Pełny tekst orzeczenia

238/3/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 9 maja 2014 r.

Sygn. akt Ts 298/13



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Andrzej Rzepliński – przewodniczący

Mirosław Granat – sprawozdawca

Stanisław Rymar,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 stycznia 2014 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Przedsiębiorstwa Komunikacyjno-Spedycyjnego Tychy Sp. z o.o.,



p o s t a n a w i a:



nie uwzględnić zażalenia.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 15 listopada 2013 r. Przedsiębiorstwo Komunikacyjno-Spedycyjne Tychy Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) zakwestionowała zgodność art. 117 § 3 i art. 130 § 1 w związku z art. 126 § 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43 poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 32 Konstytucji. Zdaniem skarżącej art. 117 § 3 k.p.c. jest niekonstytucyjny w zakresie, „w jakim względem osoby prawnej przewiduje konieczność udowodnienia niekorzystnej sytuacji finansowej, podczas gdy osoba fizyczna ma obowiązek jedynie uprawdopodobnić swoją niekorzystną sytuację finansową”, art. 130 § 1 w związku z art. 126 § 1 pkt 3 k.p.c. jest zaś niezgodny z Konstytucją w zakresie, „w jakim odmawia wezwania strony do uzupełnienia braków formalnych pisma procesowego z uwagi na to, że stroną postępowania jest przedsiębiorca, osoba prawna, a nie osoba fizyczna”.

Pełnomocnik skarżącej złożył wniosek o przyznanie zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu – jak oświadczył – „nieopłaconej ani w całości, ani w części”.

Zdaniem skarżącej zakwestionowany art. 117 § 3 k.p.c. nierówno traktuje podmioty (niezwolnione przez sąd od kosztów sądowych) występujące z wnioskiem o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego. W przypadku podmiotów takich jak skarżąca (osób prawnych, a także innych jednostek organizacyjnych, którym przepisy szczególne przyznają zdolność sądową) przepis uzależnia przyznanie zastępstwa procesowego od wykazania, że nie mają one dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego. Nie stanowi on przy tym, jakie dokumenty należy dołączyć do wniosku. Jak zarzuciła skarżąca, od osób fizycznych wymaga się natomiast jedynie złożenia oświadczenia, z którego wynika, że nie są one w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego „bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny”. Zdaniem skarżącej nie ma podstaw do tego, by podmioty, o których mowa w zakwestionowanym art. 117 § 3 k.p.c., traktować inaczej niż osoby fizyczne. Wskazane w skardze art. 130 § 1 w związku z art. 126 § 1 pkt 3 k.p.c. – jak twierdzi skarżąca – są zaś niekonstytucyjne dlatego, że odmawiają wezwania strony do uzupełnienia braków formalnych pisma procesowego tylko z tego powodu, że jest ona przedsiębiorcą.

Postanowieniem z 24 stycznia 2014 r. (doręczonym 31 stycznia 2014 r.) Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, stwierdziwszy, że wniesiony środek prawny nie spełniał przesłanek określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowanych w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Jak ustalił Trybunał, skarżąca, zarzucając naruszenie zasad określonych w art. 32 Konstytucji, nie wskazała naruszonych praw, a w konsekwencji nie określiła sposobu ich naruszenia. Trybunał stwierdził także, że w odniesieniu do podmiotów, o których mowa w zakwestionowanym przepisie (tj. osób prawnych lub innych jednostek organizacyjnych mających zdolność sądową), nie jest możliwe określenie katalogu wymaganych dokumentów. W tym zakresie sformułowane w skardze zarzuty Trybunał uznał za oczywiście bezzasadne. Trybunał ustalił ponadto, że skarżąca porównuje sytuację prawną osób fizycznych z sytuacją osób prawnych, a zatem podmiotów, które nie mają wspólnej istotnej cechy uzasadniającej ich równe traktowanie.

W zażaleniu z 7 lutego 2014 r. skarżąca zakwestionowała postanowienie Trybunału w całości. Wniosła o jego uchylenie i nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Zdaniem skarżącej Trybunał, wydając postanowienie w jednoosobowym składzie, naruszył art. 190 ust. 5 Konstytucji. Niezależnie od powyższego zarzuciła, że Trybunał błędnie uznał, iż skarżąca nie wskazała Konstytucyjnych praw, a w konsekwencji nie określiła sposobu ich naruszenia. Podniosła, że „art. 32 Konstytucji jest i może być samoistnym wzorcem kontroli konstytucyjnej, albowiem z przepisu tego wynika prawo do równego traktowania stron postępowania i zakaz dyskryminacji. Zasada ta jest prawem autonomicznym, pełni rolę podstawy prawnej uzasadniającej uprawnienia i roszczenia jednostki, nawet wtedy, gdy nie wypływają one z żadnego innego z praw objętych regulacją konstytucyjną”. Skarżąca krytycznie odniosła się do stanowiska Trybunału, zgodnie z którym nie jest możliwe określenie katalogu wymaganych od przedsiębiorców dokumentów. Jak zarzuciła, przepisy prawa podatkowego określają, jakie dokumenty finansowo-księgowe ma prowadzić podmiot wykonujący działalność gospodarczą. Nie ma zatem przeszkód, aby zakwestionowany przepis zawierał choćby wskazówki co do wymaganych dokumentów. Poza tym istotą skargi jest również to, że podmioty takie jak skarżąca nie są wzywane – w trybie art. 130 k.p.c. – do uzupełnienia dokumentacji.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. W myśl art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b w związku z art. 36 ust. 6-7 i w związku z art. 49 ustawy o TK). Trybunał Konstytucyjny bada przede wszystkim, czy w zaskarżonym postanowieniu prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje przede wszystkim te zarzuty, które mogą podważyć słuszność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.



2. Trybunał stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a zarzuty sformułowane w zażaleniu nie podważają podstaw odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.



3. Skarżąca zarzuciła, że Trybunał, wydając postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze w składzie jednego sędziego, naruszył „zasadę większości” określoną w art. 190 ust. 5 Konstytucji.



3.1. Skarżąca nie uwzględnia tego, że wskazana przez nią norma konstytucyjna odnosi do wszystkich tych, ale i tylko tych rozstrzygnięć Trybunału, które – z mocy art. 190 ust. 1 Konstytucji – mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. „Orzeczeniem” w rozumieniu art. 190 ust. 1 i art. 190 ust. 5 Konstytucji jest – gdy chodzi o orzeczenia wydane w trybie kontroli konstytucyjności prawa – rozstrzygnięcie Trybunału co do istoty sprawy, a więc wyrok w sprawie zgodności normy prawnej z wzorcem kontroli (por. L. Garlicki, komentarz do art. 190 Konstytucji, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1999-2007).



3.2. Zagadnienie składu Trybunału rozpoznającego skargę na etapie wstępnej kontroli zostało uregulowane w art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 oraz art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o TK, a także w § 16 ust. 1 i § 19 ust. 1 Regulaminu Trybunału Konstytucyjnego (uchwała Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 października 2006 r. w sprawie Regulaminu Trybunału Konstytucyjnego, M. P. Nr 72, poz. 720; dalej: regulamin), wydanego na podstawie art. 14 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 16 ust. 1 i art. 40 ustawy o TK.



3.3. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy o TK (oraz w myśl § 16 ust. 1 regulaminu) skargę konstytucyjną, z uwzględnieniem kolejności jej wpływu, Prezes Trybunału kieruje do wyznaczonego sędziego Trybunału w celu wstępnego rozpoznania.



3.4. Postanowienie Trybunału z 24 stycznia 2014 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej zostało zatem wydane we właściwym – jednoosobowym składzie.



4. Skarżąca twierdzi, że wskazany przez nią art. 32 Konstytucji może być samoistnym wzorcem kontroli w postępowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej.



4.1. Skarżąca nie uwzględnia tego, że przywołane w zaskarżonym postanowieniu orzeczenie (tj. postanowienie TK z 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225) jest rozstrzygnięciem pełnego składu Trybunału. Wyraża ono pogląd prawny, którym związane są pozostałe składy orzekające. Trybunał może zaś odstąpić od przyjętego w nim poglądu – w myśl art. 25 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy o TK – wyłącznie w pełnym składzie. Postanowienie w sprawie o sygn. SK 10/01 kształtuje orzecznictwo Trybunału w sprawach zainicjowanych wniesieniem skargi konstytucyjnej (zob. postanowienia TK z: 28 sierpnia 2002 r., Ts 57/02, OTK ZU nr 4/B/2002, poz. 285; 20 lipca 2004 r., Ts 62/04, OTK ZU nr 5/B/2004, poz. 301; 27 czerwca 2007 r., Ts 80/07, OTK ZU nr 5/B/2007, poz. 250).



4.2. Trybunał jest związany wydanym orzeczeniem. Podziela przyjęty w nim pogląd, zgodnie z którym art. 32 Konstytucji wyraża przede wszystkim zasadę ogólną, a bez odniesienia go do postanowień Konstytucji, które wyrażają konkretne prawa podmiotowe, nie może być wzorcem kontroli w postępowaniu zainicjowanym w trybie art. 79 ust. 1 Konstytucji.



4.3. Wobec powyższego w postanowieniu z 24 stycznia 2014 r. Trybunał prawidłowo stwierdził, że skarżąca nie wskazała konstytucyjnych wolności i praw, a w konsekwencji nie określiła sposobu ich naruszenia.



5. Na uwzględnienie nie zasługują także pozostałe sformułowane w zażaleniu zarzuty. Argumentacja skarżącej zmierza bowiem do podważenia zasadności postanowienia Sądu Rejonowego w Tychach z 2 kwietnia 2013 r. (sygn. akt IX Co 232/13) i postanowienia Sądu Okręgowego w Katowicach – III Wydział Cywilny Odwoławczy z 8 lipca 2013 r. (sygn. akt III Cz 603/13). Skoro – jak twierdzi skarżąca – przepisy prawa podatkowego określają, jakie dokumenty finansowo-księgowe ma prowadzić podmiot wykonujący działalność gospodarczą, to nie było żadnych przeszkód, aby w sprawie, w związku z którą skarżąca wniosła skargę do Trybunału, przedstawiła je wraz z wnioskiem o ustanowienie adwokata z urzędu. Skarżąca wydaje się nie zauważać tego, że sądy nie uwzględniły jej wniosku nie dlatego, że przedstawione przez nią dokumenty były niewystarczające, ale dlatego, iż nie przedstawiła ona żadnych dowodów na poparcie wniosku. Analogicznie należy ocenić zarzut, zgodnie z którym sąd – na podstawie art. 130 k.p.c. – nie wezwał skarżącej do uzupełnienia dokumentów, powołując się na „fakt, że skarżąc[a] jest profesjonalnym uczestnikiem obrotu gospodarczego, a co za tym idzie powin[na] złożyć od razu pełny i kompletny wniosek o ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika”. Ten argument nie ma potwierdzenia w uzasadnieniu żadnego z wydanych w sprawie skarżącej orzeczeń.



Zażalenie nie podważa podstaw odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, więc Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 7 ustawy o TK – postanowił jak w sentencji.