Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 kwietnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA Irena Piotrowska (spr.)

Sędziowie: SA Beata Waś

SO (del) Marcin Łochowski

Protokolant: Izabela Nowak

po rozpoznaniu w dniu 28 kwietnia 2015 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa C. P.

przeciwko (...) Sp. z o.o. w W.

o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z dnia 5 marca 2014 r.

sygn. akt XVII AmC 10276/12

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od C. P. na rzecz (...) Sp. z o.o. w W. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VI ACa 775/14

UZASADNIENIE

Powód – C. P. domagał się uznania za niedozwolone i zakazania wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia o treści:

„Przyjmowane mogą być następujące formy zabezpieczenia:

1.obligatoryjnie : a) weksel własny in blanco, b)opcjonalnie, a w szczególności w przypadku pożyczek przekraczających wartość 30 000 z w związku z par.7. „ocenie i sprawdzeniu podlega … e) proponowane zabezpieczenie spłaty pożyczki” znajdującego się w § 5 w zw. z § 7 wzorca umowy „Regulamin udzielania pożyczek przez (...) Sp. z o.o. w ramach kontynuacji projektów (...) (Poddziałanie 1.2.1.) oraz środków własnych (SW)”, którym posługuje się pozwany - (...) sp. z o.o. w W..

Pozwany domagał się oddalenia powództwa i wniósł o zasądzenie kosztów procesu.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Warszawie- Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oddalił powództwo i orzekł w przedmiocie kosztów procesu. W motywach tego rozstrzygnięcia wskazano na następujące ustalenia fatyczne i ich ocenę prawną.

Pozwany - (...) sp. z o.o. w W. utworzony został przez Samorząd Województwa (...) w celu wspierania przedsiębiorczości i ograniczania bezrobocia na terenie M.. W ramach swojej działalności posługuje się w obrocie z konsumentami wzorcem umowy pt. „Regulamin udzielania pożyczek przez (...) Sp. z o.o. w ramach kontynuacji projektów (...) (Poddziałanie 1.2.1.) oraz środków własnych (SW)” zawierającym postanowienia, do których nawiązuje żądanie pozwu, tj.:

„Udzielenie pożyczki jest uzależnione od ustanowienia zabezpieczenia jej spłaty. Przyjmowane mogą być następujące formy zabezpieczenia:

1.  obligatoryjnie-:

a) weksel własny in blanco

2.  opcjonalnie, a w szczególności w przypadku pożyczek przekraczających wartość 30 000 zł:

a)  poręczenie osób trzecich

b)  akt notarialny, o dobrowolnym poddaniu się pożyczkobiorcy i poręczycieli rygorowi egzekucji na podstawie art. 777 § 1 pkt 5 kpc

c)  poręczenie instytucji finansowych

d)  hipoteka

e)  przewłaszczenie rzeczy ruchomych na zabezpieczenie wraz z cesją polisy ubezpieczeniowej

f)  sądowy zastaw rejestrowy

g)  kaucja środków pieniężnych na lokacie

h)  cesja polisy ubezpieczeniowej na życie

i)  przelew wierzytelności.”,

zawartego w § 5 ust. 1 i 2 wzorca w zw. z § 7 ust. 1 wzorca:

„Złożone wnioski są oceniane i sprawdzane w celu kwalifikacji ryzyka przedsięwzięć zgłaszanych do finansowania. Ocenie i sprawdzeniu podlega m.in.:

a)  prawdziwość danych dotyczących wnioskodawcy,

b)  zakres uzasadnienia kosztów kwalifikowanych,

c)  rzetelność i poprawność przedstawionych informacji na temat przedsięwzięcia, dotyczących analizy rynków sprzedaży i zaopatrzenia, sytuacji finansowej oraz kompetencji wnioskodawcy,

d)  zdolność do spłaty pożyczki wraz z odsetkami,

e)  proponowanie zabezpieczenie spłaty pożyczki.

Pozwany nie zaprzeczył prawdziwości wzorca, ani treści kwestionowanego pozwem zapisu

W przekonaniu Sądu pierwszej instancji powództwo podlegało oddaleniu.

Zwrócono uwagę na treść art. 479 ³⁸§ 1 k.p.c. zgodnie z którym powództwo w sprawach o uznanie wzorca umowy za niedozwolone może wytoczyć każdy, kto według oferty pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą postanowienie, którego uznania za niedozwolone żąda się pozwem.

Podniesiono , że uzasadnieniu wyroku z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 297/05 (Biuletyn Sądu Najwyższego 2006, nr 5, s. 12) wskazano na warunkowe sformułowanie art. 479 ³⁸§ 1 k.p.c., który legitymację czynną do wytoczenia powództwa w tym postępowaniu. przyznaje w pierwszej kolejności "każdemu, kto według oferty pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą postanowienie, którego uznania za niedozwolone żąda się pozwem".

Podniesiono , że brzmienie tego przepisu wskazuje na nieograniczony a priori krąg podmiotów czynnie legitymowanych, a zarazem na publiczny charakter skargi w sprawach abstrakcyjnej kontroli wzorca umownego. Przyjęto, iż w przepisie tym chodzi o "każdego konsumenta", a nie o wszystkie podmioty.

Podzielono stanowisko doktryny, uznające, że podstawy legitymacji procesowej należy szukać w przepisach prawa materialnego, a nie procesowego, co oznacza konieczność interpretacji przepisu art. 479 ³⁸§ 1 k.p.c. w połączeniu z treścią art. 385 ¹ § 1 k.c.

Podzielono konstatację pozwanego, że przedmiotowy wzorzec umowy stosowany jest wyłącznie w stosunkach z przedsiębiorcami. Treść § 1 ust. 1 regulaminu wyraźnie bowiem wskazuje, że „Pożyczkobiorcami na podstawie regulaminu mogą być jedynie przedsiębiorcy spełniający kryteria mikro przedsiębiorstwa, małego przedsiębiorstwa lub średniego przedsiębiorstwa (…)” Podkreślono , że nie sposób przyjąć aby jakikolwiek konsument mógłby zawrzeć z pozwanym umowę zawierającą kwestionowane postanowienia , a tym samym kontrola postanowień „Regulaminu udzielania pożyczek z dnia 28.03.2012 r.” jest wyłączona.

Wskazując na powyższe okoliczności nie dopatrzono się w niniejszej sprawie istnienia prawa podmiotowego, któremu należało udzielić ochrony prawnej. Było to jednoznaczne z uznaniem braku legitymacji czynnej po stronie

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniósł powód zaskarżając go w całości i wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania lub tez o orzeczenie co do istoty sprawy i uwzględnienie powództwa oraz zasądzenie zwrotu kosztów procesu.

Wyrokowi zarzucono niewłaściwe zastosowanie art.479 ³⁸ k.p.c. w związku z art.58 k.c. , art.384 k.c. i art.385 ²k.c. poprzez błędne uznanie braku legitymacji czynnej po stronie powoda oraz brak zastosowania rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 4 września 2006r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pożyczek ze środków wsparcia udzielanego przez (...) ( Dz.U. z 2006r.Nr 167 poz.1184).

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył , co następuje.

Apelacja powoda nie jest zasadna i dlatego nie mogła odnieść skutku.

Ustalenia faktyczne poczynione w sprawie Sąd Apelacyjny w pełni podziela i przyjmuje za podstawę dla własnych rozważań. Trafne są w szczególności ustalenia Sądu pierwszej instancji, że z postanowień Regulaminu udzielania pożyczek wynika, iż pożyczkobiorcą może być tylko i wyłącznie osoba, która prowadzi działalność gospodarczą. Treść § 1 ust. 1 Regulaminu wyraźnie bowiem wskazuje, że „Pożyczkobiorcami na podstawie regulaminu mogą być jedynie przedsiębiorcy spełniający kryteria mikro przedsiębiorstwa, małego przedsiębiorstwa lub średniego przedsiębiorstwa (…)”

Podkreślić należy , że przepisy art. 385 ¹ –385 ³ k.c. wprowadzają zakaz stosowania niedozwolonych postanowień umownych (klauzul niedozwolonych) w obrocie konsumenckim, który sankcjonowany jest brakiem mocy wiążącej tych klauzul. Przepisy te określają materialnoprawne reguły ochrony konsumentów przed niedozwolonymi postanowieniami umownymi, które zwłaszcza znajdują zastosowanie w ramach sądowej kontroli wzorców umownych (incydentalnej, podczas rozpoznawania sprawy dotyczącej konkretnego stosunku obligacyjnego, ale także kontroli abstrakcyjnej, art. 479 ³⁶ –479 ⁴⁵ k.p.c., niezależnej od istnienia zobowiązania) oraz stosowania przepisów zakazujących praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów (por. zwłaszcza art. 24 i n. oraz art. 100 i n. u.o.k.k.). Regulacje te znajdują zastosowanie do umów obligacyjnych zawieranych przez przedsiębiorców z konsumentami, z użyciem lub bez użycia wzorców, ale także do klauzul wzorców umownych używanych przy zawieraniu umów (por. wyrok SN z dnia 9 października 2003 r., V CK 277/02, OSNC 2004, nr 11, poz. 184 oraz z dnia 7 grudnia 2006 r., III CSK 266/06). Zawarta w art. 22 ¹ k.c. definicja konsumenta łączy kryterium podmiotowe i przedmiotowe, wskazując, że za konsumenta może być uważna tylko osoba fizyczna znajdująca się w sytuacji prawnej, polegającej na dokonywaniu czynności cywilnoprawnej, mającej wywołać skutek prawny w jej relacji z przedsiębiorcą, a ta czynność nie może być bezpośrednio związana z prowadzoną przez tę osobę działalnością gospodarczą lub zawodową. Funkcjonalna w istocie definicja konsumenta przyjmuje jako punkt wyjścia pełnioną w danej chwili oraz sytuacji rolę ekonomiczną osoby fizycznej (która to osoba może następnie w innej już sytuacji pełnić rolę przedsiębiorcy). Definicja konsumenta dająca się wyinterpretować z art. 22 ¹ k.c. zawiera cztery elementy. Po pierwsze, konsumentem może być tylko osoba fizyczna, po drugie, musi ona dokonywać czynności prawnej, po trzecie, czynność ta pozostaje w określonej relacji z rolą społeczną tej osoby, a po czwarte, adresatem oświadczenia woli jest przedsiębiorca. Zróżnicowanie sytuacji prawnej dwóch specjalnych kategorii podmiotów obrotu cywilnoprawnego, a mianowicie konsumentów i przedsiębiorców, tylko z formalnoprawnego punktu widzenia nie jest zgodne z metodą cywilnoprawną, która stawia na pierwszym miejscu właśnie równorzędną pozycję uczestników tego obrotu. W istocie jednak znacznie silniejsza pozycja ekonomiczna oraz społeczna i organizacyjna przedsiębiorcy wymaga zapewnienia konsumentowi równorzędności materialnej, rzeczywistej, dającej mu niezbędne "wyprzedzenie" ( handicap) w relacjach z przedsiębiorcą. Konieczność takiej regulacji wynika bezpośrednio z art. 76 Konstytucji RP, nakładającego na władze publiczne obowiązek ochrony konsumentów, m.in. przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.

Wbrew zarzutom strony skarżącej powództwo, o którym mowa w art. 479 ^{( 38)} , służy realizacji tzw. abstrakcyjnej kontroli abuzywności wzorców umownych .Ocena kryteriów kontroli wzorca jest dokonywana na tej samej podstawie materialnoprawnej co kontrola incydentalna (art. 385 ^{( 1)}, 385 ^{( 2)}, 385 ^{( 3)} k.c.), odmienne natomiast są przedmiot i charakter tej kontroli. Legitymowany biernie jest oferent, od którego pochodzi wzorzec umowny, legitymowany czynnie - każdy, kto według oferty zawartej we wzorcu mógłby ze składającym ofertę zawrzeć umowę zawierającą niedozwolone postanowienie umowne. W nauce dominuje pogląd (tak m.in. M. Bednarek, R. Flejszar), że powodem dochodzącym abstrakcyjnej kontroli wzorca może być wyłącznie konsument ( art. 22 ^{( 1)} k.c.).

Wobec treści „Regulamin udzielania pożyczek przez (...) Sp. z o.o. w ramach kontynuacji projektów (...) słusznie przyjęto , że żaden konsument nie mógłby zawrzeć z pozwanym umowy zawierającej kwestionowane postanowienia , a tym samym kontrola postanowień „Regulaminu udzielania pożyczek z dnia 28.03.2012 r.” jest wyłączona.

Mając to wszystko na uwadze apelacja powoda wobec braku uzasadnionych podstaw nie mogła odnieść skutku.

W tym stanie rzeczy , na podstawie art.385 k.p.c. orzeczono , jak na wstępie,

O kosztach procesu postanowiono stosownie do treści art. 98 k.p.c. w związku z art.108§1 k.p.c., zgodnie z zasada finansowej odpowiedzialności stron za wynik procesu.