Pełny tekst orzeczenia

129/1/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 11 stycznia 2012 r.

Sygn. akt Ts 72/11



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Piotr Tuleja – przewodniczący

Andrzej Wróbel – sprawozdawca

Andrzej Rzepliński,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 lipca 2011 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Piotra C.,



p o s t a n a w i a:



nie uwzględnić zażalenia.



UZASADNIENIE



1. W sporządzonej przez adwokata skardze konstytucyjnej Piotra C. (dalej: skarżący), wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 7 marca 2011 r. (data nadania), zarzucono niezgodność: art. 46 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, ze zm.; dalej: ustawa emerytalno-rentowa) z art. 32 oraz art. 33 Konstytucji; (2) art. 4 pkt 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656; dalej: u.e.p.) z art. 32 oraz art. 33 Konstytucji, a także z art. 2 ust. 2 oraz art. 16 dyrektywy Rady nr 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz. Urz. WE L 303 z 2.12.2000 r., s. 16; Dz. Urz. EU, Polskie Wydanie Specjalne, rozdz. 5, t. 4, s. 79; dalej: dyrektywa 2000/78/WE); (3) art. 4 pkt 3 w związku z art. 57 u.e.p. – w części dotyczącej podwyższenia pułapu wieku emerytalnego mężczyzn związanego z uzyskaniem prawa do tego świadczenia w obniżonym wieku emerytalnym – z art. 2 Konstytucji, a także z art. 2 ust. 2 oraz art. 16 dyrektywy 2000/78/WE.

W uzasadnieniu skargi skarżący podniósł, że kwestionowane przepisy ustawy emerytalno-rentowej oraz u.e.p. nie uwzględniają „kwestii upadku sił” u osób będących, tak jak skarżący, tancerzami zawodowymi, „ale również nie dają im szans na przekwalifikowanie i kontynuację pracy zawodowej w innej formie”. To zaś nie ma „oparcia w zasługujących na uwzględnienie wartościach i celach” konstytucyjnych, a przez to stanowi dyskryminację ze względu na płeć.



2. Postanowieniem z 4 lipca 2011 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Rozstrzygnięcie to było uzasadnione: po pierwsze, niedopuszczalnością – w ramach rozpoznania tego środka prawnego – badania przez Trybunał zgodności zaskarżonych przepisów ustawy emerytalno-rentowej oraz u.e.p. z postanowieniami aktu prawa międzynarodowego, jakim jest dyrektywa 2000/78/WE, co jednoznacznie wynika z art. 79 ust. 1 Konstytucji; po drugie, niewłaściwym powołaniem wzorców konstytucyjnych, gdyż art. 2 i art. 32 Konstytucji nie są samoistnymi źródłami praw podmiotowych jednostki, a przez to nie mogą stanowić samoistnej podstawy kontroli w sprawach skargowych, gdyż przepisy te wyznaczają jedynie standardy kreowania przez prawodawcę wolności i praw; po trzecie, zaskarżone przepisy ustawy emerytalno-rentowej oraz u.e.p. nie były podstawą rozstrzygnięcia, z którego wydaniem skarżący wiąże naruszenie jego konstytucyjnych wolności lub praw.

Odpis powyższego postanowienia został doręczony pełnomocnikowi skarżącego 8 lipca 2011 r.



3. Pismem procesowym, sporządzonym przez adwokata i wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego 15 lipca 2011 r. (data nadania), skarżący złożył zażalenie na wyżej wymienione postanowienie, zarzucając: po pierwsze, „obrazę prawa materialnego poprzez naruszenie art. 8 Konstytucji poprzez odmowę bezpośredniego zastosowania art. 2 i art. 32 Konstytucji, poprzez wadliwe założenie, że przepisy te wyrażając reguły ogólne nie mogą stanowić konstytucyjnego wzorca kontroli, co stanowiło przejaw wadliwej interpretacji lub zastosowania”; po drugie, „obrazę przepisów postępowania poprzez naruszenie art. 75 ust. 1 zd. 2 i art. 20 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym w zw. z art. 361 w zw. z art. 328 § 2 k.p.c., poprzez zaniechanie wskazania w zaskarżonym postanowieniu motywów odmowy przyznania art. 2 i art. 32 Konstytucji waloru samodzielnych podstaw zaskarżenia, tj. wzorców kontroli na gruncie podlegającego oceniania stanu faktycznego, co może wskazywać na niepokojące zaniechanie analizy zagadnienia przez pryzmat indywidualnych cech i właściwości sprawy na etapie wstępnej kontroli, co miało istotny wpływ na wynik rozstrzygnięcia”; po trzecie, „obrazę przepisów postępowania przez naruszenie art. 75 ust. 1 zd. 2 i art. 20 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym w zw. z art. 361 w zw. z art. 316 § 2 k.p.c., poprzez nie oparcie rozstrzygnięcia o całokształt materiału sprawy, w szczególności podczas procesu oceny wartości, o których mowa w art. 33 Konstytucji w kontekście wpływu zaskarżonej regulacji na położenie prawne skarżącego”; po czwarte, „obrazę przepisów postępowania poprzez naruszenie art. 36 w zw. z art. 49 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym poprzez ograniczenie oceny podstaw prawnych zapadłych w rozważanym stanie faktycznym rozstrzygnięć (…) do przepisów wskazanych explicite w tych rozstrzygnięciach, bez wszechstronnego rozważenia normatywnego tła rozstrzygnięć zapadłych na gruncie zaskarżonych skargą konstytucyjną przepisów, czego konsekwencją jest błąd w ustaleniu normatywnych podstaw skargi konstytucyjnej, poprzez wadliwe założenie, że zaskarżone nią przepisy (…) [ustawy emerytalno-rentowej oraz u.e.p.] nie stanowiły oparcia prawnego dla ograniczenia wskazanych w skardze konstytucyjnej praw i wolności skarżącego”.

Ponadto, skarżący wniósł o orzeczenie niezgodności art. 4 pkt 3 u.e.p. oraz art. 4 pkt 3 w związku z art. 57 u.e.p. z art. 23, art. 33 i art. 67 ust. 1 Konstytucji oraz art. 2 ust. 2 i art. 16 dyrektywy 2000/78/WE.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b in fine w związku z art. 36 ust. 6 i 7 w związku z art. 49 ustawy o TK). Na etapie rozpatrzenia zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada przede wszystkim, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu.



2. W niniejszej sprawie Trybunał Konstytucyjny uznaje, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a argumenty podniesione w zażaleniu nie podważają ustaleń przedstawionych w tym orzeczeniu i dlatego nie zasługują na uwzględnienie. Trybunał przypomina w tym miejscu skarżącemu, że art. 79 ust. 1 Konstytucji stanowi, iż „każdy (…) ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego”. Oznacza to, że skarga konstytucyjna winna odpowiadać – z woli ustawodawcy konstytucyjnego – warunkom merytorycznym i formalnym opisanym w ustawie zwykłej, czyli ustawie o Trybunale Konstytucyjnym (por. J. Trzciński, uwaga 10. do art. 79 Konstytucji, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1999-2007). Skarga konstytucyjna stanowi środek prawny służący ochronie konstytucyjnych wolności oraz praw o charakterze podmiotowym, do których naruszenia doszło na skutek wydania rozstrzygnięcia na podstawie kwestionowanego względem zgodności z Konstytucją przepisu. W odróżnieniu od wniosków kierowanych przez podmioty wymienione w art. 191 ust. 1 pkt 1-5 Konstytucji, skarga nie jest środkiem uruchamiania tzw. kontroli abstrakcyjnej, a więc realizowanej w oderwaniu od płaszczyzny stosowania kwestionowanych przepisów (por. postanowienie TK z 6 lipca 2005 r., SK 25/03, OTK ZU nr 7/A/2005, poz. 83), co przekłada się również na kwestię dopuszczalności powoływania określonych przepisów Konstytucji jako wzorców kontroli w sprawie.



3. Odnosząc się do zarzutu „obrazy” przez zaskarżone postanowienie art. 8 Konstytucji „poprzez odmowę bezpośredniego zastosowania art. 2 i art. 32 Konstytucji” oraz naruszenia art. 75 ust. 1 zdanie drugie i art. 20 ustawy o TK w związku z art. 361 w związku z art. 328 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) „poprzez zaniechanie wskazania w zaskarżonym postanowieniu motywów odmowy przyznania art. 2 i art. 32 Konstytucji waloru samodzielnych podstaw zaskarżenia”, Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że stanowisko w przedmiocie braku cechy samoistności art. 32 oraz zasadniczej niemożności samodzielnego powoływania art. 2 ustawy zasadniczej – jako wzorców kontroli w sprawach skargowych zostało zajęte (odpowiednio) w postanowieniu pełnego składu TK z 24 października 2001 r. o sygn. SK 10/01 (OTK ZU nr 7/2001, poz. 225) oraz wyroku pełnego składu TK z 14 grudnia 1999 r. o sygn. SK 19/99 (OTK ZU nr 7/1999, poz. 161). Trybunał w obecnym składzie podziela te poglądy i przypomina, że na gruncie procesowym – czego świadomość powinien był mieć profesjonalny pełnomocnik skarżącego – zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt 1 lit. e in fine ustawy o TK wszystkie składy orzekające Trybunału są związane określonym zapatrywaniem prawnym wyrażonym w orzeczeniu pełnego składu, dopóki sam pełny skład nie odstąpi od przyjętego stanowiska. Tym samym powołanie w skardze konstytucyjnej art. 2 oraz art. 32 Konstytucji bez powiązania ich z innymi przepisami statuującymi konstytucyjne prawa podmiotowe było nieprawidłowe i – zasadnie – skutkowało odmową nadania dalszego biegu na podstawie art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK.



4. W dalszej kolejności skarżący zarzuca zaskarżonemu postanowieniu naruszenie art. 75 ust. 1 zdanie drugie i art. 20 ustawy o TK w związku z art. 361 w związku z art. 316 § 2 k.p.c. oraz art. 36 w związku z art. 49 ustawy o TK przez „nie oparcie rozstrzygnięcia o całokształt materiału sprawy, w szczególności podczas procesu oceny wartości, o których mowa w art. 33 Konstytucji” oraz „ograniczenie oceny podstaw prawnych zapadłych w rozważanym stanie faktycznym rozstrzygnięć (…) do przepisów wskazanych explicite w tych rozstrzygnięciach”.

Wobec powyższego Trybunał przypomina skarżącemu, że w modelu skargi konstytucyjnej, obowiązującym w polskim porządku prawnym, legitymowanym do wniesienia tego środka ochrony wolności i praw jest jedynie ten, którego prawa lub wolności zostały naruszone w sposób osobisty i bezpośredni. Podstawowego znaczenia nabiera więc funkcjonalne powiązanie skargi konstytucyjnej z konkretnym postępowaniem, nie jest ona bowiem środkiem prawnym o charakterze powszechnym (actio popularis). Konsekwencją powyższego jest również konieczność uczynienia jej przedmiotem wyłącznie takich przepisów, które – stanowiąc podstawę ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej – doprowadziły do naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności przysługujących właśnie skarżącemu (por. np. wyroki TK z: 11 marca 2003 r., SK 8/02, OTK ZU nr 3/A/2003, poz. 20 oraz 15 kwietnia 2003 r., SK 4/02, OTK ZU nr 4/A/2003, poz. 31, a także postanowienie TK z 1 października 2003 r., SK 29/02, OTK ZU nr 8/A/2003, poz. 87). Mając to na uwadze, należy podtrzymać stanowisko Trybunału Konstytucyjnego wyrażone w zaskarżonym postanowieniu, że zakwestionowane w skardze przepisy ustawy emerytalno-rentowej oraz u.e.p. nie stanowiły podstawy normatywnej rozstrzygnięć, z wydaniem których skarżący wiązał naruszenie jego konstytucyjnych praw lub wolności. Z analizy materiału procesowego sprawy wynika bowiem, że zapadły one na podstawie art. 184 w związku z art. 33 ustawy emerytalno-rentowej oraz § 12 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43, ze zm.). Z kolei na ukształtowanie sytuacji prawnej skarżącego nie miały bezpośredniego wpływu, uczynione przedmiotem zaskarżenia, ani art. 46 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalno-rentowej, ani art. 4 pkt 3 i art. 57 u.e.p. Trybunał Konstytucyjny nie mógł zatem poddać kontroli zakwestionowanych przepisów ze względu na brak niezbędnego – z punktu widzenia art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – związku między kwestionowanymi normami a sferą praw i obowiązków skarżącego.

Tym samym zasadna była odmowa nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w odniesieniu do badania wskazanych unormowań tych dwóch ustaw, na podstawie art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK, ze względu na niedopuszczalność orzekania.



5. Ponadto, Trybunał wskazuje, że na etapie składania zażalenia na postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej niedopuszczalna jest modyfikacja skargi przez powołanie nowych konstytucyjnych wzorców kontroli po upływie ustawowego terminu do jej wniesienia, co ma swoje normatywne oparcie w art. 46 ust. 1 w związku z art. 66 ustawy o TK. Określony bowiem w art. 46 ust. 1 ustawy o TK trzymiesięczny termin do złożenia skargi konstytucyjnej ma charakter terminu zawitego do sformułowania wszystkich tych elementów skargi konstytucyjnej, które w myśl art. 47 ust. 1 ustawy o TK stanowią jej niezbędną treść. Trybunał, będąc zgodnie z art. 66 ustawy o TK związanym granicami skargi konstytucyjnej, nie może rozpatrywać merytorycznie zarzutów sformułowanych po upływie trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu ostatecznego rozstrzygnięcia, uprawniającego do wniesienia skargi (por. np. wyrok TK z 14 grudnia 1999 r., SK 14/98, OTK ZU nr 7/1999, poz. 163 oraz postanowienia TK z 22 stycznia 2002 r., Ts 139/01, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 107 i 15 stycznia 2009 r., Ts 99/08, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 130).

Takie rozszerzenie zakresu skargi konstytucyjnej nie ma także wpływu na postępowanie zażaleniowe, którego przedmiotem jest zasadność odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. W postępowaniu tym Trybunał bada wyłącznie, czy w chwili wydawania zaskarżonego postanowienia skarga konstytucyjna obarczona była brakami formalnymi uniemożliwiającymi przekazanie jej do merytorycznego rozpoznania (por. np. postanowienia TK z 17 listopada 1999 r., SK 17/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 168 oraz 24 marca 2004 r., Ts 29/03, OTK ZU nr 1/B/2004, poz. 29).



Z przedstawionych wyżej powodów Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 36 ust. 7 w związku z art. 49 ustawy o TK – postanowił nie jak w sentencji.