostatecznego orzeczenia, z którym skarżący wiąże naruszenie wolności lub praw oraz daty jego doręczenia wraz z uzasadnieniem, jak również doręczenie pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżącego w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym – określającego dokładnie sprawę, do której zostało sporządzone (przedmiot skargi) oraz postanowienia Konstytucji, które – w ocenie skarżącego – zostały naruszone (wzorce kontroli), jak również zawierającego datę jego sporządzenia.

Pismem procesowym z 27 grudnia 2010 r. pełnomocnik skarżącego odniósł się do zarządzenia. Podniósł między innymi, że – w jego ocenie – załączone do skargi konstytucyjnej pełnomocnictwo jest pełnomocnictwem szczególnym, bowiem – jak zaznaczył – sprawa, w związku z którą złożono skargę konstytucyjną, jest jedyną sprawą skarżącego przed sądami. Jego klient nie mógł zatem złożyć skargi w innej sprawie. Podkreślił, że skarżący pozostawił sporządzającemu skargę swobodę w doborze wzorców kontroli. Oświadczył, że skarżący nie miał możliwości sporządzić pełnomocnictwa wymaganego przez Trybunał, bowiem w dniu doręczenia zarządzenia radcy prawnemu nie przebywał w miejscu, w którym ten świadczył pomoc prawną. Ustawowy termin do uzupełnienia braków był – w ocenie skarżącego – niewystarczający do dokonania tej czynności, dlatego wniósł o przedłużenie terminu do przedłożenia wymaganego pełnomocnictwa.

7 stycznia 2011 r. skarżący złożył pełnomocnictwo wraz z wnioskiem o przywrócenie „w razie potrzeby” terminu do dokonania tej czynności procesowej.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw, którego wniesienie uwarunkowane zostało uprzednim spełnieniem szeregu przesłanek wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).

Jednym z warunków dopuszczalności skargi jest – zgodnie z art. 32 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK – prawidłowe sformułowanie zarzutu niezgodności z Konstytucją. Z powyższym obowiązkiem koreluje wymóg wskazania, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób zostały naruszone (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK).

Skarżący, oprócz wskazania przepisów aktu normatywnego, którym zarzuca niekonstytucyjność, powinien określić, na czym – jego zdaniem – polega ich hierarchiczna niezgodność z postanowieniami Konstytucji, jak również wskazać, jakie konkretne gwarantowane konstytucyjnie uprawnienia i w jaki sposób zostały naruszone. W tym celu winien określić normatywną treść wzorca konstytucyjnego, na którym skarga jest oparta, normatywną treść zaskarżonych przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego i za pomocą merytorycznych argumentów wykazać, na czym polega niezgodność między normami zaskarżonego aktu, a normami Konstytucji. W przypadku skargi konstytucyjnej konieczne jest również uprawdopodobnienie, że niezgodność ta powoduje naruszenie praw skarżącego.

Skarga, w związku z którą zainicjowano postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym, nie spełnia powyższych wymogów. Przede wszystkim należy zauważyć, że ani w skardze, ani tym bardziej w piśmie procesowym uzupełniającym jej braki, nie sformułowano poprawnie zarzutu niezgodności art. 691 § 1 k.p.c. z powołanymi w petitum skargi wzorcami kontroli. Nie wskazano również prawidłowo sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności i praw, zarzuty skargi dotyczą bowiem płaszczyzny stosowania prawa. Skarżący, polemizując w uzasadnieniu skargi z wykładnią zaskarżonego przepisu k.p.c. – przyjętą przez Sąd Okręgowy w wyroku z 12 marca 2010 r. (sygn. akt IV Ca 23/10) oddalającym powództwo skarżącego – dowodzi, że naruszenia swych praw nie łączy bezpośrednio z normatywną treścią art. 691 § 1 k.p.c., lecz z zastosowaniem tego przepisu przez sąd w jego indywidualnej sprawie. W tej sytuacji rozstrzygnięcie wątpliwości skarżącego pozostaje poza kognicją Trybunału Konstytucyjnego, który jest „sądem prawa”, a nie „sądem faktów” (zob. np. postanowienia TK z: 26 października 2005 r., SK 11/03, OTK ZU nr 9/A/2005, poz. 110; 6 lutego 2007 r., P 41/06, OTK ZU nr 2/A/2007, poz. 15 oraz wyrok TK z 19 listopada 2001 r., K 3/00, OTK ZU nr 8/2001, poz. 251). Jedynie na marginesie należy zauważyć, że zarzuty dotyczące sfery stosowania prawa są niezbędne i mają decydujące znaczenie dla spełnienia przesłanek dopuszczalności skargi jedynie w przypadku uczynienia jej przedmiotem utrwalonej linii orzeczniczej, wskazującej na jednolite rozumienie określonego przepisu. Niewskazanie sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw, a tym samym niewykonanie obowiązku wynikającego z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, stanowi podstawę odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Za odmową przekazania skargi do merytorycznego rozpoznania przemawiają również inne okoliczności. Podkreślenia bowiem wymaga, że zagadnienie kręgu podmiotów uprawnionych do wstąpienia w stosunek najmu było już przedmiotem badania zgodności z Konstytucją. Przy ocenie zawężenia kręgu osób uprawnionych do wstąpienia w stosunek najmu, wynikającego z wprowadzenia do kodeksu cywilnego zaskarżonego w niniejszej skardze konstytucyjnej art. 691 § 1, oraz ograniczeń tego uprawnienia zawartych w art. 8 nieobowiązującej już ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. z 1998 r. Nr 120, poz. 787, ze zm.), Trybunał podkreślił, że regulacja sukcesji w najmie oznacza dla osób uprawnionych nie stabilizację, ale umocnienie tytułu do zajmowania lokalu. W miejsce pochodnego tytułu prawnego (wywodzonego z prawa najemcy) uzyskują oni bowiem tytuł skuteczny względem osoby trzeciej – wynajmującego, a nawet erga omnes (art. 690 k.c.). Trybunał wskazał, że przepisy Konstytucji (art. 64 ust. 1 i 2) mogą być wprawdzie podstawą ochrony pewnych praw osób stale zamieszkujących wraz z najemcą, ale nie mogą być traktowane jako podstawa do domagania się zastąpienia przysługującego im pochodnego tytułu prawnego nieporównanie silniejszym i trwalszym prawem najmu. Konstytucja nie gwarantuje bowiem nikomu polepszenia jego sytuacji majątkowej, może zapewniać co najwyżej jej niepogorszenie, o ile nie ogranicza to konstytucyjnie chronionych praw innych osób. W konsekwencji Trybunał uznał, że ograniczenie kręgu osób wstępujących w stosunek najmu do tzw. małej rodziny (małżonek i dzieci) oraz osób, w stosunku do których zmarły realizował swój rzeczywisty obowiązek alimentacyjny, jest zgodne z Konstytucją (zob. wyroki TK z 1 lipca 2003 r., P 31/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 58 i 9 września 2003 r., SK 28/03, OTK ZU nr 7/A/2003, poz. 74).

W uzasadnieniu wyroku P 31/02, Trybunał stwierdził również, że: „W stosunku do lokatorów pominiętych w art. 691 k.c. z art. 75 Konstytucji nie można wysnuć wniosku, iż w świetle tego przepisu ograniczenie kręgu sukcesorów najmu narusza wskazany przepis Konstytucji. Artykuł 75 Konstytucji jest przepisem programowo określającym politykę państwa w zakresie „zaspakajania potrzeb mieszkaniowych obywateli”. Nie jest przepisem wskazującym standard realizacji tej polityki, ani – tym bardziej – dającym roszczenie konkretnym osobom. Jest to przepis zadaniowy, niekreujący konkretnego konstytucyjnego uprawnienia na rzecz osób, które są zdania, iż prowadzona polityka ochrony lokatorów poprzez unormowania ustawowe (w tym także art. 691 k.c.) daje im zbyt nikły standard ochrony (tak też A. Mączyński, Prawo do mieszkań w świetle konstytucji RP, [w:] Godność człowieka a prawa ekonomiczne i socjalne, Warszawa 2002, s. 134-137)”.

Skarżący – co podkreślono wyżej – nie przedstawił w skardze konstytucyjnej argumentacji, która podważałaby stanowisko przyjęte przez Trybunał w powyższych wyrokach. W tej sytuacji należy uznać, że rozpoznaniu podnoszonych przez skarżącego zarzutów (niezależnie od ich wadliwości) stoi zatem na przeszkodzie również pragmatyczna zasada ne bis in idem, w myśl której wydanie orzeczenia przez Trybunał jest zbędne, jeżeli wątpliwość konstytucyjna wyrażona w skardze konstytucyjnej została już uprzednio jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta (por. postanowienia TK z: 12 grudnia 2005 r., SK 4/03, OTK ZU nr 11/A/2005, poz. 143; 26 marca 2008 r., SK 24/07, OTK ZU nr 2/A/2008, poz. 38 i 16 grudnia 2008, P 4/07, OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 191). Różnica pomiędzy przedmiotem wyroku w sprawie P 31/02, a przedmiotem rozpatrywanej skargi konstytucyjnej ma bowiem raczej charakter formalny niż materialny – zarzuty w obu przypadkach kierowane są przeciwko normie prawnej, która ogranicza krąg osób wstępujących w stosunek najmu po zmarłym najemcy.

Jednocześnie Trybunał uznaje za błędny i bezzasadny zarzut dotyczący nieprecyzyjności zaskarżonego przepisu, a tym samym naruszenia standardów państwa prawnego. Trybunał przypomina, że okoliczność, w której sąd, rozpoznając środek odwoławczy, orzeka odmiennie niż sąd pierwszej instancji, nie świadczy per se o niekonstytucyjności prawa. Tego rodzaju sytuacja jest – w świetle orzecznictwa Trybunału – przykładem prawidłowo funkcjonującej zasady dwuinstancyjności postępowania, której celem jest zapobieganie pomyłkom i arbitralności sądu pierwszej instancji (zob. wyrok TK z 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143).

Trybunał Konstytucyjny odniósł się również do problemu pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżącego w postępowaniu przed Trybunałem.

Jak zauważył Sąd Najwyższy, pełnomocnictwo szczególne – do niektórych czynności procesowych – musi wymieniać te czynności, do których upoważniony został przez mandanta mandatariusz i oznaczać sprawę przez wskazanie jej przedmiotu (zob. orzeczenie SN z 19 października 1999 r., sygn. akt II CZ 115/99, niepubl.). Ze względu na to, że: po pierwsze, postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym nie mieści się w ramach zwykłych czynności procesowych (Trybunał nie sprawuje nadzoru judykacyjnego w ramach kontroli instancyjnej nad sądami); po drugie, skarga konstytucyjna stanowi szczególny instrument ochrony konstytucyjnych wolności i praw; po trzecie, zgodnie z art. 48 ust. 1 ustawy o TK, w postępowaniu skargowym obowiązuje przymus adwokacko-racowski; po czwarte, sporządzenie i wniesienie skargi konstytucyjnej nie nosi znamion czynności, o której mowa w art. 91 pkt 1 k.p.c. – warunkiem dopuszczalności skargi konstytucyjnej jest prawidłowe umocowanie pełnomocnika przez skarżącego, które legitymizuje działania mandatariusza w imieniu mandanta. W postępowaniu przed Trybunałem pełnomocnictwo powinno zawierać oświadczenie woli mocodawcy w przedmiocie konkretnej sprawy, nie zaś – tak jak w niniejszej sprawie – do „prowadzenia sprawy ze skargi konstytucyjnej”. Dołączenie do akt sprawy właściwie sporządzonego pełnomocnictwa stanowi dowód, że skarga konstytucyjna w konkretnej sprawie pochodzi od skarżącego i jest wykonaniem wyłącznie jego woli.

Wobec złożonego przez skarżącego w piśmie procesowym z 27 grudnia 2010 r. wniosku o przedłużenie terminu do usunięcia braków skargi, Trybunał Konstytucyjny wyjaśnia, że termin do dokonania tej czynności procesowej jest terminem ustawowym (art. 36 ust. 2 ustawy o TK). W związku z takim uregulowaniem, instytucja przedłużenia terminu do dokonania czynności procesowej, określona w art. 166 k.p.c. nie znajduje zastosowania do skarżącego, ponieważ dotyczy wyłącznie terminów sądowych (zob. postanowienie TK z 9 lutego 1999 r., Ts 148/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 55).

Jednak z uwagi na złożony w piśmie procesowym z 7 stycznia 2011 r. wniosek skarżącego o przywrócenie terminu do uzupełnienia braków formalnych skargi, oraz równoczesne dokonanie czynności procesowej i uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających wniosek (art. 168 § 1 k.p.c. w związku z art. 20 ustawy o TK), Trybunał postanowił przywrócić termin do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej (doręczenia pełnomocnictwa szczególnego).



Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Trybunał na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3, art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, orzekł jak w sentencji.