Pełny tekst orzeczenia

160/2/B/2012

POSTANOWIENIE
z dnia 20 marca 2012 r.
Sygn. akt Tw 9/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Kotlinowski – przewodniczący
Maria Gintowt-Jankowicz – sprawozdawca
Stanisław Rymar,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 sierpnia 2011 r. o odmowie nadania dalszego biegu wnioskowi Kongregacji Przemysłowo-Handlowej,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

1. W dniu 14 kwietnia 2011 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek Kongregacji Przemysłowo-Handlowej (dalej: Kongregacja albo Izba), o zbadanie zgodności art. 21 ust. 1 pkt 67 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307, ze zm.; dalej: ustawa o podatku dochodowym) z art. 32 Konstytucji.

2. Postanowieniem z 16 sierpnia 2011 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania wnioskowi dalszego biegu.

2.1. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że Kongregacja nie jest związkiem zawodowym, organizacją pracodawców ani organizacją zawodową w rozumieniu art. 191 ust. 4 Konstytucji, a zatem nie jest podmiotem uprawnionym do złożenia wniosku w sprawie abstrakcyjnej kontroli norm. Okoliczność ta, zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), stanowiła podstawę odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia.
2.2. Trybunał Konstytucyjny wskazał ponadto na brak uchwały (lub inaczej nazwanego rozstrzygnięcia), w której podmiot legitymowany wyraziłby wolę wszczęcia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie hierarchicznej kontroli zgodności norm. W konsekwencji, Trybunał uznał, że złożony wniosek pochodzi od podmiotu nieuprawnionego w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).

3. W zażaleniu z 25 sierpnia 2011 r. Kongregacja wniosła o „[jego] uwzględnienie (…) i o rozpoznanie sprawy z wniosku z 14 kwietnia 2011 r. przez Trybunał Konstytucyjny na rozprawie”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:


1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 ustawy o TK wnioskodawcy przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania wnioskowi dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje skutecznie wniesione zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 3 lit. b w zw. z art. 36 ust. 6-7 ustawy o TK). Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje przede wszystkim te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.



2. Na wstępie należy zwrócić uwagę, że w zaskarżonym orzeczeniu Trybunał prawidłowo stwierdził, iż udzielone przez Prezesa Zarządu pełnomocnictwo „w zakresie złożenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego (…)” nie zastępuje uchwały (lub inaczej nazwanego aktu), w której ogólnokrajowy organ (władza) Kongregacji wyraziłby wolę wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego. Brak zarzutów odnoszących się do powyższej kwestii świadczy o tym, że Izba nie podważa trafności rozstrzygnięcia Trybunału, który uznał, że złożony wniosek pochodził od podmiotu nieuprawnionego w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji. Okoliczność ta sama w sobie uzasadniałaby odstąpienie od rozpatrywania zarzutów przedstawionych w zażaleniu. Niezależnie jednak od powyższego, Trybunał Konstytucyjny postanowił ustosunkować się do twierdzeń wnioskodawcy przedstawionych w piśmie z 25 sierpnia 2011 r.



3. Argumentacja zażalenia ogranicza się do polemiki z zajętym w zaskarżonym postanowieniu stanowiskiem, zgodnie z którym Kongregacja nie posiada statusu podmiotu, któremu zgodnie z art. 191 ust. 1 pkt 4 i art. 191 ust. 2 przysługuje legitymacja procesowa w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Wnioskodawca twierdzi, że „art. 21 ust. 1 pkt 67 ustawy z 26 lipca 1991 r. dotyczy spraw objętych zakresem działania podmiotów prowadzących działalność gospodarczą (pracodawców) zrzeszonych w Izbie, które – działając jako pracodawcy – przekazują pracownikom świadczenia finansowane z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych w różnych formach, co bezsprzecznie pozostaje w związku z prowadzoną przez nie działalnością gospodarczą. Izba, która reprezentuje interesy gospodarcze zrzeszonych w niej podmiotów gospodarczych, dokonuje oceny funkcjonowania przepisów prawnych i wspiera inicjatywy gospodarcze swoich członków i jako reprezentant ich interesów gospodarczych jest uprawniona do wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego, o zbadanie konstytucyjności powołanego przepisu podatkowego. Legitymację i kompetencje Izby w tym zakresie określa § 6 ust. 2 w związku z § 7 ust. 1 lit. c, lit. d i lit. l statutu Izby. W związku z tym (…) brak jest (…) podstaw do wyłączenia z kręgu podmiotów uprawnionych do złożenia takiego wniosku izby gospodarczej, która jest ogólnokrajową organizacją pracodawców w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP. Nie ma w niniejszym przypadku podstaw, aby ograniczać zakres podmiotów uprawnionych do złożenia wniosku tylko i wyłącznie do ogólnokrajowych organizacji pracodawców w rozumieniu ustawy z 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców”.



4. Odnosząc się do przywołanego stanowiska, należy zwrócić uwagę na kilka kwestii.



4.1. Skoro wnioskodawca przyznaje, że po pierwsze, „Kongregacja Przemysłowo-Handlowa (…) jest utworzona oraz działa zgodnie z ustawą z 30 maja 1989 r . o izbach gospodarczych” i „zgodnie ze statutem Izba jest organizacją samorządu gospodarczego zrzeszającą na zasadzie dobrowolności podmioty prowadzące działalność gospodarczą (§ 2 statutu Izby)”, to tym samym przesłanką przynależności do tej organizacji jest posiadanie statusu przedsiębiorcy. Jeżeli „Izba, będąc organizacją samorządu gospodarczego, reprezentuje interesy gospodarcze zrzeszonych w niej podmiotów gospodarczych”, to tym samym jej ratio sprowadza się do „działalności w obszarze szeroko rozumianej ochrony polskiego rynku”. Sfera ta jednak z natury rzeczy nie podlega ochronie ze strony organizacji pracodawców z punktu widzenia założonych celów i postawionych zadań. Nie można jej tym samym utożsamiać z cechą, która pozwalałaby uznać Izbę za podmiot spełniający przesłanki z art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji. Należy bowiem pamiętać, że wystąpienie z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego nie stanowi szczególnego środka ochrony interesów gospodarczych organizacji pracodawców, choć interesy te są w naturalny sposób związane z funkcjonowaniem przedsiębiorców zrzeszonych w takiej organizacji (por. postanowienie TK z 3 lutego 2010 r., Tw 25/09, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 4 i powołane tam orzeczenia).

Nie ulega wątpliwości, że gdyby ustrojodawca chciał objąć interesy gospodarcze szczególną ochroną, wyrażającą się w możliwości kierowania wniosku do Trybunału Konstytucyjnego, przyznałby takie uprawnienie organizacjom powołanym do reprezentowania właśnie takich interesów swoich członków (np. izbom gospodarczym). Skoro prawodawca nie przyjął powyższego rozwiązania, to zdolność wnioskowa organizacji pracodawców dotyczy tylko interesów ich członków odnoszących się do ich pozycji jako pracodawców, tym bardziej że istnieją kategorie pracodawców, które z założenia nie mogą lub nie muszą prowadzić działalności gospodarczej (por. postanowienie pełnego składu Trybunału Konstytucyjnego z 28 stycznia 2004 r., Tw 74/02, OTK ZU nr 1/B/2004, poz. 2).



4.2. Trybunał Konstytucyjny ustalił, że art. 21 ust. 1 pkt 67 ustawy o podatku dochodowym określa kategorie świadczeń rzeczowych, których wartość nie podlega zwolnieniu od podatku dochodowego od osób fizycznych. Kwestionowany przepis kształtuje zatem sytuację podatkową osoby fizycznej otrzymującej świadczenia rzeczowe z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Co oczywiste, zaskarżony przepis dotyczy podatnika w aspekcie jego relacji z fiskusem, nie zaś pracodawcy w stosunku do pracownika. W konsekwencji należy stwierdzić, że kwestionowanie przepisu, który nie odnosi się bezpośrednio do uprawnień czy obowiązków pracodawcy z punktu widzenia stosunku pracy, wyklucza w rozpatrywanej sprawie uznanie Izby za podmiot występujący w charakterze (z pozycji) organizacji pracodawców. Co istotne, powyższe stanowisko jest uzasadnione, niezależnie od tego, na podstawie jakiego aktu normatywnego rangi ustawowej podmiot wszczynający postępowanie w rozpatrywanej sprawie został utworzony i funkcjonuje. Oznacza to tym samym, że w zaskarżonym postanowieniu odmówiono wnioskowi Kongregacji dalszego biegu nie tylko – jak utrzymuje wnioskodawca – ze względu na to, że Izba „nie działa w oparciu o ustawę z 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców”, ale również (i przede wszystkim) z uwagi na przedmiot i wzorce kontroli (zarzucaną „podatkową dyskryminację”) oraz charakter interesu chronionego (cel ogólnospołeczny), które z natury rzeczy wykraczają poza zakres działania organizacji pracodawców w aspekcie przysługującej im legitymacji procesowej w postepowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym (art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji).

Należy bowiem pamiętać, że o przynależności do konstytucyjnej kategorii „organizacji pracodawców” nie decyduje jedynie kryterium czysto formalne, tj. działanie na podstawie określonej ustawy, ale również kryterium materialne, tj. posiadanie przez dane zrzeszenie pewnych koniecznych cech, wynikających nie tylko z wykładni językowej, ale i systemowej tekstu Konstytucji, które odnoszą się do pozycji ich członków jako pracodawców. Z tego punktu widzenia nie jest właściwe postrzeganie organizacji pracodawców jako zrzeszenia powołanego w celu ochrony interesów innych niż pracodawców, w szczególności ogólnospołecznych (por. powołane postanowienie TK z 28 stycznia 2004 r.).

Skoro uprawnienie do występowania z wnioskiem do Trybunału wynika wprost z ustawy zasadniczej, to tym samym nie mogą o nim decydować samodzielnie powoływane przez wnioskodawcę postanowienia jego statutu. Dlatego też te ostatnie nie mogą mieć zastosowania przy ustalaniu zakresu działania Kongregacji jako kryterium wyznaczającego kategorie przepisów, które może ona kwestionować w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego przepisy objęte rozpatrywanym wnioskiem Kongregacji nie odnoszą się do interesów prawnych jej członków postrzeganych jako pracodawcy, tylko do interesów ogólnospołecznych, w szczególności w kontekście powołanego art. 32 Konstytucji. Wnioskodawca sam potwierdza w zażaleniu, że kwestionowany przepis „narusza zasadę równości podmiotów otrzymujących świadczenia rzeczowe z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, poprzez bezzasadne wyłączenie ze zwolnienia z opodatkowania pracowników otrzymujących bony i inne znaki, uprawniające do ich wymiany na towary lub usługi”.
Z powyższych względów należy stwierdzić, że Trybunał Konstytucyjny w zaskarżonym postanowieniu prawidłowo stwierdził, że zakres zaskarżenia wyznaczony w rozpatrywanym wniosku wskazuje na generalny charakter legitymacji (art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji), która, co oczywiste, nie przysługuje wnioskodawcy w rozpoznawanej sprawie.


W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.