Pełny tekst orzeczenia

78/1/B/2013

POSTANOWIENIE
z dnia 9 października 2012 r.
Sygn. akt Ts 256/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Zubik,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Piotra N. w sprawie zgodności:
1) § 2 ust. 1 i 2 i § 11 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 1975 r. w sprawie kosztów przeprowadzenia opinii biegłych w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 46, poz. 254, ze zm.) z art. 2, art. 7, art. 21 ust. 1, art. 64 i art. 87 ust. 1 w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2) art. 1, art. 10 i art. 16 Dekretu z dnia 26 października 1950 r. o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 49, poz. 445, ze zm.) z art. 2, art. 7, art. 21 ust. 1, art. 64 i art. 87 ust. 1 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 26 sierpnia 2011 r. (data nadania) Piotr N. stawia następujące zarzuty: po pierwsze, że § 2 ust. 1 i 2 i § 11 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 1975 r. w sprawie kosztów przeprowadzenia opinii biegłych w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 46, poz. 254, ze zm.; dalej: rozporządzenie) są niezgodne z art. 2, art. 7, art. 21 ust. 1, art. 64 i art. 87 ust. 1 w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji; po drugie, że art. 1, art. 10 i art. 16 Dekretu z dnia 26 października 1950 r. o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 49, poz. 445, ze zm.; dalej dekret) naruszają art. 2, art. 7, art. 21 ust. 1, art. 64 i art. 87 ust. 1 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następująca sprawą. Sąd Rejonowy Poznań-Stare Miasto w Poznaniu Wydział I Cywilny, zasądził od skarżącego (w sprawie pozwanego) na rzecz powodów kwotę 11 409,54 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 29 grudnia 2007 r. do dnia zapłaty; w pozostałym zakresie powództwo oddalił; koszty procesu rozdzielił stosunkowo i z tego tytułu zasądził od skarżącego na rzecz powodów kwotę 3 047,90 zł. (wyrok z 15 lipca 2010 r., sygn. akt IC 1755/08/01). Postanowieniem z 30 września 2010 r. (sygn. akt IC 1755/08) Referendarz Sądowy w Sądzie Rejonowym Poznań-Stare Miasto w Poznaniu Wydział I Cywilny przyznał biegłemu sądowemu wynagrodzenie w kwocie 1 260,00 zł za sporządzenie opinii pisemnej, oraz udział w rozprawie. Postanowieniem z 22 lutego 2011 r. (sygn. akt j.w.) Sąd Rejonowy Poznań-Stare Miasto w Poznaniu Wydział I Cywilny, na skutek skargi skarżącego utrzymał w mocy powyższe postanowienie.
Wyrokiem z 14 kwietnia 2011 r. (sygn. akt II Ca 224/11), na skutek apelacji skarżącego, Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział II Cywilny Odwoławczy zmienił wyrok sądu pierwszej instancji. Sąd m.in. obciążył skarżącego kosztami procesu w 40% i na tej podstawie zasądził od niego na rzecz powodów kwotę 1 525, 60 zł jako zwrot części poniesionych kosztów procesu, a na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Poznań-Stare Miasto w Poznaniu – kwotę 260,00 zł z tytułu zwrotu tymczasowo poniesionych wydatków. W uzasadnieniu sąd wskazał, że na koszty procesu w pierwszej instancji złożyło się m.in. wynagrodzenie biegłego (1 260,00 zł).
Powyższy wyrok – wskazany jako ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji – został doręczony skarżącemu wraz z uzasadnieniem 26 maja 2011 r.
Sędzia Trybunału Konstytucyjnego zarządzeniem z 3 sierpnia 2012 r. (doręczone 8 sierpnia 2012 r.) wezwał pełnomocnika skarżącego do usunięcia braków formalnych skargi przez: dokładne określenie jej przedmiotu, czyli wskazanie przepisów rozporządzenia i dekretu, którym zarzuca niekonstytucyjność; wskazanie, jakie wolności i prawa wynikające dla skarżącego z art. 2, art. 7, art. 21 ust. 1, art. 64, art. 87 i art. 92 ust. 1 Konstytucji zostały naruszone; dokładne wyjaśnienie sposobu ich naruszenia, a także wskazanie ostatecznego orzeczenia – w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji – wydanego na podstawie zakwestionowanych przepisów rozporządzenia i dekretu.
W piśmie procesowym z 14 sierpnia 2012 r. pełnomocnik odniósł się do zarządzenia.
W skardze konstytucyjnej skarżący zakwestionował moc obowiązującą rozporządzenia i dekretu. Uznał m.in., że rozporządzenie „zostało wydane nie na konstytucyjnej podstawie, jaką powinna stanowić ustawa, lecz na podstawie dekretu, który w świetle ustawy zasadniczej z pewnością nie może być podstawą do wydawania powszechnie obowiązujących rozporządzeń”.
W piśmie procesowym stanowiącym odpowiedź na zarządzenie sędziego postawił zarzut, że sąd, orzekając na podstawie zakwestionowanych przepisów tych aktów prawnych o kosztach procesu, na które złożyło się m.in. wynagrodzenie biegłego, mając na względzie argumenty przedstawione przez skarżącego, co do braku właściwej, ustawowej podstawy dla ich funkcjonowania w systemie prawnym, naruszył konstytucyjne zasady i wywodzone z nich prawa skarżącego.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Jedną z podstawowych przesłanek dopuszczalności występowania ze skargą konstytucyjną jest wymóg uczynienia jej przedmiotem takich przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, które wykazują specyficzną i złożoną kwalifikację normatywną. Po pierwsze, winny one stanowić podstawę prawną ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, z którego wydaniem skarżący wiąże zarzut naruszenia przysługujących mu konstytucyjnych wolności lub praw. Po drugie, formułując zarzut naruszenia wolności lub praw, skarżący winien wykazać, że to właśnie w treści kwestionowanych przepisów upatrywać należy źródła takiego naruszenia.
W skardze konstytucyjnej doprecyzowanej w piśmie procesowym z 14 sierpnia 2012 r. skarżący zakwestionował § 2 ust. 1 i 2 i § 11 rozporządzenia, a także art. 1, art. 10 i art. 16 dekretu.
Objęte skargą przepisy rozporządzenia stanowią: „Podstawę obliczenia wynagrodzenia biegłych sądowych za wykonaną pracę, zwanego dalej »wynagrodzeniem biegłych«, stanowi kwota bazowa dla osób, o których mowa w art. 5 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 110, poz. 1255 oraz z 2000 r. Nr 19, poz. 239), której wysokość, ustaloną według odrębnych zasad, określa ustawa budżetowa, z zastrzeżeniem ust. 1a (§ 2 ust. 1); „Jeżeli przepisy poniższe nie stanowią inaczej, wynagrodzenie biegłych za wykonaną pracę wynosi za godzinę pracy od 1,2% do 1,7% podstawy obliczania” (§ 2 ust. 2). „Jeżeli praca została wykonana wadliwie, niezgodnie z zaleceniem sądu lub ze znacznym nie usprawiedliwionym opóźnieniem, wynagrodzenie ulega odpowiedniemu obniżeniu” (§ 11).
Zakwestionowane przepisy dekretu stanowią natomiast, że: „Przepisy dekretu niniejszego stosuje się do należności świadków, biegłych i stron w postępowaniu przed sądami oraz innymi władzami i organami wymiaru sprawiedliwości, jeżeli szczególne przepisy ustawowe nie stanowią inaczej” (art. 1 ust. 1); „Przez oznaczenie »sąd« w dalszych przepisach rozumie się sąd, władzę lub organ, które dokonują odnośnej czynności urzędowej” (art. 1 ust. 2); „Wysokość wynagrodzenia biegłego za wykonaną pracę określa sąd, uwzględniając wymagane od biegłego kwalifikacje, potrzebny do wydania opinii nakład pracy i poświęcony czas, a także w miarę potrzeby pokrycie wydatków niezbędnych do wykonania zleconej pracy” (art. 10 ust. 1); „Wynagrodzenie biegłego, będącego podatnikiem podatku od towarów i usług, podwyższa się o stawkę podatku od towarów i usług przewidzianą dla tego rodzaju czynności w przepisach o podatku od towarów i usług, obowiązującą w dniu orzekania o tym wynagrodzeniu” (art. 10 ust. 2a); „Jeżeli do określenia wynagrodzenia za pracę danej specjalności ustalone są normy urzędowe, należy biegłym przyznawać wynagrodzenie stosownie do tych norm” (art. 10 ust. 2); „Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Finansów i innymi właściwymi ministrami w razie braku norm przewidzianych w ust. 2 może ustalać taryfy wynagrodzenia biegłych dla poszczególnych ich kategorii, bądź dla poszczególnych rodzajów postępowania sądowego” (art. 10 ust. 3) oraz „Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Finansów i innymi właściwymi ministrami może w drodze rozporządzeń zmieniać wysokość należności lub ich najwyższego wymiaru przewidzianego w art. 2 ust. 2, art. 3 ust. 3, art. 5 i art. 11” (art. 16).
Odnosząc treść wskazanych przepisów do stanu faktycznego skargi, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że przepisy te nie stanowiły podstawy prawnej wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu Wydział II Cywilny Odwoławczy z 14 kwietnia 2011 r. (sygn. akt II Ca 224/11), wskazanego przez skarżącego, jako ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji.
Przepisy te, określają m.in. przesłanki, które sąd powinien wziąć pod uwagę, ustalając wysokość wynagrodzenia biegłego. Tymczasem sąd okręgowy, rozpoznając apelację skarżącego, nie rozstrzygał ani o przyznaniu wynagrodzenia, ani o jego wysokości. Kwestie te były natomiast przedmiotem orzekania w innej sprawie. Należy bowiem zauważyć, że postanowienie z 30 września 2010 r. (sygn. akt I C 1755/08) Referendarza Sądowego w Sądzie Rejonowym Poznań-Stare Miasto w Poznaniu Wydział I Cywilny stanowiło o przyznaniu biegłemu sądowemu wynagrodzenia w kwocie 1260 zł. Powyższe rozstrzygnięcie zostało utrzymane w mocy w postanowieniu tego sądu z 22 lutego 2011 r. Co prawda, we wskazanym przez skarżącego orzeczeniu został on obciążony kosztami procesu w pierwszej instancji, jednak okoliczność ta nie jest wystarczająca dla uznania, że zaskarżone przepisy dekretu i rozporządzenia wykazują kwalifikację przewidzianą w art. 79 ust. 1 Konstytucji, to znaczy – były podstawą ostatecznego orzeczenia wydanego w postępowaniu, w związku z którym wniesiona została skarga konstytucyjna.
Mając powyższe na względzie, Trybunał stwierdza, że skarga nie spełnia podstawowej przesłanki określonej w art. 79 ust. 1 Konstytucji, co na podstawie art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), jest samoistną przesłanką odmowy nadania jej dalszego biegu.
Niezależnie od powyższej okoliczności Trybunał postanowił wskazać także inne argumenty uzasadniające odmowę.
Po pierwsze, w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji, wzorcem kontroli w postępowaniu skargowym mogą być wyłącznie te postanowienia ustawy zasadniczej, które są dla skarżącego źródłem jego praw o charakterze podmiotowym. Art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK ustanawia natomiast dla występującego ze skargą wymóg wskazania, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób zostały naruszone.
W związku z tym należy przypomnieć, że zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego art. 2 i art. 7 Konstytucji nie mogą stanowić samoistnej podstawy skargi konstytucyjnej (zob. przede wszystkim postanowienia TK z 12 grudnia 2000 r. i z 23 stycznia 2002 r., sygn. Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 59 i poz. 60). Art. 2 wyraża bowiem zespół zasad ustrojowych, ale jako taki nie jest podstawą wolności lub prawa podmiotowego. Powołanie się zatem na zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego przezeń prawa czy też na zasadę bezpieczeństwa prawnego, będące częścią zasady demokratycznego państwa prawnego, nie może być samoistną podstawą skargi konstytucyjnej. Odwołanie się do tych zasad może mieć znaczenie tylko w sytuacji, w której skarżący wskaże prawo podmiotowe mające swoje źródło w innym przepisie Konstytucji, które doznało uszczerbku na skutek naruszenia powyższych zasad (zob. także: postanowienia z 19 grudnia 2001 r. SK 8/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 272; z 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53). Art. 7 Konstytucji ustanawia natomiast zasadę legalizmu, jednak nie wynikają z niego żadne prawa dla osób.
W analogiczny sposób należy odnieść się do zarzutów naruszenia art. 87 ust. 1 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji. Trybunał stwierdza, że powyższe przepisy nie są właściwe do konstruowania podstaw skargi konstytucyjnej, podobnie bowiem jak art. 2 i art. 7 ustawy zasadniczej nie wyrażają praw i wolności przysługujących osobom fizycznym. Pierwszy z nich zawiera katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego, drugi natomiast określa zasady wydawania rozporządzeń jako aktów prawa powszechnie obowiązującego.
Bez wątpienia w skardze nie wskazano prawa o charakterze podmiotowym ani konstytucyjnej wolności, w zakresie których doszło do naruszenia wskazanych wyżej zasad przedmiotowych. Każdy tych przepisów stanowi samodzielną podstawę skargi konstytucyjnej. Znaczy to, że w tym zakresie skarga nie spełnia przewidzianych prawem przesłanek, co na podstawie art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK stanowi o odmowie nadania jej dalszego biegu.
Po drugie, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zarzuty niekonstytucyjności de facto odnoszą się do zastosowania przez sąd in concreto – zdaniem skarżącego – nieobowiązujących aktów prawnych, doprowadzając tym samym do uszczuplenia jego praw majątkowych. Skarżący wielokrotnie stawia zarzut, że „sąd powszechny zadziałał nielegalnie”, „sąd naruszył”, czy też „sąd (...) naruszył określone zasady Konstytucji RP i wywodzone z nich prawa skarżącego”. Skarżący przenosi zatem ciężar rozważań na płaszczyznę stosowania prawa, ta zaś pozostaje zasadniczo poza zakresem kompetencji Trybunału Konstytucyjnego (zob. postanowienia TK z: 8 grudnia 2003 r., Ts 184/03, OTK ZU nr 1/B/2004, poz. 97; 28 stycznia 2004 r., Ts 162/03, OTK ZU nr 3/B/2004, poz. 193; 27 kwietnia 2004 r. i 29 czerwca 2004 r., Ts 34/04, OTK ZU nr 3/B/2004, poz. 211 i 212; 14 grudnia 2004 r., SK 29/03, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 124; 19 lipca 2005 r., SK 22/04, OTK ZU nr 7/A/2005, poz. 86; 21 września 2005 r., SK 32/04, OTK ZU nr 8/A/2005, poz. 95).
Merytoryczne rozpoznanie skargi konstytucyjnej, w której sformułowano tego typu zarzuty, jest niedopuszczalne i na podstawie art. 49 w związku z art. 39 ust. 1 pkt. 1 ustawy o TK przesądza o odmowie nadania jej dalszego biegu.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny orzekł, jak w sentencji.