Pełny tekst orzeczenia

474/6/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 6 czerwca 2012 r.

Sygn. akt Tw 18/12



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Stanisław Biernat,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym wniosku Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Pośredników Otwartych Funduszy Emerytalnych o zbadanie zgodności:

art. 92 ust. 1 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 34, poz. 189, ze zm.) z art. 2, art. 20, art. 22 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu wnioskowi.



UZASADNIENIE



W dniu 2 kwietnia 2012 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Pośredników Otwartych Funduszy Emerytalnych (dalej: Stowarzyszenie) o zbadanie zgodności art. 92 ust. 1 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 34, poz. 189, ze zm.; dalej: ustawa o funduszach) z art. 2, art. 20, art. 22 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. Zgodnie z art. 36 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wniosek przedstawiony przez ogólnokrajową władzę organizacji zawodowej podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. W postępowaniu tym Trybunał Konstytucyjny w składzie jednego sędziego bada, czy wniosek odpowiada wymogom formalnym (art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o TK), czy nie jest oczywiście bezzasadny (art. 36 ust. 3 ustawy o TK), a w szczególności, czy pochodzi od uprawnionego podmiotu (art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji).



2. Wola ogólnokrajowej władzy, która zazwyczaj ma strukturę kolegialną, znajduje wyraz w podejmowanych przez nią uchwałach. Tryb podjęcia uchwały regulują właściwe przepisy (np. statut), treść podjętej uchwały zostaje zaś zapisana w protokole z posiedzenia tej władzy. Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Trybunału uchwała ogólnokrajowej władzy organizacji zawodowej w sprawie wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego stanowi conditio sine qua non wszczęcia postępowania z inicjatywy tego podmiotu (zob. postanowienie TK z 1 lipca 2010 r., Tw 10/10, OTK ZU nr 4/B/2010, poz. 243).

Dla ustalenia, że wniosek pochodzi od ogólnokrajowej władzy organizacji zawodowej, a nie od osoby, która go sporządziła i podpisała, potrzebny jest dowód, że został on wniesiony na podstawie uchwały uprawnionej władzy. Wobec powyższego konieczne jest dołączenie do wniosku odpisu uchwały tej władzy. Treść uchwały i wniosku musi cechować minimalna zbieżność, która obejmuje wskazanie kwestionowanego przepisu (przedmiot kontroli), wyrażenie woli wyeliminowania tego przepisu z porządku prawnego oraz sformułowanie zarzutu niezgodności z przepisem aktu normatywnego o wyższej mocy prawnej (wzorzec kontroli).

Uchwała może zawierać także dodatkowe postanowienia dotyczące sposobu jej wykonania, w szczególności wskazywać inny podmiot (np. pełnomocnika) zobligowany przez ogólnokrajową władzę organizacji zawodowej do sporządzenia lub podpisania wniosku, złożenia go oraz reprezentowania wnioskodawcy w postępowaniu przed Trybunałem. Nie ulega przy tym wątpliwości, że powierzenie wykonania takiej uchwały konkretnie określonemu podmiotowi nie wpływa na ocenę legitymacji procesowej wnioskodawcy, o którym mowa w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, gdyż w dalszym ciągu tylko ogólnokrajowa władza organizacji zawodowej jest uprawniona do zainicjowania hierarchicznej kontroli zgodności norm, tzn. wyznaczenia zakresu zaskarżenia.

Ze względu na powyższe skierowany do Trybunału Konstytucyjnego wniosek, który nie stanowi ścisłej realizacji uchwały podjętej uprzednio przez ogólnokrajową władzę organizacji zawodowej, nie może być uznany za pismo skutecznie wszczynające postępowanie (art. 31 ust. 1 ustawy o TK).



2.1. Walne Zebranie (nie zaś Zgromadzenie – jak błędnie wskazano we wniosku) Członków Stowarzyszenia (dalej: Walne Zebranie) podjęło 29 lutego 2012 r. uchwałę nr 1/02/2012, w której „postanawia się wystąpić z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności z Konstytucją RP przepisów ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 34, poz. 189)”.

Uchwały tej nie można uznać za podstawę prawną wniosku, który wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego 2 kwietnia 2012 r.



2.2. Trybunał Konstytucyjny ustalił, że w uchwale nr 1/02/2012 z 29 lutego 2012 r. nie sprecyzowano ani przedmiotu, ani wzorców kontroli.

W konsekwencji należy stwierdzić, że podjęcie przez Walne Zebranie uchwały, w której nie przedstawiono zarzutu niezgodności konkretnych przepisów ustawy o funduszach z wyraźnie wskazanymi postanowieniami Konstytucji, musi być uznane za nieskutecznie złożone oświadczenie woli w sprawie wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego. Jeżeli bowiem uchwała podmiotu konstytucyjnie legitymowanego do złożenia wniosku (art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji) nie wyznacza dokładnie zakresu zaskarżenia, to okoliczność ta uniemożliwia Trybunałowi przeprowadzenie abstrakcyjnej kontroli norm.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił odmówić nadania wnioskowi dalszego biegu ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).

Jednocześnie trzeba podkreślić, że tak rozumiana wadliwość uchwały stanowiącej podstawę wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego nie może zostać uznana za brak formalny, który podlegałby usunięciu w trybie art. 36 ust. 2 ustawy o TK (por. postanowienie z 24 listopada 2003 r., Tw 30/03, OTK ZU nr 4/B/2003, poz. 209).



2.3. Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że zarówno skonkretyzowanie przedmiotu kontroli, tzn. wskazanie art. 92 ust. 1 ustawy o funduszach, jak i sprecyzowanie wzorców kontroli, tzn. powołanie art. 2, art. 20, art. 22 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji, nastąpiło dopiero w samym wniosku złożonym do Trybunału.

Trybunał Konstytucyjny przypomina, że pełnomocnik wnioskodawcy (również podmiot sporządzający lub podpisujący wniosek) jest zobowiązany do działania w granicach i zakresie udzielonego pełnomocnictwa. Nie posiada zatem kompetencji do samodzielnego kształtowania ani przedmiotu, ani wzorców kontroli, gdyż wiąże go treść uchwały podmiotu legitymowanego do wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego.

Wobec powyższego, na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że rozpatrywany wniosek w zakresie, w jakim samoistnie konkretyzuje przedmiot i wzorce kontroli, pochodzi od podmiotu nieuprawnionego. Okoliczność ta, zgodnie z art. 36 ust. 3 w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, stanowi podstawę odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu.



3. Trybunał Konstytucyjny przypomina, że niezbędną przesłanką posiadania zdolności wnioskowej przez podmiot, o którym mowa w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, jest jego ogólnokrajowy charakter. W obowiązującym stanie prawnym, kontroli legitymacji Stowarzyszenia, które uznaje się za „ogólnopolską organizację zawodową”, nie można ograniczyć jedynie do odczytania jego nazwy, czy też wywiedzenia ogólnokrajowego charakteru ze względu na statutowo określony terytorialny zakres działania, obejmujący obszar Rzeczypospolitej Polskiej (§ 3 ust. 1).



3.1. Stwierdzenie, że władze danej organizacji zawodowej są uprawnione do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego, musi być poprzedzone oceną merytoryczną, czy organizacja ta ma rzeczywiście charakter ogólnokrajowy. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego badania takiego należy dokonywać, korzystając – przede wszystkim – z danych ujawnionych w rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji i publicznych zakładów opieki zdrowotnej, w szczególności z wpisów zawartych w rubryce 3 działu 1, informujących o jednostkach terenowych lub oddziałach organizacji. Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że organizacje, które faktycznie posiadają takie struktury, mają możliwość ich ujawnienia zgodnie z § 148 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 listopada 2011 r. w sprawie szczegółowego sposobu prowadzenia rejestrów wchodzących w skład Krajowego Rejestru Sądowego oraz szczegółowej treści wpisów w tych rejestrach (Dz. U. Nr 273, poz. 1616).



3.2. Na podstawie odpisu aktualnego (numer Krajowego Rejestru Sądowego: 0000378171) z rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji i publicznych zakładów opieki zdrowotnej, dołączonego do akt niniejszej sprawy, Trybunał Konstytucyjny ustalił, że Stowarzyszenie nie posiada jednostek terenowych lub oddziałów, co potwierdza brak wpisów w rubryce 3 działu 1 rejestru. Wymaga nadto podkreślenia, że w nagłówku doręczonego przez wnioskodawcę statutu znajduje się zastrzeżenie w brzmieniu: „statut stowarzyszenia bez prawa tworzenia jednostek terenowych”.



3.3. Trybunał Konstytucyjny stwierdza zatem, że Stowarzyszeniu nie można przypisać przymiotu organizacji ogólnokrajowej w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji. Tym samym należy uznać, że wniosek złożony do Trybunału Konstytucyjnego przez Walne Zebranie pochodzi od podmiotu, któremu nie przysługuje legitymacja do występowania o dokonanie abstrakcyjnej kontroli norm. Okoliczność powyższa uzasadnia odmowę nadania wnioskowi dalszego biegu (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).



4. Niezależnie od powyższego Trybunał Konstytucyjny zbadał, czy wnioskodawca posiada legitymację do zainicjowania kontroli konstytucyjności zakwestionowanego przepisu.



4.1. Trybunał Konstytucyjny przypomina, że organizacje zawodowe jako zrzeszenia przedstawicieli określonego zawodu (np. zaufania publicznego) mogą domagać się kontroli wyłącznie tych aktów normatywnych, które bezpośrednio kształtują zasady wykonywania danej profesji (art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji). To zatem konieczność obrony celów ściśle zawodowych stanowi ratio przyznania ogólnokrajowym władzom tychże organizacji legitymacji ograniczonej rzeczowo, pozostawiając podmiotom legitymowanym generalnie (art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji) inicjowanie kontroli norm, uzasadnione ochroną ogólnospołecznego (ogólnonarodowego) interesu.

Natomiast wystąpienie z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego nie stanowi szczególnego środka ochrony interesów gospodarczych związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorców zrzeszonych w organizacji inicjującej rozpoznanie wstępne (por. postanowienie TK z 3 lutego 2010 r., Tw 25/09, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 4 oraz powołane tam orzeczenia).



4.2. Stowarzyszenie kwestionuje konstytucyjność art. 92 ust. 1 ustawy o funduszach w brzmieniu: „zakazuje się prowadzenia działalności akwizycyjnej na rzecz otwartego funduszu polegającej na działaniach mających na celu skłonienie kogokolwiek, aby przystąpił do otwartego funduszu lub pozostawał członkiem tego funduszu, w szczególności oferowania dodatkowych korzyści materialnych z tytułu członkostwa w otwartym funduszu lub wykorzystywania stosunku nadrzędności wynikającego ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego, na którym jest oparta zależność służbowa lub inna zależność o podobnym charakterze, jeżeli celem takiego działania miałoby być skłonienie kogokolwiek, aby przystąpił do funduszu lub pozostawał jego członkiem”.



4.3. Stowarzyszenie twierdzi, że „ustanowienie zakazu akwizycji na rzecz otwartych funduszy emerytalnych narusza (…) zasadę proporcjonalności wkraczania ustawodawcy w sferę wolności i praw obywatela, zwłaszcza w odniesieniu do swobody prowadzenia działalności gospodarczej”. Zdaniem wnioskodawcy „nie została spełniona jedna z podstawowych przesłanek umożliwiająca wprowadzenie ograniczeń związanych z wolnością wykonywania działalności gospodarczej w postaci akwizycji na rzecz otwartych funduszy emerytalnych (…), tj. nie został wskazany żaden ważny interes publiczny, czy też jakiekolwiek inne przyczyny wprowadzonych ograniczeń, które usprawiedliwiałyby ingerencję w zasadę swobody prowadzenia działalności gospodarczej. Żaden z podmiotów uczestniczących w procedurze legislacyjnej w odniesieniu do komentowanych przepisów nie wskazał takiego uzasadnienia, ani w rozumieniu art. 22 Konstytucji RP, ani też w rozumieniu art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Przedstawione okoliczności potwierdzają stanowisko wnioskodawcy, iż doszło do naruszenia zasady określonej w treści art. 2 Konstytucji”.



4.4. Oceniając wniosek w aspekcie kwestionowanych przepisów oraz wzorców kontroli, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że są one immanentnie związane z ochroną działalności gospodarczej prowadzonej przez członków Stowarzyszenia. Zarzuty wnioskodawcy koncentrują się na wykazaniu, że kwestionowane przepisy naruszają: art. 20 Konstytucji (zasada społecznej gospodarki rynkowej) i art. 22 Konstytucji (zasada swobody działalności gospodarczej) oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji (zasada proporcjonalności) i art. 2 Konstytucji (zasada demokratycznego państwa prawnego). Stowarzyszenie występuje zatem w interesie gospodarczym, co wykracza poza granice przysługującej organizacjom zawodowym legitymacji w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym (art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji).

Co istotne dla rozpatrywanej sprawy, argumentacja wnioskodawcy nie odnosi się zasadniczo do kwestii wykonywania profesji. Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że mimo iż wnioskodawca zwraca uwagę na „wyeliminowanie możliwości wykonywania zawodu akwizytora”, to jednak nie wskazuje wzorca kontroli, który mógłby zostać uznany za adekwatny z punktu widzenia wolności wyboru i wykonywania zawodu. W konsekwencji należy stwierdzić, że skierowany przez Stowarzyszenie do Trybunału Konstytucyjnego wniosek nie dotyczy bezpośrednio ochrony praw, w obronie których może występować podmiot inicjujący wstępne rozpoznanie z pozycji organizacji zawodowej.

Okoliczności powyższe uzasadniają odmowę nadania wnioskowi Stowarzyszenia dalszego biegu (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).



W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.