Ts 249/10
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
195/2/B/2012
POSTANOWIENIE
z dnia 31 stycznia 2012 r.
Sygn. akt Ts 249/10
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Marek Kotlinowski,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej „Korserwis” Sp. z o.o. w sprawie zgodności:
art. 3941 § 1 i 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 78 w związku z art. 2, art. 8, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 176 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 24 września 2010 r. skarżąca – „Korserwis” Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) zarzuciła, że art. 3941 § 1 i 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 2, art. 8, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 176 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Postanowieniem z 10 czerwca 2010 r. (sygn. akt I A Ca 439/10) Sąd Apelacyjny w Łodzi – I Wydział Cywilny odrzucił skargę o wznowienie postępowania w sprawie z powództwa skarżącej przeciwko Skarbowi Państwa – Dyrektorowi Izby Skarbowej w Łodzi, Urzędowi Kontroli Skarbowej w Łodzi i Naczelnikowi Urzędu Skarbowego Łódź-Śródmieście w Łodzi o zapłatę, zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 6 marca 2009 r. (sygn. akt I ACa 3/09). Postanowieniem z 22 czerwca 2010 r. (sygn. akt I A Ca 439/10) sąd ten odrzucił zażalenie skarżącej wniesione na powyższe postanowienie. Postanowienie z 22 czerwca 2010 r., z którym skarżąca łączy naruszenie swych konstytucyjnych praw, zostało doręczone wraz z uzasadnieniem pełnomocnikowi skarżącej 24 czerwca 2010 r.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 7 marca 2011 r. (doręczonym 21 marca 2011 r.) pełnomocnik skarżącej został wezwany do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa skarżącej i w jaki sposób – jej zdaniem – zostały naruszone; wykazanie, że zakwestionowany art. 3941 § 1 i 2 k.p.c. stanowił podstawę postanowienia Sądu Apelacyjnego w Łodzi – I Wydział Cywilny z 22 czerwca 2010 r. (sygn. akt I ACa 439/10), wskazanego w skardze jako ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji; wyjaśnienie, jaki charakter ma załączone do akt skargi postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi – I Wydział Cywilny z 5 lipca 2010 r. (sygn. akt I ACa 439/10) odrzucające zażalenie na postanowienie tego sądu z 22 czerwca 2010 r.; doręczenie pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżącej w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz doręczenie aktualnego, uwierzytelnionego odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego.
Pismem procesowym z 28 marca 2011 r., złożonym przez pełnomocnika procesowego, skarżąca odniosła się do wskazanych braków skargi. W konkluzji podkreśliła, że wszystkie argumenty wskazujące sposób naruszenia jej praw zostały przedstawione w skardze konstytucyjnej, w związku z tym, przedstawione w nadesłanym piśmie procesowym wywody są jedynie skrótowe i stanowią dodatkowe uzasadnienie skargi. Do pisma skarżąca dołączyła pełnomocnictwo do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania jej w postępowaniu przed Trybunałem, które jest – jak podkreśliła – pełnomocnictwem szczególnym, tożsamym z tym, które złożyła wraz ze skargą konstytucyjną.
W skardze konstytucyjnej skarżąca zarzuciła, że zakwestionowane przepisy dotyczą „prawa wniesienia do Sądu Najwyższego zażalenia na postanowienie sądu apelacyjnego odrzucającego skargę o wznowienie postępowania, z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie, w jakim przepisy te nie dawały prawa do zaskarżenia do Sądu Najwyższego postanowienia sądu apelacyjnego odrzucającego skargę o wznowienie postępowania w sprawie zakończonej ostatecznym wyrokiem wydanym przez ten sąd apelacyjny, w sytuacji, gdy strona skorzystała z przysługującego jej prawa do wniesienia skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego zaskarżając wyrok sądu apelacyjnego w całości, również co do kosztów postępowania zasądzonych po raz pierwszy przez sąd drugiej instancji i skarga ta nie została przyjęta do rozpoznania przez Sąd Najwyższy, a skarga o wznowienie postępowania dotyczy kosztów procesu zasądzonych po raz pierwszy przez sąd apelacyjny, przez co naruszone zostało prawo skarżącego, jako strony do zaskarżenia orzeczenia wydanego w pierwszej instancji przez sąd apelacyjny, a kwestionowane regulacje prawne są niezgodne z [postanowieniami Konstytucji wskazanymi w petitum skargi konstytucyjnej]”.
W piśmie procesowym uzupełniającym braki skargi skarżąca zarzuciła – po pierwsze – że zakwestionowany art. 3941 § 1 i 2 k.p.c. uniemożliwia wniesienie zażalenia do Sądu Najwyższego na postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania. Przepis ten – zdaniem skarżącej – narusza zatem „konstytucyjnie gwarantowane prawo (…) do zaskarżenia do Sądu Najwyższego orzeczenia o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania wydanego przez sąd apelacyjny orzekający w pierwszej instancji, co do istoty istnienia przesłanek wznowienia postępowania”.
Po drugie, w ocenie skarżącej, rozpoznanie skargi, co do przesłanek wznowienia, jak również zażalenia na postanowienie o odrzuceniu skargi na posiedzeniu niejawnym, narusza prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Po trzecie, postępowanie ze skargi o wznowienie postępowania, z uwagi na „odrębny charakter od sprawy rozpatrywanej w procesie zakończonym prawomocnym wyrokiem, ze względu na jej »nowość« jest co najmniej dwuinstancyjne”. W związku z powyższym – w ocenie skarżącej – zakwestionowany przepis k.p.c. narusza konstytucyjne prawo do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji (art. 78 Konstytucji) oraz zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego (art. 176 ust. 1 Konstytucji).
Po czwarte, naruszenie powyższych wzorców kontroli, a także zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa (art. 2 Konstytucji) oraz art. 8 ustawy zasadniczej skarżąca wywodzi z okoliczności, że niezaskarżalność postanowienia o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania nie wynika wprost z treści art. 3941 § 1 i 2 k.p.c., a jedynie z domniemania. Skarżąca zarzuca, że niezaskarżalność postanowienia – jako wyjątek od zasad ogólnych – „musi być szczególnie mocno i jednoznacznie zapisana w ustawie i w żadnym razie nie może być domniemywana”.
Po piąte, wskazany jako przedmiot skargi przepis ustawy procesowej narusza – w ocenie skarżącej – również konstytucyjną zasadę równości oraz zakaz dyskryminacji (art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji). Powyższy zarzut skarżąca uzasadnia następująco: „tylko z tego powodu, że w jej przypadku do rozpoznania sprawy, co do przesłanek wznowienia właściwy jest sąd apelacyjny i tylko z tego powodu nie przysługuje skarżącej prawo do zaskarżenia orzeczenia tego sądu odrzucającego zażalenie na postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postepowania, gdyż w takim przypadku sądem wyższej instancji jest Sąd Najwyższy, wobec którego moc prawną mają szczególne przepisy rangi ustawowej i tylko z tego powodu rozstrzygnięcie sądu apelacyjnego nie może zostać poddane jakiejkolwiek kontroli instancyjnej pod względem zgodności tego rozstrzygnięcia z prawem”.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Jej merytoryczne rozpoznanie uzależnione zostało od spełnienia przez skarżącego licznych przesłanek wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i przepisów ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Ponadto sformułowane w skardze zarzuty muszą uprawdopodabniać naruszenie wolności i praw konstytucyjnych. Zgodnie bowiem z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK obowiązkiem występującego ze skargą konstytucyjną jest wskazanie, jakie jego konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób zostały naruszone. Spełnienie powyższej przesłanki wymaga wywiedzenia przez skarżącego z zaskarżonych przepisów określonej normy, powołania właściwych wzorców konstytucyjnych, zawierających podmiotowe prawa przysługujące skarżącemu, a także wykazania – przez porównanie treści płynących z obu regulacji – ich wzajemnej sprzeczności. Innymi słowy, trzon skargi stanowi prawidłowe wskazanie normy płynącej z podstawy normatywnej rozstrzygnięcia i powiązanie jej z adekwatnymi wzorcami konstytucyjnymi. Skarżący jest nadto zobowiązany do uzasadnienia zarzutów niekonstytucyjności kwestionowanych regulacji.
Skarżąca zakwestionowała art. 3941 § 1 i 2 k.p.c. w brzmieniu: „Zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje na postanowienie sądu drugiej instancji: (1) odrzucające skargę kasacyjną oraz skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia; (2) co do kosztów procesu, które nie były przedmiotem rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji (§ 1). W sprawach, w których przysługuje skarga kasacyjna, zażalenie przysługuje także na postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie, z wyjątkiem postanowień, o których mowa w art. 3981, a także postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji (§ 2)”, między innymi w zakresie, „w jakim przepisy te nie dawały prawa do zaskarżenia do Sądu Najwyższego postanowienia sądu apelacyjnego odrzucającego skargę o wznowienie postępowania”. Innymi słowy, skarżąca kwestionuje powyższy przepis w zakresie, w jakim uniemożliwia jej wniesienie do Sądu Najwyższego zażalenia na postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania zakończonego wyrokiem sądu drugiej instancji, który – w ocenie skarżącej – ma charakter orzeczenia sądu pierwszej instancji.
Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że przedstawiony w skardze problem był już przedmiotem oceny Trybunału. Wyrokiem z 12 stycznia 2010 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł bowiem, że art. 3941 § 2 k.p.c. w zakresie, w jakim nie przewiduje zażalenia do Sądu Najwyższego na postanowienie sądu drugiej instancji o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania w sprawach, w których nie przysługuje skarga kasacyjna, jest zgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji (SK 2/09, OTK ZU nr 1/A/2010, poz. 1).
Wprawdzie wskazany wyrok Trybunału dotyczył innego zakresu zakwestionowanego przez skarżącą przepisu, nie obejmował również art. 3941 § 1 k.p.c., niemniej nie pozostaje on prawnie obojętny dla oceny złożonej skargi konstytucyjnej. W uzasadnieniu orzeczenia w sprawie SK 2/09 Trybunał stwierdził, że „z uwagi na poddany kontroli przepis, zrekonstruowany sposób naruszenia konstytucyjnych praw podmiotowych, charakter postanowienia sądu apelacyjnego o odrzuceniu skargi o wznowienie postepowania oraz ustrojową pozycję sądu apelacyjnego art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji został powołany jako nieadekwatny wzorzec kontroli”. Trybunał, mając na względzie utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz poglądy doktryny, przyjął, że „o kwalifikacji postępowania jako pierwszej lub drugiej instancji nie może rozstrzygać jedynie fakt, że sąd w pewnym zakresie dokonywa nowych ustaleń lub rozpoznaje daną kwestię »po raz pierwszy«. Za utrwalony i dominujący w orzecznictwie konstytucyjnym można uznać pogląd, zgodnie z którym »sądem pierwszej instancji jest ten, przed którym rozpoczyna się postępowanie sądowe, w wyniku którego organ ten ma wydać rozstrzygnięcie dotyczące sporu istniejącego między stronami« [zob. wyroki TK z 2 stycznia 2005 r., SK 62/03, OTK ZU nr 2/A/2005, poz. 11 oraz 6 grudnia 2002 r., P 13/01, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 42]. Instancyjność związana jest z oceną procesu decyzyjnego, który legł u podstaw pierwszego rozstrzygnięcia w sprawie, a nie jedynie z oceną faktów lub rozstrzyganiem kwestii incydentalnych (zob. postanowienie TK z 12 września 2007 r., sygn. Ts 168/06, OTK ZU nr 5/B/2007, poz. 207 oraz T. Zembrzuski, Zaskarżanie orzeczeń incydentalnych wydanych po raz pierwszy w toku instancji (uwagi na tle wyroku Trybunału Konstytucyjnego), »Przegląd Sądowy« nr 9/2007, s. 23) (…) W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, nie ulega wątpliwości, że postanowienie Sądu Apelacyjnego (…) o odrzuceniu skargi o wznowienie zostało wydane przez sąd drugiej instancji, który jest właściwy z uwagi na przyjęty w ustawie procesowej funkcyjny podział czynności między sądami w postępowaniu zainicjowanym skargą o wznowienie. Podział ten ma charakter ex definitione wyłączny i oderwany jest od właściwości rzeczowej oraz właściwości miejscowej sądów (por. T. Misiuk-Jodłowska, [w:] Postępowanie cywilne, J. Jodłowski, J. Lapierre, T. Misiuk-Jodłowska, Z. Resich, Warszawa 2000, s. 171-174)” (SK 2/09).
Trybunał podkreślił również, że wznowienie postępowania jako nadzwyczajny instrument umożliwiający ponowne rozpoznanie zakończonej sprawy w sytuacji, gdy nie ma już innej możliwości realizacji prawa do jej rozpatrzenia, nie jest objęte (podobnie jak skarga kasacyjna) wszystkimi gwarancjami prawa do sądu. Ograniczenie możliwości wznowienia nie narusza per se art. 45 ust. 1 Konstytucji. Wprowadzając procedurę wznowieniową, ustawodawca może suwerennie kształtować przesłanki jej uruchomienia, zakres podmiotów uprawnionych oraz kategorię spraw, jakie obejmuje. Konstytucja „nie poręcza ogólnego prawa podmiotowego do wznowienia postępowania cywilnego jako komponentu prawa do sądu” (SK 2/09).
W skardze konstytucyjnej skarżąca nie przedstawiła istotnego novum, uzasadniającego przekazanie tego środka prawnego do merytorycznej oceny Trybunału. W szczególności nie wskazała, w jaki sposób wynikająca jedynie z domniemania – a nie z wyraźnego brzmienia zakwestionowanego art. 3941 § 1 i 2 k.p.c. – niezaskarżalność postanowień odrzucających skargę o wznowienie postępowania narusza przywołane wzorce kontroli. Nade wszystko skarżąca nie uzasadniła naruszenia art. 2 Konstytucji i wywodzonej z niego zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa. Innymi słowy, skarżąca nie wyjaśniła, dlaczego niezaskarżalność – jako wyjątek od zasad ogólnych – „musi być szczególnie mocno i jednoznacznie zapisana w ustawie i w żadnym razie nie może być domniemywana”.
Zakwestionowany art. 3941 § 1 i 2 k.p.c. został ujęty w sposób negatywny, stanowi zamknięty katalog postanowień sądu drugiej instancji, co oznacza, że zażalenie przysługuje wyłącznie w sprawach enumeratywnie wskazanych w tym przepisie. Zastosowana technika legislacyjna, po pierwsze, stanowi przejaw przysługującej ustawodawcy swobody na etapie tworzenia prawa, a po drugie, służy przejrzystości postępowania w sprawach cywilnych. Trudno oczekiwać od ustawodawcy, aby w przepisach proceduralnych uregulował wszystkie sytuacje, w których sąd drugiej instancji wydaje postanowienie „kończące postępowanie w sprawie”, zwłaszcza że pojęcie to nie zostało zdefiniowane w k.p.c. Zdaniem Trybunału skarżąca, nie uprawdopodobniła, że w ogóle doszło do naruszenia jej praw konstytucyjnych, oraz że przyjęcie odmiennej techniki legislacyjnej i określenie katalogu spraw w sposób pozytywny byłoby zgodne z Konstytucją.
Ponadto, zarzucając naruszenie zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, skarżąca nie wskazała konkretnych praw podmiotowych o randze konstytucyjnej. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał, że zasady wywodzone z art. 2 ustawy zasadniczej tworzą jedynie nakazy w stosunku do prawodawcy, a zatem postulaty, z których nie można wywodzić roszczeń obywateli – podmiotowych praw publicznych (zob. postanowienia TK z 10 stycznia 2001 r., Ts 72/00, OTK ZU nr 1/2001, poz. 12 oraz 20 lutego 2008 r., SK 27/07, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 22). Przywołany w skardze art. 8 Konstytucji określa natomiast jedynie zasadę nadrzędności Konstytucji, nie jest zatem źródłem żadnych wolności i praw przysługujących skarżącej (zob. wyrok TK z 27 czerwca 2006 r., SK 35/04, OTK ZU nr 6/A/2006, poz. 68).
Wskazane wyżej okoliczności, uzasadniają odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.
Trybunał Konstytucyjny stwierdza również, że skarżąca nie wykonała prawidłowo zarządzenia sędziego Trybunału w odniesieniu do pełnomocnictwa.
Zdaniem Trybunału zarówno pełnomocnictwo złożone wraz ze skargą konstytucyjną, jak i nadesłane w wykonaniu zarządzenia sędziego, nie spełniają wymogów pełnomocnictwa szczególnego niezbędnego do zainicjowania postępowania skargowego przed Trybunałem Konstytucyjnym. Przesłanki procesowe dotyczące pełnomocnictwa zostały uregulowane w k.p.c., którego przepisy stosuje się mutatis mutandis w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym (art. 20 ustawy o TK). Jak zauważył Sąd Najwyższy, pełnomocnictwo szczególne musi wymieniać czynności, do których upoważniony zostaje przez mandanta mandatariusz, i oznaczać sprawę przez wskazanie jej przedmiotu (por. postanowienie SN z 19 października 1999 r., sygn. akt II CZ 115/99, niepubl.). Ze względu na to, że po pierwsze, postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym nie mieści się w ramach zwykłych czynności procesowych; po drugie, skarga konstytucyjna stanowi szczególny instrument przeznaczony do ochrony konstytucyjnych wolności i praw; po trzecie, zgodnie z art. 48 ust. 1 ustawy o TK, w postępowaniu przed TK obowiązuje przymus adwokacko-radcowski; po czwarte, sporządzenie i wniesienie skargi konstytucyjnej nie nosi znamion czynności, o której mowa w art. 91 pkt 1 k.p.c. – warunkiem dopuszczalności skargi konstytucyjnej jest prawidłowe umocowanie pełnomocnika przez skarżącego, które legitymizuje działania mandatariusza w imieniu mandanta.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego nadesłane pełnomocnictwo „w sprawie skargi konstytucyjnej” nie spełnia określonych wymogów. Ze względu na sformalizowany charakter skargi należy zatem uznać, że skarżąca nie wykonała zarządzenia sędziego Trybunału z 7 marca 2011 r.
W tym stanie rzeczy Trybunał orzekł jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 31 stycznia 2012 r.
Sygn. akt Ts 249/10
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Marek Kotlinowski,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej „Korserwis” Sp. z o.o. w sprawie zgodności:
art. 3941 § 1 i 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 78 w związku z art. 2, art. 8, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 176 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 24 września 2010 r. skarżąca – „Korserwis” Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) zarzuciła, że art. 3941 § 1 i 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 2, art. 8, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 176 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Postanowieniem z 10 czerwca 2010 r. (sygn. akt I A Ca 439/10) Sąd Apelacyjny w Łodzi – I Wydział Cywilny odrzucił skargę o wznowienie postępowania w sprawie z powództwa skarżącej przeciwko Skarbowi Państwa – Dyrektorowi Izby Skarbowej w Łodzi, Urzędowi Kontroli Skarbowej w Łodzi i Naczelnikowi Urzędu Skarbowego Łódź-Śródmieście w Łodzi o zapłatę, zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 6 marca 2009 r. (sygn. akt I ACa 3/09). Postanowieniem z 22 czerwca 2010 r. (sygn. akt I A Ca 439/10) sąd ten odrzucił zażalenie skarżącej wniesione na powyższe postanowienie. Postanowienie z 22 czerwca 2010 r., z którym skarżąca łączy naruszenie swych konstytucyjnych praw, zostało doręczone wraz z uzasadnieniem pełnomocnikowi skarżącej 24 czerwca 2010 r.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 7 marca 2011 r. (doręczonym 21 marca 2011 r.) pełnomocnik skarżącej został wezwany do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa skarżącej i w jaki sposób – jej zdaniem – zostały naruszone; wykazanie, że zakwestionowany art. 3941 § 1 i 2 k.p.c. stanowił podstawę postanowienia Sądu Apelacyjnego w Łodzi – I Wydział Cywilny z 22 czerwca 2010 r. (sygn. akt I ACa 439/10), wskazanego w skardze jako ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji; wyjaśnienie, jaki charakter ma załączone do akt skargi postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi – I Wydział Cywilny z 5 lipca 2010 r. (sygn. akt I ACa 439/10) odrzucające zażalenie na postanowienie tego sądu z 22 czerwca 2010 r.; doręczenie pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżącej w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz doręczenie aktualnego, uwierzytelnionego odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego.
Pismem procesowym z 28 marca 2011 r., złożonym przez pełnomocnika procesowego, skarżąca odniosła się do wskazanych braków skargi. W konkluzji podkreśliła, że wszystkie argumenty wskazujące sposób naruszenia jej praw zostały przedstawione w skardze konstytucyjnej, w związku z tym, przedstawione w nadesłanym piśmie procesowym wywody są jedynie skrótowe i stanowią dodatkowe uzasadnienie skargi. Do pisma skarżąca dołączyła pełnomocnictwo do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania jej w postępowaniu przed Trybunałem, które jest – jak podkreśliła – pełnomocnictwem szczególnym, tożsamym z tym, które złożyła wraz ze skargą konstytucyjną.
W skardze konstytucyjnej skarżąca zarzuciła, że zakwestionowane przepisy dotyczą „prawa wniesienia do Sądu Najwyższego zażalenia na postanowienie sądu apelacyjnego odrzucającego skargę o wznowienie postępowania, z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie, w jakim przepisy te nie dawały prawa do zaskarżenia do Sądu Najwyższego postanowienia sądu apelacyjnego odrzucającego skargę o wznowienie postępowania w sprawie zakończonej ostatecznym wyrokiem wydanym przez ten sąd apelacyjny, w sytuacji, gdy strona skorzystała z przysługującego jej prawa do wniesienia skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego zaskarżając wyrok sądu apelacyjnego w całości, również co do kosztów postępowania zasądzonych po raz pierwszy przez sąd drugiej instancji i skarga ta nie została przyjęta do rozpoznania przez Sąd Najwyższy, a skarga o wznowienie postępowania dotyczy kosztów procesu zasądzonych po raz pierwszy przez sąd apelacyjny, przez co naruszone zostało prawo skarżącego, jako strony do zaskarżenia orzeczenia wydanego w pierwszej instancji przez sąd apelacyjny, a kwestionowane regulacje prawne są niezgodne z [postanowieniami Konstytucji wskazanymi w petitum skargi konstytucyjnej]”.
W piśmie procesowym uzupełniającym braki skargi skarżąca zarzuciła – po pierwsze – że zakwestionowany art. 3941 § 1 i 2 k.p.c. uniemożliwia wniesienie zażalenia do Sądu Najwyższego na postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania. Przepis ten – zdaniem skarżącej – narusza zatem „konstytucyjnie gwarantowane prawo (…) do zaskarżenia do Sądu Najwyższego orzeczenia o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania wydanego przez sąd apelacyjny orzekający w pierwszej instancji, co do istoty istnienia przesłanek wznowienia postępowania”.
Po drugie, w ocenie skarżącej, rozpoznanie skargi, co do przesłanek wznowienia, jak również zażalenia na postanowienie o odrzuceniu skargi na posiedzeniu niejawnym, narusza prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Po trzecie, postępowanie ze skargi o wznowienie postępowania, z uwagi na „odrębny charakter od sprawy rozpatrywanej w procesie zakończonym prawomocnym wyrokiem, ze względu na jej »nowość« jest co najmniej dwuinstancyjne”. W związku z powyższym – w ocenie skarżącej – zakwestionowany przepis k.p.c. narusza konstytucyjne prawo do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji (art. 78 Konstytucji) oraz zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego (art. 176 ust. 1 Konstytucji).
Po czwarte, naruszenie powyższych wzorców kontroli, a także zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa (art. 2 Konstytucji) oraz art. 8 ustawy zasadniczej skarżąca wywodzi z okoliczności, że niezaskarżalność postanowienia o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania nie wynika wprost z treści art. 3941 § 1 i 2 k.p.c., a jedynie z domniemania. Skarżąca zarzuca, że niezaskarżalność postanowienia – jako wyjątek od zasad ogólnych – „musi być szczególnie mocno i jednoznacznie zapisana w ustawie i w żadnym razie nie może być domniemywana”.
Po piąte, wskazany jako przedmiot skargi przepis ustawy procesowej narusza – w ocenie skarżącej – również konstytucyjną zasadę równości oraz zakaz dyskryminacji (art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji). Powyższy zarzut skarżąca uzasadnia następująco: „tylko z tego powodu, że w jej przypadku do rozpoznania sprawy, co do przesłanek wznowienia właściwy jest sąd apelacyjny i tylko z tego powodu nie przysługuje skarżącej prawo do zaskarżenia orzeczenia tego sądu odrzucającego zażalenie na postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postepowania, gdyż w takim przypadku sądem wyższej instancji jest Sąd Najwyższy, wobec którego moc prawną mają szczególne przepisy rangi ustawowej i tylko z tego powodu rozstrzygnięcie sądu apelacyjnego nie może zostać poddane jakiejkolwiek kontroli instancyjnej pod względem zgodności tego rozstrzygnięcia z prawem”.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Jej merytoryczne rozpoznanie uzależnione zostało od spełnienia przez skarżącego licznych przesłanek wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i przepisów ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Ponadto sformułowane w skardze zarzuty muszą uprawdopodabniać naruszenie wolności i praw konstytucyjnych. Zgodnie bowiem z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK obowiązkiem występującego ze skargą konstytucyjną jest wskazanie, jakie jego konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób zostały naruszone. Spełnienie powyższej przesłanki wymaga wywiedzenia przez skarżącego z zaskarżonych przepisów określonej normy, powołania właściwych wzorców konstytucyjnych, zawierających podmiotowe prawa przysługujące skarżącemu, a także wykazania – przez porównanie treści płynących z obu regulacji – ich wzajemnej sprzeczności. Innymi słowy, trzon skargi stanowi prawidłowe wskazanie normy płynącej z podstawy normatywnej rozstrzygnięcia i powiązanie jej z adekwatnymi wzorcami konstytucyjnymi. Skarżący jest nadto zobowiązany do uzasadnienia zarzutów niekonstytucyjności kwestionowanych regulacji.
Skarżąca zakwestionowała art. 3941 § 1 i 2 k.p.c. w brzmieniu: „Zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje na postanowienie sądu drugiej instancji: (1) odrzucające skargę kasacyjną oraz skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia; (2) co do kosztów procesu, które nie były przedmiotem rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji (§ 1). W sprawach, w których przysługuje skarga kasacyjna, zażalenie przysługuje także na postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie, z wyjątkiem postanowień, o których mowa w art. 3981, a także postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji (§ 2)”, między innymi w zakresie, „w jakim przepisy te nie dawały prawa do zaskarżenia do Sądu Najwyższego postanowienia sądu apelacyjnego odrzucającego skargę o wznowienie postępowania”. Innymi słowy, skarżąca kwestionuje powyższy przepis w zakresie, w jakim uniemożliwia jej wniesienie do Sądu Najwyższego zażalenia na postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania zakończonego wyrokiem sądu drugiej instancji, który – w ocenie skarżącej – ma charakter orzeczenia sądu pierwszej instancji.
Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że przedstawiony w skardze problem był już przedmiotem oceny Trybunału. Wyrokiem z 12 stycznia 2010 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł bowiem, że art. 3941 § 2 k.p.c. w zakresie, w jakim nie przewiduje zażalenia do Sądu Najwyższego na postanowienie sądu drugiej instancji o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania w sprawach, w których nie przysługuje skarga kasacyjna, jest zgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji (SK 2/09, OTK ZU nr 1/A/2010, poz. 1).
Wprawdzie wskazany wyrok Trybunału dotyczył innego zakresu zakwestionowanego przez skarżącą przepisu, nie obejmował również art. 3941 § 1 k.p.c., niemniej nie pozostaje on prawnie obojętny dla oceny złożonej skargi konstytucyjnej. W uzasadnieniu orzeczenia w sprawie SK 2/09 Trybunał stwierdził, że „z uwagi na poddany kontroli przepis, zrekonstruowany sposób naruszenia konstytucyjnych praw podmiotowych, charakter postanowienia sądu apelacyjnego o odrzuceniu skargi o wznowienie postepowania oraz ustrojową pozycję sądu apelacyjnego art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji został powołany jako nieadekwatny wzorzec kontroli”. Trybunał, mając na względzie utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz poglądy doktryny, przyjął, że „o kwalifikacji postępowania jako pierwszej lub drugiej instancji nie może rozstrzygać jedynie fakt, że sąd w pewnym zakresie dokonywa nowych ustaleń lub rozpoznaje daną kwestię »po raz pierwszy«. Za utrwalony i dominujący w orzecznictwie konstytucyjnym można uznać pogląd, zgodnie z którym »sądem pierwszej instancji jest ten, przed którym rozpoczyna się postępowanie sądowe, w wyniku którego organ ten ma wydać rozstrzygnięcie dotyczące sporu istniejącego między stronami« [zob. wyroki TK z 2 stycznia 2005 r., SK 62/03, OTK ZU nr 2/A/2005, poz. 11 oraz 6 grudnia 2002 r., P 13/01, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 42]. Instancyjność związana jest z oceną procesu decyzyjnego, który legł u podstaw pierwszego rozstrzygnięcia w sprawie, a nie jedynie z oceną faktów lub rozstrzyganiem kwestii incydentalnych (zob. postanowienie TK z 12 września 2007 r., sygn. Ts 168/06, OTK ZU nr 5/B/2007, poz. 207 oraz T. Zembrzuski, Zaskarżanie orzeczeń incydentalnych wydanych po raz pierwszy w toku instancji (uwagi na tle wyroku Trybunału Konstytucyjnego), »Przegląd Sądowy« nr 9/2007, s. 23) (…) W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, nie ulega wątpliwości, że postanowienie Sądu Apelacyjnego (…) o odrzuceniu skargi o wznowienie zostało wydane przez sąd drugiej instancji, który jest właściwy z uwagi na przyjęty w ustawie procesowej funkcyjny podział czynności między sądami w postępowaniu zainicjowanym skargą o wznowienie. Podział ten ma charakter ex definitione wyłączny i oderwany jest od właściwości rzeczowej oraz właściwości miejscowej sądów (por. T. Misiuk-Jodłowska, [w:] Postępowanie cywilne, J. Jodłowski, J. Lapierre, T. Misiuk-Jodłowska, Z. Resich, Warszawa 2000, s. 171-174)” (SK 2/09).
Trybunał podkreślił również, że wznowienie postępowania jako nadzwyczajny instrument umożliwiający ponowne rozpoznanie zakończonej sprawy w sytuacji, gdy nie ma już innej możliwości realizacji prawa do jej rozpatrzenia, nie jest objęte (podobnie jak skarga kasacyjna) wszystkimi gwarancjami prawa do sądu. Ograniczenie możliwości wznowienia nie narusza per se art. 45 ust. 1 Konstytucji. Wprowadzając procedurę wznowieniową, ustawodawca może suwerennie kształtować przesłanki jej uruchomienia, zakres podmiotów uprawnionych oraz kategorię spraw, jakie obejmuje. Konstytucja „nie poręcza ogólnego prawa podmiotowego do wznowienia postępowania cywilnego jako komponentu prawa do sądu” (SK 2/09).
W skardze konstytucyjnej skarżąca nie przedstawiła istotnego novum, uzasadniającego przekazanie tego środka prawnego do merytorycznej oceny Trybunału. W szczególności nie wskazała, w jaki sposób wynikająca jedynie z domniemania – a nie z wyraźnego brzmienia zakwestionowanego art. 3941 § 1 i 2 k.p.c. – niezaskarżalność postanowień odrzucających skargę o wznowienie postępowania narusza przywołane wzorce kontroli. Nade wszystko skarżąca nie uzasadniła naruszenia art. 2 Konstytucji i wywodzonej z niego zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa. Innymi słowy, skarżąca nie wyjaśniła, dlaczego niezaskarżalność – jako wyjątek od zasad ogólnych – „musi być szczególnie mocno i jednoznacznie zapisana w ustawie i w żadnym razie nie może być domniemywana”.
Zakwestionowany art. 3941 § 1 i 2 k.p.c. został ujęty w sposób negatywny, stanowi zamknięty katalog postanowień sądu drugiej instancji, co oznacza, że zażalenie przysługuje wyłącznie w sprawach enumeratywnie wskazanych w tym przepisie. Zastosowana technika legislacyjna, po pierwsze, stanowi przejaw przysługującej ustawodawcy swobody na etapie tworzenia prawa, a po drugie, służy przejrzystości postępowania w sprawach cywilnych. Trudno oczekiwać od ustawodawcy, aby w przepisach proceduralnych uregulował wszystkie sytuacje, w których sąd drugiej instancji wydaje postanowienie „kończące postępowanie w sprawie”, zwłaszcza że pojęcie to nie zostało zdefiniowane w k.p.c. Zdaniem Trybunału skarżąca, nie uprawdopodobniła, że w ogóle doszło do naruszenia jej praw konstytucyjnych, oraz że przyjęcie odmiennej techniki legislacyjnej i określenie katalogu spraw w sposób pozytywny byłoby zgodne z Konstytucją.
Ponadto, zarzucając naruszenie zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, skarżąca nie wskazała konkretnych praw podmiotowych o randze konstytucyjnej. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał, że zasady wywodzone z art. 2 ustawy zasadniczej tworzą jedynie nakazy w stosunku do prawodawcy, a zatem postulaty, z których nie można wywodzić roszczeń obywateli – podmiotowych praw publicznych (zob. postanowienia TK z 10 stycznia 2001 r., Ts 72/00, OTK ZU nr 1/2001, poz. 12 oraz 20 lutego 2008 r., SK 27/07, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 22). Przywołany w skardze art. 8 Konstytucji określa natomiast jedynie zasadę nadrzędności Konstytucji, nie jest zatem źródłem żadnych wolności i praw przysługujących skarżącej (zob. wyrok TK z 27 czerwca 2006 r., SK 35/04, OTK ZU nr 6/A/2006, poz. 68).
Wskazane wyżej okoliczności, uzasadniają odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.
Trybunał Konstytucyjny stwierdza również, że skarżąca nie wykonała prawidłowo zarządzenia sędziego Trybunału w odniesieniu do pełnomocnictwa.
Zdaniem Trybunału zarówno pełnomocnictwo złożone wraz ze skargą konstytucyjną, jak i nadesłane w wykonaniu zarządzenia sędziego, nie spełniają wymogów pełnomocnictwa szczególnego niezbędnego do zainicjowania postępowania skargowego przed Trybunałem Konstytucyjnym. Przesłanki procesowe dotyczące pełnomocnictwa zostały uregulowane w k.p.c., którego przepisy stosuje się mutatis mutandis w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym (art. 20 ustawy o TK). Jak zauważył Sąd Najwyższy, pełnomocnictwo szczególne musi wymieniać czynności, do których upoważniony zostaje przez mandanta mandatariusz, i oznaczać sprawę przez wskazanie jej przedmiotu (por. postanowienie SN z 19 października 1999 r., sygn. akt II CZ 115/99, niepubl.). Ze względu na to, że po pierwsze, postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym nie mieści się w ramach zwykłych czynności procesowych; po drugie, skarga konstytucyjna stanowi szczególny instrument przeznaczony do ochrony konstytucyjnych wolności i praw; po trzecie, zgodnie z art. 48 ust. 1 ustawy o TK, w postępowaniu przed TK obowiązuje przymus adwokacko-radcowski; po czwarte, sporządzenie i wniesienie skargi konstytucyjnej nie nosi znamion czynności, o której mowa w art. 91 pkt 1 k.p.c. – warunkiem dopuszczalności skargi konstytucyjnej jest prawidłowe umocowanie pełnomocnika przez skarżącego, które legitymizuje działania mandatariusza w imieniu mandanta.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego nadesłane pełnomocnictwo „w sprawie skargi konstytucyjnej” nie spełnia określonych wymogów. Ze względu na sformalizowany charakter skargi należy zatem uznać, że skarżąca nie wykonała zarządzenia sędziego Trybunału z 7 marca 2011 r.
W tym stanie rzeczy Trybunał orzekł jak w sentencji.