Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 5 lutego 2015 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Mariusz Broda

Sędziowie: SSO Ewa Piątkowska-Bidas

SSO Rafał Adamczyk (spr.)

Protokolant: st. prot. sąd. Iwona Cierpikowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 lutego 2015 r. sprawy

z wniosku J. G. (1) i J. G. (2)

z udziałem W. C. M. van G.

o stwierdzenie nabycia spadku po E. G. van G.

na skutek zażalenia uczestnika

na postanowienie Sądu Rejonowego w Kielcach

z dnia 30 września 2014 r., sygn. akt I Ns 913/12

oraz apelacji uczestnika

od postanowienia Sądu Rejonowego w Kielcach

z dnia 30 września 2014 r., sygn. akt I Ns 913/12

postanawia:

I.  zmienić postanowienie oddalające wniosek o częściowe odrzucenie wniosku w ten sposób, że odrzucić wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po E. G. van G. w części nieobejmującej wchodzących w skład spadku praw rzeczowych na nieruchomościach
i posiadania nieruchomości położonych w (...);

II.  zmienić postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po E. G. van G.
w punkcie I (pierwszym) w całości i stwierdzić, że spadek po E. G. van G.,
z domu G., córce J. i J., zmarłej dnia 18 maja 2011 roku w H. (...)) i tam ostatnio stale zamieszkałej, w części obejmującej prawa rzeczowe
na nieruchomościach i posiadanie nieruchomości położonych w(...)
na podstawie ustawy nabyli: mąż W. A. C. M. van G.
w ½ (jednej drugiej) części oraz rodzice J. G. (1) i J. G. (2), z domu G.
w ¼ (jednej czwartej) części każde z nich;

III.  oddalić apelację w pozostałej części;

IV.  oddalić wniosek uczestnika o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego
i zażaleniowego.

Sygn. akt II Ca 1533/14, II Cz 1784/14

UZASADNIENIE

Wnioskodawcy J. G. (1) i J. G. (2) domagali się stwierdzenia nabycia spadku po swojej córce E. G. van G., z domu G., obywatelce (...) oraz (...), zmarłej w dniu 18 maja 2011 r. w s-G. w (...)i tam ostatnio stale zamieszkałej. Jako uczestnika wskazali męża spadkodawczyni - W. C. M. van G..

Uczestnik W. A. C. M. van G. domagał się uznania w oparciu o art. 1110 ^{( 2)} k.p.c., że w odniesieniu do spadku po E. van G., z domu G. sąd posiada wyłączną jurysdykcję krajową co do tej części masy spadkowej, w skład której wchodzą prawa rzeczowe na nieruchomościach położonych na terytorium (...), tj. co do udziału w wysokości 1/2 we własnościowym spółdzielczym prawie do lokalu mieszkalnego nr (...) przy ulicy (...) w K. oraz udziału w wysokości 1/8 w nieruchomości położonej w B., gmina D. oznaczonej jako działka budowlana nr (...), dla której Sad Rejonowy w Kielcach prowadzi księgę wieczystą (...) i stwierdzenia, iż tę część spadku na podstawie art. 1025 k.c. w zw. z art. 932 § 1 i 2 k.c. i art. 933 § 1 k.c. nabyli: mąż spadkodawczyni - W. A. C. M. van G. w ½ części oraz rodzice spadkodawczyni - J. G. (1) i J. G. (2) po ¼ części każde z nich. W pozostałym zakresie uczestnik żądał odrzucenia wniosku na podstawie art. 199 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., art. 1149 ^{( 1 )}k.p.c. i art. 1145 k.p.c. z uwagi na istniejący holenderski notarialny akt prawa do dziedziczenia z dnia 22 sierpnia 2011 r. po E. van G. z domu G., w którym przesądzono kwestię dziedziczenia po spadkodawczyni tej części spadku, która nie jest objęta wyłączną jurysdykcją sądów polskich. Ponadto uczestnik domagał się ustalenia, że nabyte na mocy umowy sprzedaży z dnia 25 kwietnia 2001 r., rep. (...)własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) przy ulicy (...) w K. weszło do wspólnego majątku małżonków van G..

Postanowieniem z dnia 30 września 2014 r. Sąd Rejonowy w Kielcach oddalił wniosek uczestnika o częściowe odrzucenie wniosku, a także stwierdził, że spadek po E. G. van G., z domu G., córce J. i J., zmarłej w dniu 18 maja 2011 r. w H. ((...) i tam ostatnio stale zamieszkałej na podstawie ustawy nabyli: mąż W. A. C. M. van G. w ½ części oraz rodzice J. G. (1) i J. G. (2), z domu G. po ¼ części każde z nich; orzekł, że wnioskodawcy i uczestnik ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Sąd Rejonowy ustalił, że spadkodawczyni E. van G., z domu G. zmarła dnia 18 maja 2011 r. w s-G., gdzie ostatnio stale zamieszkiwała. Spadkodawczyni była zamężna z W. C. M. van G.. Nie miała dzieci ani z małżeństwa, ani pozamałżeńskich czy przysposobionych. Do kręgu jej spadkobierców ustawowych należą także rodzice J. G. (1) i J. G. (2). Spadkodawczyni nie sporządziła testamentu. Nikt ze spadkobierców nie zrzekł się dziedziczenia, nie odrzucił spadku, nie został uznany za niegodnego dziedziczenia. W dniu 22 sierpnia 2011 r. notariusz w s-G. w (...) sporządził akt prawa do dziedziczenia po E. van G., z domu G., na podstawie którego jedynym jej spadkobiercą został mąż W. A. C. M. van G.. W skład spadku wchodzi, między innymi, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) przy ulicy (...) w K. (co do którego E. van G. złożyła oświadczenie, iż dokonuje kupna za pieniądze pochodzące z majątku odrębnego, a ze swoim mężem nie zawierała majątkowych umów małżeńskich; W. A. C. M. van G. złożył w dniu 30 kwietnia 2001 r. oświadczenie na piśmie z podpisem notarialnie poświadczonym, że nabyte przez jego żonę E. van G. aktem notarialnym własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...) stanowi jej majątek odrębny nabyty za pieniądze pochodzące z jej majątku odrębnego) oraz udział w wysokości 1/8 w nieruchomości położonej w B., gmina D., oznaczonej jako działka budowlana nr (...), dla której Sad Rejonowy w Kielcach prowadzi księgę wieczystą (...). Spadkodawczyni E. van G. miała obywatelstwo holenderskie i polskie.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy wskazał, że regulacja jurysdykcji w transgranicznych sprawach spadkowych jest pozostawiona prawu krajowemu. Dla jurysdykcji sądu polskiego w niniejszej sprawie wystarczający jest łącznik w postaci obywatelstwa polskiego spadkodawczyni, nadto znaczna część majątku spadkowego znajduje się w (...) (art. 1108 § 1 i 2 k.p.c.). Ze względu na treść art. 1110 ^{( 2)} k.p.c., w zakresie, w jakim sprawa spadkowa dotyczy praw rzeczowych na nieruchomości lub posiadania nieruchomości położonej w (...), jurysdykcja krajowa sądów polskich jest wyłączna. Zasadą jest, że stwierdzenie nabycia spadku powinno dotyczyć całego spadku, a ograniczenie się do stwierdzenia nabycia spadku względem części majątku spadkowego jest niedopuszczalne. Silniejsza jest jednak reguła, iż sądy polskie mogą orzekać tylko w granicach jurysdykcji. Oznacza to, że majątek spadkowy ulega podziałowi na dwie części: jedną stanowi majątek położony za granicą, a drugą nieruchomości objęte jurysdykcją sądu polskiego. Analiza opinii biegłego z zakresu prawa holenderskiego w powiązaniu z opracowaniem nadesłanym przez Ministerstwo Sprawiedliwości, sporządzonym przez pracownika Ambasady (...)w (...) doprowadziła Sąd pierwszej instancji do konkluzji, iż akt prawa do dziedziczenia sporządzony w dniu 22 sierpnia 2011 r. przed holenderskim notariuszem w H. stanowi – w rozumieniu art. 1149 ^{( 1)} k.p.c. - rozstrzygnięcie innego organu państwa obcego wydane w sprawach cywilnych i podlega uznaniu z mocy prawa (art. 1145 k.p.c.), o ile nie występują przeszkody do uznania, określone w art. 1146 k.p.c. Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, że holenderski akt prawa do dziedziczenia odpowiada co do zasady cechom polskiego notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia, zawiera wszystkie obligatoryjne elementy przewidziane ustawą z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (tekst jednolity Dz. U. z 2014 r., poz. 164 ze zmianami), ma charakter deklaratoryjnego dokumentu urzędowego w formie aktu notarialnego, jednak może być zmieniany i kwestionowany wobec nowych okoliczności sprawy spadkowej, podlega kontroli sądowej w wypadku sporu, nie jest rejestrowany - co w aspekcie treści art. 95j polskiego Prawa o notariacie nie dawałoby mu skutków prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Skoro skuteczność polskiego aktu poświadczenia dziedziczenia – zarejestrowanego ma większą moc niż skuteczność zwykłego poświadczenia, to skuteczność holenderskiego aktu poświadczenia dziedziczenia - niezarejestrowanego, w ocenie Sądu pierwszej instancji nie powoduje powagi rzeczy osądzonej i konieczności częściowego odrzucenia wniosku w niniejszej sprawie. W prawie holenderskim można udowodnić swoje prawa do spadku także innymi dowodami, a akt prawa do dziedziczenia ma jedynie na celu ułatwienie obrotu i ochronę osób trzecich. Powołując się na treść art. 1110 ^{( 2)} k.p.c. w związku z art. 1146 § 1 pkt 2 k.p.c., Sąd Rejonowy wskazał, iż z zakresu uznania wyłączone są prawa i obowiązki majątkowe zmarłego, których przedmiotem są położone na obszarze (...) nieruchomości. Ponadto, zdaniem tego Sądu, notarialny akt prawa do dziedziczenia po E. van G. nie spełnia przesłanek do jego uznania z art. 1146 § 1 pkt 7 k.p.c., bowiem uznanie to pozostawałoby w sprzeczności z podstawowymi zasadami porządku prawnego (...)- regułami polskiego prawa spadkowego, chroniącymi bliskość więzi rodzinnej między osobami zaliczonymi do kręgu spadkobierców ustawowych a spadkodawcą. Zgodnie z art. 4 pkt 10 i 11 holenderskiego kodeksu cywilnego, na wypadek braku zstępnych, do dziedziczenia z ustawy powołany jest wyłącznie małżonek, a w dalszej kolejności - rodzice i rodzeństwo. W polskim systemie prawnym, jeżeli spadkodawca nie pozostawił po sobie zstępnych, do dziedziczenia powołani są obok małżonka rodzice spadkodawcy (art. 932 § 1 k.c.). Sąd pierwszej instancji podniósł, że za takim rozwiązaniem przemawiają liczne argumenty natury słusznościowej - to rodzice często pomagają dzieciom w powstaniu ich majątku, wcześniej zapewniając im wychowanie i wykształcenie, a w chwili śmierci dziecka znajdują się zwykle w wieku, który już nie daje szansy na rozwój ich możliwości zarobkowych. Z tych względów Sąd Rejonowy oddalił wniosek o odrzucenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku ponad te składniki majątkowe, co do których sąd polski posiada wyłączną jurysdykcję. W konsekwencji, wobec przyjęcia przez Sąd pierwszej instancji nie tylko jurysdykcji wyłącznej, ale też fakultatywnej, Sąd ten stwierdził nabycie spadku w ogólności na podstawie art. 932 § 1 k.c., nie badając składu spadku i źródeł jego nabycia, ustalając ogólnie, że spadek obejmował spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania Sąd Rejonowy podał przepis art. 520 § 1 k.p.c., wskazując, iż zarówno wnioskodawcy, jak i uczestnik domagali się stwierdzenia nabycia spadku na podstawie ustawy i byli w tym samym stopniu zainteresowani wynikiem postępowania.

Uczestnik wniósł zażalenie na postanowienie oddalające wniosek o częściowe odrzucenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po E. van G.. Zaskarżył to orzeczenie w całości, zarzucając:

- naruszenie przepisów postępowania - art. 199 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 1145 k.p.c. w zw. z art. 1149 ¹ k.p.c. poprzez błędne przyjęcie przez Sąd pierwszej instancji, że istnienie w obrocie prawnym holenderskiego notarialnego aktu prawa do dziedziczenia z dnia 22 sierpnia 2011 r., nr (...). (...).01, sporządzonego przez holenderskiego notariusza, pomimo uznania go przez Sąd Rejonowy za rozstrzygnięcie sprawy cywilnej w rozumieniu art. 1149 ¹ w zw. z art. 1145 k.p.c., nie uzasadnia odrzucenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po E. van G. w części, w jakiej kwestia spadkobrania po niej została już objęta aktem dziedziczenia (w granicach nienaruszających wyłącznej jurysdykcji sądów polskich), a to z tego względu, iż akt ten w ocenie Sądu pierwszej instancji ma „słabszą moc” niż polskie notarialne poświadczenie dziedziczenia, gdyż nie podlega w (...) rejestracji w centralnym rejestrze, takim jak ten prowadzony dla polskich notarialnych aktów poświadczenia dziedziczenia, a zatem nie może z punktu widzenia prawa polskiego być traktowany jako ekwiwalent postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, podczas gdy akt dziedziczenia sporządzony przez uprawniony według prawa holenderskiego organ (notariusza), w przepisanej prawem holenderskim formie, stanowiący według prawa holenderskiego rozstrzygnięcie kwestii dziedziczenia po zmarłym, nie może jako rozstrzygnięcie organu obcego podlegać badaniu z punktu widzenia przesłanek pełnej skuteczności podobnych instrumentów prawa polskiego, a w szczególności polskiego aktu poświadczenia dziedziczenia,

- naruszenie przepisów postępowania - art. 1145 k.p.c. w zw. z art. 1146 k.p.c. w zw. z art. 1149 ^{( 1)} k.p.c. poprzez błędne przyjęcie przez Sąd pierwszej instancji, że uznanie na terytorium (...)aktu dziedziczenia przewidującego, iż zgodnie z regułami dziedziczenia ustawowego prawa holenderskiego całość spadku po E. van G. dziedziczy uczestnik jako jej małżonek, byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego (...)(klauzulą porządku publicznego), gdyż naruszałoby reguły dziedziczenia ustawowego przewidziane w prawie polskim, podczas gdy polska regulacja dziedziczenia ustawowego nie stanowi elementu podstawowych zasad porządku prawnego (...)(nie wchodzi w zakres klauzuli porządku publicznego), skoro według prawa polskiego sam spadkodawca może poprzez testament odstąpić od reguł dziedziczenia ustawowego, a co więcej - ustawodawca dopuszcza sytuację, w której polski sąd może być obowiązany do orzekania o dziedziczeniu z ustawy według prawa obcego, przewidującego inną kolejność dziedziczenia niż prawo polskie, a zatem Sąd pierwszej instancji powinien był uznać, że akt dziedziczenia nie narusza polskiej klauzuli porządku publicznego i nie ma podstaw, by odmówić mu uznania na terytorium (...),

- naruszenie przepisów postępowania - art. 233 k.p.c. poprzez: brak całościowego rozważenia przez Sąd pierwszej instancji zebranego w sprawie materiału dowodowego dotyczącego charakteru prawnego aktu dziedziczenia w prawie holenderskim, w szczególności poprzez pominięcie zawartych w piśmie z Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia 25 marca 2013 r. oraz załącznikach do niego informacji wskazujących, iż akt dziedziczenia stanowi podstawę ujawnienia spadkobiercy, jako właściciela, w holenderskich księgach wieczystych, a także informacji wskazujących (a znajdujących się również w samej treści aktu dziedziczenia), iż akt dziedziczenia stanowi podstawę żądania przez spadkobiercę świadczeń od osób trzecich, podczas gdy Sąd pierwszej instancji powinien był wziąć pod uwagę powyższe cechy aktu dziedziczenia wynikające z prawa holenderskiego i uznać, iż pomimo braku rejestracji w jakimkolwiek rejestrze podobnym do polskiego (...), skuteczność prawna aktu dziedziczenia według prawa holenderskiego nie jest „słabsza” niż moc prawna jego polskiego odpowiednika, oraz poczynienie przez Sąd Rejonowy ustalenia sprzecznego z zebranym w sprawie materiałem dowodowym na podstawie dowolnej oceny dowodów, polegającego na błędnym przyjęciu, iż spadkodawczyni E. van G. nabyła spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...) wyłącznie z zamiarem zapewnienia zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych swoich rodziców, tj. wnioskodawców, podczas gdy z zeznań świadka L. G. i z zeznań wnioskodawczyni J. G. (2) wynika, że spadkodawczyni nabyła prawo do lokalu w pierwszej kolejności po to, aby mogła zamieszkać w nim wraz z mężem - uczestnikiem - po jego przejściu na emeryturę.

Wskazując na powyższe zarzuty, uczestnik domagał się uchylenia w całości zaskarżonego postanowienia oraz na podstawie art. 199 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 1149 ¹ k.p.c. w zw. z art. 1145 k.p.c. żądał odrzucenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po E. van G. w części, w jakiej wniosek ten nie dotyczy objętych wyłączną jurysdykcją sądów polskich praw rzeczowych na nieruchomościach położonych w (...), wchodzących w skład spadku, tj. udziału w wysokości 1/2 w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...) oraz udziału w wysokości 1/8 we współwłasności nieruchomości gruntowej położonej w B., gmina D., stanowiącej działkę ewidencyjną nr (...) o powierzchni 0,1426 ha, objętej księgą wieczystą (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Kielcach - z uwagi na istniejący w obrocie prawnym holenderski notarialny akt prawa do dziedziczenia z dnia 22 sierpnia 2011 r., nr (...). (...).01, w którym przesądzono kwestię dziedziczenia po spadkodawczyni tej części spadku, która nie jest objęta wyłączną jurysdykcją sądów polskich.

Uczestnik złożył także apelację od postanowienia Sądu Rejonowego w Kielcach z dnia 30 września 2014 r. w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po E. van G.. Zaskarżył to orzeczenie w całości, zarzucając:

- naruszenie przepisów postępowania: art. 1145 w zw. z art. 1149 ¹ k.p.c. w zw. z art. 1108 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 1110 ² k.p.c. poprzez błędne przyjęcie przez Sąd pierwszej instancji, że Sąd ten może orzekać co do całości spadku po E. van G., podczas gdy istnienie w obrocie prawnym holenderskiego notarialnego aktu prawa do dziedziczenia z dnia 22 sierpnia 2011 r., nr (...). (...).01, wyłącza jurysdykcję fakultatywną sądów polskich co do kwestii spadkobrania po E. van G.,

- naruszenie przepisów postępowania - art. 670 k.p.c. poprzez dokonanie w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia ustalenia, że w skład majątku spadkowego po E. van G. wchodzi całość spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...), podczas gdy jeśli już Sąd Rejonowy uznał, iż może orzekać co do całości spadku po E. van G., to powinien wziąć pod uwagę, że w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku nie orzeka się o składzie spadku - następuje to bowiem dopiero na etapie działu spadku zgodnie z art. 684 k.p.c.,

- naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 1:94 holenderskiego kodeksu cywilnego w zw. z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. prawo prywatne międzynarodowe, poprzez jego niewłaściwe zastosowanie przez Sąd pierwszej instancji polegające na przyjęciu, że w skład spadku po E. van G. wchodzi całość spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...), podczas gdy zgodnie z prawem holenderskim wszystkie aktywa nabyte w toku trwania wspólności majątkowej małżeńskiej wchodzą do majątku małżeńskiego.

Wskazując na powyższe zarzuty, uczestnik wniósł o:

- zmianę pkt I sentencji zaskarżonego postanowienia i stwierdzenie, że spadek po E. G. van G., z domu G., córce J. i J., zmarłej w dniu 18 maja 2011 r. w H. ((...)) i tam ostatnio zamieszkałej, a w skład którego wchodzą następujące prawa rzeczowe na nieruchomościach położonych na terytorium (...): udział w wysokości 1/2 w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...), udział w wysokości 1/8 we współwłasności nieruchomości gruntowej położonej w B., gmina D., stanowiącej działkę ewidencyjną nr (...) o powierzchni 0,1426 ha, objętej księgą wieczystą (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Kielcach, z ustawy nabyli: mąż spadkodawczyni W. A. C. M. van G. w ½ części oraz rodzice J. G. (1) i J. G. (2), z domu G. po ¼ części każde z nich;

- zmianę pkt II sentencji zaskarżonego postanowienia i orzeczenie, iż wnioskodawcy są solidarnie obowiązani do zwrotu uczestnikowi kosztów postępowania oraz kosztów zastępstwa procesowego.

Ponadto uczestnik domagał się zasądzenia na swoją rzecz od wnioskodawców kosztów postępowania apelacyjnego oraz zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenie jest zasadne.

Prawidłowe jest stanowisko Sądu Rejonowego, że jurysdykcja sądów polskich co do spadkobrania po E. van G. powinna być oceniana w świetle przepisów kodeksu postępowania cywilnego, ponieważ to zagadnienie nie zostało uregulowane przez rozporządzenia wydane przez organy Unii Europejskiej ani przez umowę międzynarodową łączącą (...)z (...). Sąd pierwszej instancji trafnie wskazał, iż w zakresie, w jakim sprawa spadkowa dotyczy praw rzeczowych na nieruchomości lub posiadania nieruchomości położonej w (...), jurysdykcja sądów polskich jest wyłączna (art. 1110 ^{( 2 )}k.p.c.). Niewątpliwie zatem w tym zakresie holenderski notarialny akt prawa do dziedziczenia z dnia 22 sierpnia 2011 r., nr (...). (...).01 nie może podlegać uznaniu na terytorium (...)(art. 1146 § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 1149 ^{( 1 )}k.p.c. i art. 1145 k.p.c.). Należy zgodzić się z Sądem Rejonowym, że wymieniony akt stanowi innego rodzaju niż orzeczenie sądowe rozstrzygnięcie organu państwa obcego wydane w sprawie cywilnej (art. 1149 ^{( 1 )}k.p.c. i art. 1145 k.p.c.), które podlega uznaniu z mocy prawa, o ile nie zachodzą przeszkody z art. 1146 k.p.c. Błędny jest jednak pogląd Sądu pierwszej instancji o niemożności uznania holenderskiego notarialnego aktu prawa do dziedziczenia za rozstrzygnięcie równoważne sądowemu postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku – w części nieobjętej wyłączną jurysdykcją sądu polskiego.

Prawo holenderskie nie przewiduje zasadniczo sądowej procedury stwierdzania nabycia spadku. Organem upoważnionym do wydawania rozstrzygnięć co do poświadczenia praw do spadku są notariusze. Teoretycznie, osoba niezadowolona z treści poświadczenia może zawsze zwrócić się do sądu o jego kontrolę, tak jak z każdą inną sprawą cywilną. Holenderski akt prawa do dziedziczenia, podobnie jak polskie notarialne poświadczenie dziedziczenia, ma charakter deklaratoryjnego dokumentu urzędowego, stwierdzającego okoliczności istotne dla dziedziczenia i stanowi podstawę udzielenia ochrony osobom trzecim działającym w dobrej wierze, że osoba legitymująca się takim dokumentem w rzeczywistości ma prawo do majątku spadkowego. Ponadto, w celu ujawnienia następstwa prawnego w holenderskich księgach wieczystych konieczne jest uzyskanie notarialnego aktu prawa do dziedziczenia (zob. załącznik nr 4 do pisma Ministerstwa Sprawiedliwości – k. 118 – 120). Zdaniem Sądu Okręgowego, warunkiem skuteczności holenderskiego aktu prawa do dziedziczenia na terytorium (...)powinno być przede wszystkim to, czy wymieniony dokument zgodnie z prawem (...) jest wiążący w tym państwie jako rozstrzygnięcie w sprawie spadkowej – ze względu na zawartą w nim treść i sporządzenie go przez uprawnioną osobę działającą w przepisanej prawem roli. Niezasadne jest natomiast – tak jak to przyjął Sąd Rejonowy - wprowadzanie dodatkowego wymogu w postaci uzależnienia skuteczności holenderskiego aktu prawa do dziedziczenia od dokonania czynności, która jest wymagana w stosunku do podobnych aktów w (...) ale jest nieznana prawu holenderskiemu – rejestracji aktu w przeznaczonym do tego centralnym rejestrze. Tego rodzaju odmienność proceduralna prawa obcego nie uzasadnia pozbawienia holenderskiego aktu prawa do dziedziczenia skutków, jakie według prawa polskiego pociąga za sobą orzeczenie sądowe o stwierdzeniu nabycia spadku (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z 25 listopada 1977 r., I CR 9/77, OSNC 1978/9/162; postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 5 października 2000 r., I ACa 391/00, OSP 2002/2/22; uzasadnienie postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 października 2001 r., I ACa 461/01, OSA 2002/9/51).

Skarżący słusznie zarzuca również, iż Sąd pierwszej instancji wadliwie ocenił, że uznanie aktu prawa do dziedziczenia z dnia 22 sierpnia 2011 r., nr (...). (...).01 na terytorium (...)naruszałoby klauzulę porządku publicznego (art. 1146 § 1 pkt 7 k.p.c.) ze względu na przewidziany w tym akcie inny porządek dziedziczenia niż określony w przepisach polskiego prawa spadkowego. Z utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, iż celem klauzuli porządku publicznego nie jest ocena zgodności zagranicznego rozstrzygnięcia wydanego według prawa obcego z prawem polskim. Przeciwny pogląd musiałby prowadzić do odrzucenia możliwości uznania jakichkolwiek rozstrzygnięć zapadłych w innych państwach, w tym w państwach członkowskich Unii Europejskiej, które przewidywałyby odmienne rozwiązania prawne od polskich reguł dziedziczenia ustawowego. Klauzula porządku publicznego może natomiast stanowić podstawę odmowy uznania orzeczenia zagranicznego (lub innego aktu organu państwa obcego wydanego w sprawie cywilnej) tylko wówczas, gdyby na skutek uznania zostały naruszone najbardziej podstawowe zasady polskiego systemu prawnego lub poszczególnych gałęzi prawa. Zastosowanie klauzuli porządku publicznego stanowi odstępstwo od zasady stosowania prawa obcego oraz uznawania zagranicznych orzeczeń opartych na tym prawie i dlatego przesłanek do jej zastosowania nie można interpretować w sposób rozszerzający. Wyjątkowy charakter przywołanej klauzuli skutkuje tym, iż jedynie naruszenie podstawowych, fundamentalnych zasad porządku prawnego może stanowić uzasadnioną podstawę odmowy uznania orzeczenia (zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z 13 kwietnia 2011 r., V CSK 335/10, LEX nr 955039; wyrok Sądu Najwyższego z 12 stycznia 2012 r., II CSK 202/11, LEX nr 1147743). Rozstrzygnięcie zagraniczne narusza podstawowe zasady porządku prawnego w (...) tylko wtedy, gdy jego skutek byłby nie do pogodzenia z samą koncepcją określonej instytucji w prawie polskim, a nie z poszczególnymi przepisami regulującymi w obu państwach tę samą instytucję (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z 18 stycznia 2002 r., I CKN 722/99, LEX nr 53145; postanowienie Sądu Najwyższego z 7 listopada 2008 r., IV CSK 256/08, LEX nr 590270). Nie można zatem przyjąć, że uznanie aktu prawa obcego przewidującego, iż po spadkodawczyni nie dziedziczą jej rodzice byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego (...), skoro przepisy polskiego prawa spadkowego nie zawsze przewidują dziedziczenie rodziców po spadkodawcy, jak również pozwalają na sporządzenie testamentu dowolnie określającego krąg spadkobierców. Pozbawione znaczenia są przy tym argumenty Sądu Rejonowego, że E. van G. nabyła (wchodzący w skład spadku) lokal mieszkalny w celu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych rodziców. Dziedziczenie prawa do tego lokalu podlega bowiem jurysdykcji sądów polskich i prawu polskiemu (art. 1110 ^{( 2 )}k.p.c. oraz art. 2 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe – Dz. U. nr 80, poz. 432, ze zmianami).

W świetle powyższych rozważań, holenderski notarialny akt prawa do dziedziczenia z dnia 22 sierpnia 2011 r., nr (...). (...).01 podlega uznaniu z mocy prawa (art. 1145 k.p.c. w związku z art. 1149 ¹ k.p.c.) w zakresie, w jakim nie narusza jurysdykcji wyłącznej (art. 1110 ² k.p.c.) – co sprawia, że kwestia stwierdzenia nabycia spadku po E. G. van G. została już w tej części prawomocnie rozstrzygnięta. Rodzi to konieczność odrzucenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po E. G. van G. w części nieobejmującej wchodzących w skład spadku praw rzeczowych na nieruchomościach i posiadania nieruchomości położonych w (...)(art. 199 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., art. 1149 ¹ k.p.c. i art. 1145 k.p.c.), a tym samym zmiany postanowienia Sądu Rejonowego, oddalającego wniosek o częściowe odrzucenie wniosku. Sąd Okręgowy orzekł o tej zmianie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

Apelacja uczestnika zasługuje na częściowe uwzględnienie.

Jak wskazano wyżej, istnienie w obrocie prawnym holenderskiego notarialnego aktu prawa do dziedziczenia z dnia 22 sierpnia 2011 r., nr (...). (...).01, wyłącza jurysdykcję fakultatywną sądów polskich co do kwestii spadkobrania po E. van G. (art. 1145 k.p.c. w związku z art. 1149 ¹ k.p.c. i art. 1108 § 1 i 2 k.p.c.). Sąd Rejonowy nie mógł zatem orzekać co do całości spadku, a jedynie w granicach jurysdykcji wyłącznej sądów polskich (art. 1110 ² k.p.c.) – tylko co do dziedziczenia praw rzeczowych na nieruchomościach lub posiadania nieruchomości położonych w (...). Silniejszą od zasady, iż stwierdzenie nabycia spadku powinno dotyczyć całości spadku jest reguła, że sądy polskie mogą orzekać jedynie w granicach jurysdykcji krajowej. Gdy jurysdykcja ta obejmuje jedynie część majątku spadkowego, sąd powinien ograniczyć rozstrzygnięcie w przedmiocie nabycia spadku jedynie do tej części (por. uchwała Sądu Najwyższego z 2 kwietnia 1982 r., III CZP 8/82, OSNC 1982/10/142; postanowienie Sądu Najwyższego z 13 października 1986 r., I CR 272/86, OSNC 1987/12/213; postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 22 listopada 2002 r., I ACa 462/02, OSP 2003/12/160).

Skarżący nie ma jednak racji, iż w sentencji postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku powinny być wyliczone wchodzące w skład spadku po E. van G. prawa rzeczowe na nieruchomościach położonych w (...). Na etapie stwierdzenia nabycia spadku poza zakresem kognicji sądu pozostaje kwestia składu majątku spadkowego. Sąd nie zajmuje się wiążąco w tym postępowaniu składem majątku spadkowego i dlatego ustalenia co do przynależności danego składnika majątkowego do spadku (zarówno pozytywne jak i negatywne) nie są wiążące w innych postępowaniach – art. 670 k.p.c. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 14 października 2010 r., III CZP 67/10, LEX nr 686765; postanowienie Sądu Najwyższego z 19 sierpnia 2010 r., IV CSK 37/10, LEX nr 885023 i odpowiednio np. uchwały Sądu Najwyższego z 6 lutego 1969 r., III CZP 132/68, OSNC 1969/7-8/131, z 9 lutego 1967 r., III CZP 55/84, OSNC 1985/5-6/66 i postanowienie Sądu Najwyższego z 23 listopada 1998 r., II CKN 52/98, LEX nr 519304). Tym samym dokonane przez Sąd Rejonowy ustalenie, że w skład spadku po E. van G. wchodzi całość spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ulicy (...), a nie udział ½ w tym prawie jest bezprzedmiotowe dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy i bez znaczenia pozostają ewentualne, związane z tą kwestią, błędy w ocenie dowodów i naruszenia prawa materialnego. Skład spadku jest badany dopiero na etapie działu spadku (art. 684 k.p.c.) – co zresztą dostrzega sam uczestnik w apelacji (k. 561). Pozostałe ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji Sąd Okręgowy akceptuje i przyjmuje za własne. W niniejszej sprawie poza sporem pozostawało, że w skład spadku po E. van G. wchodziły składniki wymienione w art. 1110 ² k.p.c., a szczegółowe ich określanie nie jest przedmiotem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.

Z tych przyczyn, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. zmienił postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po E. G. van G. w punkcie I w całości i stwierdził, że spadek po E. G. van G., z domu G., córce J. i J., zmarłej dnia 18 maja 2011 r. w H. ((...)) i tam ostatnio stale zamieszkałej, w części obejmującej prawa rzeczowe na nieruchomościach i posiadanie nieruchomości położonych w (...)na podstawie ustawy nabyli: mąż W. A. C. M. van G. w ½ części oraz rodzice J. G. (1) i J. G. (2), z domu G. w ¼ części każde z nich – zgodnie z art. 932 § 1 k.c.

W ocenie Sądu Okręgowego, prawidłowe jest rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji o kosztach postępowania. Uczestnik zaskarżył postanowienie również w tym zakresie, chociaż nie przedstawił zarzutów ani uzasadnienia co do wadliwości wymienionego rozstrzygnięcia. Podstawową zasadę odnoszącą się do kosztów postępowania nieprocesowego statuuje art. 520 § 1 k.p.c. zgodnie z którym każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie, obciążają go zatem koszty czynności, podjętych przez niego lub przez sąd w jego interesie z urzędu lub na wniosek. Wyjątki od tej reguły, nienaruszalnej, jeżeli uczestnicy są w równym stopniu zainteresowani w rozstrzygnięciu sprawy lub ich interesy są wspólne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 22 marca 2012 r., V CZ 155/11, LEX nr 1164757; postanowienie Sądu Najwyższego z 23 października 2013 r., IV CZ 74/13, LEX nr 1388478) przewiduje art. 520 § 2 i 3 k.p.c. Jeżeli uczestnicy są w różnym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania lub interesy ich są sprzeczne, sąd może stosunkowo rozdzielić obowiązek zwrotu kosztów lub włożyć go na jednego z uczestników w całości. To samo dotyczy zwrotu kosztów postępowania wyłożonych przez uczestników. Jeżeli interesy uczestników są sprzeczne, sąd może włożyć na uczestnika, którego wnioski zostały oddalone lub odrzucone, obowiązek zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez innego uczestnika. Zdaniem Sądu Okręgowego, wnioskodawcy i uczestnik byli w jednakowym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania, bowiem domagali się stwierdzenia nabycia spadku na podstawie ustawy, a rozbieżność stanowisk co do możliwości uznania holenderskiego aktu prawa do dziedziczenia i konieczności wyliczenia w sentencji postanowienia wchodzących w skład spadku po E. van G. praw rzeczowych na nieruchomościach położonych w(...)nie decyduje o sprzeczności interesów.

Dlatego też Sąd Okręgowy oddalił apelację w pozostałej części – na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego i zażaleniowego orzeczono w myśl art. 520 § 1 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c., art. 391 § 1 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c., uznając – ze względów podanych wcześniej – że brak jest podstaw do odstąpienia od ogólnej zasady odnoszącej się do kosztów postępowania nieprocesowego.