Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

z dnia 24 stycznia 2011 r.
Sygn. akt Ts 199/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Teresa Liszcz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Leszka Sz. w sprawie zgodności:
1) art. 45 w związku z art. 7 ust. 2 pkt 1 i 2 w związku z art. 20 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24, ze zm.) w zakresie, w jakim odnoszą się do niezarejestrowanego dziennika, z
a) art. 42 ust. 1 w związku z art. 2 oraz art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i w związku z art. 14 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 7 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie z dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.) oraz art. 15 ust. 1 zdanie pierwsze Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167), przez nieprzestrzeganie zasady nullum crimen sine lege,
b) art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 14 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie z dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.) oraz art. 19 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167), przez ustanowienie odpowiedzialności karnej jako sankcji za niedokonanie rejestracji dziennika;
2) art. 20 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z art. 7 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24, ze zm.) w zakresie, w jakim odnoszą się do dzienników, z
art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 14 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie z dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.) oraz art. 19 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167), przez nałożenie obowiązku rejestracji dziennika,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 27 czerwca 2008 r., wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 28 czerwca 2008 r. (data nadania), Leszek Sz. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność: (1) art. 45 w związku z art. 7 ust. 2 pkt 1 i 2 w związku z art. 20 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24, ze zm.; dalej: prawo prasowe) – w zakresie, w jakim odnoszą się do niezarejestrowanego dziennika – z art. 42 ust. 1 w związku z art. 2 oraz art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i w związku z art. 14 ust. 1 Konstytucji, art. 7 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie z dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: Konwencja) oraz art. 15 ust. 1 zdanie pierwsze Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167; dalej: MPPOiP) – przez nieprzestrzeganie zasady nullum crimen sine lege, a także z art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 14 ust. 1 Konstytucji, art. 10 Konwencji oraz art. 19 MPPOiP – przez ustanowienie odpowiedzialności karnej jako sankcji za niedokonanie rejestracji dziennika; (2) art. 20 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z art. 7 ust. 2 pkt 1 i 2 prawa prasowego – w zakresie, w jakim odnoszą się do dzienników – z art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 14 ust. 1 Konstytucji, art. 10 Konwencji oraz art. 19 MPPOiP – przez nałożenie obowiązku rejestracji dziennika.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z wydaniem przez Sąd Okręgowy w Słupsku – VI Wydział Karny Odwoławczy wyroku z dnia 7 lutego 2008 r. (sygn. akt VI Ka 409/07), utrzymującego wyrok Sądu Rejonowego w Słupsku – II Wydział Karny z dnia 7 marca 2007 r. (sygn. akt II K 342/06) w części umarzającej postępowanie karne wobec skarżącego w sprawie o popełnienie przestępstwa z art. 45 prawa prasowego wobec przyjęcia, że społeczna szkodliwość czynu zarzucanego skarżącemu była znikoma.

Skarżący zarzuca art. 45 prawa prasowego naruszenie zasady nullum crimen sine lege, uzasadniając to nieprecyzyjnością definicji terminów: „prasa” i „czasopisma”. Istotę takiej nieprecyzyjności upatruje skarżący przede wszystkim w użyciu przez ustawodawcę wyrażeń: „niejednorodny” i „niezamknięty charakter” oraz „periodyczność”. W ocenie skarżącego, precyzyjne wyznaczenie zakresu desygnatów terminu „czasopisma” jest szczególnie istotne, bowiem wydawanie czasopism bez rejestracji stanowi – zgodnie z zakwestionowanym przepisem prawa prasowego – czyn zabroniony pod groźbą kary. Skarżący wskazuje także na wątpliwości pojawiające się w doktrynie przy wykładni pojęcia „wydawanie” dziennika lub czasopisma.
Skarżący podnosi także, iż art. 45 w związku z art. 7 ust. 2 pkt 1 i 2 w związku z art. 20 ust. 1 zdanie pierwsze prawa prasowego narusza art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 14 Konstytucji. W jego ocenie sankcja karna za brak rejestracji dziennika jest zbyt surowa, gdy obejmuje zarówno grzywnę, jak i karę ograniczenia wolności. Takiej treści regulacja – zdaniem skarżącego – nie jest usprawiedliwiona w świetle wartości, którym służyć ma sama instytucja rejestracji.
Naruszenie wskazanych powyżej praw konstytucyjnych upatruje skarżący także w treści art. 20 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z art. 7 ust. 2 pkt 1 i 2 prawa prasowego w zakresie, w jakim ustanawiają one obowiązek rejestracji dziennika. W uzasadnieniu zarzutu wskazuje na nieproporcjonalność naruszenia wolności wypowiedzi, wynikającą z faktu, że – ze względu na istniejące niejasności w ustawowej definicji pojęcia „dziennik” – niespełniony zostaje wymóg ograniczenia wolności w akcie normatywnym rangi ustawy. To ograniczenie nie jest także konieczne w demokratycznym państwie prawa. Zdaniem skarżącego, nie ma podstaw, aby zadania, jakim służyć ma rejestracja dzienników, nie mogły być realizowane przez podmioty wydające te periodyki, w ramach prawa konkurencji. Nie ma też powodu – jak podnosi skarżący – „aby odebrać konkurentom prawo do dbania o swoje interesy”. Ponadto, skarżący wskazuje na wyniki badań, z których wynika, że co do zasady prawo prasowe nie jest przestrzegane.


Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 września 2008 r. (doręczonym pełnomocnikowi skarżącego 25 września 2008 r.) wezwano skarżącego do wyjaśnienia, w jaki sposób doszło do naruszenia wskazanych w skardze konstytucyjnych praw i wolności przez wydanie ostatecznego rozstrzygnięcia.


W piśmie procesowym z 2 października 2008 r., wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego tego samego dnia (data nadania), skarżący stwierdził, że wyrok umarzający postępowanie karne ze względu na znikomą społeczną szkodliwość czynu przesądza o tym, iż dopuścił się on czynu zabronionego. Ponadto skarżący wskazał, że z treści orzeczenia wydanego w sprawie wynika, iż zaskarżone przepisy nie spełniają wymogów wynikających z zasady nullum crimen sine lege. Skarżący upatruje represyjny charakter powyższego orzeczenia w fakcie przyjęcia niekorzystnej dla niego interpretacji zaskarżonych przepisów.
Uzasadniając zarzut naruszenia wolności wypowiedzi przez ustanowienie odpowiedzialności karnej jako sankcji za niedokonanie rejestracji, a także przez ustanowienie samego obowiązku rejestracji, skarżący stwierdził, iż penalizacja zachowań, która nie spełnia wymogów określoności, narusza nie tylko zasadę nullum crimen sine lege, ale i związaną z nią zasadę wynikającą z art. 54 ust. 1 Konstytucji. Skarżący uznał, że sąd w wydanym wyroku przesądził o bezprawności jego zachowania, a także zmusił go – wbrew woli skarżącego – do zarejestrowania prowadzonego periodyku. Tym samym doszło – jak podnosi skarżący – do naruszenia prawa podmiotowego. Skarżący powołał się także na odbiór społeczny orzeczenia umarzającego postępowanie, a także na znaczne utrudnienie prowadzenia dotychczasowej działalności (dyskredytujący charakter prowadzonego postępowania karnego, występująca niechęć do publicznych wypowiedzi dla prowadzonego periodyku, utrudnienia w kontaktach dziennikarskich).
W konkluzji swojego pisma skarżący podniósł, że żaden z sądów orzekających w sprawie nie stwierdził jakichkolwiek elementów świadczących o społecznej szkodliwości jego czynu. W ocenie skarżącego prowadzenie przez niego strony internetowej nie jest szkodliwe nawet w stopniu znikomym. Tymczasem sądy – w jego ocenie – znikomy stopień społecznej szkodliwości upatrywały przede wszystkim w braku praktyki potwierdzającej interpretację prawa przyjętą przez skarżącego.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 36 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy odpowiada ona określonym prawem wymogom.
Konstrukcja skargi konstytucyjnej przyjęta w polskim prawie wskazuje jednoznacznie, że kontrola konstytucyjności zaskarżonego przepisu dokonywana w tym trybie postępowania ma mieć charakter konkretny, a nie abstrakcyjny. Oznacza to konieczność uzyskania przez osobę występującą z tym środkiem prawnym ostatecznego rozstrzygnięcia o jej prawach lub wolnościach konstytucyjnych, wydanego na podstawie przepisu, którego konstytucyjność zostaje zakwestionowana. Jak podnosi się w orzecznictwie, orzeczeniami o wolnościach lub prawach skarżącego mogą być rozstrzygnięcia organów sądowych i administracyjnych, które mają charakter władczy i określają indywidualnie sytuację prawną skarżącego. Indywidualny charakter tych rozstrzygnięć oznacza, że nakładają, zmieniają lub uchylają one obowiązki albo przyznają, zmieniają lub znoszą uprawnienia (por. postanowienie TK z dnia 4 grudnia 2000 r., SK 10/99, OTK ZU nr 8/2000, poz. 300). Przy czym – jak podkreśla się w orzecznictwie – istotą orzeczenia ostatecznego w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji jest jego związek z danym prawem lub wolnością konstytucyjnie chronioną (por. wyrok TK z dnia 6 października 2009 r., SK 46/07, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 132). Właśnie ten złożony związek zachodzący między zakwestionowaną regulacją ustawy, podjętym w sprawie skarżącego orzeczeniem oraz konstytucyjnym prawem lub wolnością, naruszoną wskutek jego wydania, przesądza zarówno o legitymacji skarżącego do wystąpienia ze skargą konstytucyjną, jak i o dopuszczalności poddania określonych unormowań kontroli w tym trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.

W pierwszej kolejności Trybunał Konstytucyjny zauważa, że z art. 79 ust. 1 Konstytucji wynika, że skarga konstytucyjna przysługuje tylko w wypadku, gdy zostały naruszone wolności lub prawa określone w Konstytucji. W związku z tym wskazane przez skarżącego przepisy art. 7 ust. 1 zdanie pierwsze i art. 10 Konwencji oraz art. 15 ust. 1 zdanie pierwsze i art. 19 MPPOiP nie mogą stanowić wzorców kontroli w niniejszej sprawie. Podstawą skargi mogą być jedynie zarzuty naruszenia przez akt normatywny praw i wolności gwarantowanych bezpośrednio w samej Konstytucji (por. np. wyroki TK z dnia: 8 czerwca 1999 r., SK 12/98, OTK ZU nr 5/1999, poz. 96; 10 lipca 2000 r., SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144; 7 maja 2002 r., SK 20/00, OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 29 oraz 15 kwietnia 2009 r., SK 28/08, OTK ZU nr 4/A/2009, poz. 48). Ponieważ art. 79 ust. 1 Konstytucji nie przewiduje możliwości kwestionowania w trybie skargi konstytucyjnej zgodności przepisów aktów normatywnych z umowami międzynarodowymi, na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK, należało – w zakresie badania zgodności zaskarżonych przepisów prawa prasowego z wyżej wskazanymi postanowieniami Konwencji i MPPOiP – odmówić nadania dalszego biegu niniejszej skardze ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia.

Z dołączonych do skargi konstytucyjnej dokumentów wynika, że w sprawie, w związku z którą wniesiono niniejszą skargę konstytucyjną, Sąd Rejonowy w Słupsku wydał wyrok umarzający (w zakresie relewantnym z punktu widzenia przesłanek skargi) postępowanie karne w sprawie skarżącego na podstawie art. 17 § 1 pkt 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.). Treścią powyższego orzeczenia było zatem stwierdzenie, że w sprawie zaistniała jedna z tzw. negatywnych przesłanek procesowych, uniemożliwiająca dalsze prowadzenie postępowania karnego i w ostateczności rozstrzygnięcie w przedmiocie odpowiedzialności karnej skarżącego. Z tym właśnie orzeczeniem wiąże skarżący swoje zarzuty naruszenia praw konstytucyjnych, wywodzonych z art. 42 ust. 1 w związku z art. 2 oraz z art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i w zw. z art. 14 ust. 1 Konstytucji.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, nie można jednak przyjąć, aby w przypadku niniejszej skargi konstytucyjnej wykazana została przez skarżącego opisana wyżej zależność między wydaniem w sprawie ostatecznego orzeczenia a zaistnieniem (realnego i bezpośredniego) naruszenia przysługujących mu praw lub wolności konstytucyjnych. W odniesieniu do gwarancji wywodzonych z art. 42 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji zauważyć należy, że w wyroku wydanym w sprawie skarżącego bynajmniej nie doszło do rozstrzygnięcia w przedmiocie poniesienia przez niego odpowiedzialności karnej. Skutku takiego nie należy łączyć bowiem z samym stwierdzeniem przez sąd popełnienia przez skarżącego zarzucanego mu czynu, w sytuacji gdy następstwem tego stwierdzenia – z uwagi na znikomą społeczną szkodliwość czynu – nie była jego odpowiedzialność karna. Nie można zatem przyjąć – jak czyni to skarżący – że orzeczenie umarzające postępowanie karne doprowadziło do bezpośredniego i konkretnego naruszenia prawa podmiotowego wynikającego z zasady nullum crimen sine lege, statuowanej w art. 42 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, ze wskazywanym w skardze konstytucyjnej wyrokiem sądowym, umarzającym postępowanie karne prowadzone wobec skarżącego i nieprowadzącym do wymierzenia skarżącemu odpowiedzialności karnej, nie można także łączyć skutków dotyczących niedozwolonego naruszenia konstytucyjnej wolności wypowiedzi. Należy ponadto zauważyć, że skarżący w piśmie uzupełniającym braki skargi konstytucyjnej właściwie nie wykazał, w jaki sposób orzeczenie to rozstrzygnęło o zakresie i warunkach korzystania z wolności wywodzonej z art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 14 ust. 1 Konstytucji. W tym kontekście skarżący prezentuje wprawdzie pogląd, zgodnie z którym skutkiem wyroku umarzającego była konieczność zgłoszenia prowadzonego periodyku do rejestru pod groźbą kolejnego postępowania karnego. Analiza argumentów przedstawionych w piśmie skarżącego prowadzi jednak do wniosku, że istotę naruszenia prawa wynikającego z art. 54 ust. 1 Konstytucji upatruje skarżący nie w samej okoliczności podjęcia wskazanego w skardze konstytucyjnej orzeczenia, ale w zdarzeniach mających miejsce w późniejszym okresie, tj. w fakcie zgłoszenia przez niego – już po wydaniu wyroku sądowego – prowadzonego periodyku do rejestru sądowego, a także w występujących faktycznie utrudnieniach w kontynuowaniu działalności „wydawniczej”, stanowiących – w jego ocenie – konsekwencję prowadzonego przeciwko niemu postępowania karnego. Takie uzasadnienie skargi konstytucyjnej nie prowadzi jednak do potwierdzenia zarzutu o zaistniałym – wskutek wydanego orzeczenia sądowego – naruszeniu wolności wynikającej z art. 54 ust. 1 Konstytucji.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, wskazany wyżej brak skargi konstytucyjnej odnosi się także do zarzutu niezgodności z Konstytucją – odrębnie zakwestionowanego – art. 20 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z art. 7 ust. 2 pkt 1 i 2 prawa prasowego. Także i w tym przypadku należy bowiem stwierdzić, że oparcie skargi konstytucyjnej na wyroku umarzającym postępowanie karne prowadzone wobec skarżącego nie może być uznane za wypełnienie wymogu wskazania ostatecznego orzeczenia, wykazującego kwalifikację przewidzianą w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Z takiej treści orzeczeniem nie można bowiem jeszcze bezpośrednio łączyć zarzutu niedozwolonej ingerencji w konstytucyjną wolność wypowiedzi, wynikającej z ustawowego obowiązku rejestracji. Wprawdzie więc zakwestionowana przez skarżącego norma prawna, dekodowana z art. 20 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z art. 7 ust. 2 pkt 1 i 2 prawa prasowego, stanowiła element podstawy prawnej (tzw. norma sankcjonowana) wydanego przez sąd wyroku, niemniej nie można przyjąć, aby wydane na jej podstawie orzeczenie umarzające postępowanie karne skutkowało bezpośrednim i realnym naruszeniem wolności statuowanej w art. 54 ust. 1 Konstytucji. W takiej zaś sytuacji, poddanie badaniu zgodności z Konstytucją zakwestionowanych przepisów prawa prasowego musiało być uznane za niedozwolone – w świetle przesłanek skargi konstytucyjnej – uruchomienie abstrakcyjnej kontroli ich konstytucyjności.
Podsumowując, należy zatem przyjąć, że skarżący nie uprawdopodobnił, iż przez wydanie przez Sąd Rejonowy w Słupsku wyroku z dnia 7 marca 2007 r., umarzającego postępowanie karne, doszło do rozstrzygnięcia o prawach konstytucyjnych wynikających z art. 42 ust. 1 oraz z art. 14 i art. 54 ust. 1 Konstytucji, a także, że rozstrzygnięcie to doprowadziło do takiego ich naruszenia, u którego źródeł znalazła się treść zaskarżonych przepisów prawa prasowego.
Z powyższych względów, na podstawie art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.


Na marginesie analizowanej skargi konstytucyjnej należy jedynie wskazać, że problem zgodności art. 45 w związku z art. 7 ust. 2 pkt 1 i 3 w związku z art. 20 ust. 1 zdanie pierwsze prawa prasowego z art. 42 Konstytucji oraz art. 20 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z art. 7 ust. 2 pkt 1 prawa prasowego z art. 54 ust. 1 i art. 14 Konstytucji jest przedmiotem kontroli realizowanej w zawisłej już przed Trybunałem Konstytucyjnym sprawie o sygn. SK 42/09.


W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.