Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 22/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 kwietnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Żyznowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. S.
przeciwko Miastu [...] W.
i Skarbowi Państwa - Wojewodzie M.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 kwietnia 2006 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego w W.
z dnia 4 sierpnia 2005 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
A. S. wystąpiła o zasądzenie na jej rzecz od Miasta [...] W. kwoty 1.000.000
zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu, tytułem odszkodowania
za szkodę powstałą w wyniku wydania z rażącym naruszeniem prawa przez
Prezydium Rady Narodowej m. [...] W. decyzji z dnia 4 lutego 1972 r. odmawiającej
powódce przyznania prawa własności czasowej do gruntu położonego w W. przy ul.
K.[...].
Pozwane Miasto [...] W. wniosło o oddalenie powództwa z uwagi na
niewykazanie szkody przez powódkę oraz złożyło wniosek o wezwanie do udziału
w sprawie na podstawie art. 194 k.p.c. Skarbu Państwa reprezentowanego przez
Wojewodę M. Sąd Okręgowy uwzględnił wniosek pozwanego. Pozwany Skarb
Państwa - Wojewoda M. kwestionował wezwanie go do udziału w sprawie w
charakterze pozwanego oraz wnosił o oddalenie powództwa podnosząc, że
powódka nie udowodniła szkody.
Sąd Okręgowy w W. oddalił powództwo. Sąd ten ustalił, że poprzednicy
prawni powódki M. i T. L. M. byli współwłaścicielami nieruchomości położonej przy
ulicy K. [...] w W. nr hip. [...]. W dniu 15 lutego 1949 r. M. M. złożyła wniosek o
przyznanie prawa własności czasowej rzeczonej nieruchomości. Prezydium Rady
Narodowej m. [...] W. decyzją z dnia 4 lutego 1972 r. odmówiło przyznania prawa
własności czasowej małżonkom M. i T. L. M. i stwierdziło przejście wszystkich
znajdujących się na tym gruncie budynków na własność Państwa. Objęta tą
decyzją nieruchomość w części dotyczącej działki nr [x] została skomunalizowana
decyzją Wojewody M. z dnia 5 czerwca 1993 r. Samorządowe Kolegium
Odwoławcze w W. decyzją z dnia 15 listopada 1999 r. stwierdziło na podstawie art.
156 § 1 pkt 2 k.p.a. w zw. z art. 7 ust. 2 i 5 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o
własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. [...] Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz.
279 ze zm.) nieważność orzeczenia Prezydium Rady Narodowej m. [...] W. z dnia 4
lutego 1972 r. w części odmawiającej przyznania prawa własności czasowej
rzeczonej nieruchomości. Natomiast w części dotyczącej działki nr [y] będącej
własnością Skarbu Państwa przekazano sprawę właściwemu organowi w celu
rozpoznania wniosku. W tej sytuacji powódka wystąpiła w trybie postępowania
3
administracyjnego o przyznanie odszkodowania za szkodę powstałą na skutek
wydania nieważnej decyzji. Samorządowe Kolegium Odwoławcze decyzją z dnia
24 lipca 2003 r. odmówiło przyznania odszkodowania na podstawie art. 160 § 1
k.p.a. wskazując, że toczy się postępowanie administracyjne z wniosku
o ustanowienie użytkowania wieczystego, a ponadto nie została wykazana szkoda
ani organ zobowiązany do jej naprawienia.
Sąd Okręgowy uznał, że powódka nie wykazała szkody. Do dnia zamknięcia
rozprawy nie została bowiem wydana ostateczna decyzja rozstrzygająca wniosek
poprzedników prawnych powódki złożony w trybie art. 7 dekretu z dnia
26 października 1945 r., a droga do wydania takiego rozstrzygnięcia jest nadal
otwarta. Od tego rozstrzygnięcia zależy zaś, czy szkoda w ogóle powstała, a jeżeli
tak, to w jakiej wysokości. Sąd Okręgowy podkreślił, że biernie legitymowany
w niniejszej sprawie jest Skarb Państwa reprezentowany przez Wojewodę M.,
zgodnie z art. 36 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. - Przepisy
wprowadzające ustawę o samorządzie, terytorialnym i ustawę o pracownikach
samorządowych (Dz. U. Nr 32, poz. 191 ze zm.).
Powódka w apelacji od wyroku Sądu Okręgowego wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania.
Sąd Apelacyjny w W. w wyroku z dnia 4 sierpnia 2005 r., oddalił apelację.
Zdaniem tego Sądu oddalenie powództwa, a następnie apelacji, wynika z
niewykazania przez powódkę szkody. Ponieważ szkoda jeszcze nie wystąpiła, a
jedynie istnieje możliwość jej wystąpienia w przyszłości, żądanie powódki należy
określić jako przedwczesne. Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie ma podstaw do
zawieszenia postępowania. Nie stanowi bowiem takiej podstawy przekonanie
strony o możliwości powstania szkody w wyniku przyszłego rozstrzygnięcia
administracyjnego. W niniejszej sprawie mamy do czynienia nie ze szkodą
przyszłą, która jest następstwem już dokonanego czynu zabronionego, ale ze
szkodą ewentualną, która może wynikać z hipotetycznych okoliczności przyszłych.
W kwestii określenia legitymacji biernej Sąd Apelacyjny odwołał się do uchwały
Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2004 r., III CZP 64/04, zgodnie z którą
gmina, a nie Skarb Państwa, jest biernie legitymowana w takim procesie, zgodnie z
4
art. 36 ust. 3 pkt 3 ustawy z 10 maja 1990 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o
samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 32,
poz. 191 ze zm.).
Powódka w skardze kasacyjnej zarzuciła naruszenie prawa materialnego,
mianowicie art. 160 k.p.a. w zw. z. art. 361 § 2 k.c., oraz naruszenie przepisów
postępowania, mianowicie art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c., art. 1 k.p.c. oraz art. 2 § 1 i § 3
k.p.c. w zw. z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 w zw. z art. 177 Konstytucji RP w zw.
z art. 7 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów
na obszarze m. [...] W. oraz art. 382 w zw. z art. 385 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 160 k.p.a. w zw. z art. 361 § 2 k.c. zmierza pośrednio
do zakwestionowania dokonanych przez Sądy obu instancji ustaleń faktycznych,
z których wynika niewykazanie przez powódkę szkody w wysokości 1.000.00 zł.
Powódka wiązała wysokość poniesionej szkody z prognozowanym przez nią
oddaleniem jej wniosku o ustanowienie użytkowania wieczystego na nieruchomości
przy ulicy K. [...] w W. Ponieważ do oddalenia tego wniosku jeszcze nie doszło
(nadal trwa postępowanie administracyjne), oba Sądy uznały, że powołania się na
doznanie szkody w określonej w pozwie wysokości powódka nie może uzasadniać
argumentacją, odnoszącą się do stanu, jaki, jej zdaniem, prawie na pewno
powstanie wobec oddalenia wniosku o ustanowienie użytkowania wieczystego na
mocy niewydanej jeszcze decyzji administracyjnej. Przeprowadzona w ten sposób
kalkulacja kwoty należnego odszkodowania jest oczywiście niemożliwa do
zaaprobowania. Ocena tego zarzutu skargi kasacyjnej jako dotyczącego ustalenia
faktów pozwalałaby uznać go za sprzeczny z art. 3983
§ 3 k.p.c., zgodnie z którym
„podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów (...)“.
Skarżąca zarzuca Sądowi Apelacyjnemu niezawieszenie postępowania ze
względu na toczące się postępowanie administracyjne (art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c.).
W tej kwestii wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 grudnia 1995 r.,
III CRN 50/95 (Prokuratura i Prawo 1996, nr 4, s. 42), stwierdzając, że „możliwość
zawieszenia sądowego postępowania cywilnego, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy
zależy od uprzedniej decyzji organu administracji państwowej (art. 177 § 1 pkt 3
ew. w zw. z art. 393 § 1 k.p.c.) powinna być odnoszona do takich sytuacji,
5
w których decyzja administracyjna powinna, jako rozstrzygająca o kwestiach
prejudycjalnych, poprzedzać orzeczenie sądu”. Jednak w omawianej sprawie takie
zawieszenie nie było konieczne, ponieważ odniesienie się do zasadności żądania
pozwu było możliwe także w razie braku rozstrzygnięcia administracyjnego.
W uzasadnieniu pozwu wysokość szkody była bowiem obliczona niezależnie od
trwającego postępowania administracyjnego. Oznacza to, że wbrew obecnie
zgłaszanym zastrzeżeniom sama powódka uważała, iż do dochodzenia
odszkodowania w sprawie cywilnej nie jest konieczne zakończenie sprawy
administracyjnej, tzn., że nie istnieje taka zależność między tymi postępowaniami,
która uzasadniałaby zawieszenie postępowania do czasu rozstrzygnięcia sprawy
administracyjnej. Ponadto zarzut naruszenia art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. pojawił się
dopiero w skardze kasacyjnej. Skoro jednak jest on uzasadniany tym, że
pozwoliłoby to powódce określić, jaką szkodę poniosła, powinien być zgłoszony we
wcześniejszych etapach postępowania, ustalenie faktu poniesienia szkody
w wysokości określonej w pozwie powinno bowiem zasadniczo nastąpić
w postępowaniu przed Sądem I instancji. Tymczasem w apelacji od orzeczenia
tego Sądu, w którego uzasadnieniu wyjaśniono przedwczesność żądania,
podważającą zasadność twierdzeń pozwu o wysokości doznanej szkody, powódka
formułując zarzut naruszenia przepisów postępowania cywilnego wskazała art. 177
§ 1 pkt 1 k.p.c. – czyli zależność rozstrzygnięcia sprawy od wyniku innego
toczącego się postępowania cywilnego, nie zaś administracyjnego. Podnoszenie
obecnie zarzutu naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c., podczas
gdy skarżąca nie zgłaszała go w odniesieniu do działań Sądu Okręgowego, nie jest
więc zasadne.
Zarzut naruszenia licznych przepisów postępowania w związku z dwoma
przepisami Konstytucji RP, z powołaniem się na pominięcie drogi sądowej
w sprawach cywilnych i przyjęcie, że w zakresie pojęcia sprawy cywilnej nie mieści
się dochodzenie roszczenia z art. 7 dekretu z dnia 26 października 1945 r., jest
nietrafny, a poza tym dotyczy braku drogi sądowej w innej grupie postępowań.
Odczytany wprost powinien prowadzić do wniosku, że w sprawie o odszkodowanie
strona chce przeforsować nową linię orzecznictwa o rozpoznawaniu zupełnie
innego rodzaju spraw, mianowicie o ustanowienie użytkowania wieczystego, na
6
drodze postępowania cywilnego, a nie administracyjnego. Taki zarzut mógłby być
zgłaszany, gdyby Sąd odrzucił pismo procesowe, w którym strona na drodze
postępowania cywilnego (z pominięciem drogi administracyjnej) domagałaby się na
podstawie przepisów dekretu z dnia 26 października 1945 r. ustanowienia
użytkowania wieczystego. Tak sformułowany zarzut, którego przedmiotem jest brak
drogi sądowej w określonej grupie spraw o ustanowienie użytkowania wieczystego,
nie może być zasadnie podnoszony w sprawie odszkodowawczej. Prawdopodobnie
(chociaż zarzuty powinny być ujęte precyzyjnie, nie zaś w sposób wymagający
dodatkowej interpretacji Sądu Najwyższego) skarżącej chodziło o to, że w sprawie
o odszkodowanie Sąd powinien mieć możliwość własnej („na użytek sprawy
cywilnej”) oceny, jak zakończy się postępowanie administracyjne. Jednakże sposób
wyrażenia zarzutu prowadzi do odmiennych wniosków niż jego uzasadnienie.
Zarzut naruszenia art. 382 k.p.c. w zw. z art. 385 k.p.c. jest nietrafny,
a ponadto treść powołanych przepisów nie koresponduje z uzasadnieniem zarzutu.
Artykuł 382 k.p.c. stanowi, że „sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału
zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu
apelacyjnym“, zaś art. 385 k.p.c. stanowi, iż „sąd drugiej instancji oddala apelację,
jeżeli jest ona bezzasadna”. Z treści uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego
bezsprzecznie wynika, że wydał on wyrok na podstawie materiału zebranego
w postępowaniu w pierwszej instancji, stąd uzasadnienie zarzutu jest wręcz
niezrozumiałe. Z uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego wynika zaś w sposób
niebudzący wątpliwości, że podziela on ustalenia i oceny prawne Sądu
Okręgowego. Na marginesie należy też podkreślić, że sprawa była prowadzona
przeciwko dwóm pozwanym, zaś oddalenie powództwa przeciwko każdemu z nich
następowało z innych przyczyn (w jednym wypadku była to przedwczesność,
a w drugim – brak legitymacji). Tymczasem w skardze kasacyjnej nie
sprecyzowano, w odniesieniu do którego z konkretnych pozwanych miałaby
zachodzić nietrafność ustaleń i ocen dokonanych przez Sądy.
Skarga kasacyjna została niestarannie przygotowana przez pełnomocnika
powódki. W szczególności wskazano jako podstawy skargi nieobowiązujące już
przepisy dotyczące kasacji (art. 3931
pkt i 2 k.p.c.), skarga zawiera błędy
ortograficzne (oddzielne pisanie „nie” z rzeczownikami odsłownymi), a pełnomocnik
7
powódki nie dokonał korekty tekstu, wskutek czego skarga zawiera też liczne błędy
pisarskie.
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
jc
/tp/