Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 09 stycznia 2015 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 grudnia 2014 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa J. O.

przeciwko Gminie W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku wstępnego Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.

z dnia 13 czerwca 2014 roku, sygn. akt I C 294/14

zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że uznaje roszczenie powoda za usprawiedliwione w zasadzie za okres czasu od dnia 16 sierpnia 2013 roku, a w pozostałym zakresie apelację oddala.

Sygn. akt II Ca 769/14

UZASADNIENIE

Wyrokiem wstępnym z dnia 13 czerwca 2014 r. w sprawie I C 294/14 Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. uznał za usprawiedliwione w zasadzie roszczenie powoda J. O. przeciwko Gminie W. o zapłatę za bezumowne korzystanie ze stanowiącej własność powoda sieci kanalizacyjnej.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i rozważania Sadu Rejonowego:

W skład masy upadłości Zakładów (...) Spółka z o.o. w W. wchodziła sieć kanalizacyjna znajdująca się na terenie W. składająca się z kanalizacji przemysłowej, sanitarnej i deszczowej. Zakłady (...) prowadziły oczyszczalnię ścieków obsługującą całą Gminę W..

Dnia 2.04.2001 r. Gmina W. uruchomiła własną oczyszczalnię ścieków, Zakłady (...) Spółka z o.o. w W. w upadłości wstrzymały eksploatację swojej oczyszczalni.

Całą sieć kanalizacyjną nabył od Zakładów (...) Spółki z o.o. w W. w upadłości na mocy umowy z dnia 16.08.2013 r. J. O..

Gmina W. od uruchomienia własnej oczyszczalni korzysta z sieci kanalizacyjnej Zakładów (...) Spółki z o.o. w W. w upadłości, obecnie stanowiących własność J. O.. Gmina pobiera opłaty za odbiór ścieków. Wójt Gminy W. ma świadomość, że korzysta z cudzej sieci.

Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. prawomocnym wyrokiem z dnia 9.10.2006 r. w sprawie IC 240/05 zasądził od Gminy W. na rzecz Masy Upadłości Zakładów (...) Spółki z o.o. w W. kwotę 5.878,23 złotych z ustawowymi odsetkami tytułem odszkodowania (wynagrodzenia ) za bezumowne korzystanie z kanalizacji za miesiąc styczeń 2003 r..

Prawomocnym wyrokiem z dnia 20.12.2007 r. Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb.w sprawie IC 1114/07 oddalił powództwo Syndyka Masy Upadłości Zakładów (...) Spółki z o.o. w W. przeciwko Gminie W. o zapłatę kwoty 241.007,43 złotych tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kanalizacji za okres od kwietnia 2004 do listopada 2007 roku. Sąd stwierdził, iż art. 31 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 roku o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków( tekst jedn. Dz. U. z 2006 r., z. 23, poz. 858 ze zm.) stanowi lex specialis pod względem podmiotowym i przedmiotowym regulującym kwestie wzajemnych stosunków posiadacza i właściciela rzecz, odmienne niż określone ogólnymi przepisami art. 224 -230 kc. Przełamuje on zasadą lex retro non agit i ogranicza zasadę swobody umów, stanowi on całkowitą i jedyną formę realizacji żądań wynikających z tytułu wzniesienia urządzeń i sieci.

Nie doszło do ugody w sprawie przed Sądem Rejonowym w Piotrkowie Tryb sygn. I Co 3351/13 z wniosku J. O. z dnia 16.12.2013 r. o odpłatne przejęcie przez Gminę W. sieci kanalizacyjnej stanowiącej własność powoda. Nie doszło do ugody w sprawie sygn. I Co 3352/13 z wniosku J. O. z dnia 16.12.2013 r. o zapłatę przez Gminę W. kwoty 493.771,32 złotych z tytułu bezumownego korzystania z sieci kanalizacyjnej stanowiącej własność powoda za okres od grudnia 2006 r. do grudnia 2013 r.

Sąd Rejonowy zważył, iż przepis art. 49 kc stanowi, iż urządzenia służące m. in. do doprowadzania lub odprowadzania płynów nie należą do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa. Osoba, która poniosła koszty budowy tych urządzeń i jest ich właścicielem, może żądać, aby przedsiębiorca, który przyłączył te urządzenia do swojej sieci, nabył ich własność za odpowiednim wynagrodzeniem; z takim żądaniem może wystąpić też przedsiębiorca.

Wejście urządzeń w skład przedsiębiorstwa przesyłowego oznacza, że stały się one elementem składowym przedsiębiorstwa, co nie jest równoznaczne z przeniesieniem własności. Uprawnienia przedsiębiorstwa do korzystania z urządzeń mogą mieć bowiem charakter prawno rzeczowy (np. własność, gdy została przeniesiona) albo obligacyjny (np. używanie, najem, leasing).

Urządzenia przesyłowe z chwilą ich połączenia z siecią należącą do przedsiębiorstwa, przestają być częścią składową nieruchomości i stają się samoistnymi rzeczami, które mogą być przedmiotem odrębnej własności i obrotu. Tak też się stało w niniejszej sprawie.

Sieć kanalizacyjna jako samoistna rzecz została sprzedana powodowi przez przedsiębiorstwo, do którego była podłączona ( Zakłady (...) Spółka z o.o. w W. w upadłości), a pozwana Gmina W. przyłączając ją do swojej oczyszczalni nie nabyła jej własności.

W sprawie bezspornym jest, że powód pozostaje właścicielem sieci kanalizacyjnej, z której korzysta Gmina W. (zgodnie z ustawą z dnia 7.06.2001 r. o zbiorowym zaopatrywaniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu scieków - zadaniem własnym gmin jest zbiorowe odprowadzanie ścieków).

Gminę W. należy uznać za posiadacza zależnego sieci kanalizacyjnej w złej wierze, albowiem Wójt Gminy ma świadomość, że korzysta z cudzej sieci przesyłowej bez podstawy prawnej.

Przypisanie pozwanej statusu posiadacza zależnego w złej wierze skutkuje przyznaniem powodowi na podstawie art. 230 kc prawa dochodzenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez pozwaną Gminę z rzeczy zgodnie z treścią art. 224 § 2 kc i art. 225 kc, Sąd Rejonowy powołał się przy tym na stanowisko Sądu Najwyższego zajęte w podobnej sprawie w uzasadnieniu wyroku z dnia 19.10.201lr. II CSK 80/11. Tym samym Sąd Rejonowy nie podzielił zapatrywania Sądu Okręgowego wyrażonego w uzasadnieniu wyroku z dnia 20.12.2007 r. w sprawie sygn. akt I C 1114/07, iż 31 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków stanowi całkowita i jedyną formę realizacji żądań wynikających z tytułu wzniesienia urządzeń i sieci.

Zgodnie z treścią art. 31 ust. 1 w/w ustawy osoby, które wybudowały z własnych środków urządzenia wodociągowe i urządzenia kanalizacyjne, mogą je przekazywać odpłatnie gminie lub przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu, na warunkach uzgodnionych w umowie. Przepis ten nie oznacza, iż osoby, które wybudowały na własny koszt urządzenia przesyłowe mogą skutecznie domagać się zawarcia umowy na drodze sądowej (podstawę prawną takiego roszczenia stanowi art. 49 kc). Powołując się na treść art. 31 ustawy o zbiorowym zaopatrywaniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków osoba może wystąpić jedynie z roszczeniem odszkodowawczym np. w wysokości kosztów ponoszonych przez właściciela na utrzymanie urządzeń w należytym stanie technicznym, w razie odmowy zawarcia umowy (G. Bieniek, Urządzenia przesyłowe, Problematyka prawna. Lexis Nexis, W-wa 2008, s. 35, 37-38). Przepis art. 31 nie wyłącza też z całą pewnością skuteczności roszczeń właściciela urządzeń przesyłowych względem ich posiadacza.

Z uwagi na powyższe Sąd Rejonowy orzekł jak w wyroku wstępnym.

Od powyższego wyroku apelację złożyła pozwana Gmina W.. Zaskarżyła go w całości zarzucając nieważność postępowania sprawy o roszczenie, o które sprawa została już prawomocnie osądzona. Występując z tym zarzutem wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku wstępnego i odrzucenie pozwu oraz zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego.

Na wypadek, gdyby Sąd drugiej instancji nie podzielił zarzutów nieważności postępowania zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła:

1. naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, w szczególności:

-

art. 318 § 1 Kpc przez wydanie wyroku wstępnego przed prawomocnym rozstrzygnięciem zarzutu powagi rzeczy osądzonej;

-

art. 193 § 1 Kpc w związku z art. 203 § 1 Kpc przez przyjęcie, że powód mógł zmienić powództwo w ten sposób, że wytoczył nowe powództwo zamiast pierwotnego, pomimo, iż pozwany nie wyraził zgody na cofnięcie pierwotnego powództwa;

-

art. 328 § 2 Kpc przez nieodniesienie się w uzasadnieniu wyroku do zarzutu braku legitymacji czynnej powoda, niedopuszczalności zmiany powództwa, w sytuacji kiedy pozwany nie wyraził zgody na cofnięcie pierwotnego powództwa, zarzutu nieważności umowy cesji wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z kanalizacji;

2. naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w szczególności:

-

art. 58 Kc w związku z art. 131 § 1 pkt 5, art. 140 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe (tj. Dz. U. z 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zm.) w związku z art. 536 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tj. Dz. U. z 2012 r., poz. 1112) przez przyjęcie, iż umowa cesji wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z kanalizacji, zawarta bez zgody Sędziego - Komisarza nie skutkuje nieważnością;

-

art. 224 § 2 Kc i art. 225 Kc poprzez przyjęcie, iż mają zastosowanie w niniejszym sporze przepisy dotyczące ochrony własności pomimo, iż art. 31 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tj. Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 ze zm.) stanowi lex specialis pod względem podmiotowym i przedmiotowym regulującym kwestię wzajemnych stosunków pomiędzy posiadaczem i właścicielem rzeczy, odmiennie niż określone ogólnymi przepisami art. 224 - 230 Kc.

Występując z tymi zarzutami wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa z zasądzeniem od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, ewentualnie jego uchylenie i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Przedmiotem zaskarżenia jest rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji zawarte w wyroku wstępnym (art. 318 k.p.c.). Sąd może wydać wyrok wstępny jedynie w tych sprawach, w których sporna między stronami pozostaje zarówno sama podstawa (zasada) żądania, jak i jego wysokość, przy czym rozstrzygnięcie sprawy wyrokiem wstępnym będzie dotyczyło zasadności dochodzonego roszczenia. Wydanie wyroku wstępnego należy uznać za uzasadnione, gdy przy wątpliwej zasadzie roszczenia sporna jest także jego wysokość, przy czym jej ustalenie połączone jest z pracochłonnym, często również kosztownym, postępowaniem dowodowym, które mogłoby okazać się niepotrzebne, gdyby roszczenie powoda ocenione zostało przez Sąd II instancji jako niesłuszne co do zasady (post. SN z 22.10.2009 r., III CSK 21/09, OSNC 2010, Nr 4, poz. 61).

Wyrok wstępny nie może być wyrokiem oddalającym powództwo. Z literalnego brzmienia przepisu art. 318 k.p.c. wynika bowiem, że jest on wydawany jedynie w wypadkach pozytywnego przesądzenia o zasadności żądania. W wypadku negatywnych ustaleń w tym zakresie sąd powinien oddalić powództwo w całości wyrokiem zwykłym (wyr. SN z 19.10.1966 r., I CR 333/66, PUG 1967, Nr 6, poz. 212). Przytoczenie powyższego stanowiska w niniejszym uzasadnieniu jest celowe ze względu na treść wniosków końcowych apelacji, zamierzających do uchylenia wyroku wstępnego i odrzucenia pozwu, bądź jego zmiany i oddalenia powództwa.

Mając na uwadze stanowisko procesowe stron wydanie przez sąd pierwszej instancji wyroku wstępnego w przedmiotowej sprawie było uzasadnione.

Podstawowym zarzutem apelacyjnym, a zarazem o najpoważniejszych skutkach procesowych, jest zarzut nieważności postępowania wywiedziony z faktu, iż w sprawie I C 1114/07 wyrokiem Sądu Okręgowego w Piotrkowie Tryb. z dnia 20 grudnia 2007 roku oddalono powództwo Syndyka Masy Upadłości Zakładów (...) Spółka z o.o. przeciwko Gminie W. o zapłatę wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z sieci kanalizacyjnej za czas od kwietnia 2004 roku do listopada 2007 roku.

Zarzut ten jest całkowicie bezzasadny, gdyż jak wynika z wstępnej części uzasadnienia zaskarżonego wyroku, rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji, zawarte w wyroku wstępnym, dotyczy jedynie żądania wynagrodzenia za bezumowne korzystanie za okres od grudnia 2012 roku do listopada 2013 roku. W tej sytuacji, pomijając nawet kwestię tożsamości stron postępowania w sprawie I C 1114/07 i I C 294/14 nie ma warunków do stwierdzenia nieważności postępowania ze wskazanego przez skarżącą powodu określonego w art. 379 pkt 3 k.p.c.

Natomiast co do pozostałych zarzutów naruszenia prawa procesowego, to istotnie sąd pierwszej instancji wydał wyrok wstępny zanim uprawomocniło się postanowienie z dnia 13 czerwca 2014 roku oddalające zgłoszony przez pozwaną zarzut powagi osądzonej. Powyższe jednak nie ma większego znaczenia, bowiem w chwili orzekania co do apelacji pozwanej, postanowienie to stało się prawomocne w wyniku oddalenia zażalenia pozwanej postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia 29 grudnia 2014 roku.

Z apelującą zgodzić się należy, że w przedmiotowej sprawie strona powodowa dokonywała zmiany żądania, nie zaś jedynie jego doprecyzowania. Powód w pozwie z dnia 13 lutego 2014 roku wniósł o zasądzenie od pozwanej Gminy 70.538,76 złotych z tytułu częściowego dochodzenia roszczenia za bezumowne korzystanie przez Gminę z jego sieci kanalizacyjnej za okres od grudnia 2006 roku do listopada 2007 roku. W piśmie procesowym z dnia 1 kwietnia, doprecyzowanym na rozprawie, powód wskazał, że żądana przez niego kwota obejmuje okres od dnia 1 grudnia 2007 roku do 30 listopada 2008 roku. W końcu w piśmie procesowym z dnia 23 maja 2014 roku podał, że żądaną kwotę dochodzi za bezumowne korzystanie za okres od grudnia 2012 roku do listopada 2013 roku.

Zmianą powództwa może być zastąpienie dotychczasowej podstawy faktycznej inną przy zachowaniu niezmienionego żądania, bądź zmiana żądania przy niezmienionej podstawie faktycznej, bądź też zmianą obu tych elementów. O zastąpieniu podanej pierwotnie podstawy faktycznej, nową podstawą w sprawie o świadczenie można mówić wtedy, gdy zmiana okoliczności faktycznych powoduje, że żądanie nie jest już tym samym, gdyż inne jest materialnoprawne źródło obowiązku, którego realizacji powód dochodzi (por. postanowienie SN z 9 listopada 2004 roku, V CK 246/04 Legalis). Tak też jest w przedmiotowej sprawie. Żądanie zgłoszone w piśmie z dnia 23 maja 2014 roku nie jest tym samym żądaniem, co zgłoszone wcześniej w pozwie i na rozprawie w dniu 29 kwietnia 2014 roku. Inne są podstawy faktyczne, inna jest też materialnoprawna podstawa żądania. W dwóch pierwszych okresach podstawę prawną żądania stanowi także przepis art. 509 k.c. Natomiast w przypadku trzeciego okresu ten przepis stanowi podstawę żądania w zakresie jedynie kilku miesięcy.

Prawidłowe jest stanowisko skarżącej, że zmiana powództwa polegająca na wystąpieniu z nowym roszczeniem zamiast pierwotnego (jak w niniejszej sprawie) zawiera w sobie dorozumiane częściowe cofnięcie pozwu w zakresie pierwotnie zgłoszonego żądania. Taka zmiana jest zatem czynnością procesową złożoną, obejmującą cofnięcie powództwa w zakresie dotychczasowego roszczenia oraz wniesienie innego powództwa zawierającego roszczenie nowe. Jej skuteczność po rozpoczęciu rozprawy jest uzależniona od zgody pozwanego albo musi być połączona ze zrzeczeniem się roszczenia i podlega kontroli sądu, który powinien umorzyć postępowanie w tym zakresie (uchw. SN z 13.4.1988 roku, III CZP 24/88, OSNC 1989, nr 9, poz. 138). Zaakceptowanie przez sąd cofnięcia dotychczasowego żądania pozwu powinno być jasno wyrażone w orzeczeniu o umorzenie postępowania i nie może go zastąpić domniemanie, ze sąd, rozpoznając nowe żądanie, zaakceptował w ten sposób rezygnację powoda z roszczenia dotychczasowego (por. uchw. SN z 8.3.2007 roku, III CZP 165/06, MoP 2007, Nr 21, s. 1195). Jeżeli pozwany nie wyrazi zgody na rozważaną zmianę powództwa albo zostanie ona uznana przez sąd za niedopuszczalną (art. 203 § 4 k.p.c.), to sąd powinien rozpatrzeć dotychczasowe żądanie.

Nie oznacza to jednak, że pozostaje zwolniony od rozstrzygnięcia o nowym żądaniu. Może to uczynić w ramach toczącego się postępowania, przyjmując kumulację roszczeń, będzie rozpoznawać je jako oddzielną sprawę. W przedmiotowej sprawie wystąpił ten pierwszy przypadek i Sąd Rejonowy przystąpił do rozpoznania nowego roszczenia (aczkolwiek z naruszeniem przepisów o wezwanie powoda do uiszczenia opłaty sądowej). Stąd też apelacja kwestionując możliwość rozstrzygnięcia przez sąd w przedmiocie zmienionego żądania nie odniosła zamierzonego skutku.

Nie jest także zasadny zarzut apelacyjny naruszenia prawa materialnego - przepisów art. 224 § 2 kc i art. 225 kc poprzez przyjęcie, iż mają one zastosowanie w niniejszej sprawie. Sad drugiej instancji podziela stanowisko Sadu Rejonowego, poparte przywołanym w uzasadnieniu orzecznictwem Sądu Najwyższego, że przepis art. 31 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków nie uniemożliwia właścicielowi sieci kanalizacyjnej w przypadku bezumownego korzystania z niej przez posiadacza w złej wierze, dochodzenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie w oparciu o przepisy art. 224 i 225 kc.

Apelacja pozwanego wywołuje jednak skutek w postaci częściowej zmiany zaskarżonego wyroku, albowiem nie sposób odeprzeć wywiedzionego w niej zarzutu naruszenia prawa materialnego odnoszącego się do umowy cesji wierzytelności zawartej pomiędzy syndykiem i powodem. Pomijając już wątpliwość, czy § 2 umowy z dnia 16 sierpnia 2013 roku zawiera cesję wierzytelności zbywcy przeciwko Gminie W. z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie za okres sprzed zawarcia umowy, to należy zauważyć, że zgodnie z art. 131 § 1 pkt 5, art. 140 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo Upadłościowe (tj. Dz. U. z 1991 r., Nr 118, poz. 512 z późn.zm.) Syndyk przed zbyciem wierzytelności powinien uzyskać zezwolenie wierzycieli lub Sędziego - Komisarza. Ogłoszenie upadłości Zakładów (...) wola” Sp. z o.o. nastąpiło w dniu 17 lipca 2000 r. (postanowienie Sądu Rejonowego z 17 lipca 2000 r. sygn. akt: GU 7/00), a więc przed wejściem w życie ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tj. Dz. U. z 2012 r. poz. 1112) i stosownie do art. 536 w sprawach, w których ogłoszono upadłość przed wejściem ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe.

Ustawodawca w Prawie upadłościowym z 1934 r. wprowadził ograniczenia dotyczące przelewu wierzytelności, zgodnie z art. 131 § 1 pkt 5, nie mogą być dokonane przez syndyka, bez zezwolenia rady wierzycieli, m.in. czynności obejmujące sprzedaż praw i wierzytelności. Do grupy tych czynności niewątpliwie należy zaliczyć także cesję wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy. Jeżeli rada wierzycieli nie jest ustanowiona, czynności jej należą do sędziego - komisarza (art. 140 Pr. upadłościowe). Jeżeli syndyk powinien, zgodnie z art. 131 § 1 pkt 5 i art. 140 Pr. upadłościowego, uzyskać, w związku z dokonywaną cesją wierzytelności upadłego, stosowne zezwolenie, to dokonanie cesji wierzytelności bez tego zezwolenia jest nieważne (uchwała Sądu Najwyższego z 19 marca 2009 r. IIICZP 5/09).

Jak wynika z zeznań Syndyka złożonych w dniu 3 czerwca 2014 roku, zawierając z powodem w dniu 16sierpnia 2013 roku umowę sprzedaży kanalizacji, nie dysponował on wymaganą zgodą na przeniesienie na powoda wierzytelności, przysługującej przeciwko pozwanej Gminie, o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z kanalizacji za okres sprzed daty umowy. Stad tez nawet, gdyby umowa zwierała taką cesję, to byłaby ona nieważną. Zatem powód nie może domagać się zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z kanalizacji za okres, w którym nie był jej właścicielem, tj. do 16 sierpnia 2013 r.

Z tych względów Sąd Okręgowy orzekł jak w wyroku na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., zaś w pozostałym zakresie apelację oddalił na podstawie art. 385 k.p.c.