Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CNP 7/05
POSTANOWIENIE
Dnia 24 sierpnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski
w sprawie ze skargi P. M. i W. M.
przy uczestnictwie Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Rejonowego w S. o stwierdzenie
naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki, na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 24 sierpnia
2005 r., na skutek skargi skarżących o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 4 lutego 2005 r., sygn. akt I
ACz (…),
odrzuca skargę.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 4 lutego 2005 r. odrzucił zażalenie na
postanowienie Sądu Okręgowego w O. z dnia 30 grudnia 2004 r., na podstawie którego
stwierdził przewlekłość postępowania sądowego w sprawie I Co (…) Sądu Rejonowego
w S. oraz przyznał skarżącym po 1 000 zł. Sąd Apelacyjny odrzucając zażalenie uznał,
że zaskarżone nim postanowienie nie jest „kończącym postępowanie”.
Od postanowienia powyższego skarżący wnieśli na podstawie art. 4241
§ 1 k.p.c.
skargę o stwierdzenie niezgodności tego postanowienia z prawem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
przysługuje od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji kończącego
postępowanie w sprawie, a w wyjątkowych wypadkach, gdy niezgodność z prawem
wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych
2
wolności albo praw człowieka i obywatela, skarga przysługuje także od prawomocnego
orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie wydanego przez sąd pierwszej
instancji lub drugiej instancji, jeżeli strony nie skorzystały z przysługujących im środków
prawnych, chyba że jest możliwa zmiana lub uchylenie orzeczenia w drodze innych
przysługujących stronie środków prawnych (art. 4241
§ 1 i 2 k.p.c.). W świetle
przytoczonego uregulowania zasadniczego znaczenia nabiera kwestia, na jakim
szczeblu instancyjnym wydane zostało zaskarżone postanowienie, a ponadto czy jest
ono orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie.
Odnosząc się do pierwszej kwestii zauważyć należy, że według rozwiązań
przyjętych w ustawie z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony
do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, dalej
jako: „ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r.” lub „ustawa”(Dz. U. Nr 179, poz. 1843), sądem
właściwym do rozpoznania skargi jest sąd przełożony nad sądem, przed którym toczy
się postępowanie (art. 4 ust. 1 ustawy). Sądem przełożonym jest zatem dla sądu
rejonowego – sąd okręgowy, natomiast dla sądu okręgowego – sąd apelacyjny. Jeżeli
skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed sądem apelacyjnym lub sądem
Najwyższym – właściwy do jej rozpoznania jest Sąd Najwyższy. W przypadku skargi
dotyczącej przewlekłości postępowania egzekucyjnego lub innego postępowania
dotyczącego wykonania orzeczenia sądowego sądem właściwym jest sąd okręgowy, w
którego okręgu prowadzona jest egzekucja lub wykonywane są inne czynności (art. 4
ust. 4 ustawy).
Zwrócenia uwagi wymaga także okoliczność, że mimo zawartej w art. 1 ust. 1
ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. deklaracji, że ustawa „reguluje zasady i tryb
wnoszenia oraz rozpoznawania skargi…” - co mogłoby wskazywać, że jest to
uregulowanie całościowe, uwzględniające specyficzny charakter skargi jako środka
prawnego nie mieszczącego się w klasycznym podziale środków zaskarżenia
w postępowaniu cywilnym na odwoławcze (art. 367 i 394 k.p.c.), szczególne (art. 344,
491, 502, 160 i 226 k.p.c.) oraz nadzwyczajne (art. 3981
, 4241
, 399 i 1205 k.p.c.) – to
jednak art.8 ust.2 ustawy stanowi, że w sprawach nieuregulowanych w ustawie do
postępowania toczącego się na skutek skargi sąd stosuje odpowiednio przepisy o
postępowaniu zażaleniowym obowiązujące w postępowaniu, którego skarga dotyczy.
Oznacza to nie tylko możliwość stosowania obowiązujących w procedurach cywilnej,
karnej oraz administracyjnej przepisów dotyczących zażalenia, ale przede wszystkim
3
wskazuje, że skarga jest quasi – zażaleniem, a sąd okręgowy lub apelacyjny, który ją
rozpoznaje orzeka jako sąd drugiej instancji.
Formułując taką tezę, nie można nie odnieść się do pojęcia „sądu przełożonego”
użytego w ustawie z dnia 17 czerwca 2004 r., zwłaszcza, że pojęcie takie występuje
także w przepisach kodeksu postępowania cywilnego.
W judykaturze i doktrynie przeważa pogląd, że sąd przełożony w rozumieniu art.
44, 52 § 1 i art. 508 § 2 k.p.c. orzeka jako sąd pierwszej instancji (por. uchwałę składu
siedmiu sędziów SN (zasada prawna) z dnia 21 lutego 1972 r., III CZP 76/71,
postanowienie SN z dnia 28 września 2001 r., I PZ 57/01, OSNP 2003, nr 17, poz. 417
oraz powołane w jego uzasadnieniu orzecznictwo i stanowisko doktryny). Argumentów,
które legły u podstaw takiej wykładni pojęcia „sądu przełożonego” nie można
powoływać, wyjaśniając znaczenie określeń „sąd przełożony” oraz „sąd okręgowy, w
którego okręgu prowadzona jest egzekucja” - użytych w art. w art. 4 ust. 1 i 4 ustawy z
dnia 17 czerwca 2004 r. Sąd przełożony rozpoznający skargę na przewlekłość
postępowania nie orzeka bowiem – jak w przypadkach objętych przepisami art. 44, 52 §
1 i art. 508 § 2 k.p.c. – w zastępstwie sądu pierwszej instancji, który z powodu
określonych przeszkód nie może rozpoznać sprawy, lecz rozstrzyga środek
zaskarżenia, działa zatem jako sąd odwoławczy.
Cel postępowania wywołanego skargą na przewlekłość postępowania również
wskazuje na zasadność prezentowanego stanowiska. Skarga ta ma na celu wywołanie
szybkiej reakcji sądu właściwego do jej rozpoznania na zawarty w skardze zarzut, że
postępowanie w sprawie jest przewlekłe. Formą tej reakcji jest wydanie w krótkim
terminie (nie dłuższym niż dwa miesiące – art. 11 ustawy) postanowienia, w którym
kwestia przewlekłości postępowania zostaje prawomocnie rozstrzygnięta. Rzeczą sądu
pozostającego pod zarzutem przewlekłego prowadzenia sprawy jest „niezwłoczne”
przedstawienie skargi sądowi właściwemu do jej rozpoznania (art. 7 ustawy), gdy zaś
skarga dotyczy przewlekłości postępowania egzekucyjnego lub innego postępowania
dotyczącego wykonania orzeczenia sądowego wnosi się ją bezpośrednio do sądu
okręgowego, o którym mowa w art. 4 ust. 4 ustawy. Wskazany cel postępowania
wywołanego skargą na przewlekłość postępowania z reguły nie zostałby osiągnięty w
razie uznania – jak to uczynił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 28 czerwca
2005 r., III SPZP 1/05 (Biuletyn SN 2005, nr 6, poz. 20) - że sąd właściwy do
rozpoznania skargi orzeka o niej jako sąd pierwszej instancji. Powołane na uzasadnienie
tej tezy argumenty zasługiwałyby na akceptację tylko w przypadku uznania, że
4
postępowanie wywołane skargą na przewlekłość postępowania jest postępowaniem
odrębnym w stosunku do postępowania, którego przewlekłość dotyczy. Takiego
założenia przyjąć jednak nie można. Skarga zawsze dotyczy postępowania, które toczy
się w określonej sprawie. Postępowanie wywołane skargą ma zatem charakter
incydentalny (wpadkowy) i prowadzone jest w ramach postępowania co do istoty
sprawy, a rozpoznanie skargi odbywa się w ramach postępowania odwoławczego przy
odpowiednim zastosowaniu przepisów o postępowaniu zażaleniowym. Nie można więc
twierdzić, że skargą wszczęta zostaje nowa (odrębna ) sprawa.
Wyjaśnienie drugiej kwestii, istotnej z punktu widzenia zaskarżalności orzeczeń
skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, wymaga
zdefiniowania pojęcia „postanowienie kończące postępowanie w sprawie”. W
judykaturze i doktrynie pojęcie to jest definiowane rozbieżnie i przy zastosowaniu
różnych kryteriów. Można spotkać wypowiedzi, według których postanowieniami
kończącymi postępowanie w sprawie są: takie, które zamykają drogę do wydania
wyroku; po wydaniu których dalsze postępowanie nie może się toczyć; które kończą
sprawę jako pewną całość poddaną pod osąd; w wyniku których wykluczona zostaje
możliwość przedsiębrania w danej sprawie dalszych czynności; które kończą całość
postępowania, a nie tylko jego fragment; które zamykają drogę do wydania wyroku;
które dotyczą całości sprawy, będąc ostatnim orzeczeniem wydanym w postępowaniu.
Przyjmuje się, że w sformułowaniu „postanowienie kończące postępowanie w sprawie”
słowo „sprawa” występuje w znaczeniu materialnoprawnym. W tym ujęciu „sprawę”
należy rozumieć jako całość sporu (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów z
dnia 24 listopada 1998 r., III CZP 44/98, OSNC 1999, nr 5, poz. 87, uchwałę składu
siedmiu sędziów z dnia 31 maja 2000 r., III ZP 1/00, OSNC 2001, nr 1, poz. 1, uchwałę
składu 7 sędziów z dnia 6 października 2000 r., III CZP 31/00, OSNC 2001, nr 2, poz.
22).
Uwzględniając dorobek myśli zawartych w przytoczonych poglądach przyjąć
należy, że kończącymi postępowanie w sprawie są te postanowienia, których
uprawomocnienie się trwale zamyka drogę do rozstrzygnięcia sprawy co do istoty przez
sąd danej instancji.
Przeciwieństwem tych postanowień są postanowienia nie kończące
postępowania w sprawie, lecz kończące w postępowaniu sądowym jedynie zagadnienia
incydentalne, uboczne. Postępowanie wywołane wniesieniem skargi na przewlekłość
postępowania jest – jak wykazano - postępowaniem incydentalnym, w taki też sposób
5
zostało określone w uzasadnieniu rządowego projektu ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r.
Postanowienie rozstrzygające skargę na przewlekłość postępowania nie zamyka drogi
do rozstrzygnięcia sprawy co do istoty. Jeśli jest postanowieniem uwzględniającym
skargę to nawet otwiera etap, który ma służyć szybszemu zrealizowaniu głównego celu
jakim jest rozstrzygnięcie sprawy merytorycznie przez wydanie orzeczenia co do istoty
sprawy.
Przedstawiona definicja postanowienia kończącego postępowanie w sprawie
sformułowana została na potrzeby postępowania rozpoznawczego, może jednak – ze
względu na uregulowanie przyjęte w art. 13 § 2 k.p.c. - stanowić podstawę definiowania
także pojęć: „sprawa egzekucyjna” oraz „inna sprawa dotycząca wykonania orzeczenia
sądowego” – w rozumieniu art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. W doktrynie
przez „sprawę egzekucyjną” rozumie się materię załatwianą w postępowaniu
egzekucyjnym, czyli przymusowe wykonanie orzeczeń sądowych oraz innych aktów,
natomiast pojęcie „inna sprawa dotycząca wykonania orzeczenia sądowego” oznacza
wszelkie kwestie nie należące do zakresu „sprawy egzekucyjnej” a zmierzające do
zrealizowania postanowień zawartych w danym orzeczeniu sądowym, w tym przede
wszystkim czynności techniczno – manualne. W judykaturze wielokrotnie podnoszono,
że w postępowaniu egzekucyjnym, w którym art. 394 § 1 in principio k.p.c. należy
stosować "odpowiednio" (art. 13 § 2 k.p.c.) postanowieniami zaskarżalnymi zażaleniem
– oprócz wymienionych w części III kodeksu postępowania cywilnego – są tylko takie,
które kończą lub zmierzają do zakończenia postępowania egzekucyjnego (por. uchwałę
SN z dnia 28 listopada 1969 r. III CZP 83/69, OSNCP 1970, z. 6, poz. 105,
postanowienie SN z dnia 15 kwietnia 1986 r. III CRN 40/86, OSNCP 1987, z. 7, poz. 102
oraz uchwałę SN z dnia 15 września 1995 r., III CZP 110/95, OSNC 1995, nr 12, poz.
177). Innymi słowy w postępowaniu egzekucyjnym – podobnie jak w rozpoznawczym –
postanowieniem kończącym to postępowanie jest tylko takie, po wydaniu którego
przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie przewidują dalszego etapu.
W świetle przedstawionego wywodu postanowienie w przedmiocie skargi na
naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki, a w konsekwencji także postanowienie o odrzuceniu zażalenia
na takie postanowienie nie jest postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie i
nie podlega zaskarżeniu skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia.
Z przytoczonych względów należało orzec, jak w sentencji (art. 4248
§ 1 k.p.c.).