V CSK 97/06
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:06-10-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt V CSK 97/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 maja 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Barbara Myszka
Protokolant Piotr Malczewski
w sprawie z powództwa K. J. B.
przeciwko Skarbowi Państwa - Lasom Państwowym - Nadleśnictwu J.
o wydanie nieruchomości,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 26 maja 2006 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 22 lipca 2005 r.,
oddala skargę kasacyjną i nie obciąża powoda kosztami
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
K. B. domagał się od Skarbu Państwa - Lasów Państwowych - Nadleśnictwa
J. wydania nieruchomości:
- położonych w obrębie ewidencyjnym K., składających się z działek:
pb 317, 3854/4, 3854/6, 3855/2, 3857/2, 6636/2, 6637, 6639, objętych
wykazem dla dobra tabularnego oraz z działek: pb 447 i 448, 5716/1,
5716/4, 5717/1, 6374, 6377 objętych wykazami hipotecznymi Iwh: [...]
- położonej w S. składającej się z działek: 254/1, 9047/4 objętych Iwh: […]
- położonej w S. obejmującej działki: 4261/2 i 4918/1.
W uzasadnieniu tego żądania wskazał, że jest jednym ze spadkobierców K. A. H., a
wymienione nieruchomości wchodzą w skład spadku po nim.
Powód zgłosił także wobec Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska"
w J. żądanie wydania nieruchomości położonej w obrębie ewidencyjnym J.,
jednakże w tym zakresie cofnął pozew.
Pozwany wniósł o oddalenie powództwa podnosząc, że objęte żądaniem
pozwu działki przeszły na własność Skarbu Państwa na podstawie dekretu
nacjonalizacyjnego PKWN.
Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z dnia 20 października 2004 r. umorzył
postępowanie w zakresie cofniętego pozwu, oddalił powództwo w pozostałej części
i zasądził od powoda na rzecz pozwanego 360 zł tytułem kosztów postępowania.
Sąd Okręgowy uznał, że grunty leśne, których wydania domaga się powód, stały
się własnością Skarbu Państwa z mocy samego prawa na podstawie przepisów
dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 grudnia 1944 r. o
przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 15, poz. 82 ze
zm., dalej: „dekret z dnia 12 grudnia 1944 r." lub „dekret"). Fakt ten potwierdza
protokół sporządzony w dniu 15 sierpnia 1945 r. Podział tych gruntów na działki o
areale mniejszym niż 25 ha nie stanowił przeszkody do ich przejęcia, jako że
3
wszystkie one stanowiły własność tej samej osoby. Jakkolwiek nie dokonano wpisu
prawa własności przejętych nieruchomości do księgi wieczystej, to okoliczność ta
nie świadczy o tym, że Skarb Państwa nie jest ich właścicielem. Uchylenie dekretu
nacjonalizacyjnego z mocy art. 6 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy -
Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 5, poz. 321) nie zniweczyło nabytego na jego podstawie
prawa własności.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 22 lipca 2005 r. oddalił apelację powoda od
powyższego wyroku podzielając ocenę Sądu pierwszej instancji, iż grunty których
wydania domaga się powód, stały się z mocy dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r.
własnością Skarbu Państwa. Przyjął jednak, że powód nie wykazał, aby przed
dniem l września 1939 r. dokonany został podział faktyczny lub prawny lasów
należących do poprzedników prawnych powoda, którzy podlegali przepisom
dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o
przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. R.P. Nr 4, poz. 17). W konsekwencji uznał,
że skoro powód nie legitymuje się tytułem własności do tych gruntów, to nie
przysługuje mu roszczenie windykacyjne i to niezależnie od tego, że suwerenność i
legalność organu władzy ustanawiającej prawo nacjonalizacyjne może być - z
punktu widzenia obecnych standardów - kwestionowana. Stanowisko takie znajduje
oparcie w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego oraz Europejskiego Trybunału
Praw Człowieka.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c. powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i uwzględnienie
powództwa w całości, bądź też o uchylenie tego orzeczenia i przekazanie sprawy
Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania. W ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej podniósł zarzuty naruszenia:
- art. 1 dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r. przez błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że wyłączenie spod
działania tego dekretu mogło nastąpić przy kumulatywnym spełnieniu dwóch
przesłanek przewidzianych w art. 1 ust. 1 pkt 3 tej regulacji
- art. 385 kodeksu cywilnego austriackiego i art. 99 Konstytucji Marcowej
z 1921 r. (obowiązujących w grudniu 1944 r.) chroniących prawo własności
4
przed przejęciem przez państwo bez odszkodowania - przez ich
niezastosowanie
- art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności sporządzonego w Paryżu dnia 20 marca 1952 r.
ratyfikowanego przez Polskę w dniu 10 października 1994 r. (Dz.U.
z 1995 r. Nr 26, poz. 175; dalej: „Protokół Nr 1") przez pozbawienie powoda
prawnie uzasadnionego oczekiwania uzyskania efektywnego korzystania
z prawa własności przedmiotowych nieruchomości
- art. 2, art. 21 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz
art. 222 § 1 k. c. przez odmowę udzielenia powodowi ochrony prawa
własności, mimo że pozwany nie dysponuje żadnym tytułem prawnym do
nieruchomości, który mógłby być skutecznie przeciwstawiony zgłoszonemu
roszczeniu windykacyjnemu
- art. 2, art. 21 ust. 2, art. 21 ust. 1 w zw. z art. 20, art. 64 ust. 3, art. 31 ust. 3,
art. 32 Konstytucji przez naruszenie chronionych nimi zasad
praworządności, ochrony własności, równości i proporcjonalności oraz art. 1
Protokołu Nr 1 przez przyjęcie, że prawo własności nieruchomości objętych
niniejszym postępowaniem przeszło na Skarb Państwa na podstawie
dekretu wydanego przez niekonstytucyjny organ, a więc na podstawie tzw.
„nie-aktu", a przy tym bez odszkodowania.
Drugą podstawę kasacyjną skarżący wypełnił zarzutami naruszenia:
- art. 233 § 1 k.p.c. przez pominięcie zgromadzonego w sprawie materiału
dowodowego w postaci arkuszy posiadłości gruntowych oraz wskazanych
konkretnie licznych postanowień sądów powszechnych i Sądu Najwyższego
w sprawach o zasiedzenie m.in. nieruchomości objętych niniejszym sporem
a stwierdzających dokonanie podziału tych nieruchomości w sposób
wyłączający je spod działania dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r.
- art. 365 i art. 366 k.p.c. przez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu,
że zakres związania sądu orzekającego prawomocnym orzeczeniem innego
sądu określony jest jedynie literalnym brzmieniem sentencji orzeczenia,
podczas gdy wpływ na te granice ma również uzasadnienie orzeczenia.
5
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwany wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności rozważenia wymagają zarzuty podniesione przez
skarżącego w ramach drugiej podstawy kasacyjnej.
Zaskarżony wyrok wydany został przez Sąd drugiej instancji 22 lipca 2005 r.,
a więc po wejściu w życie ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy -
Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - prawo o ustroju sądów
powszechnych (Dz.U. Nr 13, poz. 98). Dlatego do rozpoznania skargi kasacyjnej
powoda mają zastosowanie przepisy kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu
obowiązującym od dnia 6 lutego 2005 r. (art. 3 powołanej ustawy). Zgodnie z art.
3983
§ 1 k.p.c. podstawę skargi kasacyjnej może stanowić naruszenie prawa
materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie oraz
naruszenie przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ
na wynik sprawy. Jednakże przepis art. 3983
§ 3 k.p.c. stanowi, że podstawą skargi
kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów.
Skarga kasacyjna, według nowej regulacji, stała się nadzwyczajnym środkiem
odwoławczym służącym od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji.
W ramach tego środka Sąd Najwyższy kontroluje wyłącznie stosowanie prawa,
a nie ustalenia faktyczne. Przyjęcie przez ustawodawcę takiego rozwiązania
podyktowane było potrzebą zharmonizowania podstaw kasacyjnych z charakterem
postępowania kasacyjnego i zakresem rozpoznania skargi, oznaczonym w art.
39813
§ 2 k.p.c., a także jednoznacznego określenia funkcji Sądu Najwyższego jako
sądu prawa, sprawującego nadzór nad działalnością sądów powszechnych
w zakresie orzekania (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
23 września 2005 r., III CSK 13/05, OSNC 2006/4/76 ).
Wprawdzie art. 3983
§ 3 k.p.c. nie wskazuje expressis verbis konkretnych
przepisów, których naruszenie w związku z ustalaniem faktów i przeprowadzaniem
oceny dowodów nie może być przedmiotem zarzutów wypełniających drugą
podstawę kasacyjną, nie ulega jednak wątpliwości, że obejmuje on art. 233 k.p.c.
Przepis ten odnosi się wprost do oceny dowodów wskazując, według jakich
kryteriów winna być ona przeprowadzana. Podniesiony przez skarżącego zarzut
6
naruszenia art. 233 k.p.c. usuwa się zatem spod kontroli kasacyjnej.
Naruszenia art. 365 i art. 366 k.p.c. skarżący upatrywał w nieuwzględnieniu
przez Sąd drugiej instancji ustaleń dokonanych przez sądy orzekające w sprawach
o zasiedzenie przez Skarb Państwa nieruchomości objętych także niniejszym
sporem, a wskazujących na fakt dokonania podziału tych nieruchomości przed
dniem 1 września 1939 r. na parcele leśne o powierzchni nie większej niż 25 ha.
Zarzuty te są bezzasadne.
Art. 366 k.p.c. określa skutek prawomocnego orzeczenia sądu w postaci
powagi rzeczy osądzonej, stwarzającej sytuację prawną, w której wykluczona jest
możliwość ponownego rozpoznania tej samej sprawy. Przepis ten nie może więc
doznać naruszenia we wskazany przez skarżącego sposób.
Skarżący zaprezentował pogląd, według którego Sąd drugiej instancji
związany był w rozpoznawanej sprawie orzeczeniami, jakie zapadły wcześniej
w sprawach o zasiedzenie przedmiotowych nieruchomości. Słuszność tego
zapatrywania może być rozważana jedynie na gruncie art. 365 § 1 k.p.c.,
określającego moc wiążącą prawomocnego orzeczenia sądu. Skutek ten wyraża
się w tym, że inne sądy oraz inne organy państwowe, a w przypadkach
przewidzianych w ustawie także inne osoby, muszą brać pod uwagę fakt istnienia
i treść prawomocnego orzeczenia sądu. Związanie to - wbrew odmiennemu
zapatrywaniu skarżącego - dotyczy treści samej sentencji i nie obejmuje jej
uzasadnienia, zawierającego wskazanie dokonanych ustaleń i ich ocenę prawną.
Odnosi się ono bowiem do samego rezultatu rozstrzygnięcia, a nie przesłanek,
które do niego doprowadziły (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 13 stycznia
2000 r., II CKN 655/98, nie publ.; z dnia 23 maja 2002 r., IV CKN 1073/00, nie
publ.). W konsekwencji stwierdzić należy, iż Sąd Apelacyjny nie był związany
ustaleniami wskazanymi w uzasadnieniach orzeczeń innych sądów, oddalających
wnioski o stwierdzenie zasiedzenia gruntów leśnych objętych rozpoznawanym
sporem. Dokonując własnych ustaleń w zakresie przesłanek warunkujących
nacjonalizację tych gruntów na podstawie przepisów dekretu z dnia 12 grudnia
1944 r. Sąd Apelacyjny nie naruszył więc art. 365 k.p.c.
7
Podniesione przez skarżącego zarzuty obrazy przepisów postępowania
w istocie zmierzały do podważenia przyjętego za podstawę zaskarżonego wyroku
ustalenia, iż grunty leśne, których dotyczy żądanie pozwu nie zostały przed dniem
1 września 1939 r. podzielone prawnie ani faktycznie na parcele nie większe niż
25 ha. W rozpoznawanej sprawie okoliczność ta nie ma jednak przypisywanego
jej przez skarżącego - w ślad za Sądem Apelacyjnym - znaczenia.
Według art. 1 ust. 1 dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r. upaństwowieniu
(ex lege) podlegały lasy i grunty leśne o obszarze ponad 25 ha, stanowiące
własność lub współwłasność osób fizycznych i prawnych. Przepis ten - z mocy
postanowienia zawartego w ust. 3 lit. b) wymienionego artykułu - nie odnosił się do
lasów i gruntów leśnych podzielonych prawnie lub faktycznie przed dniem
1 września 1939 r. na parcele nie większe niż 25 ha, a stanowiących własność
osób fizycznych, których grunty nie zostały objęte przepisami art. 2 lit. e) dekretu
z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. Brzmienie tych
unormowań i określona pomiędzy nimi przez prawodawcę wzajemna relacja (ust. 1
art. 1 „nie odnosił się" do lasów i gruntów leśnych wymienionych w ust. 3) wskazują
wyraźnie na to, że każde z nich określało - w ujęciu pozytywnym bądź negatywnym
- przesłanki przejścia na własność Skarbu Państwa własności lasów i gruntów
leśnych. Nie jest zatem uprawniony pogląd skarżącego, zgodnie z którym ust. 1 art.
1 dekretu wyznaczał pewną ogólną zasadę, a ust. 3 ściśle określone od niej wyjątki.
Treść art. 1 ust. 3 lit. b) dekretu nie pozostawia żadnych wątpliwości, że lasy
i grunty leśne podzielone we wskazany w tym przepisie sposób nie podlegały
nacjonalizacji tylko wtedy, gdy nie stanowiły własności osób fizycznych objętych
działaniem przepisów art. 2 lit. e) dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej. Jeśli
zaś tak wydzielone parcele były własnością osób nie spełniających powyższego
warunku, to przechodziły na własność Skarbu Państwa. Oznacza to, że lasy
i grunty leśne należące do osób fizycznych, których grunty były objęte przepisami
art. 2 ust. 1 lit. e) dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej, podlegały
nacjonalizacji niezależnie od ich obszaru. Zbieżną z zaprezentowaną wyżej
wykładnię art. 1 ust. 3 lit. b) dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r. przedstawił
Sąd Najwyższy w motywach wyroku z dnia 22 kwietnia 2005 r., II CK 653/04,
OSNC 2006/3/56.
8
Skoro H., będący poprzednikami prawnymi powoda, bezspornie podlegali
przepisom dekretu z dnia 6 września 1944 r., to będące ich własnością lasy i grunty
leśne uległy nacjonalizacji bez względu na to, czy zostały przed 1 września 1939 r.
podzielone na parcele nie większe niż 25 ha. Do takiej też ostatecznie konkluzji,
choć wyprowadzonej częściowo z odmiennych założeń, doszedł Sąd Apelacyjny. Z
tego też względu zarzut naruszenia art. 1 dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r. nie
mógł wywołać zamierzonego skutku.
Skarżący kwestionował skuteczność nabycia przez Skarb Państwa
przedmiotowych nieruchomości także z innej przyczyny. Podniósł mianowicie,
powołując się na zarzut naruszenia art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji o Ochronie
Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, iż do nabycia takiego nie mogło dojść
na podstawie przepisów dekretu wydanego przez niekonstytucyjny organ, jakim był
Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego oraz bez jakiegokolwiek odszkodowania.
Odnosząc się do tego zarzutu stwierdzić należy, iż nie znajduje on dostatecznego
usprawiedliwienia. Rzeczypospolita Polska ratyfikowała Protokół Nr 1 w dniu
10 października 1994 r. Akt nacjonalizacji nieruchomości poprzedników prawnych
powoda nastąpił przed tą datą. W takiej sytuacji nie można mówić o naruszeniu
postanowień Protokołu Nr 1. Państwo -jak to wyjaśnił ETPC w orzeczeniu z dnia
27 stycznia 2000 r. w sprawie Rucińska v. Polska, 33752/96 (publ. W zbiorze Lex
nr 41130) - może ponosić odpowiedzialność za zdarzenia, które nastąpiły po
ratyfikowaniu Konwencji. Już tylko na marginesie zauważyć wypada,
iż przedmiotem rozpoznawanej sprawy nie jest żądanie zapłaty odszkodowania
z tytułu wyzucia z prawa własności. Argument wskazujący na naruszenie art. 1
Protokołu Nr 1 przez uznanie skuteczności przejścia na Skarb Państwa prawa
własności nacjonalizowanego mienia bez żadnej rekompensaty w procesie
windykacyjnym pozbawiony jest jakiegokolwiek znaczenia. Z tej samej przyczyny
nie może on usprawiedliwiać zarzutów naruszenia art. 385 kodeksu cywilnego
austriackiego oraz art. 99 Konstytucji Marcowej.
Zawarte w uzasadnieniu skargi kasacyjnej wywody wskazujące na
niekonstytucyjność dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r. i bezzasadne uchylenie się
przez Sądy orzekające w rozpoznawanej sprawie od bezpośredniego zastosowania
przepisów Konstytucji nie znalazły żadnego odzwierciedlenia w treści
9
podniesionych zarzutów. Nie mogą być one zatem przedmiotem rozważań Sądu
Najwyższego.
Zarzuty naruszenia art. 222 § 1 k.c., art. 2, art. 21 ust. 1 w zw. z art. 20, art.
21 ust. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 i art. 64 ust. 2 i 3 Konstytucji uznać należy
za pozbawione usprawiedliwionej podstawy, jako że oparte one zostały na
błędnym przekonaniu skarżącego, iż przysługuje mu prawo własności do
nieruchomości objętych żądaniem pozwu, zaś pozwany nie dysponuje żadnym
tytułem prawnym, który mógłby zostać skutecznie przeciwstawiony zgłoszonemu
roszczeniu windykacyjnemu.
Z przytoczonych wyżej względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
(art. 39814
, art. 108 § 2 i art. 102 w zw. z art. 39821
k.p.c.).
jz
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 maja 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Barbara Myszka
Protokolant Piotr Malczewski
w sprawie z powództwa K. J. B.
przeciwko Skarbowi Państwa - Lasom Państwowym - Nadleśnictwu J.
o wydanie nieruchomości,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 26 maja 2006 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 22 lipca 2005 r.,
oddala skargę kasacyjną i nie obciąża powoda kosztami
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
K. B. domagał się od Skarbu Państwa - Lasów Państwowych - Nadleśnictwa
J. wydania nieruchomości:
- położonych w obrębie ewidencyjnym K., składających się z działek:
pb 317, 3854/4, 3854/6, 3855/2, 3857/2, 6636/2, 6637, 6639, objętych
wykazem dla dobra tabularnego oraz z działek: pb 447 i 448, 5716/1,
5716/4, 5717/1, 6374, 6377 objętych wykazami hipotecznymi Iwh: [...]
- położonej w S. składającej się z działek: 254/1, 9047/4 objętych Iwh: […]
- położonej w S. obejmującej działki: 4261/2 i 4918/1.
W uzasadnieniu tego żądania wskazał, że jest jednym ze spadkobierców K. A. H., a
wymienione nieruchomości wchodzą w skład spadku po nim.
Powód zgłosił także wobec Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska"
w J. żądanie wydania nieruchomości położonej w obrębie ewidencyjnym J.,
jednakże w tym zakresie cofnął pozew.
Pozwany wniósł o oddalenie powództwa podnosząc, że objęte żądaniem
pozwu działki przeszły na własność Skarbu Państwa na podstawie dekretu
nacjonalizacyjnego PKWN.
Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z dnia 20 października 2004 r. umorzył
postępowanie w zakresie cofniętego pozwu, oddalił powództwo w pozostałej części
i zasądził od powoda na rzecz pozwanego 360 zł tytułem kosztów postępowania.
Sąd Okręgowy uznał, że grunty leśne, których wydania domaga się powód, stały
się własnością Skarbu Państwa z mocy samego prawa na podstawie przepisów
dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 grudnia 1944 r. o
przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 15, poz. 82 ze
zm., dalej: „dekret z dnia 12 grudnia 1944 r." lub „dekret"). Fakt ten potwierdza
protokół sporządzony w dniu 15 sierpnia 1945 r. Podział tych gruntów na działki o
areale mniejszym niż 25 ha nie stanowił przeszkody do ich przejęcia, jako że
3
wszystkie one stanowiły własność tej samej osoby. Jakkolwiek nie dokonano wpisu
prawa własności przejętych nieruchomości do księgi wieczystej, to okoliczność ta
nie świadczy o tym, że Skarb Państwa nie jest ich właścicielem. Uchylenie dekretu
nacjonalizacyjnego z mocy art. 6 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy -
Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 5, poz. 321) nie zniweczyło nabytego na jego podstawie
prawa własności.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 22 lipca 2005 r. oddalił apelację powoda od
powyższego wyroku podzielając ocenę Sądu pierwszej instancji, iż grunty których
wydania domaga się powód, stały się z mocy dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r.
własnością Skarbu Państwa. Przyjął jednak, że powód nie wykazał, aby przed
dniem l września 1939 r. dokonany został podział faktyczny lub prawny lasów
należących do poprzedników prawnych powoda, którzy podlegali przepisom
dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o
przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. R.P. Nr 4, poz. 17). W konsekwencji uznał,
że skoro powód nie legitymuje się tytułem własności do tych gruntów, to nie
przysługuje mu roszczenie windykacyjne i to niezależnie od tego, że suwerenność i
legalność organu władzy ustanawiającej prawo nacjonalizacyjne może być - z
punktu widzenia obecnych standardów - kwestionowana. Stanowisko takie znajduje
oparcie w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego oraz Europejskiego Trybunału
Praw Człowieka.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c. powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i uwzględnienie
powództwa w całości, bądź też o uchylenie tego orzeczenia i przekazanie sprawy
Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania. W ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej podniósł zarzuty naruszenia:
- art. 1 dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r. przez błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że wyłączenie spod
działania tego dekretu mogło nastąpić przy kumulatywnym spełnieniu dwóch
przesłanek przewidzianych w art. 1 ust. 1 pkt 3 tej regulacji
- art. 385 kodeksu cywilnego austriackiego i art. 99 Konstytucji Marcowej
z 1921 r. (obowiązujących w grudniu 1944 r.) chroniących prawo własności
4
przed przejęciem przez państwo bez odszkodowania - przez ich
niezastosowanie
- art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności sporządzonego w Paryżu dnia 20 marca 1952 r.
ratyfikowanego przez Polskę w dniu 10 października 1994 r. (Dz.U.
z 1995 r. Nr 26, poz. 175; dalej: „Protokół Nr 1") przez pozbawienie powoda
prawnie uzasadnionego oczekiwania uzyskania efektywnego korzystania
z prawa własności przedmiotowych nieruchomości
- art. 2, art. 21 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz
art. 222 § 1 k. c. przez odmowę udzielenia powodowi ochrony prawa
własności, mimo że pozwany nie dysponuje żadnym tytułem prawnym do
nieruchomości, który mógłby być skutecznie przeciwstawiony zgłoszonemu
roszczeniu windykacyjnemu
- art. 2, art. 21 ust. 2, art. 21 ust. 1 w zw. z art. 20, art. 64 ust. 3, art. 31 ust. 3,
art. 32 Konstytucji przez naruszenie chronionych nimi zasad
praworządności, ochrony własności, równości i proporcjonalności oraz art. 1
Protokołu Nr 1 przez przyjęcie, że prawo własności nieruchomości objętych
niniejszym postępowaniem przeszło na Skarb Państwa na podstawie
dekretu wydanego przez niekonstytucyjny organ, a więc na podstawie tzw.
„nie-aktu", a przy tym bez odszkodowania.
Drugą podstawę kasacyjną skarżący wypełnił zarzutami naruszenia:
- art. 233 § 1 k.p.c. przez pominięcie zgromadzonego w sprawie materiału
dowodowego w postaci arkuszy posiadłości gruntowych oraz wskazanych
konkretnie licznych postanowień sądów powszechnych i Sądu Najwyższego
w sprawach o zasiedzenie m.in. nieruchomości objętych niniejszym sporem
a stwierdzających dokonanie podziału tych nieruchomości w sposób
wyłączający je spod działania dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r.
- art. 365 i art. 366 k.p.c. przez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu,
że zakres związania sądu orzekającego prawomocnym orzeczeniem innego
sądu określony jest jedynie literalnym brzmieniem sentencji orzeczenia,
podczas gdy wpływ na te granice ma również uzasadnienie orzeczenia.
5
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwany wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności rozważenia wymagają zarzuty podniesione przez
skarżącego w ramach drugiej podstawy kasacyjnej.
Zaskarżony wyrok wydany został przez Sąd drugiej instancji 22 lipca 2005 r.,
a więc po wejściu w życie ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy -
Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - prawo o ustroju sądów
powszechnych (Dz.U. Nr 13, poz. 98). Dlatego do rozpoznania skargi kasacyjnej
powoda mają zastosowanie przepisy kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu
obowiązującym od dnia 6 lutego 2005 r. (art. 3 powołanej ustawy). Zgodnie z art.
3983
§ 1 k.p.c. podstawę skargi kasacyjnej może stanowić naruszenie prawa
materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie oraz
naruszenie przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ
na wynik sprawy. Jednakże przepis art. 3983
§ 3 k.p.c. stanowi, że podstawą skargi
kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów.
Skarga kasacyjna, według nowej regulacji, stała się nadzwyczajnym środkiem
odwoławczym służącym od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji.
W ramach tego środka Sąd Najwyższy kontroluje wyłącznie stosowanie prawa,
a nie ustalenia faktyczne. Przyjęcie przez ustawodawcę takiego rozwiązania
podyktowane było potrzebą zharmonizowania podstaw kasacyjnych z charakterem
postępowania kasacyjnego i zakresem rozpoznania skargi, oznaczonym w art.
39813
§ 2 k.p.c., a także jednoznacznego określenia funkcji Sądu Najwyższego jako
sądu prawa, sprawującego nadzór nad działalnością sądów powszechnych
w zakresie orzekania (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
23 września 2005 r., III CSK 13/05, OSNC 2006/4/76 ).
Wprawdzie art. 3983
§ 3 k.p.c. nie wskazuje expressis verbis konkretnych
przepisów, których naruszenie w związku z ustalaniem faktów i przeprowadzaniem
oceny dowodów nie może być przedmiotem zarzutów wypełniających drugą
podstawę kasacyjną, nie ulega jednak wątpliwości, że obejmuje on art. 233 k.p.c.
Przepis ten odnosi się wprost do oceny dowodów wskazując, według jakich
kryteriów winna być ona przeprowadzana. Podniesiony przez skarżącego zarzut
6
naruszenia art. 233 k.p.c. usuwa się zatem spod kontroli kasacyjnej.
Naruszenia art. 365 i art. 366 k.p.c. skarżący upatrywał w nieuwzględnieniu
przez Sąd drugiej instancji ustaleń dokonanych przez sądy orzekające w sprawach
o zasiedzenie przez Skarb Państwa nieruchomości objętych także niniejszym
sporem, a wskazujących na fakt dokonania podziału tych nieruchomości przed
dniem 1 września 1939 r. na parcele leśne o powierzchni nie większej niż 25 ha.
Zarzuty te są bezzasadne.
Art. 366 k.p.c. określa skutek prawomocnego orzeczenia sądu w postaci
powagi rzeczy osądzonej, stwarzającej sytuację prawną, w której wykluczona jest
możliwość ponownego rozpoznania tej samej sprawy. Przepis ten nie może więc
doznać naruszenia we wskazany przez skarżącego sposób.
Skarżący zaprezentował pogląd, według którego Sąd drugiej instancji
związany był w rozpoznawanej sprawie orzeczeniami, jakie zapadły wcześniej
w sprawach o zasiedzenie przedmiotowych nieruchomości. Słuszność tego
zapatrywania może być rozważana jedynie na gruncie art. 365 § 1 k.p.c.,
określającego moc wiążącą prawomocnego orzeczenia sądu. Skutek ten wyraża
się w tym, że inne sądy oraz inne organy państwowe, a w przypadkach
przewidzianych w ustawie także inne osoby, muszą brać pod uwagę fakt istnienia
i treść prawomocnego orzeczenia sądu. Związanie to - wbrew odmiennemu
zapatrywaniu skarżącego - dotyczy treści samej sentencji i nie obejmuje jej
uzasadnienia, zawierającego wskazanie dokonanych ustaleń i ich ocenę prawną.
Odnosi się ono bowiem do samego rezultatu rozstrzygnięcia, a nie przesłanek,
które do niego doprowadziły (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 13 stycznia
2000 r., II CKN 655/98, nie publ.; z dnia 23 maja 2002 r., IV CKN 1073/00, nie
publ.). W konsekwencji stwierdzić należy, iż Sąd Apelacyjny nie był związany
ustaleniami wskazanymi w uzasadnieniach orzeczeń innych sądów, oddalających
wnioski o stwierdzenie zasiedzenia gruntów leśnych objętych rozpoznawanym
sporem. Dokonując własnych ustaleń w zakresie przesłanek warunkujących
nacjonalizację tych gruntów na podstawie przepisów dekretu z dnia 12 grudnia
1944 r. Sąd Apelacyjny nie naruszył więc art. 365 k.p.c.
7
Podniesione przez skarżącego zarzuty obrazy przepisów postępowania
w istocie zmierzały do podważenia przyjętego za podstawę zaskarżonego wyroku
ustalenia, iż grunty leśne, których dotyczy żądanie pozwu nie zostały przed dniem
1 września 1939 r. podzielone prawnie ani faktycznie na parcele nie większe niż
25 ha. W rozpoznawanej sprawie okoliczność ta nie ma jednak przypisywanego
jej przez skarżącego - w ślad za Sądem Apelacyjnym - znaczenia.
Według art. 1 ust. 1 dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r. upaństwowieniu
(ex lege) podlegały lasy i grunty leśne o obszarze ponad 25 ha, stanowiące
własność lub współwłasność osób fizycznych i prawnych. Przepis ten - z mocy
postanowienia zawartego w ust. 3 lit. b) wymienionego artykułu - nie odnosił się do
lasów i gruntów leśnych podzielonych prawnie lub faktycznie przed dniem
1 września 1939 r. na parcele nie większe niż 25 ha, a stanowiących własność
osób fizycznych, których grunty nie zostały objęte przepisami art. 2 lit. e) dekretu
z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. Brzmienie tych
unormowań i określona pomiędzy nimi przez prawodawcę wzajemna relacja (ust. 1
art. 1 „nie odnosił się" do lasów i gruntów leśnych wymienionych w ust. 3) wskazują
wyraźnie na to, że każde z nich określało - w ujęciu pozytywnym bądź negatywnym
- przesłanki przejścia na własność Skarbu Państwa własności lasów i gruntów
leśnych. Nie jest zatem uprawniony pogląd skarżącego, zgodnie z którym ust. 1 art.
1 dekretu wyznaczał pewną ogólną zasadę, a ust. 3 ściśle określone od niej wyjątki.
Treść art. 1 ust. 3 lit. b) dekretu nie pozostawia żadnych wątpliwości, że lasy
i grunty leśne podzielone we wskazany w tym przepisie sposób nie podlegały
nacjonalizacji tylko wtedy, gdy nie stanowiły własności osób fizycznych objętych
działaniem przepisów art. 2 lit. e) dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej. Jeśli
zaś tak wydzielone parcele były własnością osób nie spełniających powyższego
warunku, to przechodziły na własność Skarbu Państwa. Oznacza to, że lasy
i grunty leśne należące do osób fizycznych, których grunty były objęte przepisami
art. 2 ust. 1 lit. e) dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej, podlegały
nacjonalizacji niezależnie od ich obszaru. Zbieżną z zaprezentowaną wyżej
wykładnię art. 1 ust. 3 lit. b) dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r. przedstawił
Sąd Najwyższy w motywach wyroku z dnia 22 kwietnia 2005 r., II CK 653/04,
OSNC 2006/3/56.
8
Skoro H., będący poprzednikami prawnymi powoda, bezspornie podlegali
przepisom dekretu z dnia 6 września 1944 r., to będące ich własnością lasy i grunty
leśne uległy nacjonalizacji bez względu na to, czy zostały przed 1 września 1939 r.
podzielone na parcele nie większe niż 25 ha. Do takiej też ostatecznie konkluzji,
choć wyprowadzonej częściowo z odmiennych założeń, doszedł Sąd Apelacyjny. Z
tego też względu zarzut naruszenia art. 1 dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r. nie
mógł wywołać zamierzonego skutku.
Skarżący kwestionował skuteczność nabycia przez Skarb Państwa
przedmiotowych nieruchomości także z innej przyczyny. Podniósł mianowicie,
powołując się na zarzut naruszenia art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji o Ochronie
Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, iż do nabycia takiego nie mogło dojść
na podstawie przepisów dekretu wydanego przez niekonstytucyjny organ, jakim był
Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego oraz bez jakiegokolwiek odszkodowania.
Odnosząc się do tego zarzutu stwierdzić należy, iż nie znajduje on dostatecznego
usprawiedliwienia. Rzeczypospolita Polska ratyfikowała Protokół Nr 1 w dniu
10 października 1994 r. Akt nacjonalizacji nieruchomości poprzedników prawnych
powoda nastąpił przed tą datą. W takiej sytuacji nie można mówić o naruszeniu
postanowień Protokołu Nr 1. Państwo -jak to wyjaśnił ETPC w orzeczeniu z dnia
27 stycznia 2000 r. w sprawie Rucińska v. Polska, 33752/96 (publ. W zbiorze Lex
nr 41130) - może ponosić odpowiedzialność za zdarzenia, które nastąpiły po
ratyfikowaniu Konwencji. Już tylko na marginesie zauważyć wypada,
iż przedmiotem rozpoznawanej sprawy nie jest żądanie zapłaty odszkodowania
z tytułu wyzucia z prawa własności. Argument wskazujący na naruszenie art. 1
Protokołu Nr 1 przez uznanie skuteczności przejścia na Skarb Państwa prawa
własności nacjonalizowanego mienia bez żadnej rekompensaty w procesie
windykacyjnym pozbawiony jest jakiegokolwiek znaczenia. Z tej samej przyczyny
nie może on usprawiedliwiać zarzutów naruszenia art. 385 kodeksu cywilnego
austriackiego oraz art. 99 Konstytucji Marcowej.
Zawarte w uzasadnieniu skargi kasacyjnej wywody wskazujące na
niekonstytucyjność dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r. i bezzasadne uchylenie się
przez Sądy orzekające w rozpoznawanej sprawie od bezpośredniego zastosowania
przepisów Konstytucji nie znalazły żadnego odzwierciedlenia w treści
9
podniesionych zarzutów. Nie mogą być one zatem przedmiotem rozważań Sądu
Najwyższego.
Zarzuty naruszenia art. 222 § 1 k.c., art. 2, art. 21 ust. 1 w zw. z art. 20, art.
21 ust. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 i art. 64 ust. 2 i 3 Konstytucji uznać należy
za pozbawione usprawiedliwionej podstawy, jako że oparte one zostały na
błędnym przekonaniu skarżącego, iż przysługuje mu prawo własności do
nieruchomości objętych żądaniem pozwu, zaś pozwany nie dysponuje żadnym
tytułem prawnym, który mógłby zostać skutecznie przeciwstawiony zgłoszonemu
roszczeniu windykacyjnemu.
Z przytoczonych wyżej względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
(art. 39814
, art. 108 § 2 i art. 102 w zw. z art. 39821
k.p.c.).
jz