Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 grudnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 10 grudnia 2014 r. w Poznaniu

sprawy z odwołania K. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

o zwrot świadczenia

na skutek apelacji odwołującego K. D.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 10 października 2012 r. sygn. akt VIII U 1924/12

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2 oraz poprzedzającą go decyzję i stwierdza, że K. D. nie ma obowiązku zwrotu pobranych świadczeń za okres od 1 października 2011 r. do 29 lutego 2012r. w kwocie 17.754,64 zł

2. zasądza od pozwanego na rzecz odwołującego kwotę 420 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu odwoławczym i kasacyjnym.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 29 lutego 2012r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. wstrzymał K. D. wypłatę emerytury od dnia 1 marca 2011r., tj. od miesiąca przypadającego po miesiącu, w którym wydano decyzję z uwagi na kontynuowanie zatrudnienia.

Decyzją z dnia 27 marca 2012r. zobowiązał K. D. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1 października 2011r. do 29 lutego 2012r. w kwocie 17.754,64 zł

Odwołanie od decyzji wniósł K. D..

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie.

Wyrokiem z dnia 10 października 2012r. Sąd Okręgowy w Poznaniu – Wydział VIII Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej umorzył postępowanie w zakresie odwołania od decyzji z dnia 29 lutego 2012r. (punkt 1) i oddalił odwołanie od decyzji z dnia 27 marca 2012r. (punkt 2).

Podstawę rozstrzygnięcia Sądu stanowiły następujące ustalenia i rozważania:

Odwołujący K. D. urodził się w dniu (...).

Odwołujący od dnia 9 lutego 1971 roku był zatrudniony w Spółdzielni Pracy (...) w P..

Pismem z dnia 29 czerwca 2009 roku Spółdzielnia Pracy (...) w P. wypowiedziała odwołującemu spółdzielczy stosunek pracy.

W świadectwie pracy z dnia 30 września 2009 roku pracodawca zaświadczył, że K. D. był zatrudniony w Spółdzielni od 9 lutego 1971 roku do 30 września 2009 roku w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kierownika działu kontroli jakości.

K. D. powództwem z dnia 3 lipca 2009 roku wniesionym do Sądu Rejonowego - Grunwald i Jeżyce w P. zażądał uznania wypowiedzenia Spółdzielni z dnia 29 czerwca 2009 roku za bezskuteczne i nakazania pozwanej przywrócenia do pracy. Prawomocnym wyrokiem z dnia 13 października 2009 roku Sąd Rejonowy - Grunwald i Jeżyce w P. przywrócił odwołującego do pracy w Spółdzielni Pracy (...) w P. na poprzednich warunkach.

Pismem z dnia 30 października 2009 roku Spółdzielnia poinformowała odwołującego o przywróceniu do pracy od dnia 2 listopada 2009 roku z zachowaniem ciągłości spółdzielczej umowy o pracę. Zakład pracy powierzył odwołującemu obowiązki brakarza w dziale kontroli jakości (na okres 3 miesięcy), zachowując dotychczasowe warunki pracy.

W dniu 2 listopada 2009 roku odwołujący złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury.

Decyzją z dnia 17 listopada 2009 roku organ rentowy przyznał odwołującemu prawo do emerytury od dnia 1 listopada 2009 roku.

Świadczenie było zmniejszone z powodu osiągania przez odwołującego przychodu powyżej 70 % przeciętnego wynagrodzenia.

Decyzją z dnia 2 kwietnia 2010 roku Zakład dokonał przeliczenia emerytury od dnia 1 kwietnia 2010 roku. Świadczenie wypłacano w pełnej wysokości z uwagi na oświadczenie K. D. z dnia 23 marca 2010 roku, iż od dnia 1 kwietnia 2010 roku będzie osiągał przychód nie powodujący zwiększenia lub zmniejszenia świadczenia.

Decyzją z dnia 29 kwietnia 2011 roku pozwany organ rentowy dokonał przeliczenia emerytury wypłacanej odwołującemu, pouczając w pkt VIII 5, że w przypadku emerytów, którzy nabyli prawo do emerytury przed dniem 1 stycznia 2011 roku prawo do emerytury ulega zawieszeniu z uwagi na kontynuowanie zatrudnienia u pracodawcy, u którego byli zatrudnieni bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, jeżeli stosunek ten nie zostanie rozwiązany przed 1 października 2011 roku. Pismem z dnia 27 lipca 2011 roku, wniesionym do ZUS w dniu 28 lipca 2011 roku K. D. wniósł o niewstrzymanie emerytury od października 2011 roku z uwagi na rozwiązanie spółdzielczej umowy o pracę ze Spółdzielnią Pracy (...). Odwołujący załączył świadectwo pracy z dnia 30 września 2009 roku oraz pismo Spółdzielni z dnia 30 października 2009 roku o przywróceniu odwołującego do pracy od dnia 2 listopada 2009 roku.

Decyzjami z dnia 26 sierpnia 2011 roku, 28 października 2011 roku i 18 stycznia 2012 roku ZUS dokonał przeliczenia odwołującemu emerytury, pouczając go w pkt VIII 5 o przesłankach zawieszenia prawa do emerytury.

Decyzją z dnia 29 lutego 2012 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. wstrzymał K. D. wypłatę emerytury od dnia 1 marca 2011 roku, tj. od miesiąca przypadającego po miesiącu, w którym wydano decyzję. Jako przyczynę zawieszenia wypłaty emerytury organ rentowy wskazał kontynuowanie przez K. D. zatrudnienia.

Decyzją z dnia 27 marca 2012 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. zobowiązał K. D. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1 października 2011 roku do 29 lutego 2012 roku w kwocie 17.754,64 zł. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że w/w świadczenie zostało pobrane przez K. D. nienależnie z uwagi na brak rozwiązania stosunku pracy. Zobowiązał ubezpieczonego do zwrotu żądanej kwoty w terminie miesiąca od doręczenia decyzji.

W dniu 28 marca 2012 roku odwołujący rozwiązał ze Spółdzielnią umowę o pracę spółdzielczą. W związku z powyższym Spółdzielnia Pracy (...) w P. wystawiła odwołującemu w dniu 28 marca 2012 roku świadectwo pracy poświadczając, że w okresie od 9 lutego 1971 roku do 28 marca 2012 roku K. D. był zatrudniony w Spółdzielni jako brakarz i kierownik działu kontroli jakości.

Pismem wniesionym do ZUS w dniu 28 marca 2012 roku K. D. wniósł o niezawieszanie emerytury, podając, że dotyczy to decyzji z dnia 29 lutego 2011 roku. Odwołujący poinformował, iż z dniem 28 marca 2012 roku została rozwiązana spółdzielcza umowa o pracę ze Spółdzielnią Pracy (...) w P.. Odwołujący załączył świadectwo

pracy z dnia 28 marca 2012 roku.

Decyzją z dnia 10 kwietnia 2012 roku pozwany organ rentowy ponownie ustalił wysokość emerytury i wznowił wypłatę świadczenia odwołującemu od dnia 1 marca 2012 roku.

Sąd Okręgowy, mając na uwadze art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (który w odniesieniu do emerytur przyznanych przed dniem 1 stycznia 2011r. stosuje się od dnia 1 października 2011r.) doszedł do przekonania, że emerytura odwołującego, który nabył prawo do emerytury od dnia 1 listopada 2009r. a jednocześnie w okresie od 9 lutego 1971r. do 30 września 2009r. nieprzerwanie był zatrudniony w Spółdzielni Pracy (...) w P. winna była ulec zawieszeniu – bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu. Z momentem bowiem przywrócenia odwołującego do pracy w Spółdzielni została spełniona przesłanka ciągłości stosunku pracy.

Sąd I instancji – badając treść art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że pobrana przez K. D. emerytura w okresie od 1 października 2011r. do 29 lutego 2012r. była świadczeniem nienależnym – bowiem odwołującemu wypłacano emeryturę mimo okoliczności powodujących zawieszenie prawa do świadczenia, przy czym odwołujący został prawidłowo pouczony przez organ rentowy o okolicznościach powodujących zawieszenie prawa do świadczenia w decyzjach z dnia: 29 kwietnia 2011r., 26 sierpnia 2011r., 28 października 2011r.

Apelację od wyroku wniósł K. D., zaskarżając wyrok w punkcie 2, zarzucając:

- naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie w szczególności art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez przyjęcie, że odwołujący nienależnie pobierał świadczenie emerytalne w okresie od 1 października 2011r. do 28 lutego 2012r.,

- naruszenie prawa procesowego mające istotny wpływ na wynik sprawy, w szczególności art. 233 k.p.c. w zw. z art. 224 § 1 k.p.c. polegające na dowolnej ocenie materiału dowodowego a także sprzeczności ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez przyjęcie, że błędy organu rentowego nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zmianę zaskarżonej decyzji z dnia 27 marca 2012r., ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, nadto o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

Strona przeciwna wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny wyrokiem, z dnia 25 kwietnia 2013r.:

1.  oddalił apelację;

2.  zasądził od odwołującego na rzecz pozwanego kwotę 120 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.

Od wyroku tego odwołujący wywiódł skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie prawa materialnego tj. naruszenie przez Sąd II instancji przepisów art. 138 ust. 1 i 5 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych / Dz. U. Z 2009r. nr 153 poz. 1227 / poprzez uznanie, że odwołujący nienależnie pobierał świadczenie emerytalne za okres od 01.10.2011r. do 29.02.2012r. w kwocie 17.754,64 zł i tym samym obowiązany jest do zwrotu w/w kwoty.

Nadto Sąd Apelacyjny w Poznaniu w zaskarżonym wyroku nie wziął pod uwagę treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13.11.2012r. sygn. akt K2/12 uznającego za niezgodną z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej treści art. 103a ustawy z 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Wyrokiem z dnia 10 lipca 2014r. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Apelacyjny po ponownym rozpoznaniu zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I Instancji przeprowadził wyczerpujące postępowanie dowodowe, a zebrany materiał poddał wszechstronnej ocenie z zachowaniem granic swobodnej oceny dowodów przewidzianej przez art. 233 § 1 k.p.c. Na tej podstawie Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, które tutejszy Sąd w pełni podziela i przyjmuje za własne bez potrzeby ponownego ich przytaczania.

Sąd I instancji dokonał jednak błędnej subsumcji prawnej prawidłowo ustalonego stanu faktycznego.

W tym miejscu wskazać należy postawę prawną niniejszego orzeczenia.

Zgodnie z treścią art. 138 ust.1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Ustęp 2 stanowi, że za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Zważyć w tym miejscu należy, iż szczególnie istotnym elementem regulacji zawartej w art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest wymóg pouczenia osoby pobierającej świadczenia o braku prawa do ich pobierania. Obowiązek ten obciąża organ rentowy, zaś jego realizacja odbywa się na różne sposoby, wśród których rozpowszechnioną formę stanowi zamieszczanie szczegółowych pouczeń na drukach wniosków o świadczenia, bądź decyzji organu rentowego, zwłaszcza przyznających świadczenia. Samo pouczenie powinno być wyczerpujące i zawierać informację o obowiązujących w dacie pouczenia zasadach zawieszalności prawa do świadczeń. Jednocześnie, pouczenie nie może być abstrakcyjne, obciążone brakiem konkretności, a w szczególności nie może odnosić się do hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń. Konsekwencją braku tak rozumianego pouczenia jest niemożność nałożenia obowiązku zwrotu pobranego świadczenia (por. wyrok s.apel.2007.09.28 III AUa 1891/06 w Katowicach LEX nr 399987).

Dla ustalenia obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, decydujące znaczenie ma świadomość i zamiar ubezpieczonego, który pobrał świadczenie w złej wierze (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia z dnia 24.11.2004 r., I UK 3/04, OSNP 2005, nr 8, poz. 116).

Ustawą z dnia 21 stycznia 2000 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( Dz. U. Nr 9, poz. 118 ) ustawodawca dodał do art. 103 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ust. 2a, wprowadzając obowiązek uprzedniego rozwiązania stosunku pracy w celu realizacji prawa do emerytury. Od 1 lipca 2000 roku, tj. od daty wejścia w życie art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, nierozwiązanie stosunku pracy powodowało, że prawo do świadczenia mogło zostać ustalone, ale nie mogło zostać zrealizowane – zostało zawieszone.

Wskazany art. 103 ust. 2a został uchylony mocą art. 37 pkt. 5 lit. b ustawy z dnia 21 listopada 2008 roku o emeryturach kapitałowych ( Dz. U. Nr 228, poz. 1507 ). Od 8 stycznia 2009 roku treścią ryzyka emerytalnego ponownie było osiągnięcie odpowiedniego wieku. Ten stan prawny obowiązywał do 31 grudnia 2010 roku.

Od 1 stycznia 2011 roku obowiązuje art. 103a, dodany do ustawy o emeryturach i rentach z FUS na podstawie art. 6 pkt. 2 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw ( Dz. U. Nr 257, poz. 1726 oraz z 2011 roku Nr 291, poz. 1707), znoszący możliwość pobierania emerytury bez rozwiązania umowy o pracę z dotychczasowym pracodawcą, na rzecz, którego była wykonywana praca bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego.

Art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS objął wszystkich emerytów, czyli tych, którzy prawo do emerytury uzyskają od momentu jego wejścia w życie oraz tych, którzy przeszli na emeryturę wcześniej. Ci emeryci, którzy nabyli prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 roku, na podstawie art. 28 ustawy zmieniającej z 16 grudnia 2010 roku mogli ją pobierać bez rozwiązania umowy o pracę jeszcze przez 9 miesięcy od daty wejścia w życie zmiany, czyli do 30 września 2011 roku. Jeżeli do tego momentu stosunek pracy nie ustał, wypłata emerytury została przez ZUS wstrzymana, poczynając od 1 października 2011 roku.

Podkreślić należy, że art. 103a, uniemożliwiając realizację prawa do emerytury do czasu rozwiązania stosunku pracy, konstruuje treść ryzyka emerytalnego jako prawo do odejścia z rynku pracy i uzyskania świadczenia emerytalnego.

Ryzyko emerytalne to zdarzenie prawne uzasadniające realizację prawa do emerytury.

Wyrokiem z dnia 13 listopada 2012r., sygn. K 2/12 (OTK-2012/10/121), Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 oraz z 2011 r. Nr 291, poz. 1707) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227), dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z 16 grudnia 2010 roku, w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 roku, bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 13 listopada 2012 roku stwierdził, że określenie treści ryzyka emerytalnego przez ustawodawcę jest dla adresatów takiej regulacji informacją, jakie warunki muszą spełnić, żeby zrealizować swoje prawo do świadczenia emerytalnego. W tym kontekście, jeśli ubezpieczony już raz te warunki skutecznie spełnił, tj. osiągnął wiek emerytalny i odpowiedni staż pracy w okresie od 8 stycznia 2009 roku do 31 grudnia 2010 roku, to niedopuszczalne jest – z punktu widzenia zasady ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, nakazanie mu zastosowania się do nowej treści ryzyka, czyli nakazanie mu ponownego zrealizowania już raz skutecznie zrealizowanego prawa do emerytury.

Skutkiem omawianego wyroku Trybunału Konstytucyjnego jest utrata mocy art. 28 ustawy zmieniającej z dnia 16 grudnia 2010 roku z chwilą ogłoszenia sentencji wyroku w Dzienniku Ustaw w zakresie, w jakim przewiduje stosowanie art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 roku, bez konieczności rozwiązania stosunku pracy . Oznacza to, że obowiązek rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą - jako warunek realizacji nabytego prawa do emerytury – nie będzie miał zastosowania do osób, które nabyły prawo do emerytury w okresie od 8 stycznia 2009 roku do 31 grudnia 2010 roku.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należy, że apelujący K. D., który nabył prawo do emerytury od dnia 1 listopada 2009r. mieści się w wąskim kręgu osób, w stosunku do których Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność z Konstytucją art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 16 grudnia 2010r., skarżący nabył bowiem prawo do emerytury w okresie, co do którego Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się w wyroku K 2/12. Jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny w przytoczonym wyroku obowiązek rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą – jako warunek realizacji nabytego prawa do emerytury – nie ma zastosowania do osób, które nabyły prawo do emerytury w okresie od dnia 8 stycznia 2009r. do dnia 31 grudnia 2010r., zatem również w odniesieniu do apelującego. Pobrane przez niego świadczenie było zatem świadczeniem należnym.

W tej sytuacji Sąd Apelacyjny uznał, że niekonstytucyjność przepisów stwierdzona wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r., sygn. akt K 2/12 ma wpływ na treść wyroku Sądu Okręgowego z dnia 10.10.2012r., sygn. akt VIII U 1924/12 objętego apelacją, co powoduje jego zmianę w pkt. 2 i zmianę poprzedzającej go decyzji poprzez stwierdzenie że K. D. nie ma obowiązku zwrotu pobranych świadczeń za okres od 1 października 2011r. do 29 lutego 2012r. w kwocie 17.754,64 zł, o czym Sąd I instancji orzekł w zaskarżonym wyroku w pkt. 1.

Orzeczenie o kosztach zawarte w pkt. 2 wyroku znajduje swoje uzasadnienie w treści art. 98 i art. 108 § 1 k.p.c. oraz § 12 ust. 1 pkt. 2 i ust. 4 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. (Dz. U. z dnia 3 października 2002 r.) w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.