Pełny tekst orzeczenia

237/3/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 24 stycznia 2014 r.

Sygn. akt Ts 298/13



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Maria Gintowt-Jankowicz,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Przedsiębiorstwa Komunikacyjno-Spedycyjnego Tychy Sp. z o.o. w sprawie zgodności:

art. 117 § 3 i art. 130 § 1 w związku z art. 126 § 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43 poz. 296, ze zm.) z art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 15 listopada 2013 r. Przedsiębiorstwo Komunikacyjno-Spedycyjne Tychy Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) zakwestionowała zgodność art. 117 § 3 i art. 130 § 1 w związku z art. 126 § 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43 poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 32 Konstytucji. Zdaniem skarżącej art. 117 § 3 k.p.c. jest niekonstytucyjny w zakresie, „w jakim względem osoby prawnej przewiduje konieczność udowodnienia niekorzystnej sytuacji finansowej, podczas gdy osoba fizyczna ma obowiązek jedynie uprawdopodobnić swoją niekorzystną sytuację finansową”, natomiast art. 130 § 1 w związku z art. 126 § 1 pkt 3 k.p.c. – w zakresie, „w jakim odmawia wezwania strony do uzupełnienia braków formalnych pisma procesowego z uwagi na to, że stroną postępowania jest przedsiębiorca, osoba prawna, a nie osoba fizyczna”.

Pełnomocnik skarżącej złożył wniosek o przyznanie zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu – jak oświadczył – „nieopłaconej ani w całości ani w części”.

Skargę konstytucyjną wniesiono w związku z następującą sprawą. Postanowieniem z 2 kwietnia 2013 r. (sygn. akt IX Co 232/13) Sąd Rejonowy w Tychach – Wydział IX Cywilny (dalej: Sąd Rejonowy w Tychach) oddalił wniosek skarżącej o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej, uznawszy, że skarżąca w żaden sposób nie wykazała, iż nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia pełnomocnika z wyboru. Postanowieniem z 8 lipca 2013 r. (sygn. akt III Cz 603/13) Sąd Okręgowy w Katowicach – III Wydział Cywilny Odwoławczy (dalej: Sąd Okręgowy w Katowicach), podzieliwszy stanowisko sądu pierwszej instancji, oddalił zażalenie na powyższe postanowienie. Ponadto zdaniem sądu „[n]ieprzedstawienie w ogóle jakichkolwiek dowodów na poparcie żądania (…) przez wnioskodawcę, nie stanowiło braku formalnego pisma procesowego objętego rygorem z art. 130 k.p.c. i Sąd Rejonowy w trybie tego przepisu nie był obowiązany do wzywania strony do uzupełnienia braków formalnych wniosku, gdyż brak w/w dowodów nie stanowił braku formalnego tego wniosku”. Postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach doręczono skarżącej 8 sierpnia 2013 r.

W dniu 23 sierpnia 2013 r. skarżąca ponownie wystąpiła do Sądu Rejonowego w Tychach z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej. Postanowieniem z dnia 13 września 2013 r. (sygn. akt IX Co 1601/13) sąd przyznał skarżącej pełnomocnika z urzędu. Pismem z dnia 24 września 2013 r. (znak: OIRP/882/G/2013), doręczonym 30 września 2013 r., Okręgowa Izba Radców Prawnych w Katowicach wyznaczyła radcę prawnego.

Zdaniem skarżącej zakwestionowany art. 117 § 3 k.p.c. nierówno traktuje podmioty (niezwolnione przez sąd od kosztów sądowych) występujące z wnioskiem o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego. W przypadku podmiotów takich jak skarżąca (osób prawnych, a także innych jednostek organizacyjnych, którym przepisy szczególne przyznają zdolność sądową) przepis uzależnia przyznanie zastępstwa procesowego od wykazania, że nie mają one dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego. Nie stanowi on przy tym, jakie dokumenty należy dołączyć do wniosku. Jak zarzuciła skarżąca, od osób fizycznych wymaga się natomiast jedynie złożenia oświadczenia, z którego wynika, że nie są one w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego „bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny”. Zdaniem skarżącej nie ma podstaw do tego, by podmioty, o których mowa w zakwestionowanym art. 117 § 3 k.p.c., traktować inaczej niż osoby fizyczne. Natomiast art. 130 § 1 w związku z art. 126 § 1 pkt 3 k.p.c. – jak twierdzi skarżąca – są niekonstytucyjne dlatego, że odmawiają wezwania strony do uzupełnienia braków formalnych pisma procesowego tylko dlatego, że jest ona przedsiębiorcą.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Jej merytoryczne rozpoznanie jest uzależnione od spełnienia warunków wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z art. 46 oraz art. 47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Skargom konstytucyjnym niespełniającym tych warunków oraz skargom oczywiście bezzasadnym Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu.

Skarżąca zakwestionowała art. 117 § 3 k.p.c. w brzmieniu: „Osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna, której ustawa przyznaje zdolność sądową, niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych, może się domagać ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego”. Przedmiotem skargi skarżąca uczyniła normę prawną zrekonstruowaną na podstawie art. 130 § 1 k.p.c. w brzmieniu: „Jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych lub jeżeli od pisma nie uiszczono należnej opłaty, przewodniczący wzywa stronę, pod rygorem zwrócenia pisma, do poprawienia, uzupełnienia lub opłacenia go w terminie tygodniowym. Mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne oczywiste niedokładności nie stanowią przeszkody do nadania pismu biegu i rozpoznania go w trybie właściwym”, w związku z art. 126 § 1 pkt 3 k.p.c., zgodnie z którym „[k]ażde pismo procesowe powinno zawierać: (…) osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności”.

Jako podstawę skargi konstytucyjnej skarżąca wskazała określoną w art. 32 Konstytucji zasadę równości i zakaz dyskryminacji.

Trybunał zwraca uwagę na to, że w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji jednym z warunków złożenia skargi jest naruszenie tych norm konstytucyjnych, które regulują wolności lub prawa człowieka i obywatela. W skardze konstytucyjnej trzeba zatem wskazać zarówno konkretną osobę, której wolności lub prawa naruszono, jak i określone (poręczone, zapewnione, gwarantowane, chronione) w Konstytucji wolności lub prawa, które zostały naruszone, a także określić sposób tego naruszenia (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK).

W swoim orzecznictwie Trybunał wyraził pogląd, zgodnie z którym zasada równości każdorazowo wymaga odniesienia reguł z niej wynikających do praw podmiotowych jednostki. W postanowieniu pełnego składu z dnia 24 października 2001 r., dotyczącym art. 32 Konstytucji, Trybunał stwierdził: „Uznając (…) prawo do równego traktowania za konstytucyjne prawo jednostki Trybunał Konstytucyjny podkreśla, iż ma ono charakter niejako prawa »drugiego stopnia« (…), tzn. przysługuje (…) w związku z konkretnymi normami prawnymi lub innymi działaniami organów władzy publicznej, a nie w oderwaniu od nich – niejako »samoistnie«. Jeżeli te normy lub działania nie mają odniesienia do konkretnych określonych w Konstytucji wolności i praw, prawo do równego traktowania nie ma w pełni charakteru prawa konstytucyjnego, a to sprawia, że nie może ono być chronione za pomocą skargi konstytucyjnej” (SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225).

W związku z tym, że w skardze konstytucyjnej skarżąca zarzuciła niezgodność zaskarżonych przepisów wyłącznie z zasadą równości wobec prawa i zakazem dyskryminacji (art. 32 Konstytucji), Trybunał stwierdza, że nie wskazała ona naruszonych praw, a w konsekwencji nie określiła sposobu ich naruszenia. Okoliczność ta jest – w myśl art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – podstawą odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Trybunał odniósł się również do stanowiska skarżącej, zgodnie z którym o przyznaniu pełnomocnika z urzędu powinny decydować te same kryteria, bez względu na status strony występującej z wnioskiem.

Zdaniem Trybunału twierdzenie to jest niezasadne. Należy zwrócić uwagę na to, że obowiązek wykazania sytuacji finansowej oraz złożenia oświadczenia dotyczy tylko tych podmiotów, które nie zostały zwolnione przez sąd od kosztów sądowych w całości lub w części. Strony zwolnione od kosztów orzeczeniem sądu nie mają obowiązku ani wykazywania swojej sytuacji finansowej, ani „składania oświadczenia”. Zatem, gdy strona niezwolniona od kosztów domaga się sfinansowania zastępstwa procesowego przez Skarb Państwa, sąd musi ocenić zasadność takiego żądania. W związku z tym ustawodawca zobowiązał zainteresowanych do wykazania swojej sytuacji finansowej. Uznał, że w przypadku osób fizycznych wystarczy złożenie oświadczenia zawierającego dane wskazane w art. 1171 § 1 k.p.c. (według wzoru określonego w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 kwietnia 2010 r. w sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego [Dz. U. Nr 65, poz. 418]). Ustawodawca nie sprecyzował natomiast sposobu wykazania – przez osobę prawną lub inną jednostkę organizacyjną mającą zdolność sądową – braku dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego. Niewątpliwie ocena możliwości poniesienia takich kosztów wymaga analizy dokumentów obrazujących sytuację majątkową i finansową strony ubiegającej się o udzielenie pomocy prawnej z urzędu, a rodzaj tych dokumentów może być różny w zależności od konkretnego przypadku. W odniesieniu do podmiotów takich jak skarżąca określenie katalogu wymaganych dokumentów jest niemożliwe.

Ponadto skarżąca porównuje podmioty, które nie mają wspólnej istotnej cechy uzasadniającej konieczność ich jednakowego traktowania. Tymczasem – jak wielokrotnie Trybunał wskazywał w swoim orzecznictwie – zgodnie z zasadą równości podmioty podobne należy traktować jednakowo, przy czym nie zakazuje się przyjmowania odmiennych rozwiązań prawnych wobec podmiotów różniących się pewnymi cechami istotnymi. Innymi słowy, „tylko podmioty prawa (adresaci norm prawnych), charakteryzujące się daną cechą istotną (relewantną) w równym stopniu, mają być traktowane równo, a więc według jednakowej miary, bez zróżnicowań zarówno dyskryminujących, jak i faworyzujących” (zob. wyrok TK z dnia 26 października 2004 r., SK 7/04, OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 95). Oceniając daną regulację prawną w kontekście zasady równości, należy zatem rozważyć, czy można wskazać wspólną cechę istotną podmiotów prawa, która uzasadnia ich równe traktowanie, i dodatkowo wziąć pod uwagę zarówno treść, jak i cel danej regulacji prawnej (zob. orzeczenia TK z dnia 9 marca 1988 r., U 7/87, OTK ZU nr 1/1988; 3 września 1996 r., K 10/96, OTK ZU nr 4/1996 poz. 33; a także wyrok TK z dnia 16 grudnia 1997 r., K 8/97, OTK ZU nr 5–6/1997, poz. 70). Trybunał zwraca także uwagę na to, że zakwestionowany w skardze art. 117 § 3 k.p.c. w żaden sposób nie określa sytuacji prawnej osób fizycznych.

Zdaniem skarżącej art. 130 § 1 w związku z art. 126 § 1 pkt 3 k.p.c. są niekonstytucyjne dlatego, że „odmawia[ją] wezwania strony do uzupełnienia braków formalnych pisma procesowego z uwagi na to, że stroną postępowania jest przedsiębiorca, osoba prawna, a nie osoba fizyczna”. Tymczasem – jak wynika z uzasadnienia postanowienia Sądu Okręgowego w Katowicach oddalającego zażalenie skarżącej – niewezwanie jej do uzupełnienia braków było podyktowane tym, że nie przedstawiła ona żadnych dowodów na poparcie swojego żądania.

Wyżej wskazane okoliczności są – w myśl art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 i w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – podstawą odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.



W związku z tym Trybunał postanowił jak na wstępie.