Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 17 czerwca 2014 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Tomasz Tatarczyk

Sędziowie: SO Leszek Dąbek (spr.)

SR (del.) Beata Majewska-Czajkowska

Protokolant Iwona Reterska

po rozpoznaniu w dniu 5 czerwca 2014 r. na rozprawie

sprawy z wniosku A. P.

z udziałem (...) Spółki Akcyjnej w W.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wnioskodawcy i uczestniczki postępowania

od postanowienia Sądu Rejonowego w Wodzisławiu Śląskim

z dnia 20 czerwca 2013 r., sygn. akt I Ns 1092/10

postanawia:

1  z apelacji uczestniczki postępowania zmienić zaskarżone postanowienie w punkcie 1 o tyle, że dodatkowo zobowiązać każdoczesnych właścicieli nieruchomości obciążonej ustanowioną służebnością przesyłu do powstrzymania się od wszelki działań uniemożliwiających lub utrudniających właścicielowi urządzenia przesyłowego – gazociągu wykonywania uprawnień wynikających z ustanowionej służebności przesyłu;

2  oddalić w pozostałej części apelację uczestniczki postępowania;

3  oddalić apelację wnioskodawcy.

SSR (del.) Beata Majewska – Czajkowska SSO Tomasz Tatarczyk SSO Leszek Dąbek

Sygn. akt III Ca 235/14

UZASADNIENIE

Wnioskodawca A. P. żądał ustanowienia na rzecz uczestniczki postępowania (...) Spółki Akcyjna w W. służebności przesyłu na należącej do niego nieruchomości położonej w R., stanowiącej działkę gruntu o numerze geodezyjnym (...)

o urządzonej księdze wieczystej prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim pod numerem KW nr (...), za jednorazowym wynagrodzeniem w kwocie 28.350 zł oraz zasądzenia na jego rzecz od uczestniczki zwrotu kosztów postępowania.

Uzasadniając żądanie twierdził, że na uczestniczka jest właścicielem posadowionych

na jego nieruchomości urządzeń przesyłowych i pomimo tego, że nie posiada tytułu prawnego do korzystania z jego nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustano-wienie służebności przesyłu.

Uczestniczka postępowania (...) Spółka Akcyjna w W. wnosiła o oddalenie wniosku „na warunkach wskazanych we wniosku” oraz orzeczenie o kosztach postępowania zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 520 § 1 k.p.c.

Przyznała, że w wyniku zawarcia umowy przeniesienia własności urządzeń przesyłowych z dniem 4 10 2010r. stała się właścicielką odcinka gazociągu wysokiego ciśnienia przebiegającego przez nieruchomość wnioskodawcy. Zarzuciła, że nie za-chodzi konieczność ustanowienia służebności przesyłu albowiem korzystanie i eksplo-atacja urządzeń gazowych na mocy art. 305 ² § 1 k.c. jest gwarantowana zapisami planu zagospodarowania przestrzennego oraz „innymi przepisami bezwzględnie obowiązującymi”. Stwierdziła, że w niniejszej sprawie korzystanie z nieruchomości skutkowało powstaniem stosunku obligacyjnego na kształt użyczenia ewentualnie pomiędzy stronami istnieje umowa o charakterze „obligacji realnej” .

Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim w postanowieniu z dnia 20 06 2013r. ustanowił na rzecz każdoczesnego właściciela urządzeń przesyłowych posadowionych na nieruchomości wnioskodawcy służebność przesyłu o treści wskazanej w sentencji, biegnąca pasem szerokości 6m wyznaczonym przez linie biegnące wzdłuż gazociągu w odległości 3m z każdej strony jego osi, oznaczonym na mapie sporządzonej przez biegłego sądowego A. F. czerwoną ciągłą linią i ustanowił tę mapę integralną część postanowienia, za wynagrodzeniem

w wysokości 1.643,54zł oraz zasądził od uczestniczki postępowania na rzecz wnioskodawcy kwotę 3.183,69zł z tytułu zwrotu kosztów postępowania.

W ustalonym stanie faktycznym, w motywach orzeczenia, jako podstawę prawną rozstrzygnięcia wskazał regulacje art. 3051 k.c. i art. 3052 k.c. Stwierdził, że pomiędzy uczestnikami postępowania nie doszło do zawarcia umowy oraz nie wydano orzeczenia sądowego, na podstawie których doszłoby do ustanowienia służebności przesyłu,

a uczestniczka postępowania nie podniosła również zarzutu nabycia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu w drodze zasiedzenia. Wskazał, że Sąd nie jest związany ustaleniami organu administracyjnego stanowiącymi przesłanki do wydania decyzji. Stwierdził, że do bieżącej eksploatacji gazociągu, dokonywania jego kontroli, przeglądów, konserwacji, modernizacji, remontów, usuwania awarii, wymiany urządzeń dla prawidłowego i niezakłóconego działania sieci przesyłowej wystarczy 6-metrowy pas gruntu na działce wnioskodawcy – po 3m

z każdej strony od osi gazociągu, a następnie uwzględniając dane zawarte w opinii biegłego wyliczył, że powinno ono wynosić 1.643,54 zł. O kosztach postępowania orzekł na podstawie art. 520 § 2 k.p.c., biorąc pod uwagę, że uczestniczka postępowania wnosiła o oddalenie wniosku.

Orzeczenie zostało zaskarżone przez wnioskodawcę i uczestniczkę postępowania.

(...) Spółka Akcyjna w W. zaskarżyła postanowienie w części przyznającej wnioskodawcy wynagrodzenie za ustanowienie służebności w kwocie przewyższającej 901zł. Wnosiła o zmianę zaskarżonego orzeczenia, bądź jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Zarzuciła, że przy ferowaniu zaskarżonego orzeczenia naruszono wskazane w apelacji regulacje prawa procesowego i prawa materialnego.

Wnioskodawca A. P. zaskarżył postanowienie „w całości” i wnosił o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, bądź o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez ustanowienie służebności przesyłu przy uwzględnieniu strefy kontrolowanej i zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania za obie instancje.

Zarzucił, że przy ferowaniu zaskarżonego orzeczenia naruszono wskazane w apelacji regulacje prawa procesowego i prawa materialnego.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył co następuje:

Sąd pierwszej instancji trafnie zakwalifikował roszczenie wnioskodawcy przyjmując, że ma ono źródło w regulacji art. 3052 § 2 k.c., a następnie prawidłowo rozpoznał sprawę.

Ustalenia faktyczne składające się na podstawę faktyczną orzeczenia mają podstawę w informacjach zawartych we wskazanych w uzasadnieniu orzeczenia wiarygodnych źródłach dowodowych i co należy podkreślić nie były w apelacjach kwestionowane, gdyż wszystkie podniesione w apelacjach zarzuty w istocie kwestionują ocenę prawną ustalonego stanu faktycznego.

Z tych też względów Sąd odwoławczy przyjął za własne ustalenia faktyczne Sadu pierwszej instancji.

Dokonana przez Sąd Rejonowy ocena prawna ustalonego stanu fakty-cznego w swym zasadniczym zarysie jest prawidłowa i Sąd odwoławczy ocenę prawną Sądu pierwszej instancji - z zastrzeżeniami wskazanymi poniżej - podziela i przyjmuje ją za własną (orzecz. SN z dn. 26 04 1935r. III C 473/34, ZB. Urz. 1935r. nr 12, poz. 496).

W sprawie bezspornym jest, że przez nieruchomość wnioskodawcy przebiega odcinek gazociągu stanowiący obecnie własność uczestniczki postępowania.

Sąd pierwszej instancji trafnie ocenił, iż uczestniczka postępowania

nie posiada tytułu prawnego uprawniającą ją do jego posadowienia na nie-ruchomości wnioskodawcy (nie jest to już obecnie kwestionowane przez uczestniczkę postępowania), wobec czego ustanowienie służebności przesyłu jest konieczne – w rozumieniu art. 3052 § 2 k.c. – do właściwego korzystania przez uczestniczkę postępowania z tego urządzenia przesyłowego.

Przed wszczęciem postępowania wnioskodawca wezwał uczestniczkę postępowania do zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu i do-starczył jej żądane przez nią dokumenty.

Pomimo tego uczestniczka postępowania nie zajęła formalnego stanowiska odnośnie przedstawionej jej przez wnioskodawcę oferty zawarcia powyższej umowy.

Jest to równoznaczne z jej odmową zawarcia umowy, w konsekwencji czego w świetle przywołanej regulacji prawnej wnioskodawcy przysługuje roszczenie o ustanowienie na jego nieruchomości na rzecz uczestniczki postępowania służebności przesyłu.

Treścią tej służebności jest prawo do korzystania przez przedsiębiorcę

z cudzej nieruchomości, w zakresie w jakim jest to niezbędne do posadowienia

i zapewnienia prawidłowego funkcjonowania urządzeń przesyłowych (art. 3051 k.c.).

Istota służebności przesyłu sprowadza się zatem do przyznania przedsiębiorcy prawa do fizycznej ingerencji w cudzą nieruchomość w celu umożliwienia mu posadowienia na gruncie lub w nim urządzeń przesyłowych oraz zapewnienia jego pracownikom możliwości podejmowania czynności niezbędnych do utrzymania, konserwacji, remontu, modernizacji, dozoru,

czy usunięcia awarii tych urządzeń.

W takim ujęciu korzystanie przez przedsiębiorcę z cudzej nieruchomości jest zatem równoznaczne z używaniem przez niego oznaczonego pasa gruntu,

a nie jak tego w istocie domaga się wnioskodawca z fizycznym, czy też prawnym oddziaływaniem posadowionych na gruncie urządzeń przesyłowych (wynikające

z tego ograniczenia właściciela nieruchomości w korzystaniu przez niego z nie-ruchomości podlegają uwzględnieniu przy ustaleniu należnego mu wynagrodzenia za ustanowienie służebności; poniżej).

Dlatego Sąd pierwszej instancji trafnie przyjął, że dla zapewnienia uczestniczce postępowania możliwości realizacji ustanowionych na jej rzecz uprawnień do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy wystarczające jest ustanowienie na niej służebności przesyłu o treści wskazanej w sentencji, obejmującej pas gruntu o szerokości 6m, biegnącego wzdłuż gazociągu, w odległości 3m z każdej strony od jego osi.

Umknęło jednak uwadze Sądu, że służebność przesyłu ingeruje w prawo własności i jej ustanowienie ogranicza w oznaczonym zakresie prawo właściciela nieruchomości do korzystania z niej.

Z tej przyczyny na jej treść obok uprawnień przedsiębiorcy składa się również skorelowany z nimi obowiązek właściciela nieruchomości obciążonej znoszenia ( pati) wykonywania przez przedsiębiorcę przyznanych mu uprawnień.

Ograniczenia te stanowią zatem integralną część treści służebności przesyłu i jak słusznie zarzuca uczestniczka postępowania powinny one znaleźć swój formalny wyraz w treści zaskarżonego orzeczenia.

Czyni to w tej części jej apelacje uzasadnioną i prowadziło do zmiany zaskarżonego orzeczenia.

Ustanowienie na rzecz uczestniczki postępowania służebności przesyłu rodzi z mocy wskazanej na wstępie regulacji art. 3052 § 2 k.c. prawo wnioskodawcy do otrzymania od niej „odpowiedniego wynagrodzenia”.

Prawodawca nie określił bliżej kryteriów jakim powinno ono odpo-wiadać, pozostawiając to judykaturze i doktrynie prawa.

W judykaturze podkreśla się, że pojęcie wynagrodzenia jest szersze

od pojęcia odszkodowania i w razie powstania szkody fakt ten musi być brany pod uwagę przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia, choć należy się ono również właścicielowi nieruchomości obciążonej także wtedy, gdy żadnej szkody on nie poniósł (postanowienie SN 9 10 2013r. V CSK 491/12).

Równocześnie podkreśla się w niej, że brak w art. 3052 § 2 k.c. kryteriów określenia rozmiaru wynagrodzenia oznacza, że ustawodawca pozostawił sądowi swobodę polegającą na indywidualizacji ocen w tym zakresie, formułowanych na podstawie określonego stanu faktycznego, które mogą także wynikać z ogólnych reguł porządku prawnego (postanowienie SN 27 02 2013r. IV CSK 440/12), powinno ono być ustalane każdorazowo indywidualnie i dosto-sowane do okoliczności istotnych w danej sprawie (postanowienie SN 9 10 2013r. V CSK 491/12,) a płatne jednorazowo wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu powinno stanowić ekwiwalent wszystkich korzyści, których właściciel nieruchomości zostanie pozbawiony w związku z jej obciążeniem

oraz powinno ono też pokryć wszystkie niedogodności, jakie w przyszłości dotkną właściciela obciążonej nieruchomości w związku z ustanowieniem służebności (postanowienie SN 8 02 2013r. IV CSK 317/12).

Ustalenie jego wysokości nie jest zatem wynikiem prostego przerachowania określonych wskaźników, lecz wypadkową wielu czynników wpływających w konkretnym przypadku na zakres władztwa właścicieli nieruchomości, ich sytuację faktyczną, materialną i prawną oraz wartość nieruchomości obciążonej i wartość przedsiębiorstwa posiadacza służebności,

Z tej przyczyny przyznane w art. 3052 § 2 k.c. sądowi uprawnienie

do jego ustalania jest konstrukcyjnie podobne do ustalania przez sąd wysokości przewidzianego w art. 455 k.c. zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, o czym dodatkowo świadczy fakt użycia w obu tych regulacjach określenia „ odpowiednie”.

Z tego powodu przyjąć należy, że jego ustalenie zostało pozostawione uznaniu sądu i podobnie jak ma to miejsce w przypadku kontroli wysokości zasądzonego zadośćuczynienia może być skorygowane przez Sąd odwoławczy tylko wtedy, gdy przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy jest ono niewspółmiernie nieodpowiednie, jako rażąco wygórowane lub rażąco niskie (odpowiednio, por. OSN 9 07 1970r. III PRN 39/70, OSNCP 1971, nr 3, poz. 53).

Ustalając jego wysokości Sąd Rejonowy uwzględnił zarówno ograniczenia w prawie własności wnioskodawcy wynikające z przyznanych uczestniczce postępowania uprawnień do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy, jak również wynikające z nich negatywne konsekwencje związane z ograniczeniem prawa wnioskodawcy do korzystania z nieruchomości w „strefie ochronnej”, a zastosowaną przy jego wyliczeniu metodę Sąd odwoławczy akceptuje.

Jakkolwiek bowiem nieruchomość wnioskodawcy w chwili obecnej stanowi łąkę to zgodnie z planem zagospodarowania przestrzennego jest w części przeznaczona pod zabudowę mieszkaniową.

Jest ona położona w otoczeniu budynków jednorodzinnych, co w po-łączeniu z powyższym rodzi uzasadnione domniemanie, że gdyby nie posa-dowiono na niej gazociągu mogłaby ona być wykorzystana pod zabudowę jednorodzinną (w uwzględnionej przez Sąd pierwszej instancji części).

Ustalone przez sąd jednorazowe wynagrodzenie jest ostateczne

i nie może zostać w przyszłości podwyższone, stąd też zgodnie z przy-wołanymi powyżej poglądami prawnymi, powinno ono zatem stanowić również ekwiwalent za utracone przez wnioskodawcę korzyści w wyniku ograniczenia możliwości zabudowy nieruchomości na skutek posadowienia na niej gazociągu.

W tej sytuacji biorąc pod uwagę prawidłowo ustalony przez Sąd Rejonowy zakres przestrzenny ingerencji uczestniczki postępowania na nie-ruchomości wnioskodawcy przyznane mu od uczestniczki postępowania wynagrodzenie w wysokości 1.643,54zł nie można uznać za rażąco wygórowane lub rażąco niskie, a co za tym nieodpowiednie i tym samym brak jest podstaw

do jego skorygowania.

Uczestniczka postępowania sprzeciwiła się ustanowieniu przez sąd dochodzonej służebności przesyłu.

Dlatego w sprawie zachodziła pomiędzy jej uczestnikami sprzeczność interesów w rozumieniu art. 520 § 2 zd. 1 k.p.c., co z mocy tej regulacji uprawniało Sąd pierwszej instancji do nałożenia na uczestniczkę postępowania obowiązku zwrócenia wnioskodawcy wszystkich poniesionych przez niego kosztów postępowania.

Reasumując, zaskarżone postanowienie jest w części wadliwe

i dlatego apelację uczestniczki postępowania w części uwzględniono, zmieniając zaskarżone orzeczenie w sposób wskazany w sentencji w oparciu o regulację art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.c., a pozostałym zakresie apelację uczestniczki postępowania oraz apelację wnioskodawcy oddalono na podstawie regulacji art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono w oparciu o regulację

art. 520 § 1 k.p.c. oddalając wnioski wnioskodawcy i uczestniczki postępowania o zasądzenie na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania odwoławczego (rozstrzygnięcia te zostały implicite zawarte w orzeczeniach

o oddaleniu ich apelacji).

SSO Beata Majewska – Czajkowska SSO Tomasz Tatarczyk SSO Leszek Dąbek