Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 marca 2015r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Krzysztof Tucharz

Sędziowie: SA Ewa Stefańska

SO (del.) Joanna Piwowarun - Kołakowska (spr.)

Protokolant: sekr. sądowy Magdalena Męczkowska

po rozpoznaniu w dniu 31 marca 2015 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa B. K. i E. K.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W.

o odszkodowanie i zadośćuczynienie

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 27 marca 2014 r.

sygn. akt III C 475/12

1.  oddala apelację;

2.  nie obciąża powodów kosztami zastępstwa procesowego na rzecz pozwanego w postępowaniu apelacyjnym.

VI A Ca 863/14

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 18 kwietnia 2012 roku powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego (...) Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej w W.:

1.  kwoty 200.000,00 zł na rzecz B. K. z tytułu odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 k.c. wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 11 czerwca 2011 roku;

2.  kwoty 200.000,00 zł na rzecz E. K. z tytułu odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 k.c. wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 11 czerwca 2011 roku;

3.  kwoty 50.000,00 zł na rzecz B. K. z tytułu zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. w związku z art. 23 § 1 k.c. wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 11 czerwca 2011 roku;

4.  kwoty 50.000,00 zł na rzecz E. K. z tytułu zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. w związku z art. 23 § 1 k.c. wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 11 czerwca 2011 roku;

5.  zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) Towarzystwo (...) S.A. w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 27 marca 2014 roku Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanego (...) Towarzystwa (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powodów B. K. i E. K. kwoty po 50.000,00 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę spowodowaną śmiercią ich syna wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 17 czerwca 2011 roku do dnia zapłaty, w pozostałym zakresie powództwa oddalił, wzajemnie zniósł pomiędzy stronami koszty zastępstwa procesowego, a nie uiszczone koszty sądowe w postaci brakującej części opłaty od pozwu przejął na rachunek Skarbu Państwa.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało oparte na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych.

Syn powodów K. K. (1) zginął w wypadku komunikacyjnym w dniu 17 maja 2006 roku, będąc pasażerem pojazdu, którego kierowcą był A. G. (1). Przyczyną zaistniałego wypadku drogowego było niedostosowanie przez kierowcę prędkości jazdy do stanu nawierzchni jezdni. Sprawca wypadku – A. G. (2) został skazany prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Kutnie z dnia 23 maja 2007 roku na karę dwóch lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres pięciu lat próby. Samochód O. (...), którym kierował sprawca wypadku, stanowił własność R. N. i był ubezpieczony w zakresie odpowiedzialności cywilnej w pozwanym zakładzie ubezpieczeń.

W chwili śmierci K. K. (1) miał 20 lat, był studentem informatyki w Wyższej Szkole (...) w W.. Mieszkał wraz z rodzicami w zakupionym w 2003 roku segmencie w (...). Rodzice pomagali mu finansowo, jednak on sam dorabiał jako pomoc administracyjna w budynku (...).

Dochody powodów nie zmieniły się na skutek śmierci ich syna. E. K. pracowała przed wypadkiem i w dalszym ciągu pracuje w (...) jako (...) i osiąga z tytułu umowy o pracę dochód w wysokości 5.700,00 zł miesięcznie. Po śmierci syna pozostawała na zwolnieniu lekarskim przez okres dwóch miesięcy, a następnie – za namową kierownika – powróciła do pracy. B. K. przed śmiercią syna pracował jako dyrektor (...) w (...) Towarzystwie (...), gdzie zarabiał 8.000,00 zł brutto. Od dnia 01 grudnia 2008 roku prowadzi działalność gospodarczą o charakterze (...) i osiąga z tego tytułu dochód w wysokości 2.000,00 – 3.000,00 zł miesięcznie.

Śmierć syna była dla powodów ogromną tragedią. Powodowie mieli trójkę dzieci, z czego dwoje zmarło w okresie dziecięcym. Z tego też względu K. K. (1) jako jedyne dziecko, otaczany był szczególną opieką i troską rodziców, jako że to właśnie z jedynym synem wiązali oni wszystkie plany życiowe i nadzieje na zabezpieczenie godziwej opieki na starość. Powodowie spędzali z synem dużo czasu, szczególnie biorąc pod uwagę fakt, iż zamieszkiwali wspólnie, zaś K. K. (1) pracował z ojcem w jednej firmie, w związku z czym więzi rodzicielskie miały silny i intensywny charakter. Powód po śmierci syna musiał zmienić pracę, ponieważ zbyt wiele rzeczy przypominało mu o zaistniałej tragedii.

Po śmierci syna powodowie odizolowali się od znajomych, codzienne sprawy przestały ich cieszyć. Pomimo, iż starają się funkcjonować normalnie, aby dojść do takiego stanu musieli korzystać z pomocy psychologa, przyjmowali również leki antydepresyjne. Śmierć syna nadal jest dla powodów traumatycznym wspomnieniem, od chwili zdarzenia stracili oni energię do zajęć, nie mają motywacji do pracy, źle sypiają – po śmierci syna cierpieli na reakcję żałoby oraz korzystali z porad psychologicznych i doraźnego wsparcia ze strony lekarza rodzinnego. Obecnie cierpią na zaburzenia nerwicowe pod postacią zaburzeń subdepresyjnych, ale nie wymagają leczenia psychiatrycznego. Śmierć K. K. (1) była dla jego rodziców doświadczeniem na tyle ekstremalnym, że przyczyniła się do poczucia swoistego fatalizmu, związanego nie tylko z utratą dziecka, ale również utratą poczucia sensu w wielu dziedzinach życia. Zjawisko tego rodzaju należy do zespołu późnych następstw stresu pourazowego i cechuje się, w odróżnieniu od krótkotrwałych reakcji szokowych, gruntowną zmianą podstawowych przekonań na temat rzeczywistości, a tym samym neurotyzacją osobowości powodów.

Zgłoszenie szkody wraz ze zgłoszeniem żądania wypłacania każdemu z powodów kwot po 250.000,00 zł tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę spowodowaną śmiercią syna dotarło do wiadomości pozwanego w dniu 16 maja 2011 roku. Pismem z dnia 02 czerwca 2011 roku pozwany odmówił wypłacenia żądanego przez powodów świadczenia.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy w Warszawie ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych w sprawie, opinii biegłych sądowych z zakresu psychiatrii i psychologii, zeznań świadków J. G. i E. M. oraz przesłuchania powodów w charakterze stron.

Wskazując na powyższe Sąd pierwszej instancji uznał, że powództwa zasługiwały na częściowe uwzględnienie. W ramach dokonywania oceny prawnej zgłoszonych żądań, Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności podniósł, że odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń z tytułu ubezpieczenia przez posiadacza pojazdu mechanicznego odpowiedzialności cywilnej aktualizuje się w wypadku ustalenia odpowiedzialności posiadacza za zaistniałą kolizję drogową na podstawie art. 822 § 1 k.c. w związku z art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. z 2003 Nr 124, poz. 1152) i art. 436 § 1 k.c. Skoro zatem odpowiedzialność za wypadek, w którym śmierć poniósł syn powodów ponosi kierujący samochodem, odpowiedzialność pozwanego jako ubezpieczyciela, z którym posiadacz pojazdu zawarł umowę odpowiedzialności cywilnej nie budzi wątpliwości.

W dalszej kolejności Sąd Okręgowy odwołał się do przesłanek przyznania zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę doznaną w związku ze śmiercią najbliższego członka rodziny na podstawie art. 446 § 4 k.c. Następnie Sąd pierwszej instancji wskazał, iż w pełni podziela pogląd zaprezentowany przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13 lipca 2011 roku (III CZP 32/11), odnośnie tego, że Sąd może przyznać najbliższemu członkowi rodziny zmarłego zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 w związku z art. 24 § 1 k.c., także wtedy, gdy śmierć nastąpiła przed dniem 03 sierpnia 2008 roku wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia. Nowelizacja art. 446 k.c. polegająca na dodaniu § 4, stosownie do którego Sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, nie pozbawia, jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 października 2010 roku (III CZP 76/10), najbliższych członków rodziny zmarłego możliwości dochodzenia zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. także w wypadku, gdy czyn niedozwolony popełniony został przed dniem 03 sierpnia 2008 roku. Skutkiem nowelizacji jest możliwość dochodzenia przez nich tego roszczenia obecnie zarówno na podstawie art. 446 § 4, jak i art. 448 k.c., zgodnie z którym w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Jako, że powodowie swe roszczenie o zadośćuczynienie wywodzą z naruszenia ich dobra osobistego, jakim jest więź uczuciowa rodziców z dzieckiem, nieopisany ból i poczucie rozpaczy po jego śmierci, Sąd Okręgowy wskazał, iż niewątpliwie więź rodzica z dzieckiem jest dobrem osobistym podlegającym ochronie prawnej przewidzianej przez przepisy art. 24 § 1 k.c. i art. 448 k.c. (tak: Sąd Apelacyjny w Gdańsku w uzasadnieniu wyroku z dnia 23 września 2005 roku w sprawie I ACa 554/05).

Podstawową funkcją zadośćuczynienia jest funkcja kompensacyjna, bowiem jego celem jest wynagrodzenie doznanej krzywdy i zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie poglądem poszkodowany winien otrzymać od osoby zobowiązanej do naprawienia szkody sumę pieniężną, ażeby mógł za jej pomocą zatrzeć lub co najmniej złagodzić poczucie krzywdy i odzyskać równowagę psychiczną. Zdaniem Sądu Okręgowego niewątpliwie wskutek śmierci syna i zerwania rodzicielskiej więzi z nim, powodowie doznali silnego urazu psychicznego. Oboje stracili sens życia, chęć do pracy, stali się apatyczni i przygnębieni. Pomimo upływu 8 lat od śmierci syna, ich stan psychiczny nie zmienił się, powodowie wciąż cierpią na depresję. Zadośćuczynienie nie może stanowić zapłaty symbolicznej. Ma ono na celu poprawę stanu psychicznego poszkodowanego poprzez poprawę jego sytuacji majątkowej.

Oceniając zebrany w sprawie materiał dowodowy Sąd Okręgowy wskazał, że w dacie śmierci K. K. (1) powodów łączyła ze zmarłym silna więź. Niewątpliwie wskutek śmierci dziecka powodowie doznali krzywdy i do dziś nie mogą się pogodzić ze stratą. W ocenie Sądu pierwszej instancji, adekwatną kwotą zadośćuczynienia za krzywdę spowodowaną przez śmierć ich syna będą wnioskowane przez powodów kwoty po 50.000,00 zł. Kwoty te, w okolicznościach niniejszej sprawy nie są, zdaniem Sądu Okręgowego, wygórowane, ale utrzymane w rozsądnych granicach i uwzględniają rozmiar krzywd powodów, a zarazem nie stanowią ich nieuzasadnionego wzbogacenia. O odsetkach o zasądzonych na rzecz powodów tytułem zadośćuczynienia kwot, Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. w związku z art. 14 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych.

Odnośnie natomiast żądania powodów w przedmiocie odszkodowania opartego na art. 446 § 3 k.c., Sąd Okręgowy wskazał, iż zgodnie z treścią tego przepisu, przesłanką przyznania na jego podstawie odszkodowania jest znaczne pogorszenie sytuacji życiowej, zaś ciężar wykazania tej przesłanki spoczywa na powodach.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowany jest pogląd, że odszkodowanie takie obejmuje szeroko pojęte szkody majątkowe, często nieuchwytne bądź trudne do obliczenia, prowadzące do znacznego pogorszenia sytuacji życiowej osoby najbliższej (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 października 1970 roku, sygn. akt III PZP 22/70). Ocena znacznego pogorszenia zależna jest od rozmiarów ujemnych następstw natury majątkowej, zarówno już istniejących, jak i dających się przewidzieć na podstawie zasad doświadczenia życiowego w przyszłości, z uwzględnieniem stanu zdrowia osoby uprawnionej, jej wieku, warunków i trudności życiowych, stosunków rodzinnych i majątkowych. Istotne jest również porównanie tej sytuacji ze stanem, w jakim uprawniony by się znajdował, gdyby osoba zmarła pozostawała przy życiu. Sąd pierwszej instancji zaznaczył przy tym, że ocena w tym zakresie powinna być dokonywana za pomocą kryteriów obiektywnych i stąd słuszny wydaje się pogląd, że nie podlega kompensacie szkoda stanowiąca następstwo subiektywnej reakcji podmiotu na śmierć dziecka, takiej ak chociażby zmiana pracy na mniej korzystną (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 1980 roku, sygn. akt IV CR 412/80).

W judykaturze i doktrynie ukształtowało się stanowisko, że chociaż należy przy zasądzaniu tego odszkodowania uwzględniać całokształt okoliczności wpływających na sytuację życiową najbliższych zmarłego, to jednak kompensata ta ma służyć naprawieniu szkody majątkowej. Podstawą przyznania odszkodowania z art. 446 § 3 k.c. jest „znaczne pogorszenie sytuacji życiowej”, a więc nie tylko obecnej sytuacji materialnej, lecz także utrata realnej możliwości polepszenia warunków życia i realizacji planów życiowych. Pogorszenie musi mieć charakter obiektywny i wynikać ze śmierci osoby najbliższej, zaś wobec dodania § 4 do art. 446 k.c. stanowiącego podstawę do naprawienia krzywdy wyrządzonej śmiercią członka rodziny, § 3 tego artykułu może być podstawą prawną do kompensaty jedynie szkody majątkowej.

Mając na uwadze powyższe okoliczności, zdaniem Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie niesłuszna byłaby kompensata szkody majątkowej, skoro taka szkoda nie wystąpiła. Powódka od 1999 roku do chwili obecnej pracuje bowiem w tym samym zakładzie pracy i otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 8.200,00 zł brutto. Natomiast powód, który przed wypadkiem pracował jako dyrektor (...) w (...) Towarzystwie (...), kontynuował wykonywanie tych obowiązków jeszcze przez 1,5 roku po tragicznym wypadku syna, po czym umowa o pracę została rozwiązana z uwagi na niemożność pracowania z ludźmi, którzy mieli pełną rodzinę oraz ze względu na fakt, iż nastąpiła sprzedaż obiektów, którymi administrował. Od dnia 01 grudnia 2008 roku powód prowadzi działalność gospodarczą w sektorze transportowym i osiąga z tego tytułu dochód rzędu około 3.000,00 zł.

Odnosząc się do okoliczności, iż powodowie upatrują źródła szkody w pozbawieniu ich szansy na opiekę ze strony zmarłego syna w okresie starości, Sąd pierwszej instancji wskazał, że trudno uznać, aby sam fakt utraty takiej możliwości automatycznie miał skutkować znacznym pogorszeniem sytuacji życiowej powodów. Na chwilę obecną małżonkowie K. są zdrowi zarówno fizycznie, jak i psychicznie – nie wymagają pomocy, ani opieki ze strony osób trzecich. Jednocześnie nie sposób pominąć bardzo dobrego stanu majątkowego powodów zarówno przed, jak i po wypadku oraz faktu, iż tragicznie zmarły syn był w chwili wypadku studentem w płatnej szkole wyższej, a niewątpliwym jest, że powodowie jeszcze przez pewien czas wspomagaliby syna finansowo, gdyby do wypadku nie doszło. Z materiału dowodowego sprawy wynika, że zmarły był człowiekiem utalentowanym i mającym szerokie zainteresowania, jednakże te zdolności nie mogły przekładać się wprost na sytuację materialną rodziców.

Na podstawie art. 100 k.p.c. Sąd Okręgowy zniósł koszty zastępstwa procesowego między stronami oraz nie obciążył powodów obowiązkiem uiszczenia brakującej części opłaty od pozwu.

Apelację od powyższego wyroku wnieśli powodowie , zaskarżając go w części dotyczącej oddalenia powództwa i wzajemnego zniesienia pomiędzy stronami kosztów zastępstwa procesowego, podnosząc następujące zarzuty:

1.  naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia polegające na naruszeniu:

– art. 233 § 1 k.p.c. w drodze dokonania dowolnej i wewnętrznie sprzecznej oceny materiału dowodowego pod kątem roszczenia z art. 446 § 3 k.c. w wyniku, z jednej strony prawidłowego ustalenia, że: śmierć syna była dla powodów ogromną tragedią, powodowie mieli trójkę dzieci, z czego dwoje zmarło w okresie dziecięcym. K. K. (1) był jedynym dzieckiem powodów, otaczany był szczególną opieką i troską, jako, że był jedynym synem powodowie wiązali z nim wszystkie plany życiowe i nadzieje na zabezpieczenie godziwej opieki na starość. /.../ Więzi rodzicielskie miały szczególnie silny i intensywny charakter. Powód po śmierci syna musiał zmienić pracę bowiem zbyt wiele rzeczy przypominało mu o zaistniałej tragedii. Z chwilą śmierci odizolowali się od znajomych, codzienne sprawy przestały ich cieszyć. /.../ Śmierć syna jest nadal traumatycznym wspomnieniem. Od chwili zdarzenia stracili energie do zajęć, nie mają motywacji do pracy. /.../ Cierpią na zaburzenia nerwicowe pod postacią zaburzeń subdepresyjnych. /.../ Śmierć syna była dla powodów doświadczeniem na tyle ekstremalnym, że przyczyniła się do poczucia swoistego fatalizmu, związanego nie tylko z utratą dziecka, ale utratą poczucia sensu w wielu dziedzinach życia. /.../ gruntowną zmianą podstawowych przekonań na temat rzeczywistości, a tym samym neurotyzacją osobowości powodów; a z drugiej strony wyprowadzenia z tych ustaleń oceny, iż na skutek śmierci syna powodów w wyniku tragicznego wypadku nie nastąpiło u nich znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej,

– błędnego przyjęcia, iż u powodów nie doszło do pogorszenia sytuacji majątkowej, w wyniku pominięcia faktu znacznego zmniejszenia się dochodów powoda,

– art. 328 § 2 k.p.c., które ma znaczenie dla oceny instancyjnej, w wyniku zamiennego lub jednoczesnego posługiwania się normą art. 446 § 4 k.c. i art. 448 k.c. , co nie pozwala instancyjnie ustalić ani jaki stan prawny i z jakiej daty sąd zastosował i w oparciu o jakie kryteria dokonał wyboru prawa;

2.  naruszenie prawa materialnego:

– art. 446 § 3 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie poprzez pominięcie, iż przepis ten w niniejszej sprawie winien być analizowany w sposób taki jak stosowano go przed zmianą ustawodawczą, która elementy niemajątkowe znacznego pogorszenia sytuacji życiowej przeniosła do nowego art. 446 § 4 k.c., co przy jednoczesnym ograniczeniu szkody niemajątkowej jedynie do naruszenia dóbr osobistych z art. 448 k.c. w związku z art. 24 k.c. prowadziło do zawężenia rozumienia przesłanki znacznego pogorszenia sytuacji życiowej z art. 446 § 3 k.c., a w konsekwencji uznania, iż w okolicznościach niniejszej sprawy nie zostały spełnione przesłanki do zasądzenia odpowiedniego odszkodowania,

– art. 448 k.c. w związku z art. 24 k.c. w wyniku jego wadliwej wykładni na skutek uznania, iż przepis ten ogranicza zakres roszczenia odszkodowawczego z art. 446 § 3 k.c. w wyniku wyeliminowania dla zdarzeń jakie miały miejsce przed dniem 03 sierpnia 2008 roku tych elementów, które wynikają ze znacznego pogorszenia sytuacji życiowej, innego aniżeli jedynie bezpośrednia i aktualna szkoda majątkowa,

– art. 446 § 4 k.c. w drodze błędnego zastosowania znajdującego wyraz z wyrażeniu poglądu, iż skutkiem nowelizacji jest możliwość dochodzenia przez powodów zadośćuczynienia obecnie zarówno na podstawie art. 446 § 4 k.c., jak i art. 448 k.c.

Wskazując na powyższe zarzuty powodowie wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku w części, tj. w punkcie III. i IV. poprzez zasądzenie na rzecz B. K. kwoty 200.000,00 zł tytułem odszkodowania z art. 446 § 3 wraz z ustawowymi odsetkami oraz zasądzenie na rzecz E. K. kwoty 200.000,00 zł tytułem odszkodowania z art. 446 § 3 wraz z ustawowymi odsetkami oraz zasądzenie na ich rzecz kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów postępowania procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pełnomocnik pozwanego wniósł o oddalenie apelacji w całości oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powodów jest niezasadna, a podniesione w niej zarzuty nie mogą spowodować, zgodnie z wnioskiem apelacji, zmiany zaskarżonego wyroku, który odpowiada prawu.

Sąd Apelacyjny, po samodzielnym zapoznaniu się i rozważeniu całości zebranego w sprawie materiału dowodowego, doszedł do wniosku, że ustalenia faktyczne, których dokonał Sąd pierwszej instancji są prawidłowe, w związku z czym przyjmuje je za własne. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy wszechstronnie rozważył zebrany materiał dowodowy, należycie go ocenił, respektując zasady określone w art. 233 § 1 k.p.c. i na tej podstawie ustalił okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia, czemu dał wyraz w treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku, a dokonane przez Sąd pierwszej instancji rozważania zasługują na aprobatę.

Odnosząc się do poszczególnych zarzutów apelacji zważyć należy, że stanowią one jedynie polemikę ze sposobem procedowania Sądu pierwszej instancji i przyjętą przez niego oceną zgłoszonych przez powodów żądań.

W pierwszej kolejności, przede wszystkim, zauważyć należy, że z uwagi na zakres zaskarżenia wyroku Sądu Okręgowego, apelacja powodów dotyczy wyłącznie roszczeń odszkodowawczych z tytułu znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej wskutek tragicznej śmierci ich syna K. K. (1). Podstawą prawną tych roszczeń jest zatem art. 446 § 3 k.c., gdyż tylko ten przepis przewiduje możliwość przyznania przez sąd najbliższym członkom rodziny zmarłego stosownego odszkodowania, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. Tym samym rozstrzygnięcie, czy zgłoszone w niniejszej sprawie przez powodów roszczenia odszkodowawcze są zasadne, mogło nastąpić wyłącznie w drodze ustalenia, czy zostały spełnione przesłanki określone w art. 446 § 3 k.c.

W konsekwencji, zdaniem Sądu Apelacyjnego, za nietrafne należy uznać zarzuty apelacji dotyczące naruszenia art. 446 § 4 k.c. oraz art. 448 k.c. w związku z art. 24 k.c., skoro przepisy te dotyczą możliwości przyznania odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, a nie odszkodowania, którego obecnie w apelacji żądają powodowie. Tym bardziej, że w niniejszej sprawie Sąd pierwszej instancji zasądził na rzecz powodów za doznaną przez nich krzywdę spowodowaną śmiercią syna, zadośćuczynienia w żądanych przez nich kwotach po 50.000,00 zł, w całości uwzględniając ich powództwa w tym zakresie. W związku z powyższym oddalając roszczenia powodów o odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej, Sąd Okręgowy nie mógł naruszyć art. 446 § 4 k.c. i art. 448 k.c. w związku z art. 24 k.c.

Wypada wprawdzie wskazać, iż podstawą prawną zasądzonych w niniejszej sprawie zadośćuczynień nie jest art. 446 § 4 k.c., na który Sąd Okręgowy powołał się w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, bowiem śmierć syna powodów nastąpiła przed wprowadzeniem do kodeksu cywilnego tego przepisu ustawą z dnia 30 maja 2008 roku (Dz. U. Nr 116, poz. 731), która weszła w życie w dniu 03 sierpnia 2008 roku, jednak powyższa okoliczność nie miała żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, a z treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku jednoznacznie wynika, że podstawą wyroku w zakresie zasądzającym na rzecz powodów kwoty po 50.000,00 zł z tytułu zadośćuczynienia był art. 448 w związku z art. 24 k.c., nie zaś art. 446 § 4 k.c. przywołany przez Sąd pierwszej instancji na wstępie jego rozważań dotyczących przesłanek zadośćuczynienia pieniężnego jakie może zostać przyznane najbliższym członkom rodziny zmarłego za doznaną krzywdę. Z powyższych względów podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. odnoszący się do „zamiennego lub jednoczesnego posługiwania się normą art. 446 § 4 k.c. i art. 448 k.c." uniemożliwiającego kontrolę instancyjną, jest nietrafny, a poza tym nie dotyczy roszczeń odszkodowawczych objętych zakresem apelacji.

Odnosząc się do zarzutów apelacji dotyczących naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 446 § 3 k.c. i błędnego ustalenia, iż u powodów nie nastąpiło znaczne pogorszenie się ich sytuacji życiowej na skutek śmierci ich syna, wskazać należy, że są one nieuzasadnione.

Zdaniem powodów Sąd Okręgowy naruszył art. 446 § 3 k.c. poprzez pominięcie, iż przepis ten w niniejszej sprawie winien być analizowany w sposób taki jaki stosowano go przed zmianą ustawodawczą, która elementy niemajątkowe znacznego pogorszenia sytuacji życiowej przeniosła do nowego art. 446 § 4 k.c., co przy jednoczesnym ograniczeniu szkody niemajątkowej jedynie do naruszenia dóbr osobistych z art. 448 k.c. w związku z art. 24 k.c. prowadziło do zawężenia rozumienia przesłanki znacznego pogorszenia sytuacji życiowej z art. 446 § 3 k.c., a w konsekwencji uznania, iż w okolicznościach niniejszej sprawy nie zostały spełnione przesłanki do zasądzenia odpowiedniego odszkodowania.

Przedstawione w apelacji w tym zakresie zarzuty prowadzą do konstatacji, iż mimo, że w pozwie powodowie domagali się zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. w związku z art. 24 k.c. z tytułu krzywdy doznanej wskutek śmierci ich syna powodów, które otrzymali w całości w żądanej kwocie, to aktualnie usiłują uzasadniać roszczenia odszkodowawcze tymi samymi elementami niemajątkowymi, które wcześniej stanowiły uzasadnienie roszczenia o zadośćuczynienie i które zostały już wzięte pod uwagę przez Sąd Okręgowy przy zasądzeniu na rzecz powodów kwot po 50.000,00 zł z tytułu zadośćuczynienia. W konsekwencji te same okoliczności niemajątkowe uzasadniające roszczenia o zadośćuczynienie, miałyby teraz uzasadniać przyznanie także odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia się sytuacji życiowej powodów. Z tak szeroką wykładnią art. 446 § 3 k.c. nie można się jednak zgodzić, albowiem prowadziłaby to do dwukrotnej rekompensaty z tej samej przyczyny (doznanej szkody niemajątkowej), przy czym raz na podstawie przepisów o zadośćuczynieniu, a drugi raz na podstawie przepisu o odszkodowaniu.

Szeroka wykładnia art. 446 § 3 k.c. przedstawiona w pozwie opiera się na założeniu, że przed wprowadzeniem art. 446 § 4 k.c. nie było żadnego innego przepisu, który w przypadku śmierci osoby najbliższej umożliwiałby dochodzenie roszczenia o zadośćuczynienie, co skutkowało uwzględnianiem także elementów niemajątkowych związanych z doznaną krzywdą przy roszczeniach o odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej. Taka wykładnia – wobec utrwalonego już orzecznictwa Sądu Najwyższego dopuszczającego dochodzenie zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. w przypadku śmierci zaistniałej przed wejściem w życie art. 446 § 4 k.c. – jest nietrafna. Jeśli bowiem co do zdarzeń zaistniałych przed dodaniem art. 446 § 4 k.c. możliwe było dochodzenie zadośćuczynienia za krzywdę na podstawie art. 448 k.c., na co wskazuje jednoznacznie orzecznictwo Sądu Najwyższego od 2010 roku (por., m.in., uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2010 roku, III CZP 76/10, LEX nr 604152, uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2011 roku, III CZP 32/11, OSNC 2012, nr 1 poz. 10 oraz w wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2011 roku, I CSK 621/10, LEX numer 848128, z dnia 25 maja 2011 roku, II CSK 537/10, LEX numer 846563 i z dnia 15 marca 2012 roku, I CSK 314/11, LEX numer 1164718), a zatem znane w momencie wystąpienia z pozwem w niniejszej sprawie w kwietniu 2012 roku, to tym samym brak jest jakiegokolwiek uzasadnienia dla uwzględniania przy roszczeniach o odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej także elementów niemajątkowych, które brane są pod uwagę przy rozstrzyganiu o zasadności roszczeń o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 k.c.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, skoro zatem za krzywdę powodów doznaną wskutek śmierci ich syna zostały im przyznane stosowne zadośćuczynienia, nie ma podstaw do uznania, żeby mogła ona również stanowić podstawę uzasadniającą przyznanie im świadczenia w postaci odszkodowania.

Nie można przy tym tracić z pola widzenia powołanej wyżej zmiany ustawodawczej, polegającej na wprowadzeniu z dniem 03 sierpnia 2008 roku w § 4 art. 446 k.c. instytucji zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej, dodany przez art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 30 maja 2008 roku (Dz. U. Nr 116, poz. 731). W konsekwencji przyjąć należy, iż wbrew wcześniejszej linii orzeczniczej włączającej do odszkodowania objętego dyspozycją art. 446 § 3 k.c. elementy krzywdy niematerialnej w obecnym stanie prawnym, w tym także w przypadku śmierci osoby bliskiej, która nastąpiła przed dodaniem § 4 do art. 446 k.c., w związku z którą możliwe jest dochodzenie zadośćuczynienia za krzywdę na podstawie art. 448 k.c., odszkodowanie to ogranicza się tylko do szkód mających charakter materialny ( por. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 października 2009 roku, I PK 97/09, LEX nr 558566, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 06 sierpnia 2014 roku, I CSK 578/13, LEX nr 1532778, Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 08 sierpnia 2014 roku, I ACa 216/14, LEX nr 1506247). Szkody niematerialne mogą zaś ewentualnie stanowić podstawę zastosowania art. 446 § 3 k.c., o ile wpływają na sytuację materialną bliskich zmarłego ( por. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 22 sierpnia 2012 rok, I A Ca 86/12, LEX nr 1216425). W judykaturze i doktrynie ukształtowało się bowiem stanowisko, że chociaż przy zasądzaniu tego odszkodowania należy uwzględniać całokształt okoliczności wpływających na sytuację życiową najbliższych zmarłego, to jednak kompensata ta ma służyć naprawieniu szkody majątkowej.

Jak wskazuje się w orzecznictwie regulacja art. 446 § 3 k.c. ma na celu chociażby częściowe zrekompensowanie uszczerbku w postaci znacznego pogorszenia sytuacji życiowej, będącego następstwem zdarzenia, w którym poniósł śmierć najbliższy członek rodziny. Odszkodowanie to ma szczególny charakter, bowiem, jakkolwiek obejmuje szkody majątkowe, to nie te, które podlegają kompensacji na podstawie art. 446 § 1 i 2 k.c., ale często nieuchwytne lub trudne do obliczenia uszczerbki prowadzące jednak do znacznego pogorszenia sytuacji życiowej poszkodowanego w sensie materialnym. Taka szkoda może być trudna do dokładnego wyliczenia i dlatego też we wskazanym przepisie mowa jest o „stosownym odszkodowaniu”. Niezależnie jednak od powyższego roszczenie to jest roszczeniem służącym zaspokojeniu szkody majątkowej, a szkoda ta musi być należycie wykazana i obowiązują tu reguły dowodowe pomocne przy ustalaniu każdej innej szkody materialnej dającej się wyliczyć, zaś odszkodowanie to podlega szacowaniu poprzez porównanie hipotetycznej sytuacji, w której śmierć osoby najbliższej nie nastąpiła ze stanem rzeczywistym istniejącym po tej śmierci. Obowiązek przedstawienia stosownych dowodów pozwalających na ocenę tych dwóch sytuacji zgodnie z zasadą rozkładu ciężaru dowodu zawartą w art. 6 k.c. obciążał powodów, jako osoby dochodzące odszkodowania. Jakkolwiek szkoda, o której mowa w art. 446 § 3 k.c., ma niekiedy trudny do precyzyjnego wymierzenia charakter, to jednak niewątpliwie istnieje szereg dowodów, przy pomocy których można jasno wykazać zmianę w sytuacji życiowej pośrednio poszkodowanych przed i po tragicznym wypadku.

W niniejszej sprawie powodowie, reprezentowani przez zawodowego pełnomocnika, nie sprostali wymogom wynikającym z treści art. 6 k.c. dotyczącym ciężaru dowodu i nie udowodnili, jakie uszczerbki o charakterze majątkowym podpadające pod hipotezę tego unormowania ponieśli, bądź by ich gorsza sytuacja życiowa, z tytułu której otrzymali żądane zadośćuczynienia, przełożyła się na znaczne pogorszenie się sytuacji finansowej, uzasadniając dodatkowo odszkodowanie oraz nie wykazali w żadnej mierze dlaczego akurat kwoty po 200.000,00 zł są konieczne dla kompensacji pogorszenia się ich sytuacji życiowej po śmierci syna.

W istocie przeprowadzone w niniejszej sprawie postępowanie dowodowe nie daje podstaw do stwierdzenia, że po śmierci syna powodów rzeczywiście nastąpiło znaczne pogorszenie się ich sytuacji życiowej uzasadniające przyznanie im odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 k.c.

Jak wynika z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie powódka od 1999 roku do chwili obecnej jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę w (...) na stanowisku (...) z wynagrodzeniem zasadniczym 8.200,00 zł brutto. Na tę sytuację powódki nie miała zatem żadnego wpływu śmierć jej syna w 2006 roku, skoro sytuacja zawodowa powódki w ogóle nie uległa zmianie. Znacznego pogorszenia się sytuacji życiowej powódki nie można także utożsamiać z zaprzestaniem wykonywania przez nią pracy przez okres 2 miesięcy po śmierci syna, w związku z czym nie sposób przyjąć żeby powyższa okoliczność uzasadniała przyznanie odszkodowania za znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej na podstawie art. 446 § 3 k.c. Nie można także uznać, iż nastąpiło ono w związku z tym, że nie doszło do awansu powódki po śmierci syna, skoro nawet nie przystąpiła ona do konkursu na wyższe stanowisko, a poza tym nie zostało w żadnej mierze wykazane, że wygrałaby ten konkurs, ani o ile w związku z tym wzrosłyby ewentualnie jej zarobki. Powód zaś przed wypadkiem i jeszcze przez 1,5 roku po nim, pracował jako dyrektor (...) w (...) Towarzystwie (...) i jak wynika z niezakwestionowanych ustaleń Sądu pierwszej instancji powodem rozwiązania powyższego stosunku pracy na mocy porozumienia stron była niemożność pracowania z ludźmi, którzy mieli pełną rodzinę i przypominali mu o stracie syna oraz fakt, iż nastąpiła sprzedaż obiektów, którymi administrował. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 04 listopada 1980 roku ( IV CR 412/80) przy ocenie wpływu wstrząsu psychicznego spowodowanego śmiercią osoby najbliższej na ogólną sytuację życiową pokrzywdzonego pod kątem widzenia przesłanki z art. 446 § 3 k.c. należy mieć na uwadze kwestię związku przyczynowego między śmiercią osoby najbliższej i spowodowanym tym wstrząsem a pogorszeniem się sytuacji życiowej. Pogorszenie się sytuacji życiowej musi być obiektywnym i przyczynowo uzasadnionym wynikiem śmierci osoby najbliższej, a nie wynikać tylko z subiektywnych reakcji i ich życiowych konsekwencji. Dlatego też wykracza poza ramy art. 446 § 3 k.c. zmiana pracy na mniej korzystną pod wpływem śmierci dziecka. Kompensacie nie podlega zatem szkoda stanowiąca następstwo subiektywnej reakcji podmiotu na śmierć osoby najbliższej. Podzielając powyższy pogląd, uznać, zdaniem Sądu Apelacyjnego, należy, iż nie ma podstaw do uznania, że zmniejszenie dochodów powoda związane z rozwiązaniem dotychczasowego stosunku pracy 1,5 roku po śmierci syna i rozpoczęciem prowadzenia przez niego działalności gospodarczej, stanowi podstawę do zasądzenia na rzecz powodów odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia się ich sytuacji życiowej na skutek śmierci ich syna.

Powodowie nie wykazali także w sposób dostateczny, aby utrata oczekiwania na pomoc i wsparcie zmarłego, których mogliby się spodziewać w chwilach wymagających takich zachowań, stanowiło znaczne pogorszenie się ich sytuacji życiowej. Jak prawidłowo ustalił Sąd pierwszej instancji na chwilę obecną oboje powodowie pracują i nie wymagają pomocy czy opieki oraz nic nie wskazuje na to, że z pewnością będą ich w przyszłości wymagać. Przeciwnie z poczynionych ustaleń faktycznych, wnioskować należy, że to powodowie jeszcze przez pewien czas wspomagaliby syna, gdyby do wypadku nie doszło. Stąd też nie ma podstaw do uznania, iż sam fakt możliwości potencjalnej utraty szansy na opiekę ze strony syna w okresie starości spowodował znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. Uprawnione do otrzymania odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 k.c. są zaś tylko te osoby, u których pogorszenie się sytuacji życiowej przybrało rozmiar, co najmniej, znaczny. Powodowie zaś w niniejszej sprawie nie wykazali, aby pogorszenie się ich sytuacji życiowej w wyniku śmierci syna związane z utratą potencjalnej szansy na jego pomoc i wsparcie gdyby ich wymagali, miało wymiar ponadstandardowy, czyli było pogorszeniem większym, znaczniejszym, niż w przeciętnej sytuacji rodziców tracących dorosłego syna w wyniku nagłej śmierci, ani jaka byłaby związana z tym szkoda. W konsekwencji Sąd Apelacyjny uznał, że pogorszenie się sytuacji życiowej powodów w tym aspekcie nie miało charakteru znacznego i nie uzasadniało przyznania odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 k.c., który ma z założenia kompensować znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej.

Pozbawiony usprawiedliwionych podstaw jest także zarzut naruszenia przez Sąd pierwszej instancji art. 233 § 1 k.p.c. Ocena dowodów przeprowadzona przez Sąd Okręgowy, wbrew twierdzeniu apelacji, nie jest dowolna ani wewnętrznie sprzeczna. Samo bowiem ustalenie przez Sąd Okręgowy istnienia silnej więzi pomiędzy powodami a zmarłym synem oraz konsekwencji jego śmierci dla ich kondycji psychicznej nie oznacza automatycznie, że wskutek śmierci ich syna doszło do znacznego pogorszenia się sytuacji życiowej powodów w aspekcie materialnym uzasadniającego przyznanie odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 k.c. i to akurat w kwotach żądanych w pozwie (po 200.000,00 zł). W rozumowaniu Sądu Okręgowego nie ma żadnej sprzeczności, jak bowiem ustalił ten Sąd, w niniejszej sprawie niesłuszna byłaby kompensata szkody majątkowej, skoro taka szkoda nie wystąpiła, a sama więź rodziców ze zmarłym synem, ich relacje i stosunki emocjonalne, nie mogą uzasadniać przyznania odszkodowania, jeśli nie doszło do uszczerbku w ich majątku. Wskazać jednocześnie należy, iż zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. tylko wówczas można uznać za podniesiony skutecznie, o ile zostanie wykazane, iż Sąd pierwszej instancji dokonał dowolnej oceny materiału dowodowego naruszając przy tym reguły logicznego rozumowania lub zasady doświadczenia życiowego ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2002 roku, IV CKN 859/00, LEX numer 53923). Przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo – skutkowych. W przeciwnym razie ocena sądu musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 26 września 2012 roku, I ACa 553/12).

Z przytoczonych względów apelacja, jako pozbawiona usprawiedliwionych podstaw, podległa oddaleniu z mocy art. 385 k.p.c.

O kosztach zastępstwa prawnego pozwanego w instancji odwoławczej Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. uznając, iż w świetle całokształtu okoliczności sprawy, zasługujących na miano wyjątkowych, względy przedmiotowe związane z odszkodowawczym charakterem sprawy przemawiają za nieobciążaniem tymi kosztami powodów w myśl zasady słuszności, zaś orzeczenie o tych kosztach w sposób odmienny, zgodnie z zasadą odpowiedzialności finansowej za wynik sprawy, prowadziłoby do faktycznego zmniejszenia przyznanego na rzecz powodów zadośćuczynienia, co w realiach niniejszej sprawy naruszałoby obiektywne poczucie sprawiedliwości.