Pełny tekst orzeczenia

556/6/B/2013

POSTANOWIENIE

z dnia 12 czerwca 2013 r.

Sygn. akt Ts 338/11



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Stanisław Biernat,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej BELOS-PLP S.A. w sprawie zgodności:

art. 8 ust. 2a oraz art. 18 ust. 1a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, ze zm.) z art. 2, art. 20, art. 22, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 64 ust. 1 i 3, art. 84 oraz art. 217 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 9 grudnia 2011 r. BELOS-PLP S.A. (dalej: skarżąca, spółka) zakwestionowała zgodność art. 8 ust. 2a oraz art. 18 ust. 1a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, ze zm.; dalej: ustawa) z art. 2, art. 20, art. 22, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 64 ust. 1 i 3, art. 84 oraz art. 217 Konstytucji.

Rozpatrywana skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującą sprawą. Skarżąca zawarła z BBO Sp. z o.o. (dalej: BBO) umowę o dzieło na wykonanie określonych wyrobów. BBO powierzała wykonywanie tych wyrobów (w ramach umów zlecenie i umów o dzieło) osobom fizycznym, w tym pracownikom skarżącej. W związku z przeprowadzoną kontrolą Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Bielsku-Białej (ZUS) wydał szereg decyzji stwierdzających objęcie z urzędu pracowników spółki obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi, tj. ubezpieczeniem emerytalnym, rentowym, chorobowym i wypadkowym, z tytułu umów cywilnoprawnych zawartych z BBO. Jednocześnie organ rentowy ustalił podstawy wymiaru składek na te ubezpieczenia opłacane przez spółkę z uwzględnieniem przychodu uzyskiwanego przez pracowników skarżącej w związku z zawarciem umów z BBO. Skarżąca wniosła odwołania od powyższych decyzji, w tym m.in. od decyzji ZUS z 29 września 2010 r. (nr 020000 WUS I 400/PWD-3818/2/2010 oraz nr 020000 WUS I 400/PWD-3819/2/2010) wydanych w odniesieniu do Janusza H. Sąd Okręgowy w Bielsku Białej – VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 8 marca 2011 r. (sygn. akt VIU 2289/10) oddalił odwołanie skarżącej. Sąd Apelacyjny w Katowicach – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację spółki jako nieuzasadnioną (wyrok z 21 lipca 2011 r., sygn. akt III AUa 984/11). Orzeczenie powyższe doręczono pełnomocnikowi spółki 12 września 2011 r. Wyrokiem z 11 maja 2012 r. (sygn. akt I UK 5/12) Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną spółki wniesioną od wyroku sądu apelacyjnego.

W ocenie skarżącej zakwestionowane przepisy naruszają zasadę demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji), gdyż nie wskazują jednoznacznie kto, kiedy i w jakiej sytuacji jest płatnikiem składek za ubezpieczonego. Regulacje te są niezgodne z wyrażoną w art. 84 Konstytucji zasadą powszechności opodatkowania oraz zasadą nakładania podatków w drodze ustawy (art. 217 Konstytucji), ponieważ stanowią normę, z której jasno i precyzyjnie nie wynika obowiązek podatkowy. Ponadto, zaskarżone unormowanie obliguje skarżącą do zapłacenia składek ze środków własnych, a to – w ocenie spółki – jest sprzecznym z art. 64 ust. 3 Konstytucji wkroczeniem w jej sferę majątkową. Kwestionowane przepisy są również sprzeczne z zasadą proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji), gdyż nakładają na pracodawcę zbyt uciążliwe obowiązki w stosunku do interesu pracownika, który miałby podlegać ochronie. Ponadto, regulacje te stanowią formę ograniczenia wolności prowadzenia działalności gospodarczej (art. 20 Konstytucji) i wynikającej z niej swobody kontraktowania, które to ograniczenie nie znajduje uzasadnienia w wartościach określonych w art. 22 Konstytucji. Skarżąca sformułowala również zarzut niezgodności zaskarżonych przepisów z zasadą równości (art. 32 Konstytucji) w zakresie, w jakim prowadzą do nieusprawiedliwionego zróżnicowania sytuacji podmiotów zawierających umowy cywilnoprawne – w zależności od tego, czy druga strona posługuje się przy ich wykonywaniu pracownikami zleceniodawcy. W chwili powstania stosunku między pracodawcą a osobą trzecią zawarcie umowy o dzieło lub umowy zlecenie, dotąd zwolnione z obowiązku ubezpieczenia emerytalnego i rentowego, zostaje objęte tym ubezpieczeniem, a nadto obowiązkiem ubezpieczenia chorobowego.

Jak wskazuje skarżąca, ustalenie jednolitej wykładni art. 8 ust. 2a ustawy w uchwale Sądu Najwyższego z 2 września 2009 r. (sygn. akt II UZP 6/09) nie usunęło niekonstytucyjności zakwestionowanej regulacji. Nadal bowiem pracodawcy mogą być narażeni na konieczność zapłacenia zaległych składek (wraz z odsetkami) ze środków własnych, w przypadku gdy nie mieli wiedzy o tym, że ich pracownicy zawarli z innym podmiotem umowę cywilnoprawną i wykonują (poza stosunkiem pracy) pracę na rzecz pracodawcy.

Skarżąca sformułowała w skardze konstytucyjnej wniosek o wstrzymanie wykonania orzeczeń wydanych w stosunku do spółki na podstawie zakwestionowanych w skardze przepisów. Wskazała, że w analogicznych sprawach ZUS wydał w sumie 225 decyzji nakładających na nią obowiązek zapłacenia składek na ubezpieczenie społeczne na łączną kwotę ok. 1,5 mln złotych bez uwzględnienia należnych odsetek. Wykonanie tych orzeczeń może spowodować znaczący uszczerbek w majątku skarżącej.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji warunkiem merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie przez skarżącego, że w związku z wydaniem przez organ władzy publicznej ostatecznego orzeczenia na podstawie zakwestionowanego w skardze aktu normatywnego doszło do naruszenia przysługujących skarżącemu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym. Uprawdopodobnienie przez skarżącego naruszenia jego praw lub wolności jest zatem przesłanką konieczną do uznania dopuszczalności skargi konstytucyjnej. W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny zobowiązany jest zbadać, czy istotnie w niniejszej sprawie doszło do naruszenia wskazanych przez skarżącą praw konstytucyjnych.

W ocenie Trybunał analizowana skarga konstytucyjna jest oczywiście bezzasadna. Większość zarzutów zawartych w skardze odwołuje się do niejednoznaczności zaskarżonych przepisów, które nie definiują w sposób jasny i precyzyjny adresata obowiązku wynikającego z tych regulacji. Niemniej, skoro Sąd Najwyższy w uchwale z 2 września 2009 r. (sygn. akt II UZP 6/09) uznał, że na podstawie art. 8 ust. 2a ustawy pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy o dzieło zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe z tytułu tej umowy, to nie można zarzucać niejasności wykładni tych regulacji.

Trzeba jednocześnie podkreślić, że jeśli skarżąca nie chciała, aby wykonawcami umów zawartych z BBO byli jej pracownicy, mogła umieścić odpowiednie zastrzeżenia w tekście zawieranych umów. Tymczasem, jak wynika z ustaleń sądów orzekających w sprawie spółki, w zawieranych umowach zagwarantowano, że wykonanie dzieła nie może być powierzone osobom trzecim bez zgody spółki, a BBO przy realizowaniu umowy miała obowiązek stosować się do wskazówek skarżącej odnośnie do sposobu, procedur oraz terminu wykonywania dzieła. Istotnym elementem zawieranych umów były też załączniki, w których określono składy osobowe, tj. zespoły osób, którym BBO miała zlecić wykonanie umów (por. s. 2 uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach – III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 21 lipca 2011 r., sygn. akt III AUa 984/11).

Wobec powyższego trudno uznać za zasadną argumentację skarżącej, w myśl której niekonstytucyjność zakwestionowanych regulacji polega na nałożeniu obowiązku zapłaty składek ubezpieczeniowych na podmioty, które zawarły umowy cywilnoprawne, lecz nie mają wpływu lub wiedzy na temat tego, komu faktycznie zostanie powierzone wykonanie zawartej umowy o dzieło lub umowy zlecenia. Przy zawieraniu umów cywilnoprawnych z BBO to skarżąca określała, kto ma je wykonywać, nie mogła zatem nie wiedzieć, że faktycznym wykonawcą będzie jej pracownik. Wskazując z imienia i nazwiska wykonawcę dzieła (zlecenia), podejmowała decyzję o zaangażowaniu swoich pracowników do działania na jej rzecz w ramach umów cywilnoprawnych. Skarżąca zdawała sobie więc sprawę z tego, który z jej pracowników zostaje oddelegowany, na jakich warunkach i w jakim zakresie (s. 11 uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej – VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 8 marca 2011 r., sygn. akt VIU 2289/10). Ponadto, oświadczenie spółki, że pracownicy wykonujący na jej rzecz działania z tytułu umów zawartych z BBO nie przebywali na urlopach wypoczynkowych, nie jest wystarczające do stwierdzenia, że umowy cywilnoprawne zawarte z BBO faktycznie nie służyły obejściu przepisów dotyczących godzin nadliczbowych, czy też regulacji dotyczących obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Wręcz przeciwnie, stan faktyczny, na tle którego doszło do ukształtowania sytuacji prawnej spółki w zakresie zobowiązania jej do opłacenia składek z tytułu zawartych umów cywilnoprawnych, świadczy o świadomym i intencjonalnym działaniu spółki. Jednocześnie, zakwestionowane regulacje wskazują na racjonalność ustawodawcy, który przewidział takie sytuacje i zapewnił ochronę przed obchodzeniem prawa i pokrzywdzeniem pracowników.

Biorąc pod uwagę powyższe, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) Trybunał odmówił nadania analizowanej skardze konstytucyjnej dalszego biegu ze względu na jej oczywistą bezzasadność. Należy podkreślić, że okoliczność powyższa stanowi samodzielną przesłankę procesową przemawiającą przeciwko merytorycznemu rozpoznaniu skargi konstytucyjnej.

Niezależnie od powyższego, Trybunał stwierdza, że rozpatrywana skarga konstytucyjna nie spełnia również warunków wynikających z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK w zakresie określenia jej podstawy.

Trybunał Konstytucyjny przypomina, że z brzmienia art. 79 ust. 1 Konstytucji wynika, iż wzorcami kontroli w sprawie wszczętej na skutek złożenia skargi konstytucyjnej mogą być tylko przepisy wyrażające wolności lub prawa skarżącego (zob. postanowienia pełnego składu TK z: 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001 poz. 225; 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60; 16 lutego 2009 r., Ts 202/06, OTK ZU nr 1/B/2009, poz. 23). W podstawie skargi konstytucyjnej należy zatem zawsze wskazać konstytucyjne prawa bądź wolności przyjmujące normatywną postać praw podmiotowych, w tym znaczeniu, że ich adresatem jest obywatel (bądź inny podmiot prawa), kształtują one jego sytuację prawną, adresat ten ma zaś możność wyboru zachowania się, tzn. spełnienia lub niespełnienia normy (por. Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999, s. 159).

W analizowanej sprawie Trybunał stwierdza, że omawianej przesłanki dopuszczalności skargi konstytucyjnej nie wyczerpuje odwołanie się przez skarżącą do zasady demokratycznego państwa prawa (art. 2 Konstytucji), zasady równości (wywodzonej w treści skargi z art. 32 Konstytucji), zasady proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji), czy też zasad powszechności opodatkowania i nakładania podatków w przepisach ustawowych (art. 84 oraz art. 217 Konstytucji). Orzecznictwo w tym zakresie jest utrwalone, a Trybunał Konstytucyjny nie znajduje podstaw do odejścia od tego poglądu.

Ponadto należy stwierdzić oczywistą bezzasadność zarzutu naruszenia wynikającej z art. 20 i art. 22 Konstytucji wolności prowadzenia działalności gospodarczej. Istota zarzutów skargi konstytucyjnej w omawianym zakresie sprowadza się do konstatacji, że nałożenie na spółkę obowiązku zapłacenia składek na ubezpieczenie społeczne w związku z umową cywilnoprawną zawartą w ramach prowadzonej działalności narusza swobodę kontraktowania nierozerwalnie związaną z wolnością prowadzenia działalności gospodarczej. W tym kontekście trzeba podkreślić, że obowiązek uiszczania danin publicznych (w tym także obowiązkowych składek na ubezpieczenie społeczne opłacanych przez pracodawcę) znajduje swoje bezpośrednie zakotwiczenie w przepisach Konstytucji (przede wszystkim w art. 84), a zatem samo jego wprowadzenie nie może być rozważane w kategoriach związanych z ograniczaniem przysługujących danemu podmiotowi praw lub wolności konstytucyjnych. Tym bardziej że to sama skarżąca, określając, że to jej pracownicy mają faktycznie realizować wykonanie zawieranych umów cywilnoprawnych, doprowadziła do powstania obowiązku opłacenia składek za pracowników z tego tytułu. W rozpatrywanej sprawie zasada wolności działalności gospodarczej nie jest zatem adekwatnym wzorcem weryfikacji konstytucyjności zakwestionowanego przepisu. Za pozbawione podstaw należy bowiem uznać łączenie obowiązku daninowego z ograniczaniem wolności działalności gospodarczej. Przesłanki dopuszczalnego ograniczania wolności wyrażonej w art. 22 Konstytucji odnosić należy do działań jej adresatów związanych z samym podejmowaniem określonego rodzaju działalności, nie zaś do konkretnych warunków (także finansowych) jej prowadzenia (por. postanowienie TK z 5 października 2010 r., Ts 41/07, OTK ZU nr 3/B/2011, poz. 193).

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego wymogu wynikającego z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK nie wypełnia także odwołanie się do treści art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji. W odniesieniu do wskazania prawa własności i innych praw majątkowych (jak i przepisu określającego przesłanki ograniczania tych praw) zaaprobować należy stanowisko Trybunału wyrażane w dotychczasowym orzecznictwie skargowym. Zgodnie z nim, każda danina publiczna stanowi formę ingerencji w sferę własności lub innych praw majątkowych (zob. wyrok TK z 2 kwietnia 2007 r., SK 19/06, OTK ZU nr 4/A/2007, poz. 37) i łączy się nieuchronnie z ingerencją w prawa majątkowe jednostki (zob. wyroki TK z: 11 grudnia 2001 r., SK 16/00, OTK ZU nr 8/2001, poz. 257; 14 września 2001 r., SK 11/00, OTK ZU nr 6/2001, poz. 166; 30 stycznia 2001 r., K 17/00, OTK ZU nr 1/2001, poz. 4). Ze względu na to, że obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych znajduje swoje bezpośrednie zakotwiczenie w przepisach Konstytucji (przede wszystkim w art. 84), samo jego wprowadzenie nie może być rozważane w kategoriach związanych z ograniczaniem przysługujących danemu podmiotowi praw lub wolności konstytucyjnych, w tym prawa własności lub innych praw majątkowych. Trybunał Konstytucyjny zwracał też uwagę na bezpodstawność stanowiska, zgodnie z którym każde ograniczenie majątkowe spowodowane nałożeniem podatku lub innej daniny publicznej jest zawsze niedopuszczalnym ograniczeniem własności. Podkreślał bowiem, że jego przyjęcie mogłoby prowadzić do fałszywego wniosku, że każda niekorzystna zmiana w sytuacji majątkowej jednostki stanowi ograniczenie jej własności (zob. wyrok TK z 30 stycznia 2001 r., K 17/00, OTK ZU nr 1/2001, poz. 4). Tak daleko idąca (absolutna) ochrona własności i innych praw majątkowych nie znajduje uzasadnienia w świetle przepisów Konstytucji (por. też wyrok TK z 5 listopada 2008 r., SK 79/06, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 153).

Podsumowując, Trybunał stwierdza, że skarżąca nie wykazała sposobu, w jaki zakwestionowana regulacja doprowadziła – wskutek jej zastosowania – do naruszenia przysługujących skarżącej konstytucyjnych wolności i praw, a zatem nie wypełniła obowiązku przewidzianego w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.



Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, Trybunał odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu i w związku z tym pozostawił wniosek o wstrzymanie wykonania decyzji ZUS bez rozpoznania.