Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 listopada 2013 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Krzysztof Rudnicki

Protokolant: Małgorzata Wąchała

po rozpoznaniu w dniu 08.11.2013 r.

we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z powództwa A. N.

przeciwko Gminie O.

o ustalenie prawa własności nieruchomości

I. oddala powództwo;

II. nie obciąża powódki kosztami zastępstwa procesowego pozwanej;

III. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adwokata M. J. 4 428 zł nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu;

IV. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adwokata A. H. 4 428 zł nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu;

V. obciąża Skarb Państwa niepokrytymi kosztami sądowymi.

UZASADNIENIE

Powódka A. N. wystąpiła przeciwko Gminie O. o ustalenie, że nieruchomość położona w O., gm. O., oznaczona geodezyjnie jako działki nr (...) o łącznej pow. 7, 40 ha stanowi własność powódki.

W uzasadnieniu pozwu powódka podała, że protokołem z dnia 09.04.1947 r. przekazano S. N. gospodarstwo rolne w K., obecnie C., o pow. 5, 26 ha, w zamian za poprzednio zajmowany grunt w W.. Wskazaną nieruchomność wydano wyłącznie ojcu powódki, albowiem tylko on dysponował uprawnieniami do uzyskania nieruchomości, tzn. był repatriantem. Następnie 30.03.1950 r. rodzina powódki została przesiedlona do O., gdzie S. N. przekazano na jego wyłączną własność grunt rolny o pow. 7, 63 ha. Aktem notarialnym z dnia 17.05.1954 r., nr rep. (...), matka powódki działając rzekomo na mocy udzielonego jej przez męża S. N. pełnomocnictwa, zrzekła się na rzecz Skarbu Państwa 3, 13 ha. Jednakże matka powódki nie dysponowała takimi uprawnienia, bowiem udzielone jej przez ojca umocowania do działania w jego imieniu dotyczyło wyłącznie spraw związanych z gruntem położonym w K.. Ponadto S. N. nigdy nie upoważnił żony do zrzekania się w jego imieniu prawa do gruntu, który stanowił jego odrębną własność. A zatem matka powódki nie mogła podejmować żadnych skutecznych kroków zmierzających do uszczuplenia majątku męża. Świadczy to zatem o tym, iż grunt w O. stanowi własność powódki A. N., bowiem jej uprawnienie ukształtowane zostało na podstawie postawienia o stwierdzeniu nabycia spadku z dnia 22.11.2001 r., w którym wskazana została powódka i jej siostra M. S. (1) po 1/2. Jednakże z uwagi na odrzucenie przez M. S. (1) spadku po ojcu powódka stała się jedynym właścicielem nieruchomości w O.. Dlatego też wnosi o ustalenie istnienia przysługującego jej prawa własności, którego została bezprawnie pozbawiona. Podobnie aktem notarialnym z dnia 04.04.1974 r. matka powódki zrzekła się własności działek położonych w O. oznaczonych nr (...), których łączna powierzchnia wynosiła 3, 36 ha. I w tej sytuacji doszło do rażącego naruszenia przepisów prawa, bowiem matce powódki nie przysługiwało takie uprawnienie. W związku ze śmiercią S. N. w dniu (...) r. gospodarstwo rolne położone w O. weszło w skład spadku, który odziedziczyły córki M. S. (1) i A. N. po 1/2, a co za tym idzie, matka powódki nie mogła skutecznie dokonać zrzeczenia się nieruchomości, albowiem nie dysponowała prerogatywami do rozporządzenia przysługującym jej prawem, Wobec tego pozwany nigdy nie wszedł w prawo własności nieruchomości. Jak wynika z KW nr (...) działki oznaczone nr (...) pomimo ich scalenia nadal stanowią własność powódki.

W piśmie z dnia 11.10.2012 r. powódka podniosła, że jej matka nie posiadała statusu repatrianta, który uprawniałby ją do otrzymania odszkodowania na Ziemiach (...). Ponadto nie dziedziczyła ona po mężu gospodarstwa rolnego, dlatego też nie dysponowała uprawnieniami do zrzeczenia się gruntów, które były własnością S. N.. Podniosła, że oświadczenie matki z dnia 18.09.1975 r. nie zostało przez nią podpisane, a widniejący tam podpis jest podrobiony.

Na rozprawie w dniu 26.10.2012 r. pozwana Gmina O. wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powódki kosztów procesu.

Sąd ustalił w sprawie następujący stan faktyczny.

Powódka i jej rodzice trafili do gminy T. po II wojnie światowej jako przesiedleńcy.

Dnia 09.04.1947 r. Państwowy Urząd Repatriacyjny przekazał S. N. we władanie gospodarstwo rolne położone w K., gmina T., o pow. 5, 26 ha.

Dnia 17.02.1948 r. został wystawiony matce powódki A. N. akt nadania nr (...) na gospodarstwo rolne w C. o pow. 7 ha.

Następnie gospodarstwo to zostało zamienione na gospodarstwo rolne położone w O. – działkę nr (...) o pow. 7 ha 63 a z zabudowaniami.

/ dowód: pismo nr (...) – k. 30, k. 119 akt I C 592/96; protokół przekazania – k. 31, k. 120-121

akt I C 592/96; potwierdzenie – k. 111-113; akt nadania – k. 125-126 akt I C 592/96 /

Na podstawie decyzji z dnia 08.03.1954 r. Prezydium (...) Rady Narodowej we W. Prezydium (...)Rady Narodowej w T. zezwoliło na zmniejszenie obszaru gospodarstwa do 4 ha 50 a i zrzeczenie się na rzecz Skarbu Państwa 3 ha 300 a gruntu.

Aktem notarialnym z dnia 17.05.1954 r., nr rep. (...), matka powódki A. N. złożyła przed notariuszem K. S. z Państwowego Biura Notarialnego w T. oświadczenie o zrzeczeniu się własności nieruchomości rolnej – 3 ha i 13 a, nr rep. (...). Oświadczyła, że jej mąż S. N. nie mogąc stawić się do aktu z powodu stanu zdrowia wyraził swoją zgodę na zrzeczenie się w załączonym do tego aktu oświadczeniu. S. N. złożył takie oświadczenie jako niepiśmienny poprzez odcisk kciuka w obecności świadka A. S., które to okoliczności poświaczył sekretarz Prezydium (...) Rady narodowej w S..

/ dowód: decyzja – k. 136 akt I C 592/96; kopia aktu notarialnego – k. 32, k. 59 akt I C 592/96;

oświadczenie – k. 60 akt I C 592/96 /

Dnia 03.12.1964 r. Prezydium (...) Rady Narodowej w T. wydało A. N., córce M. i M., orzeczenie nr (...) o wykonaniu aktu nadania gospodarstwa rolnego – działki nr (...) w O. o pow. 5, 51 ha nadanego aktem nadania z dnia (...) obejmującym 7, 63 ha, zaś granice gospodarstwa rolnego zostały ustalone orzeczeniem (...) z dnia 16.11.1964 r., nr (...) – 5, 51 ha, działki nr (...). Orzeczenie zostało doręczone matce powódki A. N..

/ dowód: orzeczenie o wykonaniu aktu nadania nr (...) – k. 2 akt KW nr (...); potwierdzenie

odbioru – k. 79, 122 /

Dla nieruchomości została założona w dniu 20.06.1965 r. księga wieczysta nr (...).

/ dowód: akta KW nr (...) /

Aktem notarialnym z dnia 04.04.1974 r., nr rep. A (...), matka powódki A. N. złożyła przed notariuszem w Państwowym Biurze Notarialnym w T. oświadczenie o zrzeczeniu się własności nieruchomości położonej w O. – działek nr (...) o pow. 3, 36 ha, objętej księgą wieczystą nr (...) prowadzoną przez (...) w T.. Matka powódki ujawniona była w tej księdze wieczystej jako właściciel nieruchomości.

A. N. przedłożyła do aktu zaświadczenie Urzędu (...) w T. z dnia 11.03.1974 r., nr (...), zawierające zgodę na zrzeczenie się nieruchomości.

/ dowód: akt notarialny – k. 9 akt KW nr (...); kopia aktu notarialnego – k. 35 /

Następnie na wniosek A. N. z dnia 30.05.1975 r. decyzją z dnia 18.09.1975 r., nr (...), Naczelnik Miasta i Gminy O. przyjął za rentę na własność Państwa gospodarstwo rolne o pow. 2, 22 ha bez budynków stanowiące własność A. N. położone w granicach działek nr (...), wyłączając zabudowania.

/ dowód: decyzja – k. 13 akt KW nr (...), k. 151, oświadczenia – k. 80-81, 153-155; wniosek – k.

146 akt I C 592/96 /

Następnie przeprowadzone zostało postępowanie scaleniowe zakończone decyzją Naczelnika Powiatu w T. nr (...) z dnia 05.10.1974 r.

W wyniku scalenia działek:

- nr (...)– należącej do Skarbu Państwa – Wydziału (...),

- nr (...) – należącej do Skarbu Państwa – (...),

- nr (...) – należącej do W. G.,

powstała działka nr (...).

W wyniku podziału działki nr (...) powstały działki nr (...).

Po scaleniu Skarb Państwa w miejsce działki nr (...) otrzymał działkę nr (...).

A. N. otrzymała działkę nr (...) w miejsce działki nr (...).

/ dowód: pismo Starostwa (...) w T. z dnia 08.02.2012 r. – k. 53 /

Postanowieniem z dnia 18.08.1987 r., I Ns 138/87, Sąd Rejonowy w Trzebnicy stwierdził, że spadek po A. N. zmarłej dnia (...) r. w B., ostatnio stale zamieszkałej w O., na podstawie testamentu z dnia 22.09.1986 r. nabyły córki S. K., M. S. (1) i A. K. w częściach równych.

/ dowód: akta sprawy I Ns 138/87 /

Spadkobierczynie zostały wpisane do księgi wieczystej nr (...) prowadzonej dla działki gruntu nr (...) o pow. 0, 20 ha.

Następnie działka nr (...) została podzielona na działki nr (...)

/ dowód: akta KW nr (...); papierowa księga wieczysta nr (...) /

Postanowieniem z dnia 30.05.1995 r. Sąd Rejonowy w Trzebnicy dokonał działu spadku po A. N. w ten sposób, że ustalił, iż w skład spadku wchodzi działka o pow. 2 262 m ^{( 2)} położona w O. przy ul. (...) z budynkiem mieszkalnym i budynkami gospodarczymi objęta KW nr (...), wyodrębnił z tej działki: działkę nr (...) o pow. 1 110 m ^{( 2)} z oborą i stodołą, którą przyznał na własność A. N., działkę nr (...) o pow. 1 153 m ^{( 2)} z budynkiem mieszkalnym, którą przyznał na własność S. K. i M. S. (1) w częściach równych.

Postanowieniem z dnia 11.08.1995 r., II Cr 531/95, Sąd Wojewódzki we Wrocławiu oddalił rewizję wnioskodawczyni A. N. od postanowienia Sądu Rejonowego.

/ dowód: odpisy postanowień – k. 29 i 39 akt KW nr (...)/

Wyrokiem z dnia 23.12.1996 r., I C 592/96, Sąd Wojewódzki we Wrocławiu oddalił powództwo A. N. przeciwko Skarbowi Państwa – Kierownikowi (...) w T. i Agencji (...) – Oddziałowi (...) we W. o unieważnienie aktu notarialnego zrzeczenia się własności nieruchomości przez matkę powódki A. N. z dnia 17.05.1954 r., zapłatę 150 000 zł odszkodowania i wydanie części gruntu.

Sąd Wojewódzki wskazał, że upłynął termin roczny do uchylenia się przez matkę powódki od skutków prawnych wskazanego oświadczenia woli, zaś powódka nie wykazała następstwa prawnego po ojcu S. N., wobec czego nie posiada legitymacji do powoływania się na zarzuty mogące mieć wpływ na ważność czynności prawnej z dnia 17.05.1954 r., które służyłyby jej ojcu.

Wyrokiem z dnia 11.04.1997 r., I ACa 175/07, Sąd Apelacyjny we Wrocławiu oddalił apelację powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego.

Sąd Apelacyjny wskazał, że wobec niewydania przez ówczesne władze administracyjne orzeczeń o wykonaniu aktu nadania (przenoszących własność nieruchomości) dekretem z dnia 06.09.1951 r. o ochronie własności osadniczych gospodarstw chłopskich na obszarze Ziem Odzyskanych uwłaszczono tych osadników, którzy w dniu 07.09.1951 r. posiadali gospodarstwa rolne, prowadzili je i mieli akt nadania. W stosunku do gospodarstw rodziców powódki w O. władze administracyjne wydały akt nadani dopiero w 1955 r., stąd nie stali się oni właścicielami gospodarstwa z mocy prawa. Skoro nie byli właścicielami, a jedynie posiadaczami gospodarstwa rolnego, zbędne są rozważania dotyczące aktu notarialnego, na mocy którego talk powódki zrzekła się części gruntów. Skarb Państwa stał się właścicielem gruntów na podstawie art. 9 ustawy z dnia 12.03.1958 r. o uporządkowaniu niektórych spraw związanych z przeprowadzeniem reformy rolnej i osadnictwa rolnego.

Kasacja powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu została odrzucona postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 28.05.1998 r., III CKN 527/97.

/ dowód: akta sprawy I C 592/96 /

Postanowieniem z dnia 22.11.2001 r., I Ns 578/00, Sąd Rejonowy w Trzebnicy stwierdził, że spadek po S. N. zmarłym dnia (...) r., ostatnio stale zamieszkałym w O., na podstawie ustawy nabyły wdowa A. N. oraz córki A. N., S. K. i M. S. (1) po ¼ części, z tym iż wdowa A. N. z wyłącznie, majątku objętego wspólnością ustawową, z tym, że wchodzący w skład spadku udział w gospodarstwie rolnym położonym w O. dziedziczą z mocy ustawy córki M. S. (1) i A. N. po ½ części.

/ dowód: akta sprawy I Ns 378/00 /

Aktualnie w księdze wieczystej nr (...) prowadzonej dla działki nr (...) położonej w O. o pow. 0, 1167 ha wpisana jest jako właściciel A. N., cófrka S. i A..

/ dowód: wydruk elektronicznej KW – k. 190-196; akta KW nr (...)/

Sąd Rejonowy w Trzebnicy prowadzi KW nr (...) dla nieruchomości położonej w O. – działek nr (...) o łącznej pow. 2, 7375 ha. Właścicielem nieruchomości był na podstawie orzeczenia o wykonaniu aktu nadania z dnia 03.12.1964 r., nr (...), W. G. (w dacie wydania orzeczenia działki nosiły nry (...)), obecnie jest nim J. G., syn W..

/ dowód: akta KW nr (...) /

Sąd Rejonowy w Trzebnicy prowadzi KW nr (...) dla nieruchomości położonej w O. – działek nr (...) o łącznej pow. 7, 4896 ha, nr (...) o łącznej pow. 1, 6628 ha, nr (...)o łącznej pow. 5, 6246 ha. Właścicielem nieruchomości była na podstawie orzeczenia o wykonaniu aktu nadania z dnia 03.12.1964 r., nr (...), A. M. (w dacie wydania orzeczenia działki nosiły nry (...)), następnie J. M. (1) i J. M. (2), obecnie są nimi Z. M. i K. M.. Do pierwotnych działek dołączane były działki nr (...) powstała z podziału działki nr (...) należącej do Państwowego (...)

/ dowód: akta KW nr (...) /

Sąd Rejonowy w Trzebnicy prowadził KW nr (...) dla nieruchomości położonej w O. – działki nr (...) o pow. 3 ha stanowiącej gospodarstwo rolne z zabudowaniami, którego właścicielem na podstawie orzeczenia o wykonaniu aktu nadania z dnia 03.12.1964 r., nr (...), F. B., a następnie na podstawie umowy z dnia 15.06.1978 r. Skarb Państwa – (...). Księga wieczysta nr (...) została zamknięta dnia 30.12.1999 r.

/ dowód: akta KW nr (...) /

Sąd Rejonowy w Trzebnicy prowadzi KW nr (...) dla nieruchomości położonej w O. – działki rolnej nr (...) o pow. 0, 10 ha. Nieruchomość została nabyta przez J. S. (1) i J. S. (2) od Skarbu Państwa na mocy umowy sprzedaży z dnia 16.10.1991 r., nr rep. A (...). Założenie KW i wpis własności nastąpiły dnia 25.11.1991 r.

/ dowód: akta KW nr (...) /

Sąd Rejonowy w Trzebnicy prowadzi KW nr (...) dla nieruchomości położonej w O. – zabudowanych działek nr (...) w miejsce dawnej działki nr (...) o pow. 2, 2908 ha oraz nr (...) o pow. 2 800 m ².

Księga wieczysta została założona dnia 21.01.1997 r.

Właścicielem nieruchomości wpisanym w KW jest Gmina O. na podstawie decyzji Wojewody (...) z dnia 12.12.1996 r.,(...), o stwierdzeniu nieodpłatnego nabycia przez Gminę własności mienia oświatowego na podstawie art. 18.1 ustawy z dnia 10.05.1990 r. – przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym w zw. z art. 104 ustawy z dnia 07.09.1991 r. o systemie oświaty.

/ dowód: akta KW nr (...) /

Sąd Rejonowy w Trzebnicy prowadzi KW nr (...) dla nieruchomości położonej w O. obejmującej działki gruntu nr (...) o łącznej pow. 230, 4498 ha lasów, gruntów leśnych i terenów zabudowanych. Odłączone z tej księgi zostały działki nr (...) i przeniesione do innych KW. Właścicielem nieruchomości jest Skarb Państwa – zarząd sprawuje Państwowe (...) O..

/ dowód: akta KW nr (...) /

Sąd zważył, co następuje.

Powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Powódka dochodzi ustalenia prawa własności nieruchomości powołując się na następstwo prawne po ojcu S. N. oraz nieważność czynności rozporządzających nieruchomościami dokonanych przez jej matkę A. N..

Zgłoszone przez powódkę żądanie należy jednakże uznać za nieuzasadnione z uwagi na brak interesu prawnego w zgłoszeniu roszczenia o ustalenie prawa własności oraz z uwagi na brak podstaw materialnoprawnych.

Osoba zainteresowana może dochodzić roszczenia o ustalenie, jeśli nie może uzyskać jakiejkolwiek innej ochrony, w jakikolwiek inny sposób, niż poprzez uzyskanie i przedłożenie wyroku ustalającego istnienie lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego. Interes prawny w rozumieniu art. 189 kpc oznacza potrzebę prawną, wynikającą z sytuacji prawnej, w jakiej znajduje się powód. Może wynikać z bezpośredniego zagrożenia prawa powoda lub zmierzać do zapobieżenia temu zagrożeniu. Interes prawny występuje także wtedy, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, mając charakter obiektywny. Powód musi udowodnić, że ma interes prawny w wytoczeniu powództwa przeciwko konkretnemu pozwanemu, który przynajmniej potencjalnie stwarza zagrożenie dla jego prawnie chronionych interesów, a sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego praw przez definitywne zakończenie istniejącego między stronami sporu lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu w przyszłości takiego sporu, tj. obiektywnie odpadnie podstawa jego powstania. Na takie cechy roszczenia o ustalenie z art. 189 kpc wskazywał Sąd Najwyższy, m.in. w wyrokach z dnia 30.10.1990 r., I CR 649/90, z dnia 08.05.2000 r., V CKN 29/00, z dnia 04.10.2001 r., I CKN 425/00, z z dnia 01.04.2004 r., II CK 125/03, z dnia 18.06.2009 r., II CSK 33/09, z dnia 18.03.2011 r., III CSK 127/10, oraz z dnia 09.12.2012 r., III CSK 181/11, OSNC 2012/7-8/101.

W procesie o ustalenie istnienia prawa lub stosunku prawnego na podstawie art. 189 kpc w celu wykazania, iż powodowi przysługuje określone uprawnienie może on wykazywać, iż czynność prawna mająca za przedmiot wskazywane prawo (w szczególności prawo własności rzeczy) była nieważna.

Nie zachodzi natomiast podstawa do zgłoszenia powództwa o ustalenie z art. 189 kpc, jeżeli strona może dochodzić swoich praw i powołać się na nieważność czynności prawnej w innym postępowaniu. Innymi słowy, strona nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia istnienia prawa lub stosunku prawnego, w tym ustalenia nieważności czynności prawnej, jeśli przysługuje jej roszczenie dalej idące, albo możliwość obrony przed roszczeniem wynikającym z nieważnej czynności prawnej – por wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30.10.1990 r., I CR 649/90, z dnia 19.01.1993 r., I CR 2/93, z dnia 04.01.2008 r., III CSK 204/07.

W przypadku dochodzenia potwierdzenia prawa własności nieruchomości pierwszeństwo przed żądaniem ustalenia istnienia tego prawa posiada roszczenie o usunięcie niezgodności pomiędzy stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym (potocznie określane jako powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym) na podstawie art. 10 ustawy z dnia 06.07.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece. W ramach postępowania o usunięcie niezgodności wpisu ze stanem rzeczywistym przedmiotem oceny sądu może być ocena, czy czynność prawna stanowiąca podstawę wpisu jest nieważna i wskutek tego nie mogła doprowadzić do ważnego i skutecznego wpisu, co w konsekwencji powoduje wadliwość tego wpisu – wyrok SN z dnia 19.01.2011 r., V CSK 189/10. W wyroku z dnia 25.10.2002 r., IV CKN 1425/00, Sąd Najwyższy wskazał, że ochronie interesu strony zmierzającej do usunięcia niezgodności wpisu w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym służy wyłącznie przepis art. 10 ukwh, zaś sięganie w takich wypadkach do rozwiązania konfliktu na gruncie art. 189 kpc należy uznać za chybione; praktycznie sprzyjałoby to bowiem mnożeniu procesów. Z kolei w wyroku z dnia 04.03.2011 r., I CSK 351/10, Sąd Najwyższy stwierdził, że w sytuacji, gdy powód może żądać uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia istnienia stosunku prawnego lub prawa.

Zatem powództwo o ustalenie istnienia prawa własności nieruchomości jest niedopuszczalne, jeżeli nieruchomość posiada urządzoną księgę wieczystą, która zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 16.09.1982 r. służy ustaleniu stanu prawnego tej nieruchomości. Powódka nie posiada zatem odrębnego interesu prawnego w ustaleniu przysługiwania jej prawa własności takiej nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta. Mogłaby wyłącznie domagać się uzgodnienia treści księgi z rzeczywistym stanem prawnym przez wpisanie jej jako właściciela nieruchomości w dziale II właściwej księgi wieczystej.

Samoistne powództwo o ustalenie prawa własności nieruchomości mogłoby dotyczyć wyłącznie takiej nieruchomości, dla której księga wieczysta nie została w ogóle założona.

Niedopuszczalne jest dokonanie wpisu prawa własności opierającego się na nieważnej czynności prawnej. W takiej sytuacji poprzedni właściciel nieruchomości będzie uprawniony do domagania się usunięcia niezgodności wpisu ze stanem rzeczywistym poprzez ponowne wpisanie go do księgi wieczystej. Podobnie będzie przedstawiać się sytuacja, w której założenie księgi wieczystej i dokonanie pierwszego wpisu właściciela następuje na podstawie czynności prawnej pomiędzy nabywcą a zbywcą, którego prawo miało swoje żródło w czynności prawnej nieważnej. Nabywca nieruchomości nie będzie wówczas chroniony rękojmią publicznej wiary ksiąg wieczystych, a nabycie przez niego nie będzie skuteczne.

Powódka powołała się na nieważność oświadczeń złożonych przez jej matkę A. N. w 1954 r i 1974 r. o zrzeczeniu się własności nieruchomości. Tym samym podważa nabycie prawa własności nieruchomości przez Skarb Państwa. Jeżeli następnie wskutek czynności prawnej ze Skarbem Państwa osoba trzecia uzyskała założenie księgi wieczystej i wpis prawa własności, powódka mogłaby dochodzić wykreślenia tej osoby z działu II księgi wieczystej i wpisanie w to miejsce siebie, o ile oczywiście istniałaby do tego podstawa materialna.

Powódka wskazała, iż domaga się ustalenia prawa własności nieruchomości obejmującej działki gruntu o numerach: (...) o łącznej pow. 7, 40 ha, położone w O..

Powódka została wezwana do wskazania numerów ksiąg wieczystych prowadzonych dla wskazanych działek. Zobowiązanie o tym przedmiocie zostało doręczone pełnonocnikowi powódki w dniu 19.01.2013 r. (k. 192 i 198). Pełnomocnik powódki wystąpiła o przedłużenie tego terminu, co uzyskała (k.206-207). Wyznaczony termin upłynął z dniem 25.04.2013 r. Zobowiązanie zostało ponownie nałożone na pełnomocnika powódki po zmianie osoby pełnomocnika w dniu 19.07.2013 r. (k. 235-236). Pełnomocnik powódki poinformował Sąd, iż powódka wykona zobowiązanie osobiście. W dniu 20.08.2013 r. powódka złożyła pismo, w którym wskazała numery ksiąg wieczystych dla „rozchodowanych działek”:

- nr (...) – KW (...) – nr (...)przed scaleniem nr (...), nr (...) przed scaleniem nr (...),

- nr (...) – KW (...) – przed scaleniem nr (...),

- nr (...) – KW (...) – nr (...) przed scaleniem nr (...), nr (...) i (...) przed scaleniem nr (...),

- nr (...) – KW (...),

- nr (...) – KW (...) – przed scaleniem nr (...), w 1974 r. nr (...),

- nr (...) – KW (...) – przed scaleniem nr (...),

- nr (...) – grunt nie posiada księgi wieczystej.

Należy stwierdzić, że powódka nie wykonała nałożonego na nią zobowiązania w całości. Nie wskazała w ogóle numerów ksiąg wieczystych prowadzonych dla działek o nrach (...) ani nie podała, aby nie posiadały one ksiąg wieczystych. Również w żadnej ze wskazanych ksiąg wieczystych nie pojawia się działka o nrze (...). Sąd nie jest w stanie w ogóle ocenić stanu prawnego tych działek i podejmowanych wobec nich czynności prawnych.

Powódka zakwestionowała ważność dwóch czynności zdziałanych przez jej matkę A. N. w postaci oświadczeń o zrzeczeniu się własności nieruchomości:

- z dnia 17.05.1954 r., nr rep. (...),

- z dnia 04.04.1974 r., nr rep. A (...).

Jeżeli chodzi o pierwsze ze wskazanych oświadczeń woli, to jego ważność była już przedmiotem oceny Sądu Wojewódzkiego we Wrocławiu w sprawie I C 592/96 zakończonej wyrokiem z dnia 23.12.1996 r., oraz Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu w sprawie apelacyjnej I ACa 175/97 zakończonej wyrokiem z dnia 11.04.1997 r. Powództwo o ustalenie nieważności oświadczenia woli z dnia 17.05.1954 r. zostało prawomocnie oddalone.

Jak wskazał Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 11.04.1997 r. w dacie złożenia oświadczenia, tj. 17.05.1954 r., A. N. i jej mąż S. N., nie byli właścicielami gospodarstwa rolnego położonego w O., gdyż nie zostało wydane jeszcze orzeczenie o wykonaniu aktu nadania ani nawet sam akt nadania (pochodzący z 1955 r.). W tej dacie małżonkowie N. byli jedynie posiadaczami gospodarstwa rolnego w O. i nie przysługiwało im prawo własności tego gospodarstwa, wobec czego oświadczenie o zrzeczeniu się tego prawa było w istocie bezprzedmiotowe i zbędne jest doonywanie jego oceny z punktu widzenia ważności, gdyż i tak nie mogło ono wywołać żadnego skutku prawnego.

Powódka kwestionowała także zgodę ojca na złożenie przez matkę oświadczenia o zrzeczeniu się własności. Jednakże w akcie notarialnym z dnia 17.05.1954 r. wskazane jest, iż stawająca przedłożyła oświadczenie męża, co wskazuje, że notariusz przyjmujący oświadczenie uznał je za ważne. Odpis oświadczenia znajduje się w archiwum sądu wieczystoksięgowego przejętym po Państwowym Biurze Notarialnym. Powódka nie przedłożyła natomiast kopii czy odpisu pełnonocnictwa udzielonego przez ojca, tym samym nie udowodniła swojego twierdzenia, iż jej matka nie dysponowała należytym umocowaniem do działania także w imieniu męża.

Ponieważ orzeczenie o wydaniu aktu nadania zostało wydane w dniu 03.12.1964 r., czyli już po śmierci S. N. (zmarłego dnia (...) r.), właścicielem wskazanego w nim gospodarstwa rolnego stała się wyłącznie A. N. nie pozostająca wówczas w związku małżeńskim. Powódka i jej siostry jako współspadkobierczynie po ojcu nie stały się tym samym współwłaścicielkami gospodarstwa. Tym samym na żadnym etapie nie mogłyby się domagać ustalenia prawa własności nieruchomości obejmującej działki o pow. 3, 13 ha objęte oświadczeniem z dnia 17.05.1954 r.

Sąd nie znalazł żadnych podstaw do kwestionowania ważności oświadczenia A. N. z dnia 04.04.1974 r. o zrzeczeniu się własności części gospodarstwa rolnego, tj. działek nr (...) o pow. 3, 36 ha. Powódka zarzucała temu oświadczeniu wyłącznie zignorowanie jej prawa jako następcy prawnego po ojcu.

Zgodnie z art. 179 § 1 kc w brzmieniu obowiązującym od dnia wejścia kodeksu cywilnego w życie, tj. od dnia 01.01.1965 r., do dnia 30.09.1990 r., jeżeli nieruchomość była przedmiotem własności indywidualnej albo osobistej, właściciel mógł wyzbyć się własności przez zrzeczenie się w formie aktu notarialnego za zgodą właściwego organu prezydium powiatowej (miejskiej) rady narodowej. Zgodnie z art. 179 § 2 kc nieruchomość stawała się wówczas własnością państwową. Poza dopełnieniem wymogu uzyskania zgody terenowego organu władzy państwowej (właściwej powiatowej rady narodowej), A. N. nie musiała uzyskiwać niczyjej zgody na złożenie oświadczenia o zrzeczeniu się własności nieruchomości, w szczególności żadnej zgody swoich córek. Ponadto A. N. zrzekła się pozostałej części gospodarstwa rolnego w zamian za rentę, pozostawiając sobie jedynie własności zajmowanego budynku.

Zrzeczenie się własności nieruchomości w O. przez A. N. spowodowało nabycie jej przez Skarb Państwa. Powódka pozwała jednakże nie Skarb Państwa, ale Gminę O..

Powództwo o ustalenie istnienia prawa własności wytacza się przeciwko osobie, która zaprzecza prawu powoda i sama rości sobie tytuł prawny do tej rzeczy lub prawa – wyrok SN z dnia 04.10.2001 r., I CKN 425/00. Powódka nie wykazała, aby pozwana Gmina O. kwestionowała jej prawa własności do wszystkich wskazanych w pozwie nieruchomości i twierdziła, że stanowią one przedmiot własności przynależnej Gminie. Tym samym pozwaną Gminę należy uznać za pozbawioną w przeważającej mierze legitymacji biernej w sprawie. Spośród wskazanych przez powódkę ksiąg wieczystych jedynie w księdze nr (...) prowadzonej dla nieruchomości obejmującej działki nr (...) jako właściciel nieruchomości figuruje Gmina O.. W przypadku pozostałych nieruchomości jako właściciele wpisani w księgach wieczystych figurują osoby fizyczne, a w księdze wieczystej nr (...) Skarb Państwa.

Pozwana Gmina nabyła własność nieruchomości z mocy prawa na podstawie art. 104 ust. 5 ustawy z dnia 07.09.1991 r. o systemie oświaty. Podstawą wpisu prawa własności do księgi wieczystej była decyzja wojewody wydana w trybie art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 10.05.1990 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym. Podważenie nabycia własności przez Gminę wymagałoby wzruszenia na drodze administracyjnej lub sądowo-administracyjnej decyzji wydanej przez Wojewodę (...). Sąd powszechny nie jest władny do rozstrzygania tej kwestii. Poza tym jeżeli nabycie opierało się na podstawie przepisów ustawy, kwestia wcześniejszego nabycia przez Skarb Państwa pozbawiona byłaby znaczenia. Powódka mogłaby co najwyżej dochodzić roszczeń odszkodowawczych i to od Skarbu Państwa, a nie od pozwanej Gminy.

W przypadku działek nr:

- (...) (nabytej przez J. G.) – KW nr (...),

- nr (...) (nabytej przez Z. M. – KW (...),

- nr (...) (nabytej przez J. S. (1) i J. S. (2) – KW nr (...),

powódka mogłaby co najwyżej wytoczyć powództwo o uzgodnienie ksiąg wieczystych z rzeczywistym stanem prawnym, kwestionując nabycie własności przez Skarb Państwa – poprzednika prawnego osób wpisanych w księgach wieczystych jako właściciele nieruchomości. Powództwa te mogłyby zostać wytoczone wyłącznie przeciwko osobom wpisanym do ksiąg wieczystych. Pozwana nie włada tymi nieruchomości, nie rości sobie do nich tytułu prawnego. Nie może być stroną bierną także w procesie o ustalenie prawa własności.

Z kolei księga wieczysta nr (...) prowadzona była dla nieruchomości nadanej F. B., nie miały co do niej miejsca żadne zmiany obszarowe, a zatem w ogóle nie dotyczyła nieruchomości, do których prawo rości sobie powódka.

Ponadto należy zwrócić uwagę, że jeżeli którakolwiek ze wskazanych przez powódkę działek nie stałaby się własnością Skarbu Państwa, Gminy O. lub innej osoby prawnej lub fizycznej i pozostałaby przy matce powódki A. N., to powódka nie molaby dochodzić ustalenia, iż jest jedynym właścicielem takiej nieruchomości, gdyż nabyła spadek po matce jedynie w jednej trzeciej z uwagi na współdziedziczenie z dwiema siostrami.

Sąd oddalił wniosek powódki zawarty w piśmie z dnia 16.11.2012 r. o przesłuchanie świadków L. K. i G. O. na okoliczność „przekazania powódce przez jej matkę informacji, że nieruchomości położone w O. należały tylko do jej ojca, a nie do niej, oraz, że zgodnie z jego wolą to powódka stała się ich właścicielką” jako całkowicie chybiony. Stan prawny nieruchomości wynika z przepisów prawa oraz czynności prawnych, których treść i przedmiot oddają stosowne dokumenty, nie zaś z informacji rodziców. Jeżeli wolą ojca powódki było przekazanie jej jakiejkolwiek rzeczy ruchomej lub nieruchomej, to powinien był w tym celu sporządzić testament. Z materiału dowodowego wynika poza tym, że ojciec powódki nie uzyskał prawa własności gospodarstwa w O..

Sąd oddalił także wnioski dowodowe powódki zawarte w piśmie z dnia 11.10.2012 r. Powódka wniosła dopuszczenie dowodu z opinii biegłego „grafologa”. W sprawie sądowej cywilnej raczej rzadko może pojawić się konieczność opinii grafologa. Grafolog to osoba, która z charakteru pisma odczytuje charakter osoby piszącej. Prawdopodobne pełnomocnik powódki miał na myśli dowód z opinii biegłego z zakresu badań dokumentów lub badań pisma, gdyż takie jest prawidłowe określenie dowodu zmierzającego do potwierdzenia lub wykluczenia autentyczności podpisu pod dokumentem. Dowód ten należy jednakże uznać za zbędny i mogący spowodować jedynie zbędne przedłużenie procesu. Zgodnie z art. 254 § 1 kpc badania prawdziwości pisma dokonuje się z udziałem lub bez udziału biegłych, zwłaszcza przez porównanie pisma na zakwestionowanym dokumencie z pismem tej samej osoby na innych dokumentach niewątpliwie prawdziwych. Zestawienie podpisów A. N. pod kwestionowanymi przez powódkę oświadczeniami z podpisem pod aktem notarialnym z dnia 17.05.1954 r., pewnym, gdyż złożonym przed osobą zaufania publicznego, jaką jest notariusz, wskazuje bez wątpliwości, iż zostały złożone przez tę samą osobę (charakterystyczna litera (...), połączenie liter „w” i „i”, charakterystyczna litera „k”). Można dodać, że treść obu oświadczeń matki powódki z dnia 18.09.1975 r. nie wyklucza się, a także, iż nic nie wskazuje, aby sama matka powódki kiedykolwiek kwestionowała prawidłowość swoich oświadczeń o zrzeczeniu się własności nieruchomości złożonych w latach 1974-1975.

Zupełnie bezzasadny był wniosek dotyczący zatrudnienia C. S.. Jeżeli powódka uważała, iż jej siostra nie posiadała uprawnień do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, to winna była podnosić te okoliczności w sprawie I C 378/00.

Także bezpodstawnie powódka twierdziła, że M. S. (1) odrzuciła spadek po ojcu. W aktach sprawy I Ns 378/00 brak jest takiego oświadczenia, gdyby zresztą zostało ono złożone, sąd nie uwzględniłby M. S. (1) w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku. Powódka nie wykazała, aby zawarła z siostrą umowę o dział spadku po ojcu lub uzyskała postanowienie sądu w tym przedmiocie.

Powódka bezpodstawnie kwestionowała uprawnienie matki do otrzymania gospodarstwa rolnego. Z aktu zgonu A. N. wynika, że urodziła się dnia (...) r. w miejscowości W. położonej na obszarach, które po II wojnie światowej stały się częścią ZSRR. Zatem przybyła ona na D. w ramach przesiedlenia. Mogła wobec tego uzyskać gospodarstwo rolne. W dacie wydania orzeczenia o wykonaniu aktu nadania jej mąż już nie żył, zatem orzeczenie zostało wydane na jej rzecz. Ponadto już akt nadania pierwszego gospodarstwa w C. wystawiony był na matkę powódki, a nie na jej ojca.

Sąd doszedł do przekonania, iż okoliczności sprawy i treść materiału dowodowego przedstawionego przez powódkę nie stanowią należytej podstawy do wysuwania roszczenia o ustalenie prawa własności nieruchomości sformułowanego w pozwie.

Prowadzi to do jednoznacznego wniosku o bezzasadności powództwa i jego oddalenia w całości.

Zgodnie z art. 29 prawa o adwokaturze obu adwokatom wykonującym w sprawie czynności pełnomocników powódki wyznaczonych z urzędu przysługuje od Skarbu Państwa wynagrodzenie ustalone w wysokości 3 600 zł zgodnie z § 6.6 rozporządzenia Misnistra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie wraz z podatkiem VAT.

Sąd nie obciążył powódki kosztami zastępstwa procesowego pozwanej, uznając, iż zachodzą szczególne okoliczności w rozumieniu art. 102 kpc. Powódka osiąga minimalne dochody, nie ma możliwości pokrycia tychże kosztów. Ponadto pełnomocnik pozwanej ograniczył się do udziału w dwóch posiedzeniach sądu i złożenia ustnie wniosku o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. Nie złożył odpowiedzi na pozew ani też nie zareagował na zobowiązanie sądu do złożenia pisma procesowego nałożone w dniu 16.01.2013 r. (k. 193, 195). Obciążanie powódki kosztami w takim wypadku byłoby niesprawiedliwe.

Mając powyższe okoliczności na uwadze sąd podjął rozstrzygnięcia zawarte w sentencji wyroku.