Pełny tekst orzeczenia

484/5/B/2014


POSTANOWIENIE

z dnia 11 lipca 2014 r.
Sygn. akt Ts 61/14

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Stanisław Rymar,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej A. T.-S. w sprawie zgodności:
art. 357 § 2, art. 394 § 1 oraz art. 399 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.) z art. 2, art. 31 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 7 marca 2014 r. (data nadania) A. T.-S. (dalej: skarżąca) zakwestionowała zgodność art. 357 § 2, art. 394 § 1 oraz art. 399 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 31 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Skargę konstytucyjną sformułowano w związku z następującą sprawą. Wyrokiem z 10 maja 2011 r. (sygn. akt I C 839/09) Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie orzekł o eksmisji skarżącej z zajmowanego przez nią lokalu mieszkalnego. Od tego wyroku skarżąca złożyła apelację, którą Sąd Okręgowy w Warszawie – Wydział V Cywilny Odwoławczy (dalej: Sąd Okręgowy w Warszawie) oddalił wyrokiem z 8 grudnia 2011 r. (sygn. akt V Ca 2458/11). Dnia 16 października 2013 r. skarżąca złożyła skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z 8 grudnia 2011 r. Postanowieniem z 25 listopada 2013 r. (sygn. akt V Ca 3601/13), doręczonym skarżącej 16 grudnia 2013 r., Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił tę skargę. Na to postanowienie skarżąca wniosła zażalenie, które Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił postanowieniem z 10 lutego 2014 r. (sygn. akt V Ca 3601/13), doręczonym jej 17 lutego 2014 r. Postanowieniem z 25 marca 2014 r. (sygn. akt V Ca 3601/13) Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił też zażalenie na postanowienie tego sądu z 10 lutego 2014 r.
Dnia 5 grudnia 2013 r. skarżąca wniosła skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z 8 grudnia 2011 r. Postępowanie w tej sprawie toczy się przed Sądem Najwyższym (sygn. akt I CNP 14/14).
Zdaniem skarżącej art. 399 § 1 k.p.c. narusza przysługujące jej prawa podmiotowe, które wywodzi ona z art. 2, art. 31 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji. Naruszenie to polega, w jej przekonaniu, na ograniczeniu możliwości wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem do przypadków określonych w dziale VI tytułu VI księgi pierwszej Kodeksu postępowania cywilnego, a tym samym – na niedopuszczalności wznowienia postępowania w przypadku, gdy wyrok został wydany z naruszeniem Konstytucji. Skarżąca uważa, że art. 394 § 1 k.p.c. jest „niezgodny z art. 45 ust. 1, art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji w zakresie, w jakim wyłącza dopuszczalność zaskarżenia zażaleniem postanowienia o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania, wydanego przez sąd drugiej instancji jako właściwy do jej rozpoznania na podstawie art. 405 zdanie drugie k.p.c.”. Skarżąca domaga się również stwierdzenia, że art. 357 § 2 k.p.c. „jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji w zakresie, w jakim w zdaniu drugim [tego przepisu] doręczenie postanowienia z uzasadnieniem w sytuacjach, gdy postanowienie zapadło na posiedzeniu niejawnym, ogranicza do przypadków, gdy stronie przysługuje środek zaskarżenia”.
Wraz ze skargą konstytucyjną skarżąca wniosła o wstrzymanie wykonania wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z 8 grudnia 2011 r. Jak bowiem podkreśla, „wykonanie tego wyroku może spowodować nieodwracalne skutki, wiążące się z dużym uszczerbkiem dla [niej] (…) oraz przemawia za tym [jej] ważny interes (…)”. Zgodnie z pismem skarżącej z 29 kwietnia 2014 r., zatytułowanym „Uzupełnienie motywacji skargi konstytucyjnej oraz wniosku o wstrzymaniu wykonania wyroku”, i załączonym do niego zawiadomieniem Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie (sygn. akt WT Km 134/13) z 7 kwietnia 2014 r. termin eksmisji skarżącej i członków jej rodziny wyznaczono na 10 czerwca 2014 r. Na tę czynność komornika oraz jego zaniechanie polegające na niewystąpieniu do gminy o wskazanie tymczasowego pomieszczenia skarżąca złożyła skargę, którą – jak ustaliło Biuro Trybunału Konstytucyjnego – Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie oddalił postanowieniem z 6 czerwca 2014 r. (sygn. akt VI Co 800/14).
Dnia 30 czerwca 2014 r. skarżąca nadesłała pismo, w którym cofnęła wniosek o wstrzymanie wykonania wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z 8 grudnia 2011 r. (wyrok ten wykonano 25 czerwca 2014 r.) i wskazała nowy adres do doręczeń.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Na etapie wstępnej kontroli Trybunał Konstytucyjny bada, czy skarga spełnia warunki formalne określone w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) i czy zarzuty w niej sformułowane nie są oczywiście bezzasadne (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).
Zdaniem skarżącej art. 399 § 1 k.p.c. narusza „zasadę zaufania obywatela do organów państwa” (art. 2 Konstytucji), a także „istotę prawa podmiotowego obywatela do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy” (art. 31 ust. 3 w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji). W świetle art. 399 § 1 k.p.c. w wypadkach przewidzianych w dziale VI tytułu VI księgi pierwszej Kodeksu postępowania cywilnego można żądać wznowienia postępowania, które zostało zakończone prawomocnym wyrokiem. Skarżąca podnosi, że zaskarżony przepis wprowadza ograniczenie polegające na „takim zawężeniu przesłanek wznowienia postępowania, które implikuje niedopuszczalność oparcia żądania wznowienia [postępowania cywilnego] na naruszeniu Konstytucji”. Uważa więc, że „nie mogła (…) powołać jako podstawy żądania wznowienia postępowania naruszenia (…) wyrokiem [Sądu Okręgowego w Warszawie z 8 grudnia 2011 r.] Konstytucji, a w szczególności naruszenia jej art. 2 i art. 45 ust. 1, wynikającego z zaniechania zapoznania się przez ten sąd z dowodami załączonymi do pozwu oraz wyrokowania w sposób niezgodny z art. 6g ustawy [z 21 czerwca 2001 r. – o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 150)], a co implikowało rażące naruszenie przez ten sąd konstytucyjnego prawa podmiotowego skarżącej do sprawiedliwego rozpoznania sprawy”.
Trybunał zwraca uwagę na to, że zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna przysługuje wyłącznie wtedy, gdy źródłem naruszenia wolności lub praw określonych w Konstytucji jest przepis (norma prawna), na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekały w sprawie skarżącego. Skarga powinna zawierać dokładne określenie tego przepisu (art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK). Jeżeli przyczyną naruszenia konstytucyjnych praw skarżącego nie jest akt stanowienia prawa, lecz akt jego stosowania lub zachowanie samego skarżącego (w szczególności jego zaniechanie), to skarga konstytucyjna jest niedopuszczalna.
Z postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z 25 listopada 2013 r. wynika, że skarżąca własnym zaniechaniem przyczyniła się do odrzucenia skargi o wznowienie postępowania. Wniesiona przez nią skarga została więc odrzucona nie dlatego, że skarżąca wskazała podstawę restytucyjną inną niż przewidziana w przepisach działu VI tytułu VI księgi pierwszej części pierwszej Kodeksu postępowania cywilnego, lecz dlatego, że nie wykazała że istnieje podstawa ustawowa do wznowienia postępowania, o której mowa w art. 403 § 2 k.p.c. W świetle tego przepisu można żądać wznowienia postępowania w razie późniejszego wykrycia takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a których strona nie mogła wykorzystać w poprzednim postępowaniu. Właśnie tę podstawę skarżąca próbowała wykazać, wnosząc o wznowienie postępowania, co potwierdza skarga o wznowienie dołączona do rozpatrywanej skargi konstytucyjnej. Tym samym należy też zauważyć, że złożona skarga nie spełnia wymagania określonego w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, ponieważ art. 399 § 1 k.p.c. nie był podstawą orzeczenia o konstytucyjnych prawach skarżącej, a zatem nie może być źródłem ich naruszenia.
Trybunał przypomina również, że zarzuty sformułowane w skardze konstytucyjnej powinny być powiązane ze sprawą skarżącego. Tylko w ten bowiem sposób skarżący jest w stanie wykazać naruszenie swoich konstytucyjnych wolności lub praw. Nie może on zaś – inicjując postępowanie skargowe – domagać się od Trybunału kontroli norm w szerszym zakresie, niezwiązanym z orzeczeniami wydanymi w jego sprawie. Dlatego tak istotne jest dokładne wskazanie przepisu, na podstawie którego ostatecznie orzekał sąd lub organ administracyjny (art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK), a także podanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK).
Zdaniem Trybunału postawiony w skardze zarzut jest zbyt ogólny. Skarżąca twierdzi, że art. 399 § 1 k.p.c. uniemożliwia wznowienie postępowania w sytuacji, w której w tym postępowaniu doszło do naruszenia Konstytucji. W świetle postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z 25 listopada 2013 r. o odrzuceniu skargi o wznowienie – takie stanowisko jest bezpodstawne. Skarżąca, precyzując, na czym w jej sprawie polega „naruszenie Konstytucji” przez prawomocne orzeczenie wydane w postępowaniu, którego wznowienia się domagała, wyjaśnia, że polegało ono na zaniechaniu zapoznania się przez Sąd Okręgowy w Warszawie z dowodami załączonymi do pozwu. Jednak w tym zakresie skarżącej przysługuje inny nadzwyczajny środek ochrony jej praw (z którego zresztą skorzystała) – skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Ponadto Trybunał zauważa, że skarżąca prezentuje dwa wykluczające się stanowiska, przez co sformułowany przez nią zarzut jest wewnętrznie sprzeczny. Z jednej bowiem strony podnosi, że ustawodawca nie przewidział możliwości wznowienia postępowania wtedy, gdy w prawomocnie zakończonym postępowaniu sąd nie uwzględnił środków dowodowych zgłoszonych w jego toku. Z drugiej zaś strony w skardze o wznowienie postępowania jako podstawę restytucyjną skarżąca wskazała „wykrycie takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu”.
Powyższe względy przemawiają za odmową nadania dalszego biegu skardze w zakresie, w jakim dotyczy ona art. 399 § 1 k.p.c. Skarga nie spełnia bowiem wymagania określonego w art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.
Niezależnie od powyższego w ocenie Trybunału zarzut dotyczący art. 399 § 1 k.p.c. należy uznać za oczywiście bezzasadny. Skarżąca nie uwzględnia bowiem choćby tego, że w sytuacjach, o których mowa w art. 4011 lub art. 403 § 4 k.p.c., wznowienie postępowania ma właśnie na celu wyeliminowanie z obrotu wyroku naruszającego Konstytucję, bo wydanego na podstawie niezgodnego z nią aktu normatywnego, a nawet opartego na (podlegającym uchyleniu lub zmianie) postanowieniu niekończącym postępowanie w sprawie i wydanym na podstawie takiego aktu. Z tej przyczyny należało odmówić nadania dalszego biegu skardze w zakresie, w jakim dotyczy ona art. 399 § 1 k.p.c. (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).
Skarżąca uważa, że art. 394 § 1 k.p.c. narusza jej konstytucyjne prawa (art. 45 ust. 1, art. 31 ust. 3 oraz art. 2 Konstytucji) w zakresie, w jakim „wyłącza dopuszczalność zaskarżenia zażaleniem postanowienia o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania, wydanego przez sąd drugiej instancji jako właściwy do jej rozpoznania na podstawie art. 405 zdanie drugie k.p.c., gdyż jako ostatni orzekał co do istoty sprawy”. Jednocześnie skarżąca wprost podkreśla, że „art. 394 § 1 k.p.c. nie był przepisem, na podstawie którego wydano postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania, jednak jest to przepis należący do ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, toteż na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji skarżąca jest uprawniona do wniesienia skargi konstytucyjnej (…)”. Za taką wykładnią art. 79 ust. 1 Konstytucji ma przemawiać – zdaniem skarżącej – postanowienie Trybunału z 27 września 2013 r. (Ts 299/11, publikowane na stronie internetowej Trybunału Konstytucyjnego).
Przedstawiona w przywołanym przez skarżącą postanowieniu Trybunału z 27 września 2013 r. wykładnia art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 46 ust. 1 ustawy o TK mogłaby mieć zastosowanie wyłącznie wtedy, gdyby przepis prawa procesowego wyraźnie wykluczał dopuszczalność wniesienia środka zaskarżenia na postanowienie sądu. Z taką sytuacją nie mamy jednak do czynienia w sprawie skarżącej. Trybunał ponownie przypomina, że przedmiotem skargi, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, może był wyłącznie przepis (norm prawna), na podstawie którego ostatecznie orzekł sąd lub organ administracji publicznej. Nie wystarczy wskazać ustawę, w której taki przepis się znajduje, ponieważ nie wszystkie jej przepisy są podstawą orzeczenia wydanego w sprawie skarżącego. Skarżący musi powiązać naruszenie swoich praw zarówno z przepisem, wobec którego domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją, jak i z orzeczeniem wydanym na podstawie tego przepisu (art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).
Trybunał zwraca uwagę na to, że art. 394 § 1 k.p.c. nie był podstawą nie tylko postanowienia o odrzuceniu skargi o wznowienie, ale też postanowienia o odrzuceniu zażalenia na postanowienie o odrzuceniu tej skargi. Zgodnie z tym przepisem zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienia sądu pierwszej instancji kończące postępowanie w sprawie, a ponadto na wymienione w tym przepisie postanowienia sądu pierwszej instancji i zarządzenia przewodniczącego. Kwestionowany przepis dotyczy więc orzeczeń sądów pierwszej instancji, a nie orzeczeń sądów drugiej instancji. Skoro więc Sąd Okręgowy w Warszawie rozstrzygał o skardze o wznowienie postępowania jako sąd drugiej instancji (co dostrzega sama skarżąca), to dla oceny tego, czy skarżącej przysługiwało zażalenie, a jeżeli tak – to do którego sądu, decydujące znaczenie miały przepisy regulujące zażalenia na orzeczenia sądów drugiej instancji (zob. w szczególności art. 3941 § 2 k.p.c.). Bez wątpienia zatem skarga w zakresie, w jakim dotyczy art. 394 § 1 k.p.c., nie spełnia wymagania określonego w art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, co uzasadnia odmowę nadania jej dalszego biegu.
Skarżąca podnosi też, że art. 357 § 2 k.p.c. narusza przysługujące jej prawo do sądu (art. 45 ust. 1, art. 31 ust. 3 oraz art. 2 Konstytucji) w zakresie, w jakim zdanie drugie tego przepisu ogranicza doręczenie postanowienia z uzasadnieniem wydanego na posiedzeniu niejawnym do przypadków, gdy stronie przysługuje środek zaskarżenia. Jak podkreśla skarżąca, w wyniku zastosowania art. 357 § 2 (zdanie drugie) k.p.c. Sąd Okręgowy w Warszawie nie sporządził uzasadnienia swojego postanowienia z 10 lutego 2014 r. i pełnomocnikowi skarżącej doręczył wyłącznie sentencję tego orzeczenia.
Zgodnie z art. 357 § 2 k.p.c. „[p]ostanowienia wydane na posiedzeniu niejawnym sąd doręcza z urzędu obu stronom, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Gdy stronie przysługuje środek zaskarżenia, postanowienie należy doręczyć z uzasadnieniem; doręczając postanowienie, należy pouczyć stronę występującą w sprawie bez adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa o dopuszczalności, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia”.
Trybunał raz jeszcze zwraca uwagę na art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz na art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. W świetle tych przepisów skarżący może żądać stwierdzenia niezgodności z Konstytucją tylko tego przepisu, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej ostatecznie orzekły o przysługujących skarżącemu wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.
Po pierwsze, Trybunał stwierdza, że sformułowany w skardze zarzut dotyczy zdania drugiego w art. 357 § 2 k.p.c. i tylko w tym zakresie – w świetle ustalonego stanu faktycznego – może być rozpatrywany. Po drugie, Trybunał zauważa, że skarżąca nie dysponuje orzeczeniem, w którym sąd orzekłby ostatecznie o jej (m.in.) prawie do sądu (w aspekcie wskazanym w skardze) na podstawie art. 357 § 2 zdanie drugie k.p.c., tj. np. odmówił uzasadnienia postanowienia o odrzuceniu zażalenia (zob. też postanowienia TK z 19 maja 2011 r., Ts 97/09, OTK ZU nr 3/B/2011, poz. 217 oraz 16 sierpnia 2011 r., Ts 341/10, OTK ZU nr 6/B/2011, poz. 461). Nie jest to sytuacja tożsama z tą, o której mowa w wyżej przywołanym postanowieniu Trybunału z 27 września 2013 r., ponieważ dotyczy tylko tych przepisów prawa procesowego, które stanowią o niedopuszczalności wniesienia środka zaskarżenia na orzeczenie sądu. Tym samym skarga nie spełnia – w ocenie Trybunału – warunku określonego w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. To przesądza więc o odmowie nadania jej dalszego biegu również w zakresie, w jakim postawione w niej zarzuty dotyczą art. 357 § 2 k.p.c.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.